?zt?rk T. G?kku?a?? Dil bilgisi 2

Подождите немного. Документ загружается.

S«SW?

' İT'

A: Sorular kitabın

kaçıncı

sayfasında?

Elli

beşinci sayfasında.

A: Bu yıl kaçıncı sınıfa gidiyorsun?

B: Altıncı sınıfa gidiyorum.

A: Çarşamba haftanın kaçıncı günü?

B: Çarşamba haftanın beşinci

günü.

A: Sınav, kaçıncı ders?

B: Bilmiyorum; ama beşinci ders olabilir.

-Cİ,

(-CI,

-cu,

-cü)

Kullanımı:

Bu ek

genellikle

meslek isimleri yapar. Çok kul-

lanılan bir

ektir.

diş

futbol

İŞ

boya

aş

şarkı

çay

-»

dişçi

futbolcu

işçi

boyacı

aşçı

şarkıcı

çaycı

İsimlere

gelerek

süreklilik

alışkanlık anlamı verir.

yalan

—»

yalancı (Sürekli yalan söyleyen kişi)

şaka

—»

şakacı (Çok şaka yapan)

kavga

—>

kavgacı (Devamlı kavga eden)

uyku

—>

uykucu (Uykuyu çok seven ve sürek-

uyuyan)

-ca,

(-ce,

-ça,

-çe)

Kullanımı:

Dil isimleri yapar.

İngiliz

—>

İngilizce

Alman

—>

Almanca

Fransız

Japon

Türk

Rus

-»

'/T

JİL

Fransızca

Japonca

Türkçe

Rusça

İsim soylu

kelimelere

gelerek

benzerlik,

görelik

eşitlik anlamları kazandırır.

çocukça

(çocuk

gibi)

bence

(bana göre)

büyükçe

(büyüğe yakın)

küçükçe

(az küçük)

yaşça (yaş bakımından)

İSİMDEN FİİL

YAPAN

EKLER

çocuk

ben

büyük

küçük

yaş

—»

-»

—>

-»

—»

İsim soylu kelimelere eklenerek onları

fiil

yapan

eklerdir.

-la,

-le

kötülemek

sollamak

yollamak

unlamak

tuzlamak

işlemek

kiralamak

kurulamak

kurşunlamak

bıçaklamak

cilalamak

şişmanlamak

yüklemek

zehirlemek

sulamak

temizlemek

gözlemek

ütülemek

ortalamak

katlamak

karalamak

etkilemek

iğnelemek

demirlemek

çivilemek

taşlamak

zayıflamak

tekmelemek

kilitlemek

karşılamak

^Q||

Mustafa,

babasını Ankara'ya yolladı.

Tarık, odasını temizledi.

Dün

bütün

resimlerimi

sergiledim.

Annem,

tabakları kuruladı.

Babam,

bu yıl çok şişmanladı.

Vapur, Gökçeada'nın yakınına

demirledi.

Nazmiye Teyze, gömleklerimi yarın ütüleyecek.

Köşedeki dükkânı kiralayacağını söyledi.

Lütfen

kapıyı kilitleme!

Orayı bitirdikten sonra şu çiçekleri de sula.

-lan,

-len

meraklanmak

güneşlenmek

duygulanmak

güçlenmek

yaşlanmak

kirlenmek

heyecanlanmak

havalanmak

sevdalanmak

hızlanmak

kabullenmek

yararlanmak

borçlanmak

hoşlanmak

şüphelenmek

süslenmek

öfkelenmek

hazırlanmak

akıllanmak

tozlanmak

endişelenmek

kilitlenmek

hastalanmak

ilgilenmek

seslenmek

etkilenmek

evlenmek

sahiplenmek

Eve geç geldiğim

için

annem çok meraklanmış.

Hemen

hazırlanın. Parka gideceğiz.

öğrenciyle çok ilgilendim.

Kız kardeşim, hastalandığından dolayı annem

ağlıyor.

Kapıyı aç, oda havalansın.

Artık çok yaşlandım, koşamıyorum.

Sahilde

biraz güneşleniyor.

adamdan şüpheleniyorum.

Hırsız, suçunu kabullendi.

Masanın üstü tozlanmış, hemen temizleyin.

-laş, -leş

inatlaşmak

çocuklaşmak

sertleşmek

kibarlaşmak

iyileşmek

mektuplaşmak

selâmlaşmak

uzaklaşmak

yumruklaşmak

yerleşmek

ağırlaşmak

fakirleşmek

hesaplaşmak

derinleşmek

uzmanlaşmak

güzelleşmek

telefonlaşmak

yakınlaşmak

fenalaşmak

ciddileşmek

karşılaşmak

kalınlaşmak

zıtlaşmak

yüzleşmek

Çocuk,

inatlaşınca Ömer Bey ona çok kızdı.

Yeğenimle devamlı telefonlaşıyoruz.

Caddede

yürürken arkadaşımla karşılaştım.

Ninem,

otobüste fenalaşmış.

Betül,

annesiyle her zaman zıtlaşıyor.

Çok

şükür, yavaş yavaş

iyileşiyorum.

mahalleye yerleşmeye karar verdik.

Deniz, buradan sonra derinleşmeye başlıyor.

Ailemden

ve vatanımdan uzaklaştım.

Bir

gün seninle hesaplaşacağız.

ım^

(-a, -e) -I

kısalmak

alçalmak

boşalmak

çoğalmak

daralmak

yükselmek

incelmek

azalmak

düzelmek

Herkes

yaz tatili için evine gidince okul boşaldı.

Uçak,

bir dakika sonra yükselecek.

Banka,

kredi verince işlerimiz düzeldi.

Hastalıktan sonra çok

inceldin.

Sabah bir baktım kutudaki çikolatalar azalmış.

Saçların çok kısalmış.

-sa, -se

garipsemek

susamak

umursamak

önemsemek

çocuk çok susamış.

Sen bu dersi önemsemezsen kesinlikle başarılı

olamazsın.

John,

bizim kültürümüzü bilmediği için her şeyi

garipsemiş.

Kemal,

hiç kimseyi umursamıyor.

-a,

-e

yaşamak

kanamak

türemek

boşamak

Ölünceye

kadar eşi ve çocuğuyla mutlu yaşadı.

Nurten,

yemek yerken anîden burnu kanadı.

Rıza Bey, kırk yıllık karısını boşamış.

Son

yıllarda ülkede sahtekârlar

türedi.

(-ı,

-i,

-u,

-ü)

-msa,

msa,

-mse

benimsemek

küçümsemek

azımsamak

özümsemek

Ahmet

Bey, iş değiştirme fikrini çabuk benimsedi.

Postacı, maaşını

azımsıyor.

olayı hiç kötümseme, sonuç iyi olabilir.

Sakın

insanları

küçümseme.

(-a, -e) -r

morarmak

yaşarmak

kararmak

ağarmak

Soğuktan, elleri ve yüzü fena hâlde morardı.

Gece

her yer karardı.

Babamın saçları ağarmaya başladı.

FİİLDEN

ISIM

YAPAN

EKLER

Fiil

soylu kelimelere gelerek onları

isim

yapan

eklerdir.

(-ı,

-i,

-u,

-ü) -m

sayım

ölüm

çizim

yıkım

çözüm

bilim

kesim

yazım

duyum

doğum

verim

bölüm

yıl Türkiye'de nüfus sayımı yapıldı.

Diploma

için değil bilim

için

çalışmalısınız.

Halam,

özel hastanede doğum yaptı.

meseleye bir çözüm bulmalısın.

milletvekili hakkında bir duyum aldım.

<€Ü

••

-ı,

-I,

-u, -u

soru

sayı

dizi

örtü

dolu

ölü

Nilgün,

bu soruyu hemen anladı.

Televizyonda bugün çok güzel bir dizi başlayacak.

Hangi sayılar

çift

sayıdır?

Mutfaktaki

masanın örtüsünü yıkayın.

kızgın

kırgın

uzgun

yangın

azgın

bilgin

Dört

saattir tenis oynadığın

için

çok yorgunsun.

Babam,

eve geldiği zaman çok kızgındı.

İpek'i

bu sabah yine üzgün gördüm.

<]\fo+

Sert sessizle biten fiil kök-

lerinden

sonra bu ekler değişir

ve "-kın,

-kin,

-kun, -kün"

olur.

-gı,

-gi, -gu,

-gü

çalgı

görgü

duygu

bilgi

sevgi

saygı

Bazı

insanlarda

sevgi ve merhamet duygusu

yoktur.

Sema, bütün çalgı aletlerini çalabilir.

Bizim öğrencilerimiz her konuda bilgilidir.

Komşumun kızı çok görgülü bir

insandır.

-ki,

-ku,

-kü

baskı

tutku

atkı

bitki

Mehmet

Akif'in bütün kitaplarının baskısı

bitti.

Tüm bitkiler

için

su ve gübre gereklidir.

Ali Beyin Fenerbahçe'ye karşı özel bir

tutkusu

vardı.

-kın, -kin, -kun, -kün

bıkkın seçkin tutkun

düşkün

Her gün patates yemekten bıkkınlık geldi.

Bu operaya seçkin insanlar gidiyorlar.

Lisede bilardoya tutkundum.

Her zaman düşkün insanlara yardım etmeliyiz.

-k,

-ık,

-ik, -uk, -ük

istek

bozuk

kırık çizik

sökük

delik

yanık

tanık

Dedemin bütün isteklerini yaptım.

Konferansa sökük ceketle mi gideceksin?

Pazardan bozuk lâmba almışız.

Kolundaki yanık izi hâlâ duruyor.

-gın,

-gin,

-gun,

-gün

Örnek:

yorgun

vurgun

dalgın

-n,

-in,

-in, -un, -ün

basın

yığın

sorun

yayın

tütün

konuyu basın çok merak ediyor.

Bana

sorunlarını anlatırsan belki yardım ede-

bilirim.

Tütün,

insan sağlığı için çok zararlı.

-ici,

(-ICI,

-ucu,

-ücü)

satıcı

tutucu

uzucu

geçici

bakıcı

yüzücü

Dükkândaki

yaşlı satıcı çok sinirli bir

insan.

Bu,

çok üzücü bir

durum.

Her konuda fanatik ve tutucu insanlar vardır.

Grip,

geçici bir hastalıktır.

Bebeği bakıcıya vereceğim.

Orada

dinlenen yüzücü çok sevimli birisidir.

Not

İki sesli harf arasına

"y"

kaynaştırma

harfi

girer.

Örnek:

koruyucu önleyici

dinleyici

okuyucu

10.

-t,

-it,

-it, -ut, -üt

yakıt

konut

taşıt

geçit

Mersin'de

yeni konut çok fazla.

caddeden büyük taşıtlar geçmiyor.

Kış için yakıt alamadık.

İstasyonun

yanında bir üst geçit var.

FİİLDEN

EKLER

İL

YAPAN

^^HH

Fiil

kök ve gövdelerine eklenerek yeni fiiller

oluşturan eklerdir.

-ma,

-me

Olumsuzluk

yapan bir ektir.

yapmamak

bilmemek

eritmemek

geçirmemek

gezmemek

başlamamak

Babam,

Antalya'da hiç gezmedi.

Akşamları televizyon

meyin.

seyrederek

vakit

Bugün

pratik yapmayacağız.

çiçekleri

sulamadık

Hırsız, kapıyı açamayı

geçir

-ıca

kırarak

içeri

girmiş.

n, (ı)n, (i)n, (u)n, (ü)n

Dönüşlülük

^523

alınmak

saklanmak

giyinmek

aranmak

edilger

lik

yapan

bir ektir.

dövünmek

gülünmek

taşınmak

bulunmak

Dilâver, okula gitmek

için

giyindi,

(dönüşlülük)

Hasan,

ağacın arkasına

saklandı,

(dönüşlülük)

Onlar bu apartmandan

taşındılar,

(dönüşlülük)

Telefonla

beş defa

arandınız,

(edilgenlik)

En değerli tablo müzeden

çalındı,

(edilgenlik)

(-ı,

-i,

-u,

-ü) -§

Okula yeni bir bilgisayar alındı.

(-ı,

-i,

-u, -ü) -I

Edilgenlik

ve dönüşlülük yapan bir ektir.

yenilmek

kapatılmak

eğlenilmek

yapılmak

duyulmak

gidilmek

yatılmak

görülmek

konu size daha önce anlatıldı.

Geçen

haftaki piknikte çok

eğlenildi,

(edilgenlik)

Akşam erkenden

yatıldı,

(edilgenlik)

Sabah çok geç

kalkıldı,

(edilgenlik)

Ali,

sözlerime

kırıldı,

(dönüşlülük)

Yarışmayı kaybedince çok

üzüldü,

(dönüşlülük)

İşteşlik yapan bir yapım ekidir.

dövüşmek

bakışmak

zorlaşmak

ağlaşmak

koşuşmak

paylaşmak

kaçışmak

bekleşmek

Zil çalınca öğrenciler bahçeye koşuştular.

Telefonda

annem

ile

görüştüm.

Çocuklar,

bekçiyi görünce kaçıştılar.

Kiminle

dövüştün?

-r

(-11%

-ir, -ur, -ür)

şaşırmak

doyurmak

duyurmak

uçurmak

kaçırmak

pişirmek

yatırmak

bitirmek

düşürmek

filmi seyredince çok şaşıracaksınız.

Ayşe, elindeki

vazoyu

düşürdü.

Fatma Hanım, bebeğini erkenden yatıracak.

Piknikte

uçurtma

uçurdum.

Akşam yemeği için makarna pişireceğim.

(-ı,

-i,

-u,

-ü) -t

Oldurma

ve yaptırma anlamı veren bir ektir.

yürütmek

aratmak

söyletmek

acıtmak

korkutmak

yükseltmek

düzeltmek

azaltmak

Teyzem,

bize patates kızarttı.

Ayakkabılar ayaklarımı acıttı.

Müzik

öğretmenimiz, bize şarkı

söyletti.

Öğretmen,

defterimdeki

yanlışları düzeltti.

Konservatuvarda

okuyan arkadaşım bize en

güzel

müzikleri

dinletti.

-ala,

-ele

Kuvvetlendirme

anlamı veren bir yapım ekidir.

kovalamak

silkelemek

şaşalamak

Polisler,

hırsızı kovaladılar.

Annesi,

çocuğun sırtını ovaladı.

Kardeşimi birden karşımda görünce şaşaladım.

Komşu kadın balkondan halıları silkeledi.

NOTLAR