?zt?rk T. G?kku?a?? Dil bilgisi 2

Подождите немного. Документ загружается.

"4*

Örnek:

Babam bu habere çok sevindi.

Özne Dönüşlü

fiil

İşi yapan ve

işten

etkilenen "babam" olduğu

için

fiil

dönüşlüdür.

Ahmet yıkandı.

Özne Dönüşlü

fiil

İşi

yapan ve işten etkilenen "Ahmet" olduğu için bu

fiil

dönüşlüdür.

Örnek:

Tahsin,

üniversite sınavından bir ay önce eve kapandı.

Ümit,

maçtan sonra yıkandı, giyindi ve dışarı çıktı.

Acı haberi duyan anne dövündü.

Okul birinciliğinden dolayı övünüyor.

gösteri

için

iki ay hazırlandık.

Dikkat!

Eğer

"-I,

-n" eki:

Cümleye kendi kendine anlamı katıyorsa

fiil

dönüşlüdür.

Kendi kendine anlamını katmıyorsa, başkası tarafından anlamı katıyorsa

fiil

edilgendir.

Örnek:

Aysel, bayram için süslendi.

Soru

: Kim süslendi?

Cevap : Aysel.

Çocuklar, bayram için süslendi.

Soru

: Kim süslendi?

Cevap : Çocuklar.

Not:

Bazı fiillerin edilgen şekilleri ile dönüşlü şekilleri

birbi-

rinden

farklı eklerle yapılır.

"-I"

eki gerçekte edilgenlik ekidir. Fakat bazı fiillerde

dönüşlülük anlamı da verir.

Örnek:

kır-

yaz-

sık-

kırıl-

yazıl-

sıkıl-

sözleri duyunca çok kırıldı.

Program

uzayınca misafirler sıkıldı.

Örnek:

DÖNÜŞLÜ EDİLGEN

sevmek

dövmek

giymek

övmek

-»

sevinmek

dövünmek

giyinmek

övünmek

sevilmek

dövülmek

giyilmek

övülmek

ALIŞTIRMALAR

Aşağıdaki

cümlelerdeki

dönüşlü

fiille-

rin altını

siziniz.

Aynanın karşısında saatlerce süslendi.

Tören için giyindi ve tarandı.

Arkadaşlar programa güzel hazırlandı.

Onu beklemekten sıkıldı.

Sınıfı geçtiği için çok sevindi.

Aşağıdaki cümlelerden hangisinin

yüklemi

dönüşlü bir

fiil

değildir?

A) Sevilay, davete gitmek için hazırlanıyor.

Talip Bey, aceleyle üzerini giyindi.

C) Sözlerinden dolayı galiba alındı.

D) Bütün suç çocuğun üzerine atıldı.

DÖNÜŞLÜLÜK ZAMİRİ

"KENDİ"

Tanım:

işi

yapana dönme anlamı vardır. Diğer şahıs zamirleri gibi

"kendi"

zamiri de şahıs belirtir. İsim gibi

çekimlenebilir

iyelik

ekleriyle kullanılabilir.

Örnek

Diyalog:

Ali

Ayşe

Ali

Ayşe

pasta harika. Bunu kim yaptı?

Kendim

yaptım.

Kendin

mi yaptın?

Evet, kendim yaptım.

Not:

Dönüşlülük zamiri

"kendi"

şahıslara gö-

re şu şekilde

çekim-

lenir.

Kend

/ Kendisi

niz

leri

Bulaşıkları kendim yıkıyorum.

Kendi

kendine konuşuyor.

Arkadaşı da kendi gibi zeki.

problemi kendimiz çözebiliriz.

Müdür

Beyle kendiniz konuşun.

Örnek

Diyaloglar:

A: Görüşürüz. Kendine iyi bak.

B: Sen de.

A: Kendinizi nasıl hissediyorsunuz?

B: Kendimi çok kötü hissediyorum.

A: Tamirci çağıralım mı?

B: Hayır, kendim tamir edebilirim.

*•*#

WM.

Aşağıdaki cümleleri verilen dönüşlü-

lük

zantirleriyle

tamamlayınız*

kendim

/ kendin / kendisi / kendimiz /

kendiniz / kendileri / kendi

1 tanıtır mısınız?

Bu yemekleri yaptım.

Bunlar sizin

işiniz.

. bu kadar

yorma,

güveniyor

musun'

Stadyuma

gittik.

Ahmet Amca, evini boyuyor.

8 işimi yaparım.

nasıl hissediyorsun?

10.Problemlerini

çözmelisin.

YARDIMCI

FİİLLER

Tanım:

İsim

soylu kelimelerle birlikte kullanılarak birleşik fiil

oluşturan kelimelere yardımcı fiil denir.

Türkçede

dört

tane yardımcı fiil vardır:

olmak, etmek, kılmak, eylemek

Bu yardımcı fiillerin en çok kullanılanları "olmak" ve "etmek"

yardımcı fiilleridir. "Kılmak" ve "eylemek" yardımcı fiilleri

günümüzde fazla kullanılmamaktadır..

OLMAK

ETMEK

Yapılışı

İsim

+ Etmek+Zaman

eki

Şahıs eki

—• yok ettin

—• deli ettin

—• söz etti

Kullanımı:

Yapılışı:

Hemen hemen bütün

isim

soylu sözcüklerle birlik-

kullanılabilir.

Isim

Olmak+Zaman

eki

Şahıs

eki

hasta olmak

—>

hasta olmuşsun

mutlu

olmak —• mutlu oldum

Örnek:

Seni gördüğüm iyi

oldu.

Yeni

aldığı saati kaybolmuş.

Karşısında beni görünce mutlu olmuş.

yok

etmek

deli

etmek

söz etmek

EÜE23

Bu sabah senden bahsettik.

Biraz daha sabret.

Kitapları getirmemi

emretti.

CKfftf-

Birlikte kullanıldığı isimde ses olayı

gerçekleşirse bitişik yazılır.

kayıp olmak

—>

kaybolmak

his etmek —• hissetmek

zan etmek —• zannetmek

sabır etmek —> sabretmek

mimımümtol*

Aşağıdaki cümleleri uygun yardımcı 2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yar-

fiillerle

tamamlayınız.

Rica Böyle konuşmayın.

Araba hareket mi?

Babam, sizi akşam yemeğine davet ...

Lütfen ısrar

Gelmeyeceğim.

5. Biraz dolaşınca güzel yerler keşf

dımcı

fiil yoktur?

A) Onun böyle konuşacağını zannetmiyorum.

B) Baban seni affeder mi bilemiyorum.

C) Dün çok güzel bir film seyrettik.

D) Bahçeye ektiğimiz bütün domatesler olmuş.

UllMitlSı'EillMllW|l

—,

TÜRKÇE

CÜMLE

YAPISI

ÖZNE

YUMLEM

UYGUNLUĞU

- Ferit Bey, müziği sevdiğinizi biliyoruz.

Müzik

hakkında neler söylemek istersiniz?

- Evet, müzik beni gerçekten dinlendiriyor.

İçimi temizliyor. Müzik beni aydınlatıyor. Dünya-

mı zenginleştiriyor. Dostluk, sevgi, hoşgörü,

saygı, acı... Bütün bunlar müzik.

- Çok klasik olacak ama ne tür müzikten

hoşlanırsınız?

- Klasik müziği çok severim. Güher-Süher

Pekinel

kardeşlerin "Bach" yorumlarını dinlerim.

Yurt

dışında kaldığım zaman klasik müziği daha

çok

anladım ve sevdim. Müzik sadece dinlendir-

miyor

beni.

Ömrüme ömür katıyor. Sanat müzi-

ği beni bambaşka dünyalara götürüyor. Bir ro-

man

gibidir bizim müzik. Aşkı,

kederi,

ayrılığı,

ümidi,

sevgiyi anlatır. Şu

mısralara

bakar mısı-

nız?

"Duydum

ki unutmuşsun gözlerimin

rengini,

Yazık olmuş o gözlerden sana akan yaşla-

ra."

şarkıyı dinlediğim zaman gözümde bir

hayat

canlanır. Müzik hepimizin yaşadığı bir ha-

yat.

Peki şunlara ne demeli?

"Elbet

bir gün kavuşacağız.

böyle yarım kalmayacak.

İkimizin de saçları ak,

Öyle durup bakışacağız."

7&%

Alın, size bir roman konusu.

İçinde

yaşayabileceğiniz veya yaşadığınız bir hayatın romanı.

TÜRKÇE

CÜMLE

YAPISI

Türkçede

en önemli öğe olan "yüklem" genellik-

cümlenin sonunda; "özne" cümlenin başında;

tümleçler

de özne

ile

yüklemin arasında bulunur.

Cümle

tek bir kelime ile kurulabileceği gibi bir-

den

fazla kelime ile de kurulabilir.

ÖZNE+TÜMLEÇLER+YÜKLEM

Örnek:

Arkadaşlarım

Özne

beni

Belirtili

Nesne

ziyaret

etti.

Yüklem

Oynuyor.

Çocuk

oynuyor.

Çocuk

bahçede oynuyor.

Öğretmenim.

Ben

bir öğretmenim.

Ben

lisede öğretmenim.

Bir cümleyi meydana getiren unsurlar vardır.

Bunlar cümlenin öğeleridir.

Bir

cümlede bulu-

nabilecek öğeler; yüklem, özne, nesne

tüm-

leçlerdir.

YÜKLEM:

Bir

cümlede

iş,

oluş, hareket bildiren

kelimelere yüklem denir.

Yüklem

bir

cümlenin temel öğesidir.

Yüklemsiz

cümle olmaz.

Örnek:

Biz sinemaya gidiyoruz.

Gitmeden önce bana telefon

et.

artık burada oturmuyor.

ÖZNE:

Bir

cümlede yüklemin bildirdiği

işi,

hareketi

oluşu yapanı bildiren cümle

unsurudur. Ancak

her

cümlede özne

olmayabilir.

Yüklemden

sonra cümlenin

ikinci

temel öğesidir. Cümlede özneyi

bulmak

için

yükleme

"Kim, Ne"

soru-

larını sorarız.

İnsanlar

için "Kim" diğer

varlıklar

için

"Ne" sorusunu sorarız.

Örnek:

Öğrenci, güzel

bir

şiir okudu.

- Okuyan kim?

- Öğrenci

Çok

kitap okuyor.

- Okuyan kim?

(Gizli

Özne)

her

gün aynı saatte uyuyor.

Annem, çok güzel yemekler yapar.

NESNE:

Cümlede yüklemin bildirdiği işten

et-

kilenen öğeye denir. Nesneyi bulmak

için

yükleme

"Ne,

Neyi, Kimi" soru-

larını sorarız.

Örnek:

Ayşe, eşyalarını

getirdi.

Ailem benden başarı bekliyor.

Sinemada arkadaşını görmüş.

r\f

Nesne, ismin

"-i"

hâl

ekjni

alırsa "Belirtili

JVUt-ı

Nesne" olur. Belirtili nesneyi bulmak için

yükleme "Neyi, Kimi" sorularını sorarız

Örnek:

Dün okulda parasını kaybetmiş.

Televizyondaki filmi daha önce görmüştüm.

Partiye arkadaşımı davet

ettim.

Not:

Nesne, ismin "-i"

hâl

ekini almamışsa

"Belirtisiz Nesne" olur.

Yükleme

"Ne"

sorusu sorularak bulunur.

Örnek:

Ahmet

kardeşi televizyon seyrediyorlar.

Öğretmenlerimizle fidan diktik.

Bugün matematik çalışalım.

DOLAYLI

TÜMLEÇ

Yüklemin

bulunduğu, ayrıldığı

yöneldiği yeri gösteren öğedir.

Cümlede

ismin

"-e, -de, -den" hâl-

lerinde bulunurlar. Dolaylı tümleci

bulmak için yükleme "Kime",

"Ne-

ye", "Nereye", "Kimde", "Nerede",

"Kimden", "Nereden" soruları soru-

labilir.

Örnek:

Biz hafta sonu sinemaya gideceğiz.

üç yıl

önce İstanbul'dan ayrılmış.

Stadyumun önünde

bir

saat seni bekledim.

Bütün parasını bana verdi.

Arkadaşım Amerika'dan

dün

geldi.

ZARF

TÜMLECİ

Yüklemin

zamanını, miktarını,

durumunu

vb.

bildiren kelimelerdir.

Zarf tümlecini bulmak

için

yükleme

"Ne zaman", "Nasıl",

"Ne

kadar",

"Niçin",

"Ne ile"

"Kiminle", soru-

larını sorarız.

Örnek:

Ayşe,

sene üniversiteyi bitirecek.

Saatlerce kitap okudum.

Çok dalgın görünüyorsun.

Yıllar önce sevdiğim şehirden ayrılmıştım.

Çok hızlı yürüdüğü için yere düştü.

k^aaj

—*

UAHIPİ

TÜP

MH7İI/TEAİ4inQI AIMİPC

791

Hf|'fili

illi

illin

Pnılılig^V'ı

illi'

IPJ Mr<i

-J.

•

•"ml^T-

«/•

ıiMîjiMAim -

Aşağıdaki cümleleri örnekteki gibi öğelerine

ayırınız.

Örnek:

hediyeyi doğum günümde arkadaşım almıştı.

Nesne

Zarf Tümleci Özne

Yüklem

Bütün sınıf sabah saat yedide yola çıktı.

Güzel bir araba yanımdan hızla

geçti.

Şimdi küçük bir evde oturuyoruz.

Kırmızı Başlıklı Kız büyük annesini aramış.

Zil çalınca bütün öğrenciler bahçeye çıktı.

Fırından bir ekmek alır mısın?

Sarı saçlı arkadaş çok yakışıklıydı.

Bu yıl araba yarışlarında şampiyon

oldu.

Arabamız, çok yavaş gidiyor.

10.

Akşam çıkan fırtına, bütün ağaçları devirmiş.

Aşağıdaki

cümlelerde

koyu yazılan kelimeler cümlenin hangi öğesidir? Örnekteki

gibi

işaretleyiniz»

CÜMLELER

Yaz gelince denize gideriz.

Saatlerce

süren şoktan sonra konuşmaya başladım.

Yorgunluktan koltuğunda uyukluyor.

Ahmet,

okula gelmemiş.

Gözleri ateş gibi parlayan köpek bize saldırdı.

Dün

akşam, rüyamda çocukluk arkadaşımı

gördüm.

Öğretmen, canla başla ders anlatıyor.

Köy

kadınları, çamaşırlarını nehirde yıkıyorlar.

Özlemle annemin boynuna

sarıldım.

Uyandığımda onu karşımda

gördüm.

Altı aydır bir doktorun yanında çalışıyor.

Güneşli bir bahar gününde pikniğe

gittik.

Öğrenciler, sessizce bekliyor.

Özne

Nesne

Dolaylı

Tümleç

Zarf

Tümleci

Yüklem

Aşağıdaki

test

sorularını cevaplayınız.

Aşağıdaki sorulardan hangisinin cevabı

dolaylı tümleçtir?

A) Elinde ne var onun? Kitap

Bizi nereden tanıyorsun? Okuldan

C) Kardeşin şimdi nasıl? İyi.

D) Dün gelen kimdi? Kardeşimdi.

"Nehir kenarında ailemle piknik yapmayı

özlemişim."

cümlede aşağıdaki sorulardan hangisinin

cevabı yoktur?

A) Kim? B) Nerede? C) Nasıl? D) Neyi?

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde sırasıyla

"kim,

ne zaman, nasıl, nereden" sorularının

cevabı vardır?

A) Ali, sonbaharda

odun,

kömür aldı.

Hasan, dün yorgun argın

işten

geldi.

C) Osman, karneyi alınca koşarak eve

geldi.

D) Ayşe, akşamleyin Ankara'dan

İzmir'e

gitti.

ÖZNE

YÜKLEM

UYGUNLUĞU

Türkçe

cümlelerde özne

ile

yüklem arasında şahıs ve sayı bakımından bir uygunluk vardır.

Şahıs Bakımından Uygunluk

Birden çok özneden

biri

birinci tekil veya çoğul şahıs zamiri olursa, yüklem, çoğul birinci şahıs olur.

Örnek:

Ben

ve arkadaşlarım, akşama bu

işi

bitirmek

için

var gücümüzle çalışıyorduk.

Birden çok özneden

biri

ikinci

tekil veya çoğul şahıs zamiri olursa, yüklem, çoğul ikinci şahıs olur.

Örnek:

Ayşe, Ayla ve sen her zaman bizlere örnek oldunuz.

Birden çok özneden

biri

üçüncü tekil veya çoğul şahıs zamiri olursa yüklem, çoğul üçüncü şahıs olur.

Örnek:

ve arkadaşları İstanbul'da dolaşıyordu

B. Sayı Bakımından Uygunluk

Cümlede söz söyleyen kimse bir kişi bile olsa böbürlenme, övünme veya alçak gönüllülük amacıyla,

"biz"

çoğul zamiri kullanılabilir. Böyle bir durumda yüklem de çoğul olur.

Örnek:

Biz, buralara bileğimizin gücüyle geldik.

Biz, bu konuda bir açıklama yapmayız.

HANGİ

TÜR

MÜZİKTE

z~f-—t-

T T—_

İSİM

\WkL

JlPJ

UL##

•

l>#

'-=

1---İ—3

--f

../•

Cümlede kendisine söz söylenen kimse bir kişi bile olsa, saygı ve nezaket anlamında "siz" çoğul zami-

kullanılabilir.

Yüklem

de çoğul olur.

Örnek:

Siz, bana güzel bir kalem hediye edeceğinizi söylemiştiniz.

Özne, bir topluluk

ismi

ise

veya topluluk anlamı taşıyorsa, kendisi çoğul bile olsa yüklem tekil olur.

Örnek:

Ormanlar,

yağmurların yağmasını kolaylaştırır.

Ordu

tatbikat yapıyor.

Özne, vücut organlarını gösteren çoğul bir kelime ise yüklem tekil olur.

Ellerim

titriyor.

Gözlerim görmez

oldu.

Özne, çoğul bir

isim

fiil

ise

yüklem tekil olur.

Koridorda

koşuşmalar başladı.

Sınıfta gülüşmeler

başladı.

.', Özneleri

çoğul

hayvan veya

bitki

olan cümlelerin yüklemleri tekil olur.

İnekler, yeşil arsada otluyor.

Özneleri çoğul zaman ve yer ismi olan cümlelerin yüklemleri tekil olur.

Örnek:

Yıllar geçmiyor.

Yollar

bitmiyor.

Özne birin üzerindeki sayı sıfatlarıyla veya birkaç,

birçok...

gibi belgisiz sıfatlarla kurulmuş bir sıfat

tamlaması ise yüklem tekil olur.

Örnek:

Benim

birçok

kitabım ev taşırken kayboldu.

Birkaç

öğrenci bu konuyu anlamadı.

Özne çoğul

insan,

hayvan,

bitki,

zaman veya cansız varlık ismi olup yüklem birden fazla

ise

ya sonun-

yüklem çoğul, önceki

tekil;

veya bütün yüklemler çoğul olur.

Örnek:

insanlar,

yorulmuş, mahvolmuşlar.

Evler, ağaçlar, hayvanlar, yıldızlar ne varsa karanlıkta yok olmuş, erimişlerdi.

10.

Var, yok

yüklemleriyle

kurulu cümlelerde, özneler çoğul da olsa yüklem tekil olur.

Sokakta

birçok

araba var.

Cümlede

öznenin sayısı belirtilmişse yüklem tekil olur.

Örnek:

Şehir meydanındaki mitinge beş bin kişi katılmış.

sene okula yetmiş öğrenci alındı.

J\LJPWMIM

Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerini öz-

ne-yüklem

uygunluğunu dikkate

ala-

rak

tamamlayınız.

Bahçedeki bütün elmaları

(toplamak)

Koyunların hepsi bahçede

(otlamak)

Maçtan sonra bütün futbolcular çok yorgun

(görünmek)

Kemal, Mehmet ve ben hafta sonu kursa

(gitmek)

Dedemin gözleri artık iyi

(görmek)

Özne-yüklem

uygunluğuna

göre aşa-

ğıdaki cümlelerden doğru olanın başı-

"D";

yanlış olanın başına

"Y"

yazı-

nız,

( ) Ayaklarım gitmek istemiyorlar.

( ) Sen ve Önder, derslerinize çok çalışı-

yorsunuz.

( ) Yolların kenarında yüzlerce ağaç varlar.

( ) Amcamlar ve dayımlar bize gelecek.

( ) Boş zamanlarım su gibi akıyorlar.

Aşağıdaki cümleler özne-yüklem uy-

gunluğuna göre yanlış yazılmıştır. Bu

cümlelerin

doğrusunu yazınız.

Yağmurlar durmak bilmiyorlar.

Tartışmalar gece yarısına kadar devam

ederler.

Siz bu konuda ne düşünüyorsun?

Okulun duvarları çok yüksekler.

Birçoğumuz onun geldiğini

görmedin.

Aşağıdaki

test

sorularını cevaplayınız.

Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne-yüklem

uygunluğu bakımından

yanlıştır?

A) Onun gönderdiği paketi aldık.

Ağaçlar yapraklarını

döktü.

C) İşlerim hiç bitmezler.

D) Gözlerin yalan söylemez.

Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne-yüklem

uygunluğu bakımından doğrudur?

A) Kuzular, sabah

meleşiyorlardı.

Köyler, şehirler, ülkeler hepsi kalabalıktırlar.

C) Salonda yaklaşık yirmi beş kişi televizyon

seyrediyorlar.

D) Bütün sınıflar pikniğe

gitti.

»IrfTÎ

TEZLİK FİİLİ

ETTİRGEN FİİL

- Uzun yıllar yurt dışında kaldınız. Seyahat

etmeyi

seviyorsunuz galiba.

- Seyahat, insana insanı tanıma fırsatı verir.

Seyahat

insana

iyilik

kötülüğü anlama

imkânı

tanır.

İkisine

sahip olmak

yolcunun elinde.

Se-

zenginleştirir. Sana

çok

şeyler öğretir. Paylaşır-

sın, paylaştırırsın. Sınırlarını öğretir insana

yolcu-

luk.

Başka

insanlara

saygıyı

onları olduğu gibi

kabul

etmeyi öğreniverirsin

sebeple.

Yani

seyahat

insanı

tanıma fırsatıdır diyor-

sunuz.

- Aynen öyle. Yaşadığın dünyadan çıkıveri-

yorsun.

Sana insanı fark

ettiriyor.

Sabretmesini

bil-

miyorsan

sabretmeyi öğretiyor.

İnsana

alışveriş fır-

satı sunuyor.

fırsatı kullanmak veya kaçırmak

senin

elinde.

İnsanlarla

bilgi,

kültür, tecrübe alış-

verişidir

fırsat.

Bir

de, seyahatlerim sonucunda

yaptığım hataların farkına varırım.

Her

dönüşüm-

hataları

bir

daha yapmamaya gayret ede-

rim.

Yolculuk, hayatı yeniden başlatır sanki.

Paylaşmak, anlamak, sabretmek gibi güzel-

likleri

hatırlatır.

Her

yolculukta bütün kötü

duygu-

lar

içinden

uçuverir. Sabır, hoşgörü

anlayış gibi

güzel

davranışlarla hayatını doldurabilirsin.

^B^^cT^j)

TEZLİK FİİLİ

Tanım:

Tezlik

fiili,

bir

işin

çok

çabuk, hemen

kolayca

ya-

pıldığını veya yapılacağını anlatır. Aynı zamanda

ki-

barca

emir bildirir.

Yapılışı

Fiil

kök

veya gövdesine

"-ı,

-i,

-u, -ü

ver-

mek"

eklenerek yapılır.

(a,

ı)

yaz-ı-vermek, yap-ı-vermek

Örnek:

Tahtaya yazdıklarımı hemen defterlerinize yazıverin.

Kitapçıdan "Çalıkuşu" romanını alıver.

(e,

gid-i-vermek,

bitir-i-vermek

Örnek:

Şu televizyonu tamir ediver.

akşam bize geliver.

Şu şarkıyı

söyleyîver.