?zt?rk T. G?kku?a?? Dil bilgisi 2

Подождите немного. Документ загружается.

(o, u

—>

dur-u-vermek,

otur-u-vermek

Örnek:

Dün aldığı kitabı bir gecede okuyuverdi.

Araba, yolda duruverdi.

Kardeşim yatınca hemen uyuyuverir.

(ö,

ü)

sön-ü-vermek, dön-ü-vermek

Örnek:

Onun problemini yarın çözüvereceğim.

Gitmişken arkadaşlarımı da görüvereceğim.

Kavşaktan sola dönüvereceksin.

Not:

(Sesli

harf+y+Sesli

harf)

anla-y-ı-vermek,

dinle-y-i-vermek

Örnek:

Çocuk hemen anlayıverdi.

Şu kitabı bir günde okuyuverdim.

Babandan biraz para

isteyiver.

Fiil

ÇEICİMİ

Ben

Sen

Biz

Siz

Onlar

Şimdiki Zaman

Gidiveriyorum

Gidiveriyorsun

Gidiveriyor

Gidiveriyoruz

Gidiveriyorsunuz

Gidiveriyorlar

Duyulan

Geçmiş Zaman

Gidiverdim

Gidiverdin

Gidiverdi

Gidiverdik

Gidiverdiniz

Gidiverdiler

Gelecek Zaman

Gidivereceğim

Gidivereceksin

Gidiverecek

Gidivereceğiz

Gidivereceksiniz

Gidiverecekler

Geniş Zaman

Gidiveririm

Gidiverirsin

Gidiverir

Gidiveririz

Gidiverirsiniz

Gidiverirler

Dilek-Şart

Kipi

Gidiversem

Gid

iversen

Gidiverse

Gidiversek

Gidiverseniz

Gidiverseler

Gereklilik Kipi

Gidivermeliyim

Gidivermelisin

Gidivermeli

Gidivermeliyiz

Gidivermelisiniz

Gidivermeliler

Kullanımı:

Kolaylık ve çabukluk anlamında kullanılır.

Araba, birdenbire yoldan çıkıverdi.

Evi beş dakikada temizleyiverdi.

Bütün

eşyaları kolayca taşıyıverdik.

Emir anlamında kullanılır.

Örnek:

Şunu aşağı götürüver.

Pazardan bir kilo muz alıver.

Şu raporları yazıverin.

Kocaman ev beş dakikada yanıverdi.

Rica anlamında kullanılır.

Yarın

büroya geliverir misin?

Alıştırmalarımı çözüverir misin?

Bana

bir kart alıverir misiniz?

Olumsuz şekli, kolay ve çabuk çözüm anlamında kullanılır.

Örnek:

Canın istemiyorsa yapmayıver.

habere üzülecekse söylemeyiverirsin.

Bir

saat daha

uyumayıver.

Bakkaldan

ekmek alıvereyim.

Israra

ve işin kolay olmasına rağmen olmadığı ya da yapılmadığı anlamında kullanılır.

Örnek:

kadar

istedik

yapıvermedi.

Her zaman kapıyı açardı; bugün açıvermedi.

kadar ısrar

ettim;

ama yine de söyleyivermedin.

ALIŞTIRMALAR

Aşağıdaki cümleleri tezlik fiilleriyle

tamamlayınız»

Şu mektubu bana oku

Sen arkaya otur.

Sen beni burada bekle

Ben

şimdi geliyorum.

Lütfen, şu camı kapat !

Siz şu

işi

hemen

bitir.

Genç adam, anîden öl

Televizyon seyrederken elektrikler kesili-

Bu konuyu ona söylememek için anlaştık;

ama

ağzımdan kaç

10.

Bütün soruları on dakikada cevapla

11.

Az sonra geleceğiz. Sen biraz bekle

12.

Birden hava karar. ve yağ-

mur

yağmaya başladı.

13.

Kapı rüzgârdan açıl

14.

Benim çıkmam lâzım. Sen bu

işi

bitiri-

Ne olduğunu anlamadım, birdenbire gar-

sonun

elindeki çorba üstüme

dökülü-

15.

Merak etme, usta yarın gelip televizyonu

tamir

ETTİRGEN FİİLLER

Tanım:

Yükleme,

bir işi

başkasına yaptırma anlamını

veren

fiillerdir.

Yapılışı

Fiil

kök

gövdelerine "-r, -t, -dır" et-

tirgenlik

eklerinin getirilmesiyle yapılır.

Örnek:

Dün

saçımı

kestirdim.

Gelen mektubu kardeşine

okuttu.

Bahçedeki

çocuklar ninemi kızdırmış.

kes-tim

—»»

Burada kesme

işini

ben yaptım.

kes-tir-dim

—»»

Kesme

işini

berbere (başkası-

na) yaptırdım.

oku-du

—»-

okudu

okuttu

—*>

başkasına

okuttu.

Son harfi sesli olan fiiller

"-t"

ekiyle

ettirgen

yapılır.

Örnek:

uyu-t

bekle-t

yürü-t

boya-t

tara-t

yıka-t

besle-t

izle-t

temizle-t

oku-t

sakla-t

söyle-t

Son harfi

sessiz

olan fiiller

"-dır,

-dir, -dur, -dür; -tır, -tir,

-tur,

-tür"

eklerinden biriyle ettirgen ya-

pılır.

Örnek:

sil-dir-

yaz-dır-

konuş-tur-

tak-tır

geliş-tir-

yap-tır-

çek-tir-

in-dir-

anlat-tır

Doğum günüm

için

büyük

bir

pasta yaptırdım.

Salondaki

resmi ünlü

bir

ressama çizdirdim.

Son harfi "-r" veya "-I" olan fiiller

"-t"

ekiyle

ettirgen

yapılır.

Örnek:

şaşır-t

kısal-t

otur-t

gönder-t

bağır-t

götür-t

boşal-t

bağır-t

bunal-t

çağır-t

getir-t

otur-t

Bütün

okul

her

hafta sonu yıkatılır.

Yeni ev

bulmak

için

bütün şehri arattım.

Son

günlerde yemeği

iyice

azalttı.

Çocuğun hareketleri hepimizi şaşırttı.

fNbt:

Ettirgen

yapılırken değişen fiiller:

Bazı fiiller ettirgenlik

eki

alırken

fiil

gövdelerinde değişme

olur.

gelmek

—•

"geldirmek" değil "getirmek"

kalkmak

—*•

"kalktırmak" değil "kaldırmak"

görmek

—*-

"gördürmek" değil "göstermek"

gitmek

—>~

"gittirmek"

değil "götürmek"

mumm\m>

Aşağıdaki etken cümleleri ettirgen yapınız.

Ekrem Bey, arabasını sürüyor.

Ağaç dikmek için bahçeye çukur kazdım.

Ayakkabı boyadım.

Sabah yarım saat saçını taradı.

5. Bütün elbiselerimi dün akşam temizledim.

Tabakları dolaba koydum.

Kitapları raflara dizdim.

8. Bahçeye on adet fidan

diktim.

Arabaya yeni tekerlekler taktım.

10.

Kirli elbiselerini yarın temizleyecek.

Aşağıdaki cümleleri ettirgen fiillerle tamamlayınız,

Feride Teyze, saçlarını kuaföre (kesmek)

Ekrem Amca, arabasını Volkan'a (sürmek)

Ağabeyim, ormanlar hakkındaki şiiri bana (yazmak)

Annem, buzdolabındaki etleri tabağa (koymak)

5. Bahçede oynayan çocuklar, dedemi yine (kızmak)

Sen, diploma için fotoğraf ? (çekmek)

Terziye

iki

güzel pantolon meyi

düşünüyorum,

(dikmek)

8. Polis, yolda hızlı giden arabayı (durmak)

Hamdi

Bey, bakkaldan bir kilo şeker (almak)

10.

Mahmut, resimleri ressama (çizmek)

Aşağıdaki fiilleri olumsuz yapınız.

döküverdim

atıvereceksin

postalayıversin:

taşıyıvermişler :

bağırıverin

Aşağıdaki cümleleri

ettirgen

yapınız,

Türkçe sınavının cevaplarını

gördüm.

Sabah kahvaltısında bir bardak süt

içti.

Seni her yerde aradım.

Aşağıdaki

test

sorularını cevaplayınız,

Aşağıdaki fiillerden hangisi tezlik fiilidir?

A) Hareket

etti.

Bakakaldı.

C) Anlaşabiliriz.

Uyuyuverdi.

Aşağıdaki cümlelerden hangisi bir işin çabuk

yapıldığını anlatır?

A) Biz oraya hafta sonu gidip geliverdik.

Çocuk, babasından araba istiyor.

C) Bir erkek kardeşi daha

oldu.

D) Araba çok hızlı ilerliyordu.

"Verilen ödevleri yapıverdi."

cümlenin olumsuzu aşağıdakilerden hangi-

sidir?

A) Ödevleri yapamadı.

Verilen ödevleri yapmayıverdi.

C) Verilen ödevleri yapmadı.

D) Verilen ödevleri yapamayıverdi.

"Ahmet

ödevlerini çabucak "

cümlede boş bırakılan yere aşağıdaki

kelimelerden

hangisi gelmelidir?

A) bakıyor

yapıverdi

C) dinlemiş

D) görüverecek

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde

"işi

başkasına yaptırma" anlamı vardır?

A) Öğretmenimiz, konuyla ilgili alıştırma

kâğıdı dağıttı.

Ayşe, odasındaki gereksiz eşyaları çöpe attı.

C} Çocuk, elindeki taşı göle fırlattı.

D) Müdür, sekretere bütün dosyaları

inceletti.

Aşağıdaki fiillerden hangisi ettirgen fiilli bir

cümledir?

A) Saat

ikide

bu paketler buradan alınacak.

Söylediğim söze sadece o alındı.

Yeni

işine çok çabuk alıştı.

D) Siparişleri birisini gönderip aldıracağım.

FIILIMSILER

ISIM

FIILLER

BELGISIZ SıFATLAR

Sevgili

dostum,

Artık

yürüyebiliyorum.

Yürümeyi unutmuştum o

korkunç

kazadan sonra. Sadece yürümeyi mi?

Gülmeyi,

konuşmayı, ümit etmeyi bile kendime çok

görüyordum.

Geçen

gün pencereye kadar yürümeye çalış-

tım. İnsanları

gördüm.

Hayatı

gördüm.

İşe

gitmeyi,

acele

etmeyi, çiçek koklamayı özlediğimi hissettim.

"Meğer ne güzel şeymiş yürümek!"

dedim.

Hâlâ biraz ağrıyor ayağım.

Yine

de dışarı çıkmak,

kırlarda dolaşmak, çiçek toplamak, koşmak, zıpla-

mak

istiyorum. Güneşin doğuşu, çiçeğin açışı, bir

bebeğin gülüşü artık çok farklı benim

için.

Her şey

çok

farklı. Birçok şeyin değerini anladım. Onları

kaybetmeden

anlamak beni sevindiriyor. Bazen

şöyle düşünüyorum: Bu kaza bir fırsat oldu benim

için.

Hayatı, insanları, sabretmeyi, şükretmeyi, acı-

yı, sevinci paylaşmayı öğretti. Kendimi yoklamak,

hatalarımı düşünmek

için

bana bu fırsat

verildi.

Ya-

şamak, sevmek, hayal etmek, sabretmek, hoş gör-

mek

gibi güzel şeylerin farkına vardım. Bazılarının

bunları anlaması ancak böyle mümkün oluyor

sanki!

Yeniden

doğuşuma sevinmem gerek. Orhan Veli'nin şu mısraları aklıma

geldi.

"Deli eder

insanı

dünya,

gece,

bu yıldızlar, bu

koku,

/ Bu, tepeden tırnağa çiçek açmış ağaç." Ta Amerika'dan telefon

etmeniz

beni çok sevindirdi.

İyi

ki varsınız sevgili

dostum.

Sağ

olun,

var

olun.

Görüşmek üzere..

FİİLİMSİLER

Tanım:

Fiilden

türeyen,

cümlede isim gibi kullanılan, kip

ekleri

alamayan kelime türlerine fiilimsi denir.

Özellikleri:

Bir fiilin isimlerini bildirdikleri için isimdirler.

Örnek:

okuma,

yürümek, görüş

Bir varlığı niteledikleri için sıfattırlar.

Örnek:

Akan kan

Tükenmez kalem

Ekşimiş ayran

Fiili nitelendirdikleri için zarftırlar.

Yüzerek

gitti.

Bulup

getirdiler.

Gelirken

düştüm.

Dinledikçe

öğreniyoruz.

Ağlaya ağlaya konuşuyordu.

Fiilimsiler

görevleri bakımından üçe ayrılırlar:

İSİM FİİLLER

SIFAT

FİİLLER

ZARF

FİİLLER

Not:

*•

Fiilimsiler şahıs ve zaman eki alamazlar.

İyelik ve hâl ekleri alabilirler.

ISIM

FİİLLER

Tanım:

Fiilden

türeyen, cümlede

isim

gibi kullanılan, fiillerin adlarını belir-

ten

kelimelerdir.

İsim

fiiller kip ekleri almazlar. Çekimleri yoktur.

Örnek

Diyalog:

A: Bu kadar güzel yüzmeyi nasıl öğrendin?

B: Çok küçük yaşta yüzmeye başladım. Beş

yaşımdan beri yüzüyorum.

A: Seni kıskanıyorum. Keşke ben de yüzme-

yi öğrensem! Daha önce hiç yüzmedim.

B: Sana yüzmeyi öğretmekten zevk duya-

rım. Tabi istersen.

A: Çok teşekkür

ederim.

Elbette

isterim;

ama

zor değil mi?

B: Yoo, çok zor sayılmaz. Birkaç defa yüz-

alıştırması yaptıktan sonra benim ka-

dar

güzel yüzeceksin. Hiç merak etme.

Yapılışı:

Fiillere

"-ma, -me, / -mak, -mek, /

-iş,

-uş,

-üş" isim

fiil

ekleri

getirilerek

yapılır.

İSİM FİİL EKLERİ

"-mak,-mek"

gelmek,

koşmak, uçmak, sevmek, düşünmek

Örnek:

Artık,

sizi

burada görmek istemiyorum.

Doktor

olmak istiyorum.

İnsanlara

yardım etmek beni mutlu ediyor.

Koşmak, en güzel sporlardan biridir.

Olumsuzluk

eki "-ma, -me" eklenerek olumsuz

şekli yapılır.

Örnek:

Ödevlerini

yapmamak için bahaneler arıyordu.

Dersi

dinlememekle çok şey kaybedeceksiniz.

n\fnt'

Genellikle

ek almayan bir isim

fiil

ekidir.

İsmin bulunma (-da) ve

ayrılma (-dan) hâl eklerini alabilir.

Örnek:

Yürümekten ayaklarım şişti.

Müzik

dinlemekten sıkıldım.

Resim çizmekte başarılı bir kişidir.

"ma, -me"

bekleme,

konuşma, süpürme, dans etme, yüzme

Örnek:

Ağlamayı bırak, çalışmaya başla.

Tatilde

Bursa'ya

gitmeyi düşünüyorum.

Müdür

Bey, güzel bir konuşma yaptı.

Planlı yaşamaya alışmalısın.

Sınıfınızı başarıyla geçmenizi

istiyorum.

Boğazda vapurla gezmeyi severim.

ek bazı fiillere gelerek kalıplaşmış isimler

yapar.

Örnek:

Beni

görmemek için yolunu değiştirdi.

görüşmek

okumak

danışmak

yazmak

gelişmek

—>

görüşme

okuma

danışma

yazma

gelişme

aHft&

"-iş,

-i§,

-uş,

-ü§"

uyanış,

bekleyiş, bakış, gidiş, geliş, dönüş

n\frtf'

isim

fiil

eki,

Ç^

Yer ismi yapar: gir-iş,

çık-ış

vb.

Tarz, stil anlamı

verir,

yürü-y-üş,

giyin-iş, anlat-ış

vb.

Durum ismi yapar:

yat-ış, bat-ış

vb.

Örnek:

"Bir

bakış bir bakışa neler neler anlatır.

Bir

bakış bir bakışı senelerce ağlatır."

Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır.

Öğretmen oturuşuma, kalkışıma karışıyor.

Okulun

girişi çok kalabalıktı.

gidişin bir dönüşü vardır.

İsim fiiller çokluk, iyelik ve hâl eklerini alırlar.

Çokluk Ekleri:

Savaştan sonra ağlamalar hiç dinmedi.

Tatilin bitmesinden dolayı geri dönüşler başladı.

Aşağıdaki soruları

isim

fiil eki

(-mak,

-mek)

kullanarak cevaplayınız.

Ne olmak

istiyorsun?

Niçin bu kadar çok çalışıyorsun?

İnsan

nasıl daha sağlıklı ve uzun

ömürlü

olabilir?

Boş vakitlerinde ne yapmaktan hoşlanıyorsun?

Kiminle oturmak istiyorsun?

İyelik

Ekleri

Benim

yüzmem çok

iyi

değildir,

(yüzme-m)

soğuk suda yüzmeni

istemiyorum,

(yüzme-n)

Burada

yüzmeniz tehlikeli

olabilir,

(yüzme-niz)

Hâl Ekleri

Planlı çalışmayı çok severim. (Çalışmayı)

Çalışmada en önemli şey mekândır. (Çalışmada)

Çalışmaya başlamadan önce plân yapmalısın.

(Çalışmaya)

Dağınık çalışmadan hoşlanmam. (Çalışmadan)

Çok

çalışmayla bu işi

becerebilirsiniz.

(Çalışmayla)

Alışveriş yapmayı hiç sevmiyorum.

Aşağıdaki fiilleri

"-iş,

-iş, -uş, -üş"

isim fiil ekleri ile birer cümlede

kul-

lanınız,

dönmek

görmek

satmak

inmek

çıkmak

"Babamın gelmesini hiç beklemiyorduk."

cümlede isim

fiil

eki alan kelime aşağıdaki-

lerden

hangisidir?

A) babamın B) gelmesini

C) beklemiyorduk D) hiç

fL^O

BELGİSİZ

SIFATLAR

Tanım:

İsimleri, belirsiz olarak belirten sıfatlardır.

BAZI-KİMİ

Kullanımı:

İnsanlar ve nesneler için kullanılabilir. Varliklar

arasında

seçme,

ayırma yapan bir belgisiz sıfattır.

Bazı

insanlar

çok uyuyor.

Bazı çiçekler çok güzel

kokuyor.

Bazı günler canım çok sı-

kılıyor.

Babam

bana bazı günler

para

veriyor, bazı günler

hiç

para vermiyor.

Bazı ülkelere çok turist gidiyor.

Bazı öğrenciler, dersi çok dikkatli dinliyor.

Kimi

zaman müzik

dinliyorum,

kimi zaman ders

çalışıyorum.

Bazı günler eve çok geç geliyor.

Bazı kimseler beni anlayamadı.

Not:

"Bazı" belgisiz sıfatından sonraki isimler

"-lar,

-ler"

çoğul eki alır.

BUTUN-TUM

Kullanımı:

İnsanlar ve nesneler için kullanılabilir. Varlığın ek-

siksiz, tam olduğunu anlatan bir belgisiz sıfattır.

Örnek:

Bütün

elmalar kırmızı değildir. Bazı elmalar ye-

şildir.

Bütün

insanlar başarılı değildir. Bazı

insanlar

başarılıdır.

Bütün

anneler

iyi

kalplidir. (Tüm anneler

iyi

kalplidir.)

Bütün

çiçekler güzeldir. (Tüm çiçekler güzeldir.)

Bütün

gün ders çalışıyor.

Bütün

ağaçlar çiçek açtı.

Bütün

dünyayı gezmek istiyorum.

Avrupa'nın bütün

basketlerini

gezdim.

Sınavdaki bütün soruları yaptım.

Bayramda

bütün arkadaşlarımı telefonla araya-

cağım.

fNot:

"Bütün"

kelimesinden sonra gelen "gün, ay,

hafta, yıl" gibi zaman dilimi ifade eden

kelimeler

"-lar,

-ler"

eki almaz.

Örnek: Bütün gün

Bütün yıl

BİRKAÇ

Kullanımı:

İnsanlar ve nesneler için kullanılabilir. Varlıkla-

rın miktarını üçü, beşi geçmemek üzere belirsiz

olarak

gösterir. Birkaç sıfatının belirttiği

isim,

çoğul olamaz. (Sayılabilen nesneleri gösterir.)

Örnek:

Birkaç

kilo patates almak

istiyorum.

Bana

birkaç gün

izin

verir misiniz?

Sınıfta sadece birkaç öğrenci var.

Birkaç

ay sonra tatile gideceğim.

Sîzinle

birkaç dakika konuşabilir miyim?

Birkaç

soru daha çözeceğim.

Kursa

birkaç ay daha devam edeceğim.

Birkaç

arkadaşı ziyaret edeceğim.

Birkaç

gün sonra geziye başlayacağız.

Birkaç

hafta sonra babam Almanya'dan gelecek.

AZ-BİRAZ

Sayılamayan

nesneleri göstermek için kullanılır.

Çoğul eki almaz.

Örnek:

Biraz ekmek verir misin?