Шакури Мухаммадджон. Хуросон аст ин чо
Подождите немного. Документ загружается.
Эњдо ба њамсари азизам
Дилафрўз, ки ќувваи дилу мадори
танам аз дилафрўзињои ўст.
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
4
Хуросон аст ин љо
САРСУХАНИ НАШРИ ДУВУМ
Китоби «Хуросон аст ин љо» бори нахуст соли 1996 ба
хатти форсї ва соли 1997 ба хатти тољикии криллї чоп шуда
буд. Он чоп ба њиммати Бунёди Оли Сомон ва сарвари он
шодравон Абдулќодири Холиќзода, инчунин бо саховати
Сафорати Љумњурии Исломии Эрон ва сарвари он - ваќтаи он
оќои Муљтањиди Шабистарї суратпазир омад.
Банда «Хуросон аст ин љо»-ро дар солњои 1992-1995
навиштаам. Он солњо љанги дохилии Тољикистон, ки талоши
бародаркушї буд, ављ ёфта, миллатро ба сўи худкушї мебурд
ва кишварро хароб мекард. Андешањои љонкоње, ки аз ин
фољиаи миллат пайдо шуда буданд, дар ин кттоб акс ёфтаанд.
Маќсад аз тадвини ин китоб он буд, ки шояд барои ин ки дар
айни саргармии талошњо миллатро ба худ оварем, як зарра
њисса гузошта бошам.
Бархе аз масъалањое, ки дар ин китоб баррасї шудаанд,
њанўз ањамият доранд ва фардову пасфардо њам ањамият аз
даст нахоњанд дод. Аз ин рў лозим дониста шуд, ки нашри
дувуми онро омода созам.
Мутаассифона, ба сабаби пириву нотавонї њангоми
омода кардани чопи дувуми ин китоб натавонистам онро
љиддан аз назари вироиш бигзаронам. Матн фаќат дар баъзе
љойњо андак ќалам хўрд. Пешгуфтору пасгуфтор каме таѓийр
ёфт. Боби «Истилоњот ва забони миллї» аз ин китоб
бароварда шуд. Онро ба як китоби дигар, ки дар бораи
5
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
имрўзи забони форсии тољикї омода кардан дорам, дохил
мекунам.
Аз чизњое, ки солњои баъд навишта шуд, рисолаи
«Њувияти фарњангї ва љањонгарої»-ро ба китоби «Хуросон
аст ин љо» илова кардам.
Албатта, пешгуфтори муфассали равоншод Лоиќи
зиндаёд, ки барои чопи якуми ин китоб навишта буд, нигоњ
дошта шуд. Ин навиштаи Лоиќ мояи ифтихори банда аст ва
намехоњам, ки аз чопи нави китоб берун бимонад. Лекин
лозим донистам ба шеъре дар бораи банда, ки Лоиќ дар
охири ин пешгуфтор овардааст, тањрирњои баъдии ў (дар
чопи рўзнома ва маљмуаи ашъор) ба назар гирифта ва дохил
карда шавад.
Бо хоњиши баъзе аз дўстон лозим дониста шуд, ки
китобчаи банда «Истиќлол ва худшиносии иљтимоъиву
маънавї» (1999, Душанбе, Оли Сомон) низ ба ин љилд илова
шавад. Маќолањои ин китоб низ асосан дар њамон солњои
бўњрон навишта шудаанд ва аз он солњо зиёд наќш доранд.
Лекин боз њам бисёре аз масъалањое, ки он рўз матрањ шуда
буданд, имрўз њам муњимманд ва ба назар мерсад, ки ба ин
ќарибињо ањамият гум намекунанд. Бино бар ин нашри
дувуми он лозим дониста шуд. Чопи дувуми ин китобча низ
бидуни вироиши љиддї сурат мегирад.
Умед аст, ки хонандагони азиз, ки ба мавзўъњои мавриди
баррасї дар ин китоб алоќамандї доранд, андешањои худро
баён мекунанд, то ки барои равшан шудани масъалањо кўмак
карда бошанд. Эшонро пешакї сипос арз мекунам.
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
2 - III - 2005
6
Хуросон аст ин љо
Бахши якум
Хуросон аст ин љо
Маънавият, забон
ва
эњёи миллии тољикон
7
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
8
Хуросон аст ин љо
ВУРУДЕ БА БОРГОЊИ ИН КИТОБ
Агар мо њама медонистем, ки дар Ќуръони маљид дар сураи
Муњаммад
1
омадааст, ки «... агар шумо рўй (аз дини њаќ)
бигардонед, Худо ќавме ѓайри шумо, ки монанди шумо бахил
нестанд, ба љои шумо падид орад. (Аз расули акрам суол
карданд: Мурод аз он ќавм кистанд? Њазрат даст бар шонаи
Салмони Форсї
2
зад ва фармуд: Ќавми он мард, ки агар илм
дар Сурайё бошад, риљоли форс бар он даст ёбанд)»;
Агар мо њама аз истинод ба «Бурњони ќотеъ» медонистем,
ки ин гуфта «Забони ањли бињишт забони арабї ва форсии
дарист» - њадиси расули акрам будааст, њарчанд пиромуни
мансубияти он ба Муњаммад (с) донишмандон гоњо шак доранд,
аммо аз ин байти Абулќосими Унсурии Балхї, ки мефармояд:
Чу бо одамї љуфт гардад парї,
Нагўяд парї љуз ба лафзи дарї,
1
Ќуръони маљид. Тарљумаи устод Муњаммадии Ќумшаї. Интишороти
«НОС». - Тењрон.
2
Салмони Форсї яке аз машоњири сањобаи пайѓамбар (с) ва аз шахсиятњои
бузурги ислом аст. Вай форс ва яке аз дењќонзодагони ноњияи «Љай»-и
Исфањон буд. Номи аслии вай Моњу ё Рўзбењ аст. Дар кўдакї ба дини
исавї гаравид ва чун аз кашиш шунида буд, ки зуњури пайѓамбари тозае
наздик аст, хонаи падарро тарк гуфт... Расули акрам ўро аз хољааш
бихарид. Бар тибќи ривояти машњур расул (с) Салмонро аз ањли байт
хондааст (Мухтасар аз «Лугатномаи Деххудо»).
9
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
Метавон њадс зад, ки Унсурї бо такя бар он њадиси
набавї байти бузурги ифтихорангези худро гуфтааст;
Агар мо њама медонистем, ки дар айни ављи иќдидори
давлати Сомониён абармарди шеъри форсї Абулќосими
Фирдавсї дар сиюпанљсолагї
1
ба Бухоро, ба ќуббатулисломи
билоди Шарќ меояд, то шукўњу азамат ва вусьати
давлатдории Сомониёнро, ки дар тўли 110 соли ќамарї дар
пањнои сањнаи таърих ќад алам карданд, аз худ чи ибтикор ва
шуљоат, майдонгирї ва ќањрамонињое рўи ќоѓаз оварданд,
забони дариро бар фарози тахти ољи офаринишњои љовидонї
нишонданд, Устод Рўдакиро барњаќ Одамушшуарои назми
форсї хонданд ва ёдгору ёдмони худро дар пешонии
пурифтихори Эрон сабт карданд, бубинад ва дар «Шоњнома»
ба бонги баланд бигўяд: Аљам зинда кардам бад-ин порсї!
Агар мо њама медонистем, ки амир Исмоили Сомонї ба
забони форсї зиёда ањамият медода ва таваљчўњи бисёр дошта
ва фармонњои хешро ба забони форсї содир менамудааст.
2
Агар мо њама медонистем, ки оташхонаи Моњи Бухоро бо
истилои муслимин ба масљиди љомеи Моњ мубаддал гашт ва
бо фармони Ќутайба бинни Муслим мардум ба масљиди
љомеъ меомаданд ва ин сардори исломї барои љазби мардум
ба намоз ду дирам медод, аммо љолибтар ин ки мардуми
Бухоро ибтидо дар намоз Ќуръонро ба форсї мехонданд ва
арабиро наметавонистанд биёмўзанд;
3
Агар мо њама медонистем, ки «агар Сомониён ба
љањонбонї намерасиданд, Эрон ва эронї чунон дар тамаддун
ва забони тозї мустањлик
4
мешуд, ки имрўз Миср ва шимоли
1
Бобољон Ѓафуров. Тољикон, љилди 1, нашри тољикї.
2
Љовиди Њиравї. Эрон дар ањди Сомониён, нашри «Навид», Машњад.
3
Љовиди Њиравї. Њамон китоб.
4
Мустањлик - нест шудан, нобуд шудан.
10
Хуросон аст ин љо
Африќо ва Сурия ва Ироќ, љузви ќаламрави забон ва
тамаддуни араб ба шумор меравад»;
1
Агар мо њама медонистем, ки Њаким Низомии Ганљавї
дар достони «Лайлию Маљнун»:
Туркї-сифатї вафои мо нест,
Туркона сухан сазои мо нест,
Он, к-аз насаби баланд зояд,
Ўро сухани баланд бояд!
мегўяд ва манзури ў аз насаби баланд насаби эронї ва сухани
баланд сухани ноби форсии дарї будааст;
Агар мо медонистем, ки чун яке аз донишмандони
муосираш ба Алломаи Иќбол мегўяд: ашъори Шумо барои мо
зиндагибахш ва озодибахш аст, шумо роњнамои мо њастед, мо
форсї намедонем, шумо ба урду шеър бигўед: Иќбол ба забони
инглисї чунин посух медињад: «Ин ашъор ба ман ба забони
форсї илњом мешавад, забони рўњияи ман форсї аст»;
2
Агар мо њама медонистем, ки Маликушшуаро Бањор
мегўяд: «Чун баъд аз ислом мардуми Бухоро ва Самарќанд
китобњои назм ва насрро ба забони дарї навиштаанд ва шуарои
Хуросон њам бад-он забон шеър гуфтаанд ва ин забон ба тадриљ
ба соири Эрон сироят кардааст, метавонем... муќин
3
шавем, ки
забони дарї њамон забони мардуми Балху Бухорост ва дар
воќеъ забони суѓдї ва ањолии Балху Бухоро ва Хуросон ва
забони Монї њама якест ва асли он забони дарист.
4
Агар мо медонистем, ки яке аз донишмандони бузурги
Эрон зиндаёд Саиди Нафисї мегўяд «Дар шимолу шарќи
1
Љовидї Њиравї. Њамон кттоб.
2
Дуктур Саид Муњаммади Акрам-Акрамшоњ. Маљаллаи «Ошно»,
шумораи 23, соли чањорум.
3
Муќин - яќин њосил кардан.
4
Муњаммадтаќии Бањор. Сабкшнносї. Пешгуфтор.
11
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
Эрони имрўз сарзамини бисёр њосилхезе воќеъ аст, ки мо
дилбастагии махсус ба он дорем. Бисёре аз уламои бузург
аќида доранд, ки нажоди ориёї дар он сарзамин, дар доманаи
кўњњои Њиндукуш дар канори рўди Љайхун ва Сайњун
нахустин рўзњои зиндагии хешро гузаронидаанд. Китоби
осмонии Эрони ќадим, яъне Авасто кишвареро нишон
медињад, ки обу њавои он хулди замин буд ва аљдоди мо
нахуст дар он љо парвариш ёфтанд ва ба ќаринае метавон ёфт,
ки мурод њамон арзи мавъуди эрониён ва њамин хиттаи
дилкаши савоњили Љайњун ва Сайњун аст. Уламои таърих
аќида доранд, ки мо эрониён аз он љо омадаем ва Эрони
имрўз ба манзалаи хонаи дувуми мост».
1
Оњ, оњ, агар мо њама ин нуктањои барљастаро, балки
бештар аз инро медонистем ва медонистем, ки сарчашмадори
забони форсии дарї - забони ањли бињишт, забони париён, забони
зиндасоз ва зинданигоњдори Аљам, забони пирўз бар ѓосибони
араб, наљибзодагоне мисли Низомї, забони рўњияи Алломаи
Иќбол мо, ба истилоњ эрониёни шарќї будаем, яъне Бухорову
Самарќанду Балху Хуросон мањди зоишу болишу густариши ин
забон будаанд, имрўз онро ба чунин хорї, забунї, паршикастагї,
бемоягї ва бебизоатї намекашондем ё дасти кам то метавонистем,
намегузоштем, ки соњибони ѓамхору дилсўзе аз Маскав ё дигар
љойњо ё аз миёни ќаламшикастагону забонгумкардагони
худбехабару худобехабари манфиатљўи паллабини бумї пайдо
кунад ва онро ба се шоха - форсї, дарї, тољикї аз њам људо
кунанд, ба он боз шоху шохчањое бибанданд ва њар кадомро људо
биёмўзанд ва гоњ-гоњ миёни онњо монандињое кашф кунанд...
Албатта ин њар ранг карданњои аљониб маълум аст, ѓараз аз се
1
Саиди Нафисї. Сарзамини поки ниёконам. Аз китоби «Тољикон дар
масири таърих». Гирдоварї ва тањќиќи Мирзо Шакурзода. Интишороти
байналмилалии «Алњудо». - Тењрон.
12