Шакури Мухаммадджон. Хуросон аст ин чо
Подождите немного. Документ загружается.
Хуросон аст ин љо
Соли 1972 камина дар Туркманистон ба як љамъомади илмї
иштирок доштам. Он гоњ дар маркази Туркманистон шањри
Ашќобод кунгураи шарќшиносон бо иштироки нависандагону
адабиётшиносони шўравї барпо шуда буд. Аз хориљ, аз њама
љумњурињои шўравї намояндаи бисёре омад. Нависандаи машњури
туркман Бердї Карбобоев бегоњи аввал бисёре аз мењмонони ин
маљлисро ба њавлии худ даъват кард ва зиёфати бузурге орост. Вай
дар ин нишаст аз чи сабаб бошад, ки ба ситоиши халќи тољик
пардохт ва ба ин мазмун сухан кард: Мардуми тољик асрњои аср дар
байни халќњои атроф хату савод, фарњанг, одобу услуб пањн
кардаанд. То инќилоби октабр дар ўбаи туркманњо, дар ќишлоќи
ўзбакњо, дар авули ќазоќњову ќирѓизњо њар љо мактабе бошад,
аксаран мактабдор аз тољикон буд, њар љо муллое ба назар расад,
низ аксаран тољик буд, калонтарин муллоњои ин халќњо њамонњое
буданд, ки дар мадрасањои Бухоро дар дасти мударрисони точик
тањсил дидаанд. Бердї Карбобоев суханашро бо ин хулоса ба поён
расонид: Тољикон муаллими њамаи мо, устоди моанд.
Ин суханронии Б. Карбобосв баъзе мењмонони оншабаро,
баъзе намояндагони чумњурињои шуравї, баъзе мењмонони
Маскавро, ки аз дирўзу парирўзи Осиёи Миёна чандон хабар
надоштанд, ба њайрат овард, ба баъзе мењмонони љумњурињои
Осиёи Миёна, хусусан ба мењмонони Ўзбекистон тамоман маъќул
нашуд. Рўзњои дигар ки маљлиси Ашќобод давом дошт, мардум
байни худ сари њаќиќати он гуфтањои Б. Карбобосв бањс мекарданд.
Ва њол он ки дар ин масъала њељ љои бањс нест. Њар касе аз
равшанфикрони Осиёи Миёна, ки аз сарнавишти таърихии
мардумони ин сарзамин андаке огањї дорад, медонад, ки Бердї
Карбобоев он шаб айни њаќиќатро гуфт. Чунин эътирофро камина
аз зиёъиёни дигари минтаќа, чунончи аз нависандагони маъруфи
ќазоќ Мухтор Авезов ва Абдулло Тољибоев низ шунидаам.
63
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
Дар воќеъ тољикон чандин ќарн пеш аз дигар халќњои Осиёи
Миёнаи кунунї хатту савод бароварда, шуури фолклориро
бартараф намуда, ба тамаддуни шањрии пешрафта ва илми љањонї
расида (њазор сол пеш бо Ибни Сино баландтарин ќуллањои илми
љањонро тасхир карда), як умр дастовардњои фарњангии худро бо
халќњои атроф ба њам дидаанд ва аз фарњанги онњо пайваста
истифода кардаанд.
Дар бораи ин ки тољикон дар зиндагии фарњангии мардуми
узбек чи наќше гузоштаанд ва њамзистии тољикону ўзбекон чи тарз
сурат гирифтааст, дар манбаъњои таърихї ахбор бисёр аст. Аз
љумла донишмандон, сайёњон ва афсарони рус, ки пас аз истилои
Русия, яъне аз охирин сеяки ќарни 19 ба Осиёи Миёиа бисёр
меомадаанд, мушоњидањои аљибе доранд. Зикри баъзе аз
мушоњидањову хулосањои онњо ин љо аз фоида холї нахоњад буд.
В. В. Наливкин дар китоби «Таърихчаи давлати хонияи
Ќўќанд» (1886) навиштааст: «Тољики бумї дар тўли чанд хазор сол
ва ё лоаќал дар чанд ќарн фарњанге ба вуљуд оварда буд, ки ўзбек
онро комилан ќабул кард. Ўзбек аз ў на фаќат тарзњо ва абзори
кишоварзї, балки санъати меъмории хонаи худ ва асбоби рўзгор,
саноати (саноеъи) гуногун ва олату тарзњои истењсол (тавлид)-ро
гирифт. Чун ўзбек ин њамаро ба шакли тайёру омодаи истифода аз
худ мекард, ба шогирдии тољики тасхиршуда медаромад. Њар
дафъа ки ўзбек аз тољик олату абзоре, асбоби коре мегирифт, барои
он аз забони худ номе намеёфт (зеро дар зиндагонии кўчии
пештараи ў худи он чиз мављуд набуд), низ онро ба тарзе, ки тољик
ном дода буд, яъне ба форсї ном мебурд. Ба ин тарз ба забони
ўзбекї як олам калимањои форсї дохил шуд».
1
1
В. В. Наливкин. Краткая история Кокандского ханства (Таърихчаи
давлати хонияи Ќўќанд). - Казань, 1886, стр. 18.
64
Хуросон аст ин љо
Дар баъзеи чунин манбаъњои таърихии русї љузъиёту тафсилоти
љолибе зикр шудааст. Масалан А. Д. Гребёнкин, ки дар дањаи
шастуми ќарни 19 бо лашкари рус ба Осиёи Миёна омада буд, љо-љо
хулосаи сўњбатњоеро, ки бо мардуми мањаллї, бо тољикону ўзбекон
дошт, баён кардааст. Инак, намунае аз он сўњбатњо, ки дар водии
Зарафшон иттифоќ афтода ва иљмолан баён шудааст:
«Тољикон дар бораи худ мегўянд: Мо љангро дўст намедорем.
Мо хона дорем, замин, дукон дорем; мо кор мекунем ва бо кори худ
зиндагї ба сар мебарем. Љанг моро бенаво мекунад. Ўзбек чизи
дигар аст. Ўзбекон он гоњ ки љанг мекунанд, ба серї мерасанд».
А. Гребёнкин дар љои дигар аќидаи тољикону ўзбекони ќарни
19-ро дар бораи якдигар чунин овардааст:
«Ўзбекон дар сухан тољиконро писанд намекунанд, баъзе аз
ќавмњои ўзбек бо худситої мегўянд, ки ба тољикон духтар
намедињанд. Аммо тољикон аз ин назарногириву нописандињои
ўзбекон табассум мекунанд ва мегўянд: «Ўзбекњо бе мо зиндагї
карда наметавонанд, мо онњоро дар дасти худ нигох, медорем… Мо
ба онњо пўшок медињем, онњоро ёд медињем, ки кадом чизро бо
кадом чиз хўрдан бењтар аст, чи тавр либос пўшидан лозим аст,
онњоро дар мактабхона ва мадраса таълим медињем, ба онњо ќозї,
мулло, пиру шайх мерасонем, мањорат меомўзем ва бо анвоъи мол
таъмин мекунем. Дуруст аст, ки дар замони љанг ўзбекњо моро
мекўбанд, ѓорат мекунанд, вале чун оромї расид, мо ќусури ин
зарарњоро мебарорем. Ўзбек бисёр сода аст». Таќрибан ин тавр њар
бор тољикон суханро поён медињанд».
1
Чунин буд муносибати байни тољикону ўзбекон дар нимаи
садаи 19 дар водии Зарафшон - дар Панљакат, Самарќанд, Ургут,
Каттаќўрѓон ва ѓайра. Маълум мешавад, ки тољикон вазъи худ ва
1
А. Д. Гребёнкин. Узбеки (Ўзбекон), «Русский Туркестан» («Туркистони
Русия»), вып. 2. - М., 1872, стр. 37 ва 49-50.
65
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
рисолати худро ба хубї мефањмиданд, дониста ва эњтиёткорона
амал мекарданд, чун устоди ботадбир ва сарпарасти ѓамхор ба
рафтори шогирди саркашу камшунав тоќат меоварданд. Албатта
ин кор дар садаи 19 нисбатан осонтар анљом меёфт, вале дар
замонњои пеш, чунончи дар садаи 16-17, њатто 18 ин муомила хеле
душворї ва хавф дошт ва љони тољик њамеша ба мўе овезон буд.
Њатто дар оѓози ќарни 20 баъзе аз русњо гувоњї додаанд, ки
«калимаи «точик» ва «ќул» (ѓулом) дар назари туркњо ќариб
муродифанд».
1
Дар ин сурат нишонањои хайрхоњї зоњир намудан,
ба вежа вазифаи фарњангї иљро кардан аз љониби њар тољике
баробари ќањрамонї буд. Тољиконро лозим омадааст, ки дар тўли
асрњо гоњ маљбуран ва гоњ ихтиёран њар лањзае чунин иќдоми
ќањрамонї пеш бигиранд.
Касоне њам буданд ва њанўз бисёранд, ки наќши фарњанги
эронии тољиконро дар фарњанги халќњои гирду атроф нодида
мегиранд, эътироф кардан намехоњанд ё аз эътирофи он ор
мекунанд ва ё њатто як таъсири манфї ба ќалам меоранд. Аз љумла
онњое, ки фикрашон олудаи зањри пантуркизм аст, дар ин роњ хеле
каљравї доранд. Он фарњанги олиро, ки тољикон ба вуљуд оварда
баъд бо туркњо ба њам дидаанд, масалан осори меъмории Бухорову
Самарќандро, ки аљдоди тољикон сохтаанду туркњо ќисман хароб
кардаанд, бузургманишњои пантуркист имрўз моли туркон
медонанд; ба он фарњанг њаќ доштани тољиконро инкор мекунанд.
Чунин кўрнамакї дар замони шўравї дар Ўзбекистон бисёр зоњир
шуд. Банда дар ин бора дар чанд маќола сухан рондаам.
Баъзе панславистњо њам дар нањй задани фарњанги эронии
тољикон, дар кам вонамуд кардани ањамияти байналхалќии он
1
П. Е. Кузнецва. О таджиках Наманганского уезда (Дар бораи тољикони
ноњияи Намангон). Известия Туркестанского отдела Императорского
русского географического общсства, т. II, вып. 2, ч. 1. - Ташкент, 1915, стр.
23.
66
Хуросон аст ин љо
њисса гузоштаанд. Маќсади панславистњо мардуми туркнажодро ба
сўи Русия моил кардан аст, бисёр мехоњанд, ки мардуми турк аз
олами ислом ва эрониён рўй битобанд ва дар ин роњ, аз кўшишњос,
ки халќњои туркро ба муќобили эронинажодон бишўронанд,
худдорї намекунанд. Мутаассифона, њатто баъзе донишмандони
ховаршинос њам дар ин кор ширкат варзидаанд. Чунончи академик
Василий Радлов, ки фаъолияти таблиѓгарони масењиро дар байни
халќњои турк ва ба масењият њусни таваљљуњ нишон додани
туркњоро бо мамнуният зикр карда буд, чун дар дањаи шастуми
ќарни нуздањ бо лашкари Русия ба Мовароуннањр то Самарќанду
Панљакат омад, дар рўзномааш бо афсўс навишта буд, ки «ба
забони поку дурусти туркї асосан дар даштњо гап мезананд, ки он
љо тамаддуни ислом, ки забонро хароб ва рўњи халќро нобуд
мекунад, њанўз роњ наёфтааст».
1
Ба диди В. Радлов хароб шудани
забони туркї иборат аз он будааст, ки масалан дар байни ўзбекони
водии Зарафшон «њатто мардуми бесавод иборањои арабию
форсиро бисёр ба кор мебаранд» ва «ќонуни њамоњангии
(сингармонизми) садонокњо (мусаввитњо) ба хотири аљнабиёни
омада вайрон ва таѓйир дода шудааст». Чунонки мебинем, В.
Радлов тољиконро «аљнабиёни омада» номидааст, вале ин суханаш,
ки аз ноогоњии афвнопазири як олими шарќшинос гувоњї медињад,
дар пеши оњанги иѓвогаронаи сухани ў, ки як ќисми ањолиро ба
ќисми дигараш шўр андохтан мехоњад, чандон гуноњи калон нест.
В. Радлов ба тарзи зиндагї ва тафаккури мардуми ўзбек наќше
гузоштани фарњанги тањљоиро таъкид кардааст. Вале вай боз њам
афсўс мехўрад, ки «ањолии турки шањрњо дар натиљаи омехтагї бо
унсури форсї аз бисёр љињатњо дар саљия ба тољикон наздик
шудаанд».
2
Инчунин ќайд мекунад, ки дар шањр њар њавлї
1
В. Радлов. Из Сибири. Страницы дневника (Аз Сибир. Чанд сањифа аз
рўзнома). - М., Наука, 1989, стр. 564.
2
Њамон асар, сањ. 567.
67
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
меќмонхонае дорад ва дар тоќњои мењмонхона «одатан чойнику
пиёла, инчунин китобхонаи соњиби њавлї, ки аксаран аз китобњои
фарсуда иборат аст, љойгиранд. Ќуръон ва Њафтяк унсури њатмии
чунин китобхона аст».
1
Албатта, Ќуръону Њафтяк доштани њар кас
ба муаллиф чандон маъќул нест, вале аљаб ки китобхонаи шахсї
доштани соњиби њар њавлї ва фарсудагии китобњои онро (ки аз
бисёр хонда шудани онњост) низ чандон ќобили таваљљўњ,
надонистааст. Аз ин гуфтањои В. Радлов маълум нест, ки китобхона
дар њавлии ўзбекон њам будааст ё не, вале равшан аст, ки дар њаёти
ўзбекњо њарчи аз нишонањои маданияти мардуми бумї, аз љумла
таъсири мактабу мадраса ва тањсилот бинад, онро чизи ногуворе
њисобидааст. Вай чун аз тарзи зиндагии мардуми ўзбеки водии
Зарафшон њикоя мекунад, мегўяд: «Љои бањс нест, ки кори фикрї
(тањќиќ ва омўзиш) рўњро устуворї мебахшад ва хирадро сайќал
медињад. Лекин мутаассифона ин љо акси њолро мебинем. Танњо дар
байни мардумони тањсилнокардае андешаи хирадмандона ва
равшанбинии табиї метавон мушоњида кард».
2
Ин аст, ки њар нишонаи фарњанги исломї ва тамаддуни эронї,
аз љумла забони форсї, ки дар байни мардумони ўзбек ба назар
мерасад, ба пиндори В. Радлов табиъияти аслии ин мардумонро
хароб кардааст ва В. Радлов дар пеши њукумати подшоњии Русия
масъала гузоштааст, ки онњоро њар чи зудтар аз таъсири фарњанги
бегона, аз чанголи харобкорї рањої бахшидан лозим аст.
Бешак, В. Радлов дар зиндагї ва шуури туркони ўзбек
дигаргунињои љиддї ба дид овардааст, вале мутаассифона моњияти
ин дигаргунињоро дуруст шарњ надодааст. Он чи В. Радлов дидааст,
нишонањои як раванди амиќрави таърихї, раванди иљтимоъиву
фарњангист, ки њастии инсонро дигар мекунад, аломати он аст, ки
1
Њамон асар, сањ. 570.
2
Њамон асар, сањ. 565.
68
Хуросон аст ин љо
тарзи зиндагии мардуми ўзбек ба куллї дигар шудааст, ин мардум
ба таѓайюроти љиддии рўњию равонї дучор омадаанд. Онњо ба
муњити тозаи фарњангї дохил шуданд, ба тамаддуни наве, ки
мањсули маънавияти эронинажодон буд, пайвастанд ва маънан нав
шуданд ва метавонистанд бигўянд: камоли њамнишин бар ман асар
кард. Албатта онњо «табиъиятеро», ки дар дашт доштанд, ќисман ё
тамоман гум карданд, бо таъсири омилњои гуногун, чунончи бар
асари њаёти шањр шояд баъзе сифатњое, ки нисбат ба «табиъияти
даштгардњо» чизи манфї метавон ба шумор овард, пайдо карданд.
В. Радлов танњо њаминро дидааст ва пай набурдааст, ки онњо ба
ивази он чи аз даст доданд, ба чизе волотар даст ёфтанд, ба пояи
баландтари маънавият расиданд ва имкон пайдо карданд, ки аз
сатњи љањонии «фарњанги мењвар» бањравар бошанд. Онњо дар
андак муддат ба роњи рушди таърихї чанд ќадам пеш рафтанд.
Оре, фарњанги эронї ва тамаддуни исломї симои халќњои
турки Осиёи Миёнаро хеле таѓйир дод, ба хусус чењраи фарњангии
халќи ўзбекро ба куллї дигар кард ва ин дигаргунї на танњо дар
садаи њаждању нуздањ, балки хеле пештар аз он ба назар намоён буд.
Мардуми ўзбек пас аз садаи шонздањ ончунон дигар шуданд, ки
масалан забони ўзбекї дар садаи нуздањ бисёр сифатњои туркии
худро тамоман аз даст дода буд. Аз љумла дар забони ўзбекї бар
хилофи дигар забонњои туркї садоноки о арзиши мутлаќ пайдо
кард, вови маљњул - садоноки ў пайдо шуд. Дар сурате ки њама
туркњо а-гўй њастанд, узбекњо о-гўй шуданд бош, тош, она, хола
мегўянд. Ѓайр аз ин на танњо калимањои тољикии шўр, гўшт, мўза ва
монанди инњо, балки вожањои туркии бўш, њўл, дўлма ва амсоли
инњоро низ бо вови маљњули пурра талаффуз мекунанд. Ин
талаффуз ба забони ўзбекї аз форсии тољикии водињо гузашт.
Моњиятан савтиёти ўзбекї дар замони мо савтиёти туркї нест,
савтиёти тољикист.
69
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
Чунин дигаргунии куллї дар забони ўзбекї аз он пайдо омад,
ки бисёре аз ўзбекони имрўза тољикони дирўзаанд ва он тољикон, ки
забони ўзбекиро ќабул кардаанд, савтиёти тољикии худро ба забони
ўзбекї оварданд. Баъзе хусусиятњои сарфу нањви забонњои эронї
њам ба ўзбекї омадааст.
Дигаргунињои куллии фонетикї як намуна аз дигаргунињои
бисёрест, ки бо таъсири тољикон дар њастии миллии ўзбекон рўй
додааст.
Баъзе донишмандони ўзбек солњои охир њатто аќидае пеш
ронданд, ки «ўзбекон турк нестанд… Байни забони туркї ва забони
ўзбекї фарќ калон аст… Забони адабии имрўзаи ўзбекиро забони
туркии соф наметавон гуфт».
1
Як далел барои пеш рондани чунин
аќидае он будааст, ки сакоиён, суѓдиён, хоразмиён, бохтариён,
чочиён ва паркониёни ќадим, ки њама ќавмњои эронї буданд, ќисми
асосии таркиби этникии ўзбекони имрўзаро ташкил кардаанд.
Аммо то донишмандон нагуфтаанд, ки агар ўзбекњо турк
набошанд, пас ба кадом гуруњи халќњо тааллуќ доранд? Ба гурўњи
халќњои эронї? Чун забони онњо забони ўзбекист, ба гумон аст, ки
ба хонадони халќњои эронї тааллуќ пайдо намояд. Забони ўзбекї
агарчи дар савтиёт бисёр хусусиятњои асосии забонњои туркиро аз
даст додааст ва дар вожагон ииз унсури форсиву арабї ба ѓоят зиёд
фаро гирифтааст, ба њар њол дар сохтори умумї, дар сарфу нањв
забони туркист ва ба гурўњи забонњои туркї мансуб аст. Пас ин
халќ аз хонадони халќњои турк берун нашудааст. Таърихи
пайдоиши туркону ўзбеконро дар Осиёи Миёна ба назар бигирем,
низ бояд бигўем, ки решаи дарахти ўзбекон ва шоњтанаи ин дарахт
туркист ва баъзе шохањои пайвандии он асли эронї дорад, аз
унсурњои суѓдї, хоразмї, чочї, парконї ва монанди инњо ба
1
Ањмадалї Аскаров, Бўрибой Ањмадов. - Ўзбек халќининг келиб чиќиши
тарихи (дастлабки мулоњизалар) (Таърихи пайдоиши халќи ўзбек -
мулоњизањои муќаддамотї). - рўзномаи «Ўзбскистон овози», 20 янв. 1994.
70
Хуросон аст ин љо
таркиби этникии ўзбекон аксаран на бевосита, балки ба воситаи
тољикон, бо хуни онњое, ки баъдтар ўзбек шуданд, гузаштааст, яъне
на аз љузъњои аслй, балки аз љузъњои омадаи баъдист, ки таркиби
аслиро аз моњияти аввалии он мањрум насохтааст, балки ба он
илова гардида, хусусиятњои нав овардааст ва танњо дар баъзе
мавридњо моњиятан таѓйир додааст. Бино бар ин ба гумон аст, ки
мутахассисон ва худи халќи узбек ба чунин њукми ќатъй, ки
«узбекон турк нестакд», розї мешуда бошанд.
Ин бањсро дахл кардани мо аз он сабаб лозим омад, ки байни
мардуми ўзбек ва баъзе туркњои дигар пайдо шудани чунин аќида,
ки «ўзбекњо турк нестанд», барои мавзўъи ин маќолаи мо ањамияти
људогона дорад. Баррасии кўтоњи ин аќида нишон медињад, ки
нуфузи фарњангии мардуми тољик ба нињояти дараља амиќрав буд,
чунон зўре дошт, ки агар халќе бо ў њамзистї ихтиёр намояд,
метавонист ќиёфаи фарњангии ин халќ ба куллї дигар шавад,
ончунон дигар шавад, ки мумкин аст худи он халќ дигар худро
нашиносад ва ба андеша монад, ки ў худ чи халќест? Ба такрор бояд
гўшрас оварем, ки чунин таъсири куллии мардуми тољик на аз роњи
кишваркушої ва зўроварї, балки дар маѓлубият ва тобеияти чанд
сад сол сурат гирифтааст, таъсири маѓлубону тобеон ба ѓолибону
њукмдорони њавобаланд буд. Дар чунин шароите таъсир расонидан
осон нест ва ба монеањои зиёде дучор меояд. Медом ки нуфузи
тољикон њама мамониатњоро бартараф намудааст, бояд бидонем;
ки неруи бузургеро соњиб будааст.
Маънавияти мардуми тољик чунин неруи бузург дошт ва њанўз
дорад. Инро имрўз мо тољикон бояд бидонем ва коре бикунем, ки
ин неруи бузург бедор шавад, ба љунбиш ояд, мушкилкушои худи
мо ва дигарон бошад.
Чун аз фарњанги муштараки байни тољику ўзбек сухан
меронем, бояд њар дафъа мушаххасан аз назар гузаронем, ки
фарњанги эронитаборон дар Мовароуннањр дар кадом мавридњо ва
71
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
то чи дараља фарњанги муштарак аст ва дар кадом мавридњо њанўз
фарњанги муштарак нест. Зарурати баррасии мушаххаси ин
масъала аз он љо сар задааст, ки ба њар њол њудуди ќаламрави
фарњанги миллиро муайян кардан даркор аст ва ба вуљуд омадани
фарњанги муштарак чунин маънї надорад, ки миёни фарњангњои
миллї дигар сарњадде намонд ва вежагии онњо аз байн рафт. Не,
њамназдикии фарњангњои миллї боиси мањрумї аз чењраи хос
нахоњад гардид ва њар як халќ бояд вежагињои хоси фарњангу
маънавияти худ, роњњои рушду тањаввул, инчунин њудуди таърихї
ва имрўзии онро бидонад.
Дар замони мо дар ин хусус талќиноти хилофи воќеъият бисёр
ба назар мерасад. Аз љумла талќин мешавад, ки он осори фарњанг,
ки дар тўли асрњо дар Ўзбекистони кунунї ба вуљуд омадааст, гўё
њама мероси фарњангии миллати ўзбек аст ва ба ў тааллуќ дорад.
Тасарруфи сиёсиро заминаи дастандозињои дигар, аз љумла ѓасби
фарњангї медонанд. Гўё њар љо турк њукмрон бошад, кишвар бо
њама дороињои моддиву маънавї моли ўст. Ин талќинот аз
назарияи истилогарон меояд, ки худро на танњо соњиби молу мулк,
балки инчунин ягона соњиби мањсули фаъолияти фикрии мутеъони
худ ба шумор меоранд. Аз ин љост, ки Авасто ва осори меъмории
Бухорову Самарќандро як љузъи мероси фарњангии ўзбекњо
шумурдаанд, Ибни Сино, Бањоуддини Наќшбанд ва монанди
инњоро «ситорагони осмони турк» номидаанд, ба он сабаб ки дар
садаи понздањи мелодї дар Њирот Њусайни Бойќаро њукмрон ва
Алишери Навої вазир буд, њама адабиёту њунари онваќтаи
Хуросонро ба халќи ўзбек нисбат додаанд ва њоказо.
Даъвогарони бузургманиши турк дар ин маврид њатто
ќонуниятњои инкишофи таърих ва баъзе њаќиќатњои илмиро далел
меоранд. Онњо аз љумла он њаќиќатро далели даъво мењисобанд, ки
«халќњои тањлилшуда (ассимилатсияшуда) ќоидатан ба этносњое, ки
ба љои инњо омаданд, на танњо мероси таърихи фарњанги худ, балки
72