Шакури Мухаммадджон. Хуросон аст ин чо
Подождите немного. Документ загружается.
Хуросон аст ин љо
буд, ки рушду камоли илми љањонї тавоноии забони моро поя ба
поя афзоиш медињад, имконоти онро зиёд ва ба замони нав созгор
мекунад.
Дар садаи бист мо натавонистем, ки тараќќии илми љањон,
лоаќал илми русиро барои тавоної афзудани забони худ истифода
бикунем, баръакс кўшиши мо барои даст ёфтан ба муваффаќиятњои
илми Русия забони миллиро ба нотавонї овард. Дар садаи бисту як
љањонгарої ва рў овардан ба илму фарњанги љањон бояд инчунин
омиле дар тавоної афзудани забони миллии мо гардад. Тарљумаи
осори илмї яке аз муњимтарин омилњо дар рушди забони тољикии
илмњои гуногун аст.
Имрўз дар Тољикистон љавононе, ки адабиёти илмиро аз русї,
инглисї, фаронсавї, олмонї тарљума бикунанд, каманд, аммо чун
дар донишгоњњо факултаи забони хориљї ва шўъбаи тарљумонї
зиёд шудааст, зарур аст, ки тарљумонњои осори илмиро бисёртар
тайёр бикунем.
Инро њам набояд фаромўш кард, ки муњимтарин осори илмиву
фалсафии кишварњои Ѓарбро дар Эрон тарљума ва чоп кардаанд ва
умед аст, ки осори навро низ зуд тарљума хоњанд кард. Бояд
гўштузор биёварем, ки талабањо ва донишљўёни Эрон, бештари
мутахассисони эронї забонњои хориљї, ба вежа инглисиро хуб
медонанд. Бо вуљуди ин тарљума кардани осори ѓарбиёнро зарур
мешуморанд ва бештари устодони эронии соњањои гуногуни илм бо
тарљумаи илмї машѓуланд. Мо тољикон низ набояд бигўем, ки
акнун дар байни љавонони тољик донандагони забонњои ѓарбї зиёд
шуда истодаанд ва ин љавонон навиштањои илмии донишмандони
Ѓарбро ба забони асл метавонанд бихонанд ва аз ин рў, ба
тарљумаи тољикии навиштањои илмї ва адабии ѓарбиён чандон
эњтиёљ надорем. На, њаргиз чунон нест. Агарчи дар Тољикистои
донандагони забонњои хориљї, њатто сесавода ва чорсаводањо зиёд
шуда истодаанд, тарљумаи осори нависандагон ва донишмандони
343
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
Ѓарбу Шарќ зарур аст. Чунонки гуфтем, мардуми мо осори
пурбањои ѓарбиёну шарќиёнро нахуст асосан ба забони модарї аз
худ бикунанд ва баъд њар кї фаъолияти эљодкорї оѓоз кард, осори
хориљиро бештар ба забони асл хоњад хонд.
Ин аст, ки тарљумаи форсии осори хориљиёнро, инчунин
навиштањои донишмандони Эронро мо дар Тољикистон бояд
истифода бикунем. Бояд њамаи он тарљумањои форсї ва ё бештари
онњо ва осори донишмандони муосири Эрон ба Тољикистон оварда
шавад. Як ќисми онњоро ба хати кирилии мо баргардондан лозим
меояд. Вале њамаи онњоро, ки хеле зиёданд, шояд натавонем
баргардон бикунем. Зарур аст, ки љавонони мо ба хати форсї
хондани он осори форсиро ёд бигиранд.
Аз ин љо боз масъалаи зарурати омўхтани хати ниёгон пеш
меояд. Кадом масъалаи ояндаи фарњанги миллии худро баррасї
бикунем, аз зарурати донистани хати ниёгон сухан кушодан лозим
меояд. Њоло маълум шуд, ки барои даст ёфтан ба фарњанги
мардумони Ѓарб њам ба хати ниёгон эњтиёљ аст.
Оре, мо, ки хати форсиро хати ниёгон номзад кардаем, агар аз
ниёгони худ рў гардондан нахоњем, ба хати ниёгон рў овардан зарур
аст. Чун ба асли худ баргаштан мехоњем (то роњи фардои худро
дуруст муайян бикунем), аз хати ниёгон моро гузир нест.
Мутаассифона, омўзиши хати ниёгон дар мактаби миёна
ќаноатбахш нест. Мувофиќи хости Ќонуни забон солњои оѓозини
дањаи навади ќарни бист омўзиши хати ниёгон дар мактаб дуруст
ба роњ монда шуда буд, вале баъд Вазорати маориф ин дарсро
фаќат ба мактаби ибтидої мањдуд кард. Барои њамин синфњои
ибтидої њам муаллим намерасад. Ба фикрам, ин вазъиятро ислоњ
кардан лозим аст. Њастии маънавии мардуми тољик ќариб њазору
чањорсад сол бо хати форсї вобастагї дошт, ояндаи эшон низ аз
баъзе љињатњо сахт вобаста ба ин хат хоњад буд. Имрўз рафти
таърих инро мехоњад.
344
Хуросон аст ин љо
Имрўз ин интернет ба форсї маълумоти фаровоне дар бораи
илм ва фанну фанноварии љањон метавон ба даст овард. Дар
интернети форсї иттилооти зарурї чунон бисёр аст, ки аз
интернети баъзе забонњои бузурги љањон камї надорад. Бешубња,
минбаъд чунин ахборот дар интернети форсї зиёдтар хоњад шуд.
Пас љавонони тољик бояд хатти ниёгонро хуб бидонанд, то аз
ганљинаи беканори илму дониш, ки дар интернет њаст, битавонанд
истифода бикунанд.
Хатти криллї моро аз дирўзу парирўзи худ људо медорад,
хатти ниёгон дирўзу имрўзу фардои моро ба њам мепайвандад,
њамдаст бо бародарони афѓонистонї ва эронї ба сўйи оянда
мебарад.
Ба ин тариќ мардуми тољик, ба хусус љавононро ба љањонгарої,
барои ворид шудан ба љањони љањониён аз чанд љињат омода кардан
даркор аст ва яке аз онњо ин аст, ки нахуст аз файзу баракати
маънавияти ѓарбиён бањравар шудан лозим аст. Ин бањраварї бояд
як умр давом бикунад ва нахустин шарти љањонгарої дониста
шавад.
Чун љавонони мо барои тањсил ба кишварњои Ѓарб мераванд,
ба андешаи банда, њатман дар њар кишвар ва шањр сарвару
назоратгар дошта бошанд, ки як вазифаи ў њамеша гирдуѓун
доштани донишљўёни тољик ва аз љумла ин аст, ки онњоро ба музей,
намоишгоњ, љойњои таърихии кишвар, ба суханронињои
мутахассисон оид ба фарњанги мардуми он бубарад, барои шинос
шудани љавонони тољик ба вежагињои фарњанг, ба инкишофи
таърихии андешаи илмї ва иљтимоъиву сиёсии милали он кишвар
мусоъидат намояд.
Бархе аз љавонони тољик ба Ѓарб ба тањсилгоњ бештар ба ин
ният мераванд, ки роњњои пулёбиро ёд бигиранд. Албатта,
пулёбиро низ омўхтан даркор аст. Пул ва дорої на танњо барои њар
шахсе, балки барои миллат ва мењан низ лозим аст. Аз ин рў, пулёбу
345
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
давлатманд њам бояд бошем. Аммо аз љањонгарої маќсади аввал ин
нест. Маќсади аввал мустањкам кардани тањкурсии њастии
маънавии худ аст.
Аз он хирадномаи миллат, ки мо дорем, дигар кишварњои
Ѓарбу Шарк низ доранд. Ѓараз аз љањонгарої нахуст он аст, ки
хондану фањмидани хирадномаи миллатњои дигарро ёд бигирем,
муњимтарин андўхтањои онро ба хирадномаи миллии худ зам
бикунем, дар зиндагии худ ва барои рушду камоли миллату мењани
худ ба кор бигирем.
***
Ин аст, ки љањонгароиро як рўйдоди механикї, танњо бо
робитањои иќтисодї ва сиёсї, фаќат бо илму дониш ва фаниу
фанноварї махдуд пиндоштан нашояд, балки як раванди
гуногунпањлўи маънавї бояд донист, ки пайомадњои ахлоќї ва
рўњиву равонї низ хоњад дошт. Љањонгароиро бо саиљишу озмоиши
зиёд, бо баррасии њамаљонибаи асосњои илмиву назариаш амалї
метавон кард. Мо набояд, ки дар раванди љањонгарої аз асли
маънавии худ, аз маънавиятгароии таърихии худ, каме њам бошад,
мањрум бишавем. Мо бояд дар ин раванд моддигарої биёмўзем,
вале маънавиятгарої аз даст надињем. Орзуњои иљтимоъиву
ормонњои зебошинохтии мо бояд поя бар моддигарої надошта
бошанд, комилан бо маънавият вобастагї биёбанд. Он гоњ
метавонем чењраи фарњангии хоси худро, чунонки њаст, нигањ
бидорем.
Ба ин муносибат ба як матлаб такроран диќќат љалб мекунам.
Шоири тољик Сиддиќии Аљзї соли 1913 гуфта буд:
Агар аз зиндагї доред уммед,
Урупо њар чї медонад, бидонед.
346
Хуросон аст ин љо
Банда пас аз расидани Тољикистон ба истиќлоли сиёсї бар он
байти Аљзї ин бияфзудам:
Вале фарњанги милливу асолат
Фаро орад баќои умри миллат.
Оре, имрўз он чї Урупову Амрико медонад, бояд бидонем.
Аммо фаромўш накунем, ки бо истиќлоли фарњангї ба сарманзини
маќсуд мерасем. Дар замони Аљзї сабаќ омўхтан аз Ѓарб ањамияти
вежа пайдо карда буд. Имрўз ањамияти ин кор кам нашудааст,
лекин устувор кардани пояњои фарњанги миллї бештар ањамият
дорад. Моддигароии ѓарбї танњо дар сурате, ки бо
маънавиятгароии шарќї як шудааст, ањамият хоњад дошт. Агар
танњо аз паси моддиятљўї биравем, маънан мањв хоњем шуд.
Њамгароии омилњои маънавї, иќтисодї ва сиёсї муњимтарин
шарти рушду камоли миллист.
12
Бешак, Тољикистон наметавонад, ки ба баъзе равандњои
љањонии иљтимоъиву сиёсї, иќтисодї, фарњангї, иттилоотї ва
монанди инњо ширкат накунад. Зиёда аз ин зарур аст, ки
Тољикистон дар ин равандњо ширкат дошта бошад. Имрўз аз
љањонгарої гузир нест. Хоњем, нахоњем, лозим меояд, ки
љањонгарої ихтиёр бикунем.
Алњаќ, чунонки дар урфият мегўянд, аз беруни бало будан
даруни бало будан бењтар аст. Набояд фаромўш кард, ки
кишварњое чун Тољикистон бо љањонгарої на танњо ба пешрафти
љањон мепайванданд ва бо ањли љањон њамќадам мешаванд, ки зиёда
зарур аст, балки ба балоњои азим рў ба рў хоњанд омад. Бояд ба
дафъи бало омода шавем, омилњои балогардон ба кор бигирем.
347
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
Бесабаб нест, ки Љаноби Олї Эмомалї Рањмон - Раиси
Љумњурии Тољикистон мардуми тољикро чандин бор њушдор
доданд ва аз хавфњое, ки бо љањонгарої пеш меояд, огоњ карданд.
Омода кардани миллат ва кишвар барои пешгирии пайовардњои
номатлуби љањонгарої, барои истифодаи пурсамараи неъматњои
њамгарої бо љањониён аз муњимтарин вазифањои давлат аст,
Њоло дар Тољикистон пажўњишгароне њастанд, ки моњияти
љањонгароиву љањонисозиро њамаљониба санљида, пайомадњои
имрўзї ва минбаъдаи онро аз бинишгоњи миллї, бо назардошти
манфиатњои миллии мо арзёбї мекунанд. Умед аст, ки аз
пажўњишњои илмии амиќрави онњо барои Тољикистон натиљањои
амалии муњим њосил хоњад шуд.
Чунин ба назар мерасад, ки шинохти моњияти љањонгарої ва
љањонисозї њанўз дар марњалаи оѓозин аст. Маънои он аз бисёр
љињатњо њанўз даќиќан ва мушаххасан муайян нашудааст. Гоњ
чунин менамояд, ки глобализм ва глобализейшн дар њама
мавридњо, дар њама минтаќањои љањон як маъно надорад, балки гоњ
маъно дигар мекунад, Љањонгарої гоњ дар Ѓарб ва Шарќ хаммаъно
нест, дар маъно фарќњо дорад. Њар чї бештар ошкор мегардад, ки
пайомадњои љањонгарої дар кишварњои Ѓарб дигар хоњад буд, дар
Шарќ дигар. Ба њар њол, равандњои љањонгарої ва натиљаи онњо
дар њама љо якнасаќ нахоњад буд. Љањонгарої зодаи тамаддуни
Ѓарб аст ва њеч мумкин нест, ки дар кишварњое, ки ба тамаддунњои
дигар тааллуќ доранд, айнан монанди он, ки дар Ѓарб дида
мешавад, љараён бигирад ва ё натиља бидињад. Љањонгарої иборат
аз равандњои дутарафа ва чандтарафаи баробарарзиш, иборат аз
таъсирпазирии мутаќобилаи њамсанг нест, балки љараёне аз як сў ба
сўйи дигар, њатто пайвастани дарёву дарёчањо ба як бањри бузург,
нопадид шудани он дарёњо дар ин бањр аст. Дар пеши бисёр
кишварњо љањонгарої ѓарбгароист ва эњтимоли ѓарбзадагиву
амрикозадагї њамеша дар миён аст.
348
Хуросон аст ин љо
Ба аќидаи банда, ин љањонгароиро, ки маънои ѓарбгарої
дорад, набояд бипазирем. Љањонгарої он гоњ ќобили пазириш аст,
ки иборат аз њамназдикии халќњову кишварњо ва тамаддунњо,
амали мутаќобили онњо, таъсирпазирии онњо аз якдигар бошад,
яъне моњияташро хеле дигар бикунад. Гуфтугўйи тамаддунњо, ки
Љумњурии Исломии Эрон хидмати љомиаи љањонї пешнињод кард
ва Љумњурии Тољикистон яке аз тарафдорони садоќатманди он аст,
бењтарин роње ба сўйи љањонгароист.
Мегўянд, ки љањонгарої ва њамназдикии тамаддунњо ду
рўйдодест, ки ба куллї аз њам фарќ дорад ва онњоро набояд ба њам
омехт. Оре, ин ду мафњум моњиятан аз њамљинсї хеле дуранд. Бо
вуљуди ин, њатман ин ду равияи бузурги љањониро ба њар василае ба
ќадри имкон ба њам наздик овардан, миёни онњо алоќамандии
пурзўр эљод кардан лозим аст. Он гоњ хавфу хатаре, ки аз
љањонгарої чашм дорем, кам мешавад, имкони њамбоварї,
њамдастиву њампої бештар мегардад. Он гоњ имкон бештар хоњад
буд, ки њама минтаќањои иќтисодии љањон ба пешвози якдигар
бираванд, ба рўйи якдигар оѓўш бикшоянд. Ва љањонгароии ростин
њамин хоњад буд.
Ба фањми мо, љањонгароии ростин аз гуфтугўи тамаддунњо оѓоз
шуда, ба њамназдикї ва њамдастии онњо хоњад расид. Ва комилан
рухнамуде маънавибунёд аст. Аммо ба фањми ѓарбиён љањонгарої
тамоман ба моддигарої асос ёфтааст. Ин моддиятписандї ва он
маънавиятгароиро ба њам созиш додан, ба њам як кардан лозим аст.
Њељ мумкми нест, ки имкони ба њам як кардани онњо вуљуд надошта
бошад. Чунин имконро љустан ва пайдо кардан даркор аст. Љўянда
ёбанда аст. Бегумон, ин љустуљў бо гуфтугўи тамаддунњо оѓоз
меёбад.
Љањонгарої бояд бунёди маънавї дошта бошад. Ин
маънавиятро пойгоњи устувори моддї даркор аст. Ии пойгањи
зўрманди моддиро глобализми кунунї омода мекунад.
349
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
Дар ин маврид бояд ба ёд дошт, ки моддиёт пойгањ аст, на
саргањ. Саргањ њамоно маънавият хоњад буд.
3.01.2006 - 5. 08. 2007
350
Хуросон аст ин љо
ПОЁНИ СУХАН
Маѓзи консипсиюни эњёи миллии тољикон бояд бар по кардани
љомиаи маънавибунёде бошад, ки баробар фаъолият кардани
омилњои маънавї, иќтисодї ва сиёсї шарти њатмист, вале
маънавият бартарї дошта, иќтисоду сиёсат барои густаришу
амиќрафти он замина њозир месозад. Чун асли моњияти инсон дар
маънавият падид меояд, њама њадафњои миллї бояд мутобиќи
њамин моњияти аслии инсон интихоб шавад. Љомеа бояд чунон
рўњия ва пиндорњо дошта бошад, ки шахс худро фарзанди маймун
нашуморад (агарчи дар њаќиќат аз баъзе љињатњо, чунонки Бедил
гуфтааст, «одамї њам пеш аз он, к-одам шавад, бўзина буд»), балки
худро аз љумлаи таљаллиёти Худованд бидонад, дар рўи худ нури
Илоњї бубинад, дар зиндагї бо сари баланд ќадам бизанад, барои
рушду такомули маънавии худ заминаи моддиву иќтисодї ба вуљуд
биёварад. Вазифаи давлат барои чунин фаъолияти шахс шароит
тайёр кардан аст. Давлат пеш аз њама барои таъмини фаъолияти
маънавии шахс, барои омода сохтани пойгоњи моддиву техникии
љомеаи демократї, инкишофи фарњанги маънавию моддї - мактабу
маориф, илму санъат адабиёту забон, касбу њунар ва ѓайра
мекўшад, то ки афкори фалсафї ва шуури маънавї, аз љумла шуури
динї, инчунин худшиносии миллї ба дараљаи баланд бирасад ва
барои таассуб - таассуби динї, миллї, идеологї ва ѓайра имкон
намонад ё ки кам бошад.
351
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
Давлат таљассуми сиёсии моњияти маънавии инсону љомеа буда
зотан созмони маънавист. Сохтору вазифањои он аз моњияти
аслиаш сар мезанад, ки дар додгустарї њар чиро ки ба одамият ва
адлу инсоф созгор омадааст, устувор мекунад, њар чиро ки хилофи
он аст, решакан месозад. Нињоди маънавии давлат дар Эронзамин
аз омўзањои фалсафии гуманистии Шарќ, аз љумла аз афкори
фалсафии даврони Сомониён, чунончи аз назарияи кишвардории
Абунасри Форобї ѓизо гирифтааст ва андешагарони баъдї,
чунончи Насируддини Тўсї, Алии Њамадонї, Ањмади Дониш ва
дигарон таълимоти онњоро такмил додаанд.
Як љузъи барномаи рушди маънавии тољиконро омўзаи
назарии донишмандони Машриќзамин дар бораи кишвардорї,
инчунин таљрибаи сиёсатмадорони гузаштаи мо бояд ташкил
намояд. Назарияи сиёсат ва амалияи сиёсатмадории гузаштаи
худро бояд бидонем ва то он љо ки ба шароити асри мо созвор аст,
ба кор бигирем. Фалсафаи сиёсї ва фикри давлатдории
гузаштагони мо дар баъзе мавридњо бисёр амиќ ва хеле нозук
рафтааст ва дар заминаи шароити хоси сарзамини мо ба љавлон
омадааст. Аз ин љињат лозим аст, ки дар назари мо арзиши баланд
дошта бошад.
Танњо дар сурате ки аз омўзањои гузаштагони худ ба хубї
огањї дошта бошем, омўзиш аз назариёту амалиёти кишвардории
ѓарбиён (аз љумла русњо) судманд хоњад омад.
Инкишофи маънавии тољикон бояд њатман бо назардошти
таљрибаи иљтимоъї ва фарњангии кишварњои пешрафтаи љањон
сурат бигарад. Ваќти он аст, ки мо худро як узви хонадони бузурги
халќњои љањон бубинем, њамбастагии иќтисодиву фарњангии худ бо
дигаронро амиќан эњсос бикунем ва ба назар бигирем. Мафњумњое
чун «демократия», «њуќуќи башар», «дахлнопазирии шахс»,
352