Шакури Мухаммадджон. Хуросон аст ин чо

Подождите немного. Документ загружается.

Хуросон аст ин љо

шоха сохтани як дарёи зулоли забони форсї се пора кардани

Хуросони бузург будааст.

Душманон хок бар ин кор њамеандозанд

Варна ман поктарам, поктар аз оби зулол.

Оњ, оњ, агар мо њама медонистем, ки хоки аљдоди мо -

варорўдиён ва эрониёни имрўз аз як салсол аст, ба њарфи онњое, ки

Эрону Афѓонистону Тољикистонро гоњо мамолики њамљавор

мегўянд, бовар намекардем ва мегуфтем, ки эй кўрони таърих, на!

Моро њамљавор гуфтан кам аст, мо њамтаборем, њамканорем, дар

замин њамгоњвораем, дар осмон њамситораем! Мо њамон Авасто,

њамон Зардушт, њамон Эронвич, њамон давлати Ќуръон, ки Њофиз

њар чи кард, аз он кард, њамон фарњанги исломї, њамон

«Маснавї»-и Мавлавї, ки Ќуръони пањлавист, њамон Хуросони

бузург ё Эрони бузург, ки бузургиямонро «бузургони» дигар

чашми дидан надоштанд ва моро «хурд» карданд. Боре ба кўрону

карони таърих бояд бо садои баланд гуфт, ки «об агар сад пора

гардад, боз бо њам ошност»!

Оњ, оњ, агар мо ин њамаро медонистем, ба ќадри љонсўзиву

љонканињои Ањмади Дониш мерасидем, ба ќадри ќањрамонињои

бењамоли Аллома

Садриддини Айнї мерасидем, ки тољиконро

«як ќавми бузург» мехонад ва бузургии ононро бо пажўњишњои

илмї ва бадеътарин офаринишњои манзуму мансури худ собит

мекунад ва мо баъди ў то имрўз ба бузургии ин халќ бузургии

тозае наафзудаем, устод Муњаммадљони Шакурї мардонавор ва

фарзонавор њиммат гумошта, ба иншои китоби њозир, ки дар даст

доред, намепардохт, аммо чун миллати мо дар тўли зиёда аз се

њазор сол аз асотири Эрони бостон, Авасто. Ќуръон, њама

Байт аз Анварист.

Бори нахуст устод Саиди Нафисї дар маќолаи «Сарзамини поки

ниёконам» устод Айниро «Аллома Садриддини Айнї» хондааст.

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

насињатномањо, љангномањо, осори манзуму мансур ва кутуби

илмиву таърихї сабаќњои кофию шофї кам гирифт ё фаромўш

кард, ё корбаст накард ва пештозияш гоњо аќибтозї буд, устод

Шакурї дар ин халоъ зарурати иншои чунин китоберо эњсос кард.

Устод Шакурї, ки марди поксиришт ва накусияр, яке аз

љонфидоёни арсаи тамаддуну фарњанги тољик, ки бо чашми худ

сўхтанњои китобњо, ба фалак дуд кашидани сўхтори китобњо (яъне

дуди оњи миллати тољик!), ба торољ рафтани китобхонањои Бухоро,

минљумла китобхонаи ќиблагоњаш Шарифљон-махдуми Садри

Зиёро, ки Аллома Садриддини Айнї дар он љо «гарди мењмонхона»

хурдааст, дар тўли њафтод соли умр ва панљоњ соли ќаламкашиву

аламкашиаш аз болову поён њарфи тањсинбарангезе кам

шунидааст, басо бўќаламунсифатии одамон ва замонро дидааст,

ўзбак шудани тољикони Бухороро бо чашми сар дидааст, хор

шудани њар њиљо, њар калима, њар вожаи забони точикиро эњсос

карда ва дар китоби «Њар сухан љоеву њар нукта маќоме дорад» ба

ќадри донишу њиммат барои софкории забон ва саранависї ќалам

судааст; марде, ки ман пай мебарам, дандон рўи љигар гузошта,

дуди чароѓ хурда, њангоми иншои китоби њозир сари њар љумла, њар

таъбир, њар фиќра, њар нукта дар худ сўхтааст ва боз паи идомаи

љумлаи дигар, ангораву андешаи дигар мисли мурѓи самандар аз

хокистар эњё шуда ба фазои матлабу маќсади баландтаре боли

парвоз кушудааст, марде, ки аз рўз бурида ба шаб дўхтааст ва

шабњои худро аз домани андешањои миллатпарварона ва

фарњангдўстонаи худ тўлонитар ва пањнотар кардааст, марде, ки

гуфтї аз домони модар барои сўхтан, танњо барои сўхтан бањри

халќ, Ватан, сухан, маънавият, њувият, рўњоният, яъне тамомият ва

яклахтиву якпорчагии миллати худбохтаву худнашнохтаи худ зода

шудааст, марде, ки имрўз дар муњити бењангию берангии фарњанги

мо мисли сахрае побарљо истодааст; марде, ки дар кўчањои чиркину

бефайзи Душанбеи имрўз пиёда, сари хам, аммо бо кифи пурбор, бо

андешаву виќори баланд ба кор мераваду ба хона меояд ва дар дил

мегўяд «ман њам худое дорам!»; марде, ки мебинад дар кўчахо

Хуросон аст ин љо

гадоёни нон ба сўяш даст дароз мекунанд, аммо муфлисони

маънавї аз ў чизе дархост надоранд ва њатто намедонанд, ки

мискинони маънавиянд; марде, ки боз њам бо камоли миллатбоварї

ба мардонагї, шоистагї, худшиносї, худогоњї ва сар ба осмон

афрохтанњои миллати худ эътимод дорад, боз њам ба фардои

иттисоли миллатњои њамреша ва забони сепораи худ имон дорад,

пас аз панду андарзњои љањоншумули Рўдакиву Фирдавсиву

Мавлавиву Саъдиву Њофизу Ањмади Дониш ва... боз њам ба халќи

худ, ба мову шумо андарз медињад, ки соњиби худ бошем ва гўї ин

байти соддаи дили маро мегўяд:

То наї соњиби забони хеш,

Нашавї соњиби љањони хеш!

Марде, ки њамеша офтобро далели офтоб медонад ва

такрор ба такрор моро ба сарманзили нурогини бозгашти ба

хеш мехонад, оби рафтаро мехоњад ба љўй боз орад ва

мехоњад мукарраран таъкид кунад, ки агар аз асп афтодаем,

аз асл наяфтем…

Устод Шакурї дар муњити фарњангхези Бухорои шариф,

(Мавлавї чунин таърифаш кардааст: «Ин Бухоро манбаи

дониш бувад») дар хонадони марди шоир, тазкиранавис,

китобдор, хушнавис, маъракаоро, маърифатдўст Шарифљон -

махдуми Садри Зиё чашм ба дунё кушудааст. Метавон гуфт,

ки ў бо китоб тавъам зода шудааст. Зеро падараш китобхонаи

бузурге дошт, ки аз ќиблагоњаш Ќозї Абдушшакури Оят

мерос монда буд, Садри Зиё ба тадриљ ба китобњои ин

китобхона китобњои тозае меафзуд: китобњои нодир,

нусхањои мунњасир ба фард, китобњои наздик ба замони

зиндагии мусаннифон, дастнависњои ба хати худи муаллифон

нигошта, масалан «Маљмуаи муросилот»-и Љомї бо Навої ва

Байти чопнашудаи камина аст.

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

Хоља Ањрори Валї, ки бо хати Мавлоно Љомї ва Навої иншо

шудааст. Ё нусхаи «Хамса»-и Хусрави Дењлавї, ки ваќте

падараш дар Чорљў ќозї будааст, зане китоб ба фурўш

меорад, ќозї он китобро мехарад, он зан аз ќозї суол

мекунад, ки боз китоб биёрам, мехаред? Ќозї бале мегўяд. Зан

ду тифли сари дасташро назди ќозї мегузорад ва барои китоб

меравад, аммо барнамегардад… Ин сањна достони сахт

пурдардест, ки шояд ягон ваќт устод Шакурї даст ёбад ва

онро ба пуррагї бинависад.

Чун Ќозї Садри Зиё ба «Хамса»-и Хусрави Дењлавї

мурур мекунад, мебинад, ки ду достони он бо хати Њофизи

лисонулѓайб нусхабардорї шудааст. Чи бозёфти бузург ва

нодире!

Боре имрўз он китобњо куљоянд? Чи њолу рўзе доранд? Устод

Шакурї наќл мекунад, ки дар китобхонаи ќиблагоњаш бештар аз

сесад муљаллад китоб буд, ки дар њар муљаллад чандин рисолаву

тазкираву баёзу љунгњои кучак ту ба ту љузвбандї ва

муќовабандї шуда буданд. Соли 1932 омаданду... китобњову

яхдонњои китобњоро аз мадону ќафасањо ба аробаву фойтунњо

бор карданд, аз болои фойтуну аробањо китобњо поин мерехтанд,

њар кї дасташ мерасид, мерабуд. Устод Шакурї, он ваќт кўдаки

шашсола, ин сањнаи ба торољ рафтани сарвати маънавии

падарашро, балки ноёбтарин ганљинаи маънавию рўњонии

миллаташро мебинад ва њайрону зор мемонад. Имрўз он

китобњое, ки то Тошканд љон ба саломат бурдаанд, дар

китобхонаи пажўњишгоњи ховаршиносии ба номи Берунї

нигањдорї мешаванд ва (чашми бад дур!) њар кадом мўњри

шахсии Садри Зиёро доранд...

Дар авони шашсолагии Муњаммадљон падарашро бо

азобу машаќќатњои гўшнашунидаву чашмнадида мекушанд,

модарашро њам ба зиндон меафкананд, баъди як сол мемирад.

Барои ў холуяш (таѓояш) Њабибуллоњ махдуми Авњадиро

(набераи Абулфазли Сирати Балхї, ки аз наздикони Ањмади

Хуросон аст ин љо

Дониш буд) васї таъин мекунанд. Авњадиро соли 1937 ба

мањбас мегиранд. Муњаммадљон бо аммааш, ки бонуи хеле

босаводу китобхон буд, ба Душанбе меояд ва тањсилоти

ибтидоиро давом медињад. Солњои 1941-45 донишгоњи

омўзгории Душанберо хатм мекунад, баъд ба аспирантура

дохил мешавад ва бо илќои адабиётшиноси маъруф Холиќ

Мирзозодаи Самарќандї (ки ба ин њаќир њам њаќќи устодї

дорад, равонаш шод бод!) сари мавзўи осор ва афкори Аљзии

Самарќандї рисолаи номзадї менависад, аммо ба љурми он,

ки Аљзї нависандаи буржуозї будааст, рисолааш то остони

дифоъ намерасад. Сипас устод Шакурї даст бо домани осори

устод Айнї мезанад ва рисолаи дувуми номзадиашро дар

мавзўи «Ёддоштњо»-и Айнї дифоъ мекунад.

Бад-ин минвол аз хилоли сиёсатњову риёзатњо, азиятњову

мањрумиятњо, бекасиву бењамнафасињо басо силии рўзгор

хўрда, боз њам сабри Айюб дошта, дил ба китоб баста,

чавњари њастии худро аз китоб ёфта, рўзу шаб љойнамозаш

сафњаи кушодаи китоб ва мењробаш фарњанги љањонгири

Эронзамин будааст.

Боре академик Шакурї бо он њама љонкоњию худхўрї бо

дареѓу афсўс мебинад, ки мо имрўз дар як харобазор, балки

дар як пучистони фарњангї, маънавї, забонї ва рўњонї ќарор

дорем. Ба ќавли Хоќонии Шервонї, ки ањди худро «ќањтсоли

сухан»

хондааст, муњити имрўзи мо низ ќаќтсоли сухан,

хушксоли њунар, тангсоли маънавият ва тангрўзи рўњониятро

аз сар мегузаронад. Китоби тозаи устод Шакурї пай дар пай

огоњ мекунад, ки партгоњ наздик аст…

Манам, ки Юсуфи ањдам ба ќањтсоли сухан,

Ки мизбони гуруснадилон забони ман аст.

(Аз «Луѓатномаи Дењхудо», чопи љадид. Муассисаи интишорот ва чопи

донишгоњи Тењрон).

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

Ба пеши по намебинї, чї афсун аст тањќиќат?

Забони худ намедонї, чї найранг аст ирфонат?

Ин китоб, ки танњо китоби ин лањза ё имрўз нест, балки

китоби имрўзу фардою фардоњои дигар аст, ихтор медињад, ки

забони форсии дариро, ки бунёдитарин, боризтарин ва

нофизтарин омили пойдорї, номдорї ва давомдории миллат,

аст гиромї дорем; њушдор медињад, ки инсон мављуди

маънавист, њастии инсон њастии маънавист, аз ин рў бидуни

гиромидошти забон бузургдошти фарњанг ва маънавият ва

рўњоният, бидуни андарёфти фарохназаронаи омўзандаи таърих

(на мадорики хушки он), бидуни донистани фалсафаи њамин

лањза, њамин рўз, њамин айём, њамин равандњо ва љараёнњо, ки

дар онњо ба сар мебарем, бидуни тањлили мантиќи њаводис ва

гардишњову шебу фарозњои маљрои зиндаи таърих мо инсони

комил нестем, ё даќиќтар бигўям, миллати комилъиёр нестем.

Мехоњам ба гуфтањои устод Шакурї ин нуктаро

биафзоям, ки мо дар радифи маънавият ва рўњоният

ашрофият ва оини љавонмардиро њам бохтаем. Чун хостгоњи

ашрофият низ муњити шањрњои бузург аст (на дењу чодарњо!)

ва аз рўдбори беѓубори маънавият ва рўњоният об мехурад, бо

кушта шудани сулолаи наљибзодагону ашрофнажодону

асилтухмагон, рўњониёни ориф, донишмандони мутадайин,

асњоби адлу инсофу мурувват, ба зиндонњо афкандани

фарњангмандон, љалои ватан кардани дудмонњои дилогоњу

мињанпараст, бо фирори будамандон ва сарватмандони

сарпарасти илму адабу фарњанг аз шањрњои фарњангофарини

мо ашрофият њам кўч баст ё мурд ва пойлучони «инќилобї»

љойнишини ашрофзодагон шуданд.

Байти Абдулмаонї Абулќодири Бедил.

Хуросон аст ин љо

Имрўз дар шањри Душанбе балки дар мањдудаи

Тољикистон аз ашрофият ва љавонмардї ному нишоне нест,

вагарна наљибзодагоне амсоли Юсуфхони Исњоќї, Минњољ

Ѓуломуф ва Муњиддини Олимпур бо вањшати њайвонї кушта

намешуданд. Ашрофият ва љавонмардї нест, ки кўрдилї,

кўрбоварї, кўримонї, кўрботинї ва ѓайра рўи кор омад, ки

бародар хуни бародарро рехт.

Душмани хонагї аз хасми бурунї батар аст,

Бештар шикваи Юсуф зи бародар бошад.

Банда бештар ваќтњо бо дарду ранљ бар ин њама аз њаќиќат

чашм пўшиданњои нољавонмардонаи таърих меандешам, бар ин

њама љавре, ки бар мо рафтааст, меандешам, аз он ки чаро мо баъд

аз Сомониён соњиби худ набудаем, сад чашми љањонбин

надоштаем, аммо ду чашми дањонбин

доштаем, яъне њамеша

гўшу чашм ба њарфи дигарон будаем, мўњри ѓуломї дар љабин,

мўњри хамўшї дар дањан аспро гум карда, аз паи наъл гаштаем, аз

худу фарњанги худ огоњ набуда ва ифтихор надошта ва аз

имтизољи омўхтањову андўхтањову овардањову наовардањои

таърих сабаќ наомўхтаем. Дар тўли таърих Хизр љуста басо ба

хирс бархурдаем. Имрўз намедонем, ки гўри Сўзанї, Мушфиќї,

Сайидои Насафї, Ањмади Дониш, Шоњин ва… дар куљост?

Њамчунон ки намедонем чї ќадар вожаю луѓат дар забони мо

мурдааст ва чаро? Аз забони худ њифозат ва њиросат накардаем.

Имрўз мебинам, ки баъди ба маќоми давлатї расидани забони

тољикї дар ќомати он як пироњани наве надўхтаанд. Аз маќомоти

боло то як хошарўб касе аз пеши худ дар ин росто коре намекунад,

Аз китоби Наљиби Моили Њиравї «Бигзор то аз ин шаби душвор

бигзарем». «Маркази мутолиаи эронї». - Тењрон.

Байти чопнашудаи ин хаќир:

Мо на онем, ки сад чашми љањонбин дорем,

Мо њамонем, ки ду чашми дањонбин дорем.

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

ки бар суди забони модарї ва давлатї бошад. Ќариб њама бо

шеваи дењаяку шањраки худ ё бо шеваи туркиолуду русиолуд гап

мезананд. Родиёву телевизион ва расонањои умум бо як забони

кўчабозории шевагию китобии махлуту ѓализ ва дурушт сўњбат

мекунанду менависанд. Калимањои аљибе мисли «хўрока»,

«пўшока»-ро сохтаанду мегўянд. Дур нест, ки «нўшокї»-ро низ

«нўшока» гўянду нависанд. Ин њама бефарњангї ва надонамкорї

ва сардаргумињо то ба љое расидааст, ки намедонем Лайлї мода

буд ё нар... (Пўзиш мехоњам!)

Мегўянд, ки маъданшиносони тољик аз ќаъри кўњсори

Тољикистон унсурњое кашф кардаанд, ки дар радифи унсурњои

љадвали даврии Менделеев нест. Эй кошу сад кош унсурњое мисли

фарри ориёї, нангу номуси миллї, ифтихор аз худу аз миллат, аз

забон ва фарњанги худ, миллатпарастї, бародарнавозї, хайрхоњї

ба њамдигар, љавонмардї, ашрофият ва… кашф мекарданд, ки аз

нону об њам бештар ба дарди миллати мо мехуранд…

Агар шукўњи ифтихори мо Фирдавсивор (Њама љои Эрон

сарои ман аст), Низомивор (Њама олам тан асту Эрон дил),

Айнивор (Тољикон як ќавми бузурганд), Нафисивор, ки

Варорўдро «сарзамини поки ниёконам» мехонад, мебуд ва

манзурамон аз Эрон ё Хуросон ё Ориёно ё Варорўд њамон

Хурсони бузург ё Эрони бузург - ватани муштаракоти фарњангї

ва маънавї ва забонї, муќаддасот ва анъаноти мо мебуд ва

миёни мо омадшуд ва додуситадњои фарњангї бештар бидуни

раводидњои расмї сурат мегирифт, шояд гардани баландтар ва

забони гўётар ва сари афрохтатаре доштем. Дар ин маврид љои

он дорад, ки ба њарфњои хадафманди донишвар ва бинишвари

покманиш Наљиби Моили Њиравї, ки хостори бозпайвастани

њама гусехтагињои фарњангї ва забонии Хуросони бузург

мебошад, гўш фаро дињем: «Пас аз ватани аќида, њамчунон

аќвоми гуногуни сарзаминњои арабї, ватане доранд фарњангї, ба

Хуросон аст ин љо

ном ватани арабї; Аљам низ дар минтаќаи мо - хусусан Ориёно

Эрон ва Тољикистон ватане доранд фарњангї, ки сохтори он дар

дарознои таърих бештар ва низ амиќтар бо забони форсии дарї

таљассум ёфтааст, ба њамин љињат метавон аз он унвони ватани

фарњангии форсизабонон, форсидонон ва форсигўён иборат

кард. Ќаламрави ин ватан ончунон фарох ва дароздоман аст, ки

на танњо форсизабонон, балки форсигўён ва форсидононро низ

дар самими ќалб ва батни худ љой медињад...»

Зимни ин иќтибос ба ёди ватани ормонии форсизабонон, ки

орзуи устод Шакурї низ дар китоби њозир њамин аст, оњи гарони

синасўзе кашидам, аммо чи кунам, ки дар матни воќеияти имрўз

њоламон чунон аст, ки њаст…

Дар поёни ин чанд сухан он чї аз тору пуди китоби устод

Шакурї бањра гирифтам ва ба ин бањона дардњои воќеии имрўзи

тољикон, доду фарёдњо, гиряњои хомўш ва фишорњои фурўхурдаи

диламро дар як ѓазал мўя кардам ва он ѓазалро ба ифтихори

њафтодумин солрўзи устоди гаронмоя таќдим медорам.

Маъмулан дар рўзњои љашн ѓазали шодї ва муборакбодї

мегўянд, аммо ман ѓазали асафангез, њузномез ва гиряолуд

гуфтам, зеро зиндагии мо имрўз фурўѓи шодї надорад ва китоби

устод њам ин нуктаро борњо хотирнишон месозад:

Љон ба ќурбони ту, эй мињани хунинкафанам,

Будї байтушшарафам, гаштаї байтулњазанам.

Душманат чор тараф аљнабию хонагиянд,

Тани танњо ба чї ниру сафи аъдо шиканам?

Дўст душманнасаќу душмани ту дўстнамост,

Рост гўям, бипаронанд зи чашму дањанам.

Тољик андар ватани хеш чаро муттањам аст?

Ё хато рафта ба тољик таваллуд шуданам?

Њама халќони дигар анљуман оростаанд,

Манзури Наљиби Моили Њиравї аз Ориёно Афѓонистони имрўз аст.

Наљиби Моили Њиравї. «Бигзор то аз ин шаби душвор бигзарем».

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

Дар Самарќанд нашуд сохта ним анљуманам…

Гуфт Алломаи Иќбол, ки бархез зи хоб!

Буздиле гуфт: фулонист мухотаб, на манам…

Он яке дар хуми тилло сари худ кард фурў,

Дигаре гуфт: биё, мањваши симинзаќанам…

Он яке гуфт ѓами гову бузу бузѓола,

Дигаре гуфт ѓами хонаву фарзанду занам…

Домани кўњ гирифтему думи маркаби хеш

Рафт аз даст њама домани дашту даманам.

Эй Хуросон, ту бигў, соњати Эронвич ку?

Ман аз ин фољиа чун шиква ба Яздон накунам?

Ку дигар шаъшаъаи донишу фарњанги бузург?

Ку дигар карру фару наъраи ѓулѓулфиканам?

Рўзу шаб аз ѓами ту гирякунон месўзам,

Ту ба хун ѓарќаю ман ѓарќи малолу мињанам.

Гиряи ман на аз он аст, ки даргоњам сўхт,

Њам на з-он аст, ки абгор шуд аъзои танам.

Гиряи ман на аз он аст, ки бенон мондам,

Њам на з-он аст, ки фарсуда бувад пирањанам.

Гирям аз он ки туро њукм ба куштан карданд,

Ман сухан гўям агар, нест касе њамсуханам.

Гирям аз он ки ба жарфои чунин фољиае

Нашавад хира кас аз њамнасабу њамватанам.

Гирям аз он ки ду-се бетарафи бешарафе

Ба сарам санг биборанд, ки ман дам назанам.

Гирям аз он ки ту танњоиву ман танњотар,

Ватанам, о ватанам, о ватанам, о ватанам!

Чунон ки дар боло ишора рафт, устод Шакурї бо китоб

тавъам зода шудаанд, ба эшон умри китоб, умри китобњои

бузургро орзумандам!

Лоиќ

8. 06. 96. Душанбе.