Мишанич С. Фольклористичні та літературознавчі праці

Подождите немного. Документ загружается.

199

Ïîåòèêà ôîëüêëîðíèõ æàíð³â

øîâ ó á³áë³îòåö³ ßãåëëîíñüêîãî óí³âåðñèòåòó àêàäåì³ê Ì.Âîçíÿê ³ îïóá-

ë³êóâàâ, ÿê óæå çãàäóâàëîñü, ó Çàïèñêàõ ÍÒØ (ò. 146). Ðóêîïèñíèé çá³ðíèê

Êîíäðàöüêîãî, ç ÿêîãî âçÿòî çàïèñè, íàçèâàºòüñÿ «Miscellanea wierszem i

proza w jezyku polskim i maloruskim» (ó á³áë³îòåö³ ìàº ¹ 4581). Ì.Âîçíÿê

ïîìèëêîâî íàçèâàº äóìó ï³ñíåþ. Äðóãîþ, ³ñòîòí³øîþ ïîìèëêîþ ïåðøî-

ïóáë³êàòîðà º çâåäåííÿ äâîõ âàð³àíò³â äóìè â îäèí òåêñò. Ïðàâäà, ïóáë-

³êàö³ÿ íàñò³ëüêè äåòàëüíî çàñòåðåæóº íàéìåíø³ â³äì³ííîñò³ ì³æ îáîìà

âàð³àíòàìè, ùî çà íåþ ìîæíà â³äòâîðèòè ïåðâ³ñíèé çàïèñ, íå çâåðòàþ÷èñü

íàâ³òü äî ðóêîïèñó. Çâåäåíèé òåêñò Ì.Âîçíÿêà íåîäíîðàçîâî ïóáë³êîâà-

íî â íàø ÷àñ, õî÷ ³ ï³ä ð³çíèìè íàçâàìè: ó Ë.Ìàõíîâöÿ  ÿê «Äóìà ïðî

â³â÷àðÿ»

, ó Ã.Íóäüãè  ÿê «Äóìà ïðî ÷àáàíà»

, ó Â.ßðåìåíêà  ÿê

ë³òåðàòóðíèé òâ³ð àíîí³ìíîãî àâòîðà «Â³â÷àð»

. Ïóáë³êàö³ÿ òðåòüîãî

âàð³àíòó äóìè íàëåæèòü Ï.×óáèíñüêîìó

² â äàíîìó âèïàäêó, ÿê ³ â áàãàòüîõ ³íøèõ, ë³òåðàòóðîçíàâö³ äîâ³ëü-

íî òðàêòóþòü òåêñò, åêñïåðèìåíòóþ÷è íàä í³áèòî «í³÷èéíèì» ìàòåð³àëîì.

Àëå æ äóìà ïðî â³â÷àðÿ ìàº âàð³àíòíå ïðîäîâæåííÿ ñàìå ÿê ôîëüêëîð-

íèé òâ³ð, ùî çàñâ³ä÷óº ïóáë³êàö³¿ ¿¿ ôîëüêëîðíîãî âàð³àíòó òàêèì àâòî-

ðèòåòíèì ó÷åíèì, ÿê Ï.×óáèíñüêèé.

Äóìà ïîáóäîâàíà íà êîíôë³êò³ îïîçèö³éíî¿ ôîëüêëîðíî¿ ïàðè 

õàçÿ¿íà ³ éîãî ñëóãè, îòæå, êîíôë³êò ìàº íå ñò³ëüêè ïîáóòîâó, ñê³ëüêè

ñîö³àëüíó îñíîâó. Ðîçïîâ³äü âåäåòüñÿ â³ä ïåðøî¿ îñîáè (âèêîðèñòàíî

ïîøèðåíó â óñ³õ âèäàõ âåðáàëüíèõ ìèñòåöòâ ôîðìó «Ich-Erzahler», ùî

çá³ëüøóº ¿¿ æèòòºâó â³ðîã³äí³ñòü, íàáëèæàº ñòèëü äóìè äî ôîðìè ñïîãà-

äó). Ç³òêíåííÿ êëàñè÷íî¿ ôîëüêëîðíî¿ ïàðè «õàçÿ¿í-ñëóãà» çàïðîãðàìî-

âóº õàðàêòåð êîíôë³êòó: ñèìïàò³¿ íàðîäó çàâæäè íà áîö³ îñòàííüîãî.

Ðîçïîâ³äàþ÷è ïðî ñëóæáó â çëîãî õàçÿ¿íà, ãåðîé äóìè íàñè÷óº ñâîþ

ðîçïîâ³äü åëåìåíòàìè ñàìî³ðîí³¿, íå øêîäóþ÷è ôàðá íà çìàëþâàííÿ

çáèòê³â, ÿê³ â³í ðîáèâ õàçÿ¿íîâ³ ÷è òî ç ë³íîù³â, à ÷è çóìèñíå. Ïàñó÷è

îâåöü íà òîëîö³, â³â÷àð «òðîøêè, íåìíîæêî çàäð³ìàâ, // Ëåäâå òðåòüîãî

äíÿ îïîëóäí³ âñòàâ». Òóò ³ ïî÷èíàþòüñÿ éîãî ïðèãîäè, áî, øóêàþ÷è îòàðó,

â³í ïðèéìàº çà îâåöü òî êóïè îñî÷àþ-ìîëî÷àþ, òî áåðåçîâ³ ïåíüêè, òî

ä³â÷àò òà ìîëîäèöü, ùî íàçãèíö³ çáèðàëè «÷åðâåöü òà ïîëóíèö³». Â³í

áî¿òüñÿ ïîâåðòàòèñÿ äîäîìó áåç îâåöü, òîìó âèð³øèâ ò³êàòè ó Âîëîøèíó.

Òà õàçÿ¿í éîãî íàçäîãàíÿº, äîáðÿ÷å ëóïöþº ³ ïîâåðòàº äî õàòè. Íà çàõèñò

â³â÷àðÿ ñòàº ãîñïîäèíÿ, ÿê³é â³â÷àð íå ðàç äîãîäæàâ ó ïîñòåë³. Ùå ðàç

â³äëóïöþâàâøè ñëóãó-ñèìóëÿíòà, ãîñïîäàð âèãàíÿº éîãî ó ïîëå ç îòà-

ðîþ, à «ãîñïîäèíüêà» ãàíüáèòü ñâîãî «ìóæè÷èùà» ïåðåä ñóñ³äêàìè, âèñ-

ëîâëþþ÷è ùèðå ñï³â÷óòòÿ ïîáèòîìó â³â÷àðåâ³. Çàïèñàíà ôîíåòè÷íèì

ïðàâîïèñîì ó ïîëüñüê³é òðàíñêðèïö³¿, äóìà â³äòâîðþº æèâó íàðîäíó ìîâó

òîãî ÷àñó, îáðàçíó ôîëüêëîðíó ñèñòåìó. Ó í³é âèêîðèñòàíî øèðîêó ïàë-

³òðó çîáðàæåííÿ êîì³÷íîãî: â³ä äîòåïíèõ îáðàç³â-ïîð³âíÿíü (ïðîñïàâ-

øè òðè ç ïîëîâèíîþ äîáè, â³â÷àð ç³ ñíó «î÷³ ê³ãòÿìè ïðîäèðàº», «ó

ôóÿðó ñâîìó â³éñüêó (îòàð³.  Ñ.Ì.) ïðèãðàâàâ»)  ÷åðåç ÷èñëåíí³

Ñòåïàí Ìèøàíè÷

200

ñì³øí³ ñèòóàö³¿, ó ÿê³ â³í ïîòðàïëÿº, äî ïîäàíîãî â ãðîòåñêí³é ôîðì³

ïðèéîìó â³äâåðòî¿ áðåõí³ òà îáäóðþâàííÿ. Ìàºìî ïåðåä ñîáîþ òèïîâîãî

ïðåäñòàâíèêà ç íàðîäó, àâàíòþðíà âäà÷à ÿêîãî â êîíêðåòíèõ æèòòºâèõ

ñèòóàö³ÿõ ñïðèéìàºòüñÿ ÿê ö³ëêîì ïîçèòèâíà éîãî õàðàêòåðèñòèêà. Îáäó-

ðèòè õàçÿ¿íà, òà ùå é çà äîïîìîãîþ «ãîñïîäèíüêè», ùî ìîæå áóòè á³ëüø

ãåðîéñüêèì ó ò³é ñèòóàö³¿, â ÿê³é â³í ïåðåáóâàº. ×àñîì îïîâ³äà÷, â³í æå

ãåðîé, ïåðåõîäèòü íà â³äñòîðîíåíó ðîçïîâ³äü ïðî ñåáå, âèñòàâëÿþ÷è âëàñí³

â÷èíêè íàâ³òü ó íåâèã³äíîìó ñâ³òë³, ³ òî ò³ëüêè äëÿ òîãî, ùîá ðîçñì³øè-

òè ñëóõà÷³â.

Àðõ³òåêòîí³êà äóìè â³äíîñíî ñêëàäíà, õî÷ ³ âèòðèìàíà ó ñòèë³

ñïîãàäó, ³ñòîð³¿ ç æèòòÿ. Ïîä³ºâà ïîñë³äîâí³ñòü ç ïîâòîðàìè àíàëîã³÷íèõ

ñèòóàö³é, ó ÿêèõ îïèíÿºòüñÿ ãåðîé-îïîâ³äà÷, ðîçêðèâàº éîãî àâàíòþðíó

âäà÷ó ç ð³çíèõ ñòîð³í. Õóäîæíüîãî åôåêòó äîñÿãàºòüñÿ íå ëèøå íàíèçó-

âàííÿì æèòòºâèõ ñèòóàö³é, à é çàâäÿêè âëàñòèâîìó íàðîäí³é åï³ö³ áàãàò-

ñòâó ïðèñóäêîâèõ ñèíòàêñè÷íèõ êîíñòðóêö³é òà ð³çíîìàí³òíîñò³ æåñò³â:

Àæ ãîñïîäàð ïðèá³ãàº,

Çà ëîá õâàòàº,

Æèëàâó äóáèíó ç-çà ïëå÷à âèéìàº.

Òî ìåíå æ áèâ-áèâ,

Âîëî÷èâ,

Òóþ äóáèíó ðîçïðîâàäèâ,

Ìîþ ñîðî÷êó äî ìî¿õ ïëå÷ â³í ïðèë³ïèâ.

Ïî êîíþ ðàç, ïî ìåí³ äâ³÷³!

Ïðèéøëîñÿ ìåí³ çà êîíåì á³ãòè!

Êîíÿ çàòíå ðàç, îâ÷àðà á³äíîãî äåñÿòü ðàç.

Òî äî äâîðà ïðèá³ãàâ.

Îâ÷àðà ïîêèäàâ...

Äóìó, î÷åâèäíî, âèêîíóâàëè íå ëèøå ó â³â÷àðñüêîìó ñåðåäîâèù³,

ó í³é áà÷èìî çì³øóâàííÿ ôîðì ïîäà÷³ ìàòåð³àëó, àëå íå òîãî çì³øóâàííÿ,

êîëè ìîíîëîã³÷íà ôîðìà ÷åðãóºòüñÿ ç ä³àëîã³÷íîþ ÷è îïèñîâîþ. Éäåòü-

ñÿ ïðî çì³øóâàííÿ îïîâ³ä³ â³ä ïåðøî¿ îñîáè, òîáòî â³ä ³ìåí³ ñàìîãî

ãåðîÿ, òà â³ä òðåòüî¿ îñîáè, òîáòî â³ä ðîçïîâ³äà÷à, ùî ñàìå ïî ñîá³ ïåðåâî-

äèòü òâ³ð ó õàðàêòåðíó ïëîùèíó, âëàñòèâó åï³ö³, íàâ³òü ó öèòîâàíîìó

óðèâêó áà÷èìî öå çì³øóâàííÿ: «Òî ìåíå æ áèâ-áèâ» ³ «Îâ÷àðà ïîêè-

äàâ» òîùî.

Ó äóì³ íàÿâí³ òàê çâàí³ çàãàëüí³ ôîðìóëè, âëàñòèâ³ æàíðó. Ïåðåíå-

ñåííÿ ôîðìóë ³ç ãåðî¿÷íèõ äóì íà çìàëþâàííÿ ïîáóòîâèõ ñèòóàö³é «ïðî-

òèáîðñòâà» ñëóãè ³ õàçÿ¿íà ñòâîðþº êîì³÷íèé åôåêò:

ªùå äâàíàéöÿò ëîêîòü ëüíÿíîãî ïîëîòíà ç ñêðèí³ âçÿëà,

Ùî ç äâàíàéöÿò ïàñîì òêàëà,

Äî øèíêàðêè ïîíåñëà,

Êîíîâ ìåäó âçÿëà,

Äîäîìó ïðèíåñëà,

201

Ïîåòèêà ôîëüêëîðíèõ æàíð³â

Îâ÷àðåâ³ íà ï³÷ ïîäàëà.

Á³äíèé îâ÷àð ÿê âçÿâ çà óõî,

Â÷èíèâ íà äí³ ñóõî.

Ãèäêî, ãèäêî,

Ùî â êîíîâö³ äíî âèäêî!

Óêàçàâøè íà íàÿâí³ñòü îêðåìèõ äóìîâèõ ôîðìóë, ñï³ëüíèõ äëÿ

ïàðîä³éíèõ òà ³ñòîðèêî-ãåðî¿÷íèõ çðàçê³â, Ã.Íóäüãà ðîáèòü ïðèïóùåííÿ

ïðî ïîïóëÿðí³ñòü îñòàíí³õ ó ÷àñ çàïèñó àíàë³çîâàíî¿ äóìè, òîáòî ó XVII ñò.

Ùî äóìè «Âòå÷à òðüîõ áðàò³â ç Àçîâà», «Òðè áðàòè ñàìàðñüê³», «Êîçàê

Ãîëîòà», «Êîçàê Ãàíäæà-Àíäèáåð», «Êîçàöüêå æèòòÿ» òà ³íø³ ïîáóòóâàëè

ó XVII ñò. ³ áóëè ïîïóëÿðíèìè â òîé ÷àñ  ôàêò, ö³ëêîì â³ðîã³äíèé.

Îäíàê çãàäàíå ïðèïóùåííÿ ïîâèííî âèïëèâàòè íå ç íàÿâíîñò³ â ãóìîðè-

ñòè÷íî-ñàòèðè÷íèõ äóìàõ ñï³ëüíèõ äëÿ áàãàòüîõ äóì ïîåòè÷íèõ ôîðìóë,

à ç ö³ëî¿ ñóìè äàíèõ, ÿê³ á ñòâîðèëè íàä³éíó îñíîâó äëÿ íüîãî. Íå

ðîçãîðòàþ÷è çàðàç öüîãî ìåòîäîëîã³÷íîãî ïîëîæåííÿ, ñêàæåìî, ùî íà-

ÿâí³ñòü ñï³ëüíèõ ôîðìóë ó äóìàõ íå º ñâ³ä÷åííÿì îäíî÷àñíîãî âèíèê-

íåííÿ ³ øèðîêîãî ïîáóòóâàííÿ öèõ äóì, çàòå öåé ôàêò º á³ëüø ÷è ìåíø

íàä³éíèì äæåðåëîì æàíðîâîãî ¿õ àòðèáóòóâàííÿ.

Áåçïîñåðåäíüî çà «Äóìîþ ïðî â³â÷àðÿ» ó çá³ðíèêó Êîíäðàöüêîãî

(àðê. 7578) âì³ùåíî â³äîìèé òâ³ð ïðî òåùó. Ïóáë³êóþ÷è éîãî, Ì.Âîç-

íÿê óâàæàâ éîãî íàëåæíèì «äî òîãî ñàìîãî æàíðó, ùî íàâåäåíà ð³÷ ïðî

â³â÷àðÿ»

. ßê íàðîäíó äóìó òâ³ð îïóáë³êóâàâ Ë.Ìàõíîâåöü

. Î.Äåé

ï³äòðèìàâ æàíðîâó àòðèáóö³þ òâîðó, ÿêó äàâ Ë.Ìàõíîâåöü, óì³ñòèâøè

éîãî ñåðåä æàðò³âëèâèõ ï³ñåíü, óêàçàâøè âîäíî÷àñ íà íåòî÷íîñò³ ïåðå-

äðóêó

. Çðîçóì³ëî, ùî áóäü-ÿêèé ïåðåêëàä ³ç ëàòèíñüêî¿ ãðàô³êè íà êè-

ðèëè÷íó, òà ùå é çà íîðìàìè ñó÷àñíîãî ïðàâîïèñó, ïðèçâåäå äî ïåâíèõ

äåôîðìàö³é ïåðâ³ñíîãî çàïèñó. (Íå ãîâîðèìî âæå ïðî âòðàòè, ÿê³ ñóïðî-

âîäæóº áóäü-ÿêèé ïåðåâ³ä ôîëüêëîðíîãî òâîðó íà ïèñüìî). Òà ÿêùî

Ë.Ìàõíîâåöü çàëèøèâ íåçì³ííîþ ðîçáèâêó íà ðÿäêè, ÿê çðîáèâ çàïèñó-

âà÷, òî Î.Äåé ó öüîìó ïëàí³ ïîâ³âñÿ â³ëüíî: 169 ðÿäê³â ðóêîïèñó â³í

ðîçáèâ íà 231 ðÿäîê, ìîæëèâî, ï³äãàíÿþ÷è íåð³âíîñêëàäîâèé äóìîâèé

â³ðø ï³ä ï³ñåííó ñòðîôó. ×è áóëà ïîòðåáà çì³íþâàòè ðÿäêè, çàïðîïîíî-

âàí³ çàïèñóâà÷åì? Íàâðÿä, ÿêùî âðàõóâàòè, ùî çàïèñóâà÷ äîñèòü òî÷íî

ïåðåäàº ñòðîô³êó ï³ñåíü òà ðÿäêè äóì ó âñ³õ çàïèñàõ, çîêðåìà òàêèõ, ÿê

«Äóìà ïðî êîçàêà Íåòÿãó», «Äóìà ïðî Êîâàëåíêà», «Äóìà ïðî â³â÷àðÿ», ó

÷èñëåííèõ ï³ñåííèõ çðàçêàõ.

Íàâåäåìî ïî÷àòîê òâîðó, ùîá ëåãøå áóëî îð³ºíòóâàòèñÿ ó éîãî

õàðàêòåð³:

Ïðèãîòîâàâñÿ çÿòåéêî äëÿ ñâîº¿ òåùåéêè íà ÷åñòü, íà

áåíêåò,

Íàêóïèâ õìåëþ

Çà ñ³ì êóï æìåíþ,

Íàìî÷èâ ÿ÷íèé êîëîñ,

Ñòåïàí Ìèøàíè÷

202

Ó÷èíèâ âåëèêèé ñîëîä,

Íàâàðèâ ïèâà,

Íà÷èíèâ çÿòåíüêî ç òåùåþ äèâà.

Óáèâ ÷ìåëÿ, íàñèòèâ ìåäó,

Çàçâàâøè òåùåéêó ê ñîá³ íà áåñåäó.

Óáèâ ñèíèöþ

Íà áóæàíèöþ,

Ïî¿õàâ æå çÿòåéêî íà óëîâàííÿ,

Äëÿ ñâîº¿ òåùåéêè íà ñïîìàãàííÿ 

Ñâîþ òåùåéêó òà ãîäîâàòè...

Äóìà öå ÷è ï³ñíÿ  òåïåð âàæêî ñêàçàòè, íå ìàþ÷è í³ÿêèõ äàíèõ

ïðî õàðàêòåð ¿¿ âèêîíàííÿ. Äëÿ ï³ñí³ áðàêóº ð³âíîñêëàäîâîãî â³ðøà,

ñòðîô³÷íî¿ áóäîâè. Íåìàº òóò õàðàêòåðíî¿ äëÿ äóìè ïåðåâàãè ïðèñóäêî-

âèõ êîíñòðóêö³é, ä³ºñë³âíî¿ ðèìè. Î÷åâèäíî, òâ³ð íàëåæèòü äî ïðîì³æíî¿,

òàê çâàíî¿ äèôóçíî¿ ãðóïè, ÿêà ñòî¿òü íà ìåæ³ æàíð³â. Ïðî òå, ùî òâ³ð

ìîãëè âèêîíóâàòè êîáçàð³ é íà ÷àñ çàïèñó, ñâ³ä÷àòü ¿¿ ï³çí³ø³ çàïèñè ó

êîáçàðñüêîìó òà ë³ðíèöüêîìó âèêîíàíí³. Çîêðåìà, äâà âàð³àíòè òâîðó

çàïèñàâ Î.Ìàëèíêà â³ä êîáçàð³â Ïðîêîïà ×óáà ³ Ñåìåíà Âëàñêà, ïî îäíî-

ìó âàð³àíòó çàïèñàëè Â.Áîðòêîâñüêèé â³ä ë³ðíèêà Îëåêñàíäðà, Ï.²âà-

ùåíêî  â³ä êîáçàðÿ Ïàâëà Áðàòèö³ (ó÷íÿ êîáçàðÿ Áåøêà) òîùî

. Ïðî

íàëåæí³ñòü òâîðó äî êîáçàðñüêîãî ðåïåðòóàðó ñâ³ä÷èòü ³ éîãî ïîâàæíèé

îáñÿã  169 ðÿäê³â. Çðåøòîþ, é ³íø³ âàð³àíòè òâîðó, çàïèñàí³ â XIX 

íà ïî÷àòêó ÕÕ ñò. â³ä êîáçàð³â ³ ë³ðíèê³â, íå ìîæóòü áóòè áåççàñòåðåæíî

çàðàõîâàí³ äî ãóìîðèñòè÷íèõ ï³ñåíü: êóëüòèâóâàííÿ â êîáçàðñüêîìó ñå-

ðåäîâèù³ íàêëàëî ñâ³é â³äáèòîê, çîêðåìà, íà õàðàêòåð ¿õ âèêîíàííÿ òà íà

ôîðìó. Ìè íå áóäåìî çàðàç äåòàëüíî õàðàêòåðèçóâàòè äàíèé çðàçîê,

îñê³ëüêè öå âèìàãàëî á øèðîêèõ ç³ñòàâëåíü, ðîçãëÿäó âñüîãî ïëàñòà

òâîð³â, ùî ïîñ³äàþòü ïðîì³æíå ì³ñöå ì³æ âëàñíå äóìàìè ³ ï³ñíÿìè.

Äâà âàð³àíòè ìàº ïàðîä³éíà äóìà «Ïðî Ìèõ³ÿ». Ïåðøèé âàð³àíò

(âëàñíå, óðèâîê ç äóìè) îïóáë³êîâàíèé 1874 ð. ó ïÿòîìó òîì³ ôóíäàìåí-

òàëüíîãî âèäàííÿ Ï.×óáèíñüêîãî

, äðóãèé (ïîâíèé òåêñò) çàïèñàâ 1876 ð.

â³ä êîáçàðÿ ²âàíà Êðàâ÷åíêà Ï.Ìàðòèíîâè÷

ßêùî äâà ïîïåðåäí³ çðàçêè («Äóìà ïðî â³â÷àðÿ» ³ «Òåùà») ìîæíà

çàðàõóâàòè äî ôîëüêëîðíèõ áóðëåñêíî-òðàâåñò³éíèõ òâîð³â (ìîæëèâî, ñâî¿ì

ïîõîäæåííÿì âîíè çàâäÿ÷óþòü ë³òåðàòóðíèì òðàâåñò³ÿì, ïîøèðåíèì ó

XVII ñò. íà Óêðà¿í³), äëÿ ÿêèõ õàðàêòåðíå âèòðèìàííÿ äóìîâî¿ ôîðìè

çîâñ³ì â ³íøîìó, í³æ öå ìàºìî ó äóìàõ, ïëàí³  äëÿ âèñì³þâàííÿ ëþäñü-

êèõ âàä. Äóìîâà ôîðìà, äóìîâèé ñòèëü ñïðÿìîâàí³ íå ñò³ëüêè ïðîòè æàí-

ðó, ñê³ëüêè íà ñòâîðåííÿ êîì³÷íîãî åôåêòó ïðè çìàëþâàíí³ ïåâíèõ æèò-

òºâèõ ñèòóàö³é ³ îáðàç³â. Íà â³äì³íó â³ä öèõ çðàçê³â, «Äóìà ïðî Ìèõ³ÿ»

ñòàíîâèòü çðàçîê ôîëüêëîðíî¿ ïàðîä³¿  âîíà çàïåðå÷óº, í³âåëþº ñàì

æàíð, ñóòü äóìè ÿê òàêî¿. Äîñÿãàºòüñÿ öüîãî ïðîñòèìè çàñîáàìè, ³ íàá³ð

ãîòîâèõ ôîðìóë ãåðî¿÷íèõ äóì âèêîðèñòàíî â ïåðåá³ëüøåíî-³ðîí³÷íîìó

203

Ïîåòèêà ôîëüêëîðíèõ æàíð³â

êëþ÷³, îñê³ëüêè ³ ïîñòàòü ãåðîÿ, ³ éîãî â÷èíêè äð³áÿçêîâ³, çîáðàæåí³

ñèòóàö³¿, ç ïîãëÿäó çäîðîâîãî ãëóçäó, á³ëüøå ñõîæ³ íà í³ñåí³òíèöþ.

Çà÷èí äóìè ïîäàíî ó òðàäèö³éíîìó êëþ÷³, ç âèêîðèñòàííÿì çâè÷-

íèõ äóìîâèõ ôîðìóë:

Îé äà íà ñëàâí³é Óêðà¿í³,

Ó ñëàâíîìó ë³ñ³ Ëåáåäèí³,

Òî òàì òî æèâ-ïðîæèâàâ ä³äîê ñòàðåíüêèé,

Ìèõ³éêî ìàëåíüêèé.

Òà â öüîãî ä³äêà ñòàðåíüêîãî,

Ìèõ³éêà ìàëåíüêîãî

Øòàíè ñîëîìÿí³, ïîñòîëè áîáðîâ³,

Ùèðî ëè÷àí³ âÿçîâ³,

À âîëîêè ç æ³íî÷îãî âàëó â îäíîñòàëü íåñóêàí³ [66].

Òî â³í òî â òîìó ë³ñ³ Ëåáåäèí³ ãóëÿº

Òà íà ÷èñòèé ñòåï ïîãëÿäàº

Çàê³í÷åííÿ äóìè â çàïèñó Ï.Ìàðòèíîâè÷à, ÿê ³ ôðàãìåíò çàê³í÷åí-

íÿ, ÿêèé ïîäàâ Ï.×óáèíñüêèé, ïåðåâîäèòü ïàðîä³þ ó ôîðìó í³ñåí³òíèö³:

À ÿ ñèëüíå çëÿêàâñÿ,

Íà òåìí³ ëóãà,

Íà ãóñò³ ë³ñà,

Íà äèê³ ñòåïà,

Íà ï³÷ ó êóòî÷îê ñõîâàâñÿ.

×åðåç êîìèí ïîãëÿäàþ 

Òàì âàðåíèêè-íåâ³ëüíèêè

Â ñìåòàí³ ïîòîïàþòü.

À ÿ íà ¿õ âåëèêå ìèëîñåðä³º ìàþ,

Â áåçäîííèé ãëå÷èê ñêèäàþ,

Ïîï³ä ëàâîþ ÷îâíîì ïëàâàþ,

Ï³ä ïîðîãîì ïðèñòàíü ìàþ,

Ï³ä ïðèïå÷êîì âåðø³ ñòàâëþ,

À ç ïðèïå÷êó âåðø³ äîñòàþ.

Íà ïðèïå÷êó äóõè äóøó,

Íà ïå÷³ ñêðàº÷êó ðèáó òðóøó

Ñòâîðåííÿ ïàðîä³éíî¿ äóìè íå ðîçãëÿäàëîñÿ â óêðà¿íñüêîìó äó-

ìîçíàâñòâ³ ÿê çàíåïàä òâîð÷îãî ïîòåíö³àëó íàðîäó. Íàâïàêè, çà Ï.×ó-

áèíñüêèì, îòà çäàòí³ñòü äî ñàìîàíàë³çó, ùî âèÿâëÿºòüñÿ «õàé ó âèãëÿä³

íåùàäíî¿ ³ðîí³¿ íàä ñâî¿ìè âëàñíèìè òâîðàìè» º âèÿâîì «ðîçóìíîãî òà

æèòòºçäàòíîãî çàêîíà ëþäñüêîãî ïðîãðåñó»

²íàêøå òðàêòóº öåé óðèâîê ².Êàìàí³í, âèíîñÿ÷è éîãî çà ìåæ³ ïà-

ðîä³¿. Ãóìîðèñòè÷íèé òîí äóìè, ââàæàº â³í, çóìîâëåíèé ðóéíàö³ºþ êîçàöò-

âà, æèòòÿì íå íà â³ëüíèõ ñòåïîâèõ ïðîñòîðàõ, à â ë³ñàõ. Òóò êîçàêè, õîâà-

þ÷èñü â³ä ðîñ³éñüêèõ óðÿäîâö³â ³ àðì³é, äîæèâàþòü â³êó, êîçàöòâî «ãóëÿº»

³ «äàâí³ ñâî¿ ðîçêîø³ ñïîìèíàº». Çäð³áí³ë³ñòü òà çàíåïàä êîçàöòâà âò³ëå-

Ñòåïàí Ìèøàíè÷

204

íà ó ïîñòàò³ ä³äà Ìèõ³ÿ, ÿêèé ïðèéìàº ìîëîäèöü, ùî çáèðàëè ïîëóíèö³, çà

âîðîã³â, éîãî ×îðíå ìîðå «ï³ä ïðèï³÷êîì», ïðèñòàíü á³ëÿ ïîðîãà. «Ñå

óêðà¿íñüêèé Äîí-Ê³õîò ê³íöÿ XVIII-ãî â³êó, ðîáèòü âèñíîâîê äîñë³ä-

íèê. Ñàìå ïåðåáóâàííÿ ìàëåíüêîãî ³ ñòàðåíüêîãî ä³äà Ìèõ³éêà â Ëåáå-

äèíñüêîìó ë³ñ³ íà÷å âêàçóº íà éîãî çíèêíåííÿ ç ³ñòîðè÷íî¿ àðåíè ï³ñëÿ

ïðèáîðêàííÿ ð. 1768 ðîñ³éñüêèì â³éñüêîì îñòàííüîãî ãàéäàìàöüêîãî ïî-

âñòàííÿ (Êîë³¿âùèíè) ³ çðóéíóâàííÿ ÷åðåç ñ³ì ë³ò Çàïîð³çüêî¿ Ñ³÷³;

çàïîðîæö³ ä³éñíî ç³áðàëèñÿ òîä³ â Ëåáåäèíñüêîìó ë³ñ³, ³ ë³ñ ¿õ çãóáèâ,

áàãàòî ¿õ ç íüîãî âæå íå âèéøëè, ìóñ³ëè òàì õîâàòèñü é ïîðîáèëèñÿ

ìàëåíüêèìè ñòàðåíüêèìè ä³äêàìè, ùî æèëè ò³ëüêè ñïîìèíàìè ïðî «äàâí³

ñâî¿ ðîñêîø³»

².ªðîôåºâ ï³äòðèìóº ïîçèö³þ Ï.Æèòåöüêîãî ùîäî æàíðîâîãî àò-

ðèáóòóâàííÿ äóìè, òîáòî â³äíîñèòü ¿¿ äî ïàðîä³¿, ñòâîðåíî äóìó, ââàæàâ

ó÷åíèé, íå ðàí³øå XVIII ñò.

Ó äîðàäÿíñüêèé ÷àñ í³êîìó ç äîñë³äíèê³â íå âäàëîñÿ çàïèñàòè

ìåëîä³é æàðò³âëèâèõ ³ ñàòèðè÷íî-ïàðîä³éíèõ äóì àáî çàëèøèòè õî÷à á

ÿêóñü ïèñüìîâó çãàäêó ïðî õàðàêòåð òàêîãî âèêîíàííÿ.

1925 ð. Ä.Ðåâóöüêîìó âäàëîñÿ çàô³êñóâàòè òåêñò ³ ìåëîä³þ äóìè-

ïàðîä³¿ «Ïðî Ìèêèòêó» â³ä ìîëîäîãî ºâðåÿ-êîìåðñàíòà ç Óìàí³ Éîñèïà

Êîòëÿðà. Ïîäàºìî ïîâí³ñòþ òåêñò ö³º¿ ïàðîä³¿:

Îé Ìèêèòêî, Ìèêèòêî!

Ùî áóäå ç òåáå, ÿê òè áóäåø çàáîë³âàòè,

² ðîéôå [67] áóäå äî òåáå ïðèõîäèòè,

² ë³êàðñòâî òîá³ äàâàòè,

² âîíî òîá³ íå áóäå ïîìàãàòè?

Îé Ìèêèòêî, Ìèêèòêî!

Ùî áóäå ç òåáå, ÿê òè áóäåø óìèðàòè,

² òðè ñîëîìèíêè [68] áóäóòü òîá³ ïîêëàäàòè,

² æ³íêà é ä³òè áóäóòü ïëàêàòè?

Îé Ìèêèòêî, Ìèêèòêî!

Ùî áóäå ç òåáå ÿê õåâðå êåäîéøåì [69] áóäóòü òåáå íîñàòè [70] .

² ìåëåõ äîéìå [71] áóäå òåáå ïèòàòè,

ßê òåáå çâàòè, 

Ùî òè òîä³ áóäåø êàçàòè?

Òè áóäåø ëåæàòè ³ ìîâ÷àòè, ³ ìîâ÷àòè!

Ïîïåðåäí³ çàïèñè ïàðîä³éíèõ äóì òà àíàë³ç³â âëàñíîãî çàïèñó

äàëè ï³äñòàâè â÷åíîìó ïðèïóñòèòè, «ùî âèêîíàííÿ ïðè ñõîæîñò³ ñàìî¿

ñëîâåñíî¿ ôàêòóðè ïàðîä³¿ ³ç ôàêòóðîþ ñïðàâæí³õ äóì ìóñ³ëî áóòè òåæ

ïîä³áíå äî âèêîíàííÿ äóì êîáçàðÿìè-ïðîôåñ³îíàëàìè, õî÷ áè é áåç àêîì-

ïàíåìåíòó»

Äóìà-ïàðîä³ÿ «Ïðî Ìèêèòó»  íå âèïàäêîâå ÿâèùå, ñïîñòåðåæå-

íå çàïèñóâà÷åì â îäèíè÷íîìó âèêîíàíí³. Ïðî öå ñâ³ä÷àòü ³ ïîäàëüøå

çíàéîìñòâî Ä.Ðåâóöüêîãî ç âèêîíàâöåì òâîðó, ô³êñóâàííÿ â éîãî âèêî-

205

Ïîåòèêà ôîëüêëîðíèõ æàíð³â

íàíí³ ê³ëüêîõ âàð³àíò³â, à òàêîæ òîé ôàêò, ùî ïàðîä³ÿ âõîäèëà äî ðåïåð-

òóàðó â³äîìîãî ó 20-õ ðð. ñï³âöÿ ºâðåéñüêèõ íàðîäíèõ ï³ñåíü Åïåëüáàóìà

òà áóëà ïîïóëÿðíîþ ñåðåä ñëóõà÷³â.

Áåçïîñåðåäíüî äî öüîãî ï³äðîçä³ëó äóìîâî¿ òâîð÷îñò³ ïðèëÿãàþòü

÷èñëåíí³ òåêñòè, ùî ñóïðîâîäæóþòü îáðàç íàï³âëåãåíäàðíîãî êîçàêà Ìàìàÿ,

ïîðòðåòíå çîáðàæåííÿ ÿêîãî áóëî çâè÷àéíèì ÿâèùåì íà Óêðà¿í³ XVII

XVIII ñò. Íà æàëü, öå óí³êàëüíå ÿâèùå óêðà¿íñüêî¿ êóëüòóðè, ùî ñòàíîâè-

ëî îðãàí³÷íèé ñïëàâ ñëîâåñíîãî òà îáðàçîòâîð÷îãî ìèñòåöòâ, äîñ³ ùå íà-

ëåæíî íå âèâ÷åíå. Á³ëüøå òîãî, òåêñò ³ç â³äîìî¿ íàðîäíî¿ êàðòèíè â

íàéíîâ³øèõ âàð³àíòàõ ìàéæå áåç çì³í áóâ ïåðåíåñåíèé äî óêðà¿íñüêîãî

âåðòåïó, äå ñëóæèòü àâòîõàðàêòåðèñòèêîþ îäí³º¿ ç öåíòðàëüíèõ ïîñòàòåé

³íòåðìåä³éíî¿ ÷àñòèíè âèñòàâè  îáðàçó çàïîðîæöÿ. Âåðòåïíèé ìîíîëîã,

íà äóìêó Ë.Ìàõíîâöÿ, «º í³÷èì ³íøèì, ÿê íàðîäíîþ äóìîþ, çàïîðîæåöü

â³äòâîðþº êîíäåíñîâàíó ³ñòîð³þ êîçàöüêî-âèçâîëüíîãî ðóõó  íåâïèííó

áîðîòüáó ç ïîëüñüêîþ øëÿõòîþ, îðåíäàðÿìè, òóðêàìè, êîëè â ³ìÿ ö³º¿

ñâÿùåííî¿ áîðîòüáè çà âîëþ-âîëüíóþ êîçàöüêà ãîëîòà, íåõòóþ÷è ñð³áëî-

çîëîòî ³ «ëàêîìñòâî íåùàñíå» áàãàò³¿â, çð³êàëàñÿ áàãàòüîõ ðàäîù³â æèò-

òÿ»

. Äîñë³äíèê äàë³ ñòâåðäæóº, «ùî âåðòåï çàïîçè÷èâ öåé ìîíîëîã ³ç

ÿêîãîñü ïîøèðåíîãî ï³äïèñó äî îäíîãî ç ïîðòðåò³â Ìàìàÿ».

Ââàæàþ÷è, ùî ìîíîëîã çàïîðîæöÿ «º íå ÷èì ³íøèì, ÿê íàðîäíîþ

äóìîþ» òà «ùî âåðòåï çàïîçè÷èâ öåé ìîíîëîã ³ç ÿêîãîñü ïîøèðåíîãî

ï³äïèñó äî îäíîãî ç ïîðòðåò³â Ìàìàÿ»

, äîñë³äíèê äåùî çì³øóº ïîíÿòòÿ,

àëå íå ñóïåðå÷èòü ñàì ñîá³, áî ³ òåêñòè êàðòèíè, ³ âåðòåïíà õàðàêòåðèñòè-

êà çàïîðîæöÿ ñÿãàþòü êîçàöüêîãî ãåðî¿÷íîãî åïîñó  äóì, çîêðåìà ò³º¿

éîãî ñòàä³¿, êîëè íîñ³ÿìè åïîñó áóëè òàëàíîâèò³ âî¿íè-çàïîðîæö³. Îá-

ðàç çàïîðîæöÿ ñïîêîíâ³êó âò³ëþâàâ ó ñîá³ ³äåàë íàðîäíîãî ãåðîÿ ³ áóâ

íåâ³ää³ëüíèé ó íàðîäí³é ñâ³äîìîñò³ â³ä òîãî ïëàñòà íàðîäíî¿ òâîð÷îñò³,

ÿêèé íàéá³ëüøîþ ì³ðîþ â³ääçåðêàëþâàâ ³ñòîð³þ áàãàòîâ³êîâîãî ïðîòè-

áîðñòâà ³ç çîâí³øíüîþ åêñïàíñ³ºþ ³ òðàã³÷íó äîëþ çàõèñíèê³â Â³ò÷èçíè.

Ñàìå äóìè õàðàêòåðèçóâàëè êîçà÷÷èíó í³áè çñåðåäèíè, ôîðìóâàëè òà

ï³äòðèìóâàëè öþ õàðàêòåðèñòèêó ñåðåä óñ³õ ñóñï³ëüíèõ âåðñòâ, âïëèâà-

ëè íà ñòâîðåííÿ îáðàçó çàïîðîæöÿ ³íøèìè âèäàìè ìèñòåöòâ. Ïîðòðåòè

êîçàêà Ìàìàÿ ÷è êîçàêà-áàíäóðèñòà ç â³äïîâ³äíèì á³ëüø ÷è ìåíø îá-

øèðíèì òåêñòîì äóìè âèñ³ëè ïîðÿä ç îáðàçàìè ïî áàãàòüîõ ñåëÿíñüêèõ

õàòàõ (çðîçóì³ëî, íå êîæåí ñåëÿíèí ì³ã êóïèòè ïîðòðåò, ÿêèé íà òîé ÷àñ

áóâ â³äíîñíî äîðîãèì)

Íà æàëü, äîñ³ óêðà¿íñüêà íàóêà íå ï³ä³éøëà âïðèòóë äî âñåá³÷íî¿

õàðàêòåðèñòèêè òàêèõ ñèíòåòè÷íèõ âèä³â íàðîäíî¿ òâîð÷îñò³, ÿê ïîðòðåò

êîçàêà Ìàìàÿ, âåðòåï òîùî, õî÷à ìàòåð³àëó äëÿ óçàãàëüíåíü ç³áðàíî ÷èìà-

ëî. Âåëè÷åçíà ìàñà öüîãî åìï³ðè÷íîãî ìàòåð³àëó àáî çíèùåíà ó âîãí³

ñóñï³ëüíèõ êàòàêë³çì³â, àáî ðîçêèäàíà ïî çàïàñíèêàõ ÷èñëåííèõ àðõ³â³â ³

ìóçå¿â ÿê Óêðà¿íè, òàê ³ çàêîðäîííèõ. ² çíîâó, âêîòðå âæå, äîâîäèòüñÿ

ïî÷èíàòè âñå ñïî÷àòêó: ðîçøóêóâàòè ö³ ìàòåð³àëè, ïóáë³êóâàòè òà ñèñ-

Ñòåïàí Ìèøàíè÷

206

òåìàòèçóâàòè, ðîáèòè íàö³îíàëüíèì íàäáàííÿì, óâîäèòè â çàãàëüíèé êóëü-

òóðíèé êîíòåêñò.

Óïåðøå ïóáë³êóºìî ê³ëüêà òåêñò³â ç êàðòèí «Êîçàê Ìàìàé». Ïåðø³

äâà ç íèõ âçÿòî ³ç çàïèñ³â Â.Á³ëîçåðñüêîãî, ùî çáåð³ãàþòüñÿ ó Ñàíêò-

Ïåòåðáóðçüêîìó àðõ³â³ Ðîñ³éñüêîãî ãåîãðàô³÷íîãî òîâàðèñòâà (ô. XXXI,

ñïð. 25, àðê. 7576, 85 88):

Â²ÐØ² ÏÐÎ ÃÀÉÄÀÌÀÊÀ ÌÀÌÀß [72]

Ãåé, ãåé áàíäóðà ìîÿ çîëîòàÿ!

Êîëè á äî òåáå æ³íêà ìîëîäàÿ,

Ñêàêàëà á ³ ïëÿñàëà äî ëèõà,

Ùå íå îäèí áè ÷óìàê öóðàâñÿ ãðîøåé ì³õà,

5 Áî ÿê çàãðàþ, òî íå îäèí ïîñêà÷å,

À ï³äîæäàâøè ç òîãî âåñ³ëëÿ,

Íå îäèí é çàïëà÷å.

Êîçàê äóøà ïðàâäèâàÿ, ñîðî÷êè íå ìàº,

Êîëè íå ïº, äàê [âîø³] áº,

10 À âñå íå ãóëÿº.

Õî÷ äèâèñü, íå äèâèñü, äà áà íå âãàäàºø,

ßê çîâóòü  íå ÷èãèðÿ íå ï³çíàºø!

Õîòü ÿê õî÷ íàçèâàé, òî âñå ïîçâîëÿþ,

À ÿê íàçîâåø êðàìàðåì, çà òå âæå ïîëàþ.

15 Â³äê³ëÿ ÿ ðîäîì â ñâ³ò³ âñÿê õî÷å çíàòè,

Íåìà òîãî é â ñâ³ò³, õòî ìîæå ïðîçâèùå ìîº âãàäàòè.

Ò³ëüêè îäíà ä³â÷èíà îäãàäàëà,

Ùî ëîøàêà ìåí³ äîáðîãî ïîäàðîâàëà.

Ãåé, ãåé! ßê ÿ ìîëîä áóâàâ,

20 Ùî òî âî ìí³ áóëà çà ñèëà!

Ëÿõ³â áîðþ÷è é ðóêà íå ìë³ëà;

À òåïåð ñèëüíà [áëîõà] îäîë³ëà:

Çäàºòüñÿ, ïëå÷³ é êîñòè áîëÿòü,

ßê äåíü ïîïîáºøñÿ.

25 Òî òî, áà÷, íåäîáðà ëèø íàøà ãîäèíà:

Ñêîðî öâ³ò ³çîâÿíå, ÿê ó ïîë³ áèëèíà.

Õîòü íå æàëü â ñòåïó óìèðàòè,

Ò³ëüêè æàëü, ùî í³êîìó áóäå ïîõîâàòè:

Æèä öóðàºòüñÿ, à ëÿõ íå ï³äñòóïèòü,

30 Õ³áà ÿêà çâ³ðèíà ó áàéðàê ïîöóïèòü.

Íå æàëü íà ëàâ³ óìèðàòè,

Áî áåðå îõîòà ç ëÿõàìè ïîãóëÿòè.

ªñòü ó ìåíå æóïàí äà ñìèðÿãà,

Íåæàðòëèâà øàáëÿ-ñâàõà.

35 Âîíà íå ðàç ðîçîçëèëàñü,

Ùî íå â îäíîãî êàòîëèêà é ãîëîâà ðîçâàëèëàñü.

207

Ïîåòèêà ôîëüêëîðíèõ æàíð³â

Â²ÐØ² ÏÐÎ ÃÀÉÄÀÌÀÊÀ ÌÀÌÀß [73]

Ñòðóíè ìî¿, ñòðóíè çîëîò³¿,

Çàãðàéòå ìåí³ ñòèõà!

À÷åé êîçàê..............(?) [74]

Ïîçàáóäå ëèõà.

5 ßê äåíü, òàê í³÷

Íà äóìö³ ëÿõà îáäóðèòè

Àáî â æèäà ì³øîê ãðîøåé

Óçÿòü íà ðîçòðàòè.

Îò æå æ âåñíà íàñòóïàº,

10 Ùî íà óì³  òðåáà îêîí÷àòè;

Òà ùî ³ùå ìåíå æóðèòü,

ßê íå áà÷ó æèäà,

Òàê ÿê ëÿõó áîðù ïîðîæí³é

Âåëèêà îãèäà.

15 Ãàé-ãàé! ßê ÿ ìîëîä áóâàâ,

Ùî âî ìí³ áóëà æ ñèëà!

Áóëî é ëÿõ³â áîðþ÷è,

Ðóêà íå ìë³ëà.

À òåïåð ³ [áëîõà] ñèëüí³øà

20 Îä ëÿõà çäàºòüñÿ.

Ïëå÷³ é êîñò³ áîëÿòü.

ßê äåíü ïîïîáºòüñÿ.

Òàê-òî, áà÷ó, íå äîâãà

Ë³ò íàøèõ ãîäèíà:

25 Ñêîðî öâ³òå, ñêîðî é âÿíå,

ßê ó ïîë³ áèëèíà.

Õî÷à ìåí³ é íå ñòðàøíî

Íà ñòåïó âìèðàòè,

Ò³ëüêè é æàëêî, ùî í³êîìó

30 Áóäå ïîõîâàòè...............

Òà âæå æ ïðè ñòàðîñò³

Íà ðóñü ïîéòè ìóøó.

À÷åé òàêè îïëàêàþòü

35 Ïîïè ìîþ äóøó.

Ò³ëüêè æ ìåí³ íå õî÷åòüñÿ

Íà ëàâ³ [75] âìèðàòè,

Áî ³ùå âë³÷å îõîòà

...............(?) çëÿêàòè [76]

40 Õî÷à âæå ìàëî ³çëåäàù³â,

Íî ùå ÷óþòü ïëå÷³,

Áî ùå á ³ùå ïîáîðîâñÿ á

Ñòåïàí Ìèøàíè÷

208

²ç ëÿõàìè ê ðå÷³.

À÷åé áè ùî-íåáóäü

45 Ïåðåêèíóëè äëÿ ñìåðò³;

Àáî æèäó, àáî ëÿõó

Ìóøó íîñà âòåðòè,

Áî ³ùå ïðîòèâ õîðâèãó

Çà Âèñëó òðîõè,

50 Ðîçïåðÿööÿ ëÿõè,

ßê îä æèðó [áëîõè].

Ëó÷àëîñü íå ðàç âàðèòü ïèâî:

Ïèâ òóð÷èí, ïèâ òàòàðèí,

² ëÿõ  íà äèâî.

55 Ëåæèòü ÷èìàëî ³ òåïåð

Íà ñòåïó ç ïîõì³ëëÿ

Ìåðòâèõ ãîë³â ³ ê³ñòîê

Îä òîãî âåñ³ëëÿ.

Íàä³ÿ ïåâíà

60 Ìóøêåò, ñ³ðîìàõà,

Òà ùå æ íå çàðæàâ³ëà

É øàáëÿ  ìîÿ ñâàõà!

Ö³ òåêñòè ç àðõ³âó Â.Á³ëîçåðñüêîãî ³ñòîòíî äîïîâíþº çàïèñ, ÿêèé

îïóáë³êóâàâ ².Åðîôåºâ

62.

. Îñê³ëüêè òåêñò ïîäàíî áåç ðîçáèâêè íà â³ðø³,

ìè «ïåðåâåëè» éîãî ó â³ðøîâàíó ôîðìó:

Õî÷ äèâèñü íà ìåíå, òà áà íå âãàäàºø,

Â³äê³ëü ðîäîì ³ ÿê çâóòü, íè÷å÷èðê í[å] ñêàæåø.

Êîìó òðàïëÿëîñü ó ñòåïó áóâàòè,

Òî òîé ìóñèòü ïð³çâèùå ìîº â³äãàäàòè.

5 Â ìåíå ïð³çâèùå ³ íå îäíå, à º ¿õ äî êàòà,

Òàê çâóòü, ÿê óëó÷èø íà ÿêîãî ñâàòà.

Æèä ³ç á³äè çà ð³äíîãî áàòüêà ïî÷èòàº,

À ëÿõ ìèëîñòèâèì äîáðîä³ºì íàçèâàº.

Òàì ÿê õî÷ íàçîâè, íà âñå ïîçâîëÿþ,

10 Ëèø áè íå êðàìàðåì, òî çà òå é ïîëàþ.

Òåïåð ÿ ³ ñàì áà÷ó, ùî íå òàê â ñâ³ò³ ñòàëî,

Ùî â³ä ìåíå é ð³ä îäöóðàâñÿ,

À ÿ ³ç ãîðÿ ó ïàð÷åâèé êîæóõ óáðàâñÿ.

Ëÿõâà òàê òðîõè óãàäàëà,

15 ßê êîíÿ ìåí³ äàðóâàëà.

Ãëÿíü ëèø íà ãåðá çíàìåíèòèé,

Òà òîä³ ³ óçíàºø,

Ùî ÿ Ñàâà ×àëèé ³ìåíèòèé,

Ãåðá æå ñåé âèñèòü íà äóá³,

20 À ÿ ³ç ãîðÿ ñèäæó äîë³ â ïàð÷åâ³é øóá³.