Ñòåïàí Ìèøàíè÷
192
Íà ñüîãîäí³ â ðîçïîðÿäæåíí³ ôîëüêëîðèñò³â, îòæå, º ø³ñòü ãóìîðè-
ñòè÷íèõ ³ ñàòèðè÷íî-ïàðîä³éíèõ ñþæåò³â äóì, îêðåì³ ç ÿêèõ ìàþòü ê³ëüêà
âàð³àíò³â, ùî äຠï³äñòàâè âåñòè ìîâó ïðî ãóìîðèñòè÷íî-ñàòèðè÷íèé
íàïðÿì äóìîâî¿ òðàäèö³¿, ðåàë³çîâàíèé â àâòîíîìíîìó öèêë³. Çðîçóì³ëî,
õàðàêòåð âò³ëåííÿ êàòåãî𳿠êîì³÷íîãî â íàçâàíèõ äóìàõ òà ¿õ âàð³àíòàõ
íåîäíîçíà÷íèé, ùî çàñâ³ä÷óº òðèâàëå ïîáóòóâàííÿ òà ñêëàäí³ñòü âçàºìèí
öèõ äóì ³ç ñóì³æíèìè æàíðàìè óñíî¿ òâîð÷îñò³ íàðîäó, ³ç ïèñåìíîþ
ë³òåðàòóðîþ, çîêðåìà òâîð÷³ñòþ «ìàíäðîâàíèõ äÿê³â». Ïîêàçîâèì ó öüî-
ìó ïëàí³ º òîé ôàêò, ùî ç ïÿòè äóì, óì³ùåíèõ ó çá³ðíèêó Êîíäðàöüêîãî,
òðè çðàçêè ïðåäñòàâëÿþòü ãóìîðèñòè÷íî-ñàòèðè÷íå ñïðÿìóâàííÿ äóìî-
âî¿ òðàäèö³¿. Á³ëüøå òîãî, ö³ çðàçêè â³äçíà÷àþòüñÿ õóäîæíüîþ äîâåðøåí-
³ñòþ, ÷îãî íå ìîæíà ñêàçàòè ïðî ï³çí³ø³ çàïèñè, êð³ì õ³áà ùî äóìè
«Êîçàöüêå æèòòÿ». Íà ö³ «ãóìîðèñòè÷í³ ðå÷³, ÿê³ âáèðàíî ó ôîðìó äóì ç
ìåòîþ ïàðî䳿»
14
çâåðíóâ óâàãó Ô.Êîëåññà. Ïîð³âíÿâøè ¿õ ç àíàëîã³÷íè-
ìè çàïèñàìè ï³çí³øèõ ÷àñ³â, ó÷åíèé äîõîäèòü âèñíîâêó, «ùî öÿ ãóìîðè-
ñòè÷íà ðåöèòàö³ÿ (äóìà ïðî â³â÷àðÿ . Ñ.Ì.) íå òå ùî ñâîºþ ôîðìîþ é
ñòèëåì, à ùå é çì³ñòîì ñïîð³äíåíà ç äóìàìè»
15
. ϳçí³øå Ô.Êîëåññà ï³äòâåð-
äæóº öþ òåçó: «Äî êîáçàðñüêîãî ðåïåðòóàðó íàëåæàëè ïåâíî é ãóìîðèñ-
òè÷í³ íàñë³äóâàííÿ äóì, ÿê, íàïðèêëàä, ðåöèòàö³ÿ ïðî â³â÷àðÿ»
16
. Îäíàê ö³
çàóâàæåííÿ ìàþòü ïîá³æíèé õàðàêòåð ³ íå ï³äêð³ïëåí³ øèðîêèì àíàë³-
çîì ³ç çàëó÷åííÿì óñ³õ äîñòóïíèõ ìàòåð³àë³â.
Öåé öèêë äóì âèïàâ ç ïîëÿ çîðó íå ëèøå äîñë³äíèê³â äóìîâîãî
åïîñó, à ³ éîãî âèäàâö³â. Ó âñÿêîìó ðàç³, ëèøå îäíà ³ç çãàäàíèõ äóì
(«Äóìà ïðî ÷àáàíà») óâ³éøëà äî çá³ðíèêà Ã.Íóäüãè, òà é òó âì³ùåíî â
äîäàòêó äî êíèæêè
17
. Äå êðèþòüñÿ ïðè÷èíè òàêî¿ íåïîñë³äîâíîñò³, êîëè
â³äîì³ ôîëüêëîðèñòè Ï.×óáèíñüêèé, Ï.Ìàðòèíîâè÷, Ô.Êîëåññà, Ì.Âîç-
íÿê, Ä.Ðåâóöüêèé òà ³íø³ ðîçãëÿäàëè íàçâàí³ äóìè â êîíòåêñò³ äóìîâî¿
òðàäèö³¿, à äîñë³äíèêè òà âèäàâö³, ïåðåäîâñ³ì â îñòàíí³ äåñÿòèë³òòÿ, í³áè
íå ïîì³÷àëè ³ñíóâàííÿ ãóìîðèñòè÷íî-ïàðîä³éíîãî ð³çíîâèäó æàíðó?
Î÷åâèäíî, äàâñÿ âçíàêè ³ñòîðè÷íèé ï³äõ³ä â îö³íö³ äóìîâîãî åïîñó, ùî
éîãî çàïî÷àòêóâàëè âæå Ì.Öåðòåëºâ, Ì.Ìàêñèìîâè÷, ².Ñðåçíºâñüêèé,
çàêð³ïèëè ó ñâî¿õ ïðàöÿõ òàê³ àâòîðèòåòè, ÿê Ì.Êîñòîìàðîâ ³ Ì.Äðàãî-
ìàíîâ. Äóìè, ââàæàëè âîíè, öå ³ñòîðè÷íèé åïîñ íàðîäó, íàéâåëè÷í³øà
ïàìÿòêà éîãî ìèíóëîãî, âñå ³íøå äåãðàäàö³ÿ æàíðó, éîãî ï³äðîáêà, íå
âàðòà óâàãè.
Òîä³ ÿê ôîëüêëîðèñòè çàðàõîâóâàëè ãóìîðèñòè÷íî-ïàðîä³éí³ äóìè
äî ìàðã³íàë³é äóìîâî¿ òðàäèö³¿, ë³òåðàòóðîçíàâö³ ðîçãëÿäàëè öåé öèêë
ÿê îðãàí³÷íó ÷àñòèíó óêðà¿íñüêî¿ õóäîæíüî¿ êóëüòóðè ïåð³îäó ï³çíüîãî
ñåðåäíüîâ³÷÷ÿ. Äîñèòü ïîãîðòàòè ïîâàæíó àíòîëîã³þ äàâíüîãî óêðà¿íñü-
êîãî ãóìîðó ³ ñàòèðè, ÿêó óïîðÿäêóâàâ Ë.Ìàõíîâåöü, ùîá ïåðåêîíàòèñÿ
â òîìó, ùî ãóìîðèñòè÷í³ ³ ñàòèðè÷í³ äóìè ïîñ³ëè â í³é íàëåæíå ì³ñöå
18
.
Òóò ìàºìî òàê³ çðàçêè, ÿê «Äóìà ïðî êîçàêà Ãîëîòó», «Äóìà ïðî Õâåñüêà
Ãàíæó-Àíäèáåðà», «Äóìà ïðî êîçàöüêå æèòòÿ», «Äóìà ïðî Ìèõ³ÿ», «Äóìà