Книга Шакури. Пантуркизм ва сарнавишти таърихии точикон

Подождите немного. Документ загружается.

Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон

маќсади сиёсї ва бо даќиќнигарии низомї анљом дода буданд,

такя карда аз љумла навишта буд:

«Инак, љоншуморе, ки Љамъияти љуѓрофиёии низомї

анљом додааст, дар даст дорем. Дар ин мадрак гуфта шудааст,

ки дар Бухоро 3 миллион ањолї њаст, аз онњо 2 миллиону 100

њазор нафар тољиканд, 750 њазор нафар ўзбек њаст».

Чунонки мебинем, аз се ду њиссаи ањолии Бухоро, балки

зиёдтар аз он чи пеш аз инќилоб ва чи пас аз он тољик буданд.

Аз њамин сабаб дар аморати Бухоро пеш аз инќилоб, чунонки

дар боло гуфтем, забони форсии тољикї њукмрони мутлаќ буд.

Кишвари Бухоро аз ањди Сомониён то садаи бист кишвари

тољикон буд. Аз ин сабаб Абдуррањим Њољибоев дар њамон

суханронии соли 1929, ки алъон порае аз он овардем, дар бораи

Бухорои пас аз инќилоб чунин хулоса баровардааст:

«Ба њама маълум аст, ки љумњурии Бухоро љумњурии

ўзбекї набуд, ин як давлати эронї буд, ки пойтахти он Бухоро

буд» («Всем известно, что Бухарская республика не была

ўзбекской республикой, это Иранское государство, столицией

котрого была Бухара»).

Ин љо А. Њољибоев айни њаќиќатро гуфтааст. Ин

њаќиќатро аз аввали инќилоб бисёр касон медонистанд, вале

пантуркистњо бо зўроварї намегузоштанд, ки касе дар ин бора

лаб во бикунад.

Файзуллоњ Хоља дар зери фишори эътирозњои тољикон

баъдтар маљбуран эътироф кард, ки дар кишвари Бухоро 400

њазор тољик њаст, дар кўњистони Бухорои Шарќї зист доранд.

Дигар њама ўзбеканд.

Пантуркистњо бо дастгирии болшавикони рус дар

Бухоро пас аз инќилоб мактабњоро ба туркии ўзбекї

гардониданд ва устод Айнї ба алам гуфта буд: «Тољикон дар

аввалњои инќилоби октабр як мактаби шўрої ба забони худ

надоштанд».

Ва бояд илова бикунем, ки баъдтар њам дар

Иќтибос аз: Р. Масов. История топорного разделения.-Душанбе, 1991.-

С. 120

Њамон љо.

Ниг.: Р. Масов, њамон асар, с. 1 25.

С. Айнї. Куллиёт, љ. 11, ќ. 2.-С. 348.

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

масъалаи мактаб ањвол бењтар нашуд. Устод Айнї бо он

гуфтаи худ на танњо Бухоро, балки Самарќанд ва бисёр љойњои

дигарро низ дар назар дошт ва дар он љоњо низ њанўз ањвол

њамон аст, ки буд.

Бухоро маркази он густурае буд, ки он љо дар садаи 9-10

забону адабиёти форсї (тољикї) шакл гирифт.

Бухоро аз ќадим, лоаќал аз даврони Сомониён, ки давраи

шаклгирии форсии нав-форсии дарист, дар сари гањвораи ин

забон шабзиндадорї кардааст ва дурри дариро чун гавњараки

чашм эњтиёт карда, то ба замони мо расондааст. Ишѓолгарони

болшавикии пантуркистї забони форсии тољикиро аз

зодгоњаш-Бухоро нест кардан хостанд. Бо ин ният забони

тољикиро аз мактаб, матбуоту нашриёт ва идорахонањои

давлатї берун ронданд. Касе дар идорае ба тољикї гап занад,

аз ў љарима меситониданд. Њар кї аз зиндагї умед дошта

бошад, бояд худро ўзбек мегуфт ва ўзбек менависонд.

Ин аст, ки мањви маънавии тољикон пас аз инќилоботи

солњои 1917-1920 якбора бенињоят густариш ёфта, то Бухоро

омад ва тамоми ин кишварро фаро гирифт.

Миллати тољик аз инќилоб бисёр зарар дид. Бо инќилоб

инкори мављудияти халќи тољик ранги расмї гирифт ва як

љузъи сиёсати давлат гардид. Давлати навбунёди шўравї дар

Бухоро нисбат ба тољикон сиёсати наслкушї пеш гирифт,

забони тољикї, халќи тољикро нест кардан хост ва хеле нест

кард.

Њар ќадар ки тољиконро ўзбек менавиштанд, дар омори

расмї шумораи тољикон кам ва шумораи ўзбекњо зиёд шудан

гирифт. Чунончи дар вилояти кунунии Бухоро дар оѓози дањаи

бисти садаи бист, яъне дар солњои якуми инќилоб гўё шумораи

тољикон 160.000 нафар будааст, аммо соли 1924 њамагї 42.482

нафар боќї мондааст. Яъне дар муддати чањор сол шумораи

тољикон дар Бухоро чањор баробар кам шудааст. Албатта,

шумораи ўзбекон ба њамин миќдор афзоиш ёфт.

Як моддаи маромномаи панўзбекизм њамин буд: ба њар

тарз - бо зўроварии тамом як ќисми дигар халќњои Варорўд, ба

вежа тољиконро ўзбек навишта, бо сохтакорї, ба таври сунъї

шумораи халќи ўзбекро зиёд карда ва аз ўзбекњо як халќи

бузурги тавоно ба вуљуд оварда, як давлати бошањомати

Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон

ўзбекї бар по кардан хостанд. Панўзбекистњо бо зўроварии

туркиву муѓулї дар андак муддат ба ин маќсад расиданд ва

соли 1924 дар харитањо Ўзбекистон ном љумњурии шўравї

пайдо шуд.

Барои фаъолияти манњусонаи пантуркистњо, ки њама

тољикони водињои таърихии фарњангхези Варорўдро ўзбек

навишта, шумораи ўзбекњоро ба маротиб зиёд карданд, халќи

ўзбек айб надорад. Ўзбексозии тољикон кори мардуми ўзбек

набуд, балки мањсули мафкураи пантуркизми болшавикї, кори

панўзбекистњои миллатгарои муѓулмизољ буд, ки ниятњои

нопоки сиёсї доштанд. Дар ин маврид њаргиз халќи бародари

ўзбекро гунањкор набояд донист. Баръакс, халќи ўзбек аз

нањсияти миллатгароёни бузургманиши худ бисёр зарар дид. Яке

аз зарарњо њамин аст, ки худшиносии таърихии миллати ўзбек

ба роњи нодуруст даромад, мардуми ўзбек дар бораи худ, дар

бораи таърих ва аслу насаби худ фањмиши хато ба даст

оварданд,, дар бораи халќњои гирду пеш, ба вежа тољикон ба

куллї тасаввури нодуруст пайдо карданд. Афсўс, ки

бузургтарошии пантуркистї дар баъзе мавридњо шуури миллии

бархе аз ўзбекњоро зањролуд кард.

Гуфта будем, ки бархе аз мардуми тољик низ дар

таблиѓоти пантуркистї ширкат карданд ва њатто яке аз

пешвоёни панўзбекизм Файзуллоњ Хољаи тољик буд. Ва онњо

низ ин корро бо худхоњии сиёсї карда буданд. Ин љо бояд

илова бикунем, ки дар солњои оѓозини инќилоботи 1917-1920

бархе аз мардуми тољик ба таблиѓоту ташвиќот ва фиреби

пантуркистњо афтода, ба ин пиндор омаданд, ки низ ўзбеканд.

Бисёр тољикњо аз таъќибу тањдиди пантуркистњо тарсида,

худро ўзбек нависонданд. Бо тарсу њарос худро ўзбек

нависондани тољикњо дар Ўзбекистон то имрўз давом дорад.

Бисёре аз тољикон, ки худро ўзбек пиндошта буданд,

баъдтар хатои худро фањмиданд ва ба баъзењо муяссар шуд, ки

ин хатои худро ислоњ кунанд.

Чунончи, Абдулќодир Муњиддинов ба хато ва гуноњи худ

иќрор шуда, соли 1928 бо назардошти рўйдодњои солњои

оѓозини инќилоби Бухоро навишта буд: «…мо душмани

забони тољикї будем, хизматгор ва тарафдори иттињоди турк

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

ва забони туркї будем»

. Ва дар поёни маќолааш боз

навиштааст: «Мо сањв ва хиёнати сиёсии гузаштаи худро иќрор

мекунем ва лозим медонем, ки ислоњ карда шавад»

Ин иќрори софдилонаи А. Муњиддинов як навъ тавбае аз

сидќи дил аст. Ў бо кўшишњое, ки барои таъсиси љумњурии

мухтори Тољикистон дар соли 1924 ва љумњурии иттифоќии

Тољикистон дар соли 1929 карда буд ва бо дигар хидматњояш

садоќати худро ба миллати тољик исбот намуд.

Баъзе дигарон, ки ба доми пантуркизм ва панўзбекизм

афтода буданд, баъд њар кадоме ба таври худ чунин садоќати

комил ба миллати тољик намоиш доданд.

***

Оре, зўроварии ўзбексозии тољикон бе шакку шубња

наслкушї ва нажодкушие буд, ки њукумати пантуркистии

љумњурии Бухоро яке аз маќсадњои асосии худ ва муњимтарин

бахши сиёсати давлат дониста, бо сахткўшї ва берањмии тамом

иљро мекард. Фаромўш накунем, ки Љумњурияти Халќии

Шўроии Бухоро ва њукумати он бо сардории Файзуллоњ Хоља

дастнишондаи Русияи шўравї ва мутеъу фармонбардори он буд.

Аз ин рў, шак нест, ки сарварони Русияи болшавикї аз сиёсати

нажодкушии њукумати љумњурии Бухоро, аз мањви маънавии

тољикон огоњї доштанд ва онро дастгирї мекарданд.

Мумкин аст, ки Куйбишев дар аввали инќилоб пай

набурда буд, ки бештарини мардуми Бухоро тољиканд, на

ўзбек. Вале пас аз андак муддат, чунончи пас аз он ки мактабњо

туркии усмонї ва ўзбекї шуданд, пас аз он ки норозигии

мардум ва ошўбњо аз табдили забони мактаб оѓоз шуд,

намоянда ва фиристодагони сершумори Маскав ба зудї

метавонистанд эњсос бикунанд, ки дар сиёсати миллии

њукумати Бухоро нодурустињое њаст, њукумат дар њаќќи

мардум ситами миллї, ситами маънавї раво мебинад. Ва ин

Абдулќодир Муќиддинов. Мардуми шањр ва атрофи Бухоро тољиканд ё

ўзбек? Дар китоби П. Гулмуродзода. Забон ва худшиносии миллї. –

Душанбе, 2007.-С. 199.

Њамон асар, с. 201

Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон

хабар њатман ба Маскав мерасид. Аммо Маскав, ки дар њама

корњои њукумати Бухоро, дар кўчактарин нуќтањои сиёсати ин

њукумат дахолат дошт, дар масъалаи тољикон заррае дахолат

зоњир намекард. Њукумати Бухоро дар њеч масъалае бидуни

ишораву тавсияи болонишинони Маскаву Тошканд

наметавонист ќадаме пеш бигузорад, магар масъалаи тољикон.

Дар масъалаи тољикон њукумати Бухоро озод ва соњибихтиёр

буд.

Бо таъкид гўшрас меоварем, ки њукумати болшавикии

Маскав низ мављудияти тољиконро эътироф намекард, ё ба

назар гирифтан намехост.

Ба назар нагирифтани мављудияти миллати тољик, тавон

гуфт, аз як навиштаи В. И. Ленин сар шуд. Чун намояндагони

ќавмњои турки Осиёи Миёна бо ќатъият мухторият ва истиќлол

хостанд, Ленин 13 июни соли 1920 фармоиш дод, ки «харитаи

(этнографї ва ѓайраи) Туркистон бо таќсим ба Ўзбекия, Ќирѓизия

ва Туркмания тартиб дода шавад».

Чунонки мебинем, ин љо бар ин, ки дар Туркистон тољикон

низ њастанд ва эшонро низ мухторият бояд дод, ишорае ба назар

намерасад.

Ќумитаи Марказии Њизби коммунисти Русия –РКП (б)

12 августи 1920 барои коммунистони Осиёи Миёна номае

фиристода ва гуфта буд:

«Халќњои бумии Туркистон ўзбекњо, ќирѓизњо (ќазоќњо-

М. Ш.), туркманњо мебошанд. Њокимияти шўравї ба оммаи

зањматкаши њамин халќњо бояд такя бикунад» («Коренными

народами Туркестана являются узбеки, киргизы, туркмены. На

трудящиеся массы этих народов и должна опираться Совесткая

власть»).

Ин љо низ миллати тољик номбар нашудааст. Ва њол он ки

миллати тољик он солњо яке аз калонтарин миллатњои Осиёи

Миёна буд ва онро нодида гузаштан имкон надошт.

Инак, чанд раќам меоварем. Пеш аз инќилоби соли 1917 дар

Туркистони Русия ба як њисоб 1. 300. 000 тољик буд. Агар ин

В. И. Ленин. Полн. сбор. соч., т. 41, стр. 436.

Иностранная военная интервенция и гражданская война в Средней Азии

и Казахстане.- Сб. док.-Т. 2.-Алма-Ата, 1964.-С. 647.

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

шумораро ба 2. 100. 000 тољики аморати Бухоро (ки дар боло зикр

шуд) илова кунем, адади тољикон дар Варорўд ба 3. 400. 000

мерасад. Омори дигаре њам њаст (ва агарчи бештари ин шуморњо

нодаќиќ, гоњ тахминї ва хилофи якдигаранд), онро низ ин љо

меорем. Њангоми љоншумори соли 1897 ва дар дањаи оѓозини садаи

бист шумораи халќњои Осиёи Миёна ба ин ќарор будааст: тољикон

1. 890. 000, ўзбекњо 2. 000. 000, ќозоќу ќирѓизњо 1. 571. 000,

туркманњо 450. 000. Ба љуз ин, ќариб як миллион (967. 000) сорт

мављуд буд, ки бештар тољикони навўзбек ва тољиконеро, ки

забони ўзбекиро низ медонистанд, сорт номидаанд (ва кордорони

Ўзбекистон њангоми саршумори соли 1926 њамаи сотрњоро ўзбек

навиштанд). Аз ин љо њам пайдост, ки миллати тољик дар даврони

инќилоботи 1917 ва 1920 дар шумора аз њеч халќи Осиёи Миёна

камї надошт, аммо дар таърихсозї ва тамаддунофаринї аз њамаи

онњо бартар буд. Бо вуљуди ин, чунонки дар боло дидем, Ленин

дар дастурномаи худ туркманњоро, ки 450. 000 нуфус доштаанд,

номбар кардаасту тољиконро, ки на камтар аз 2. 000. 000 будаанд,

ном нагирифтааст. Пас аз ин, тартибдињандагони санадњои

њизбии нимаи оѓозини дањаи бист аз пайи Ленин рафта, њеч боре

номи тољикро ба забон нагирифтаанд (ѓайр аз Ленин дар як

навиштае). Пайдост, ки сарварони шўравї чанд соли пас аз

инќилоби 1917 дар бораи вазъи Осиёи Миёна гоњ огоњии

мушаххас надоштанд ва дар њолате, ки аз ќувват гирифтани

пантуркизм ва талабњои ќатъии пешвоёни халќњои турк ба

ташвиш омада буданд, барои посух гуфтан ба даъватњои он

пешвоёни турк меандешиданд ва сарнавишти мардуми тољик дар

мањдудаи ин андеша гунљоиш надошт.

Гузашта аз ин дар фаъолияти бисёр сарварони њизбии

Маскав ва Тошканд чораандешињое бар зидди тољикон ва ба суди

пантуркизм ба назар мерасад. Инак, чанд мисол.

Моњи майи соли 1921 собиќ раиси Њизби коммунистии

Бухоро Наљиб Њусаинови тотор аз Маскав ба Бухоро ба номи

раиси онрўзаи Њизби коммунистии кишвар Олимљон Оќчурин,

ки низ тотор буд, чунин телеграмма фиристод: «Бояд ба он

муваффаќ шуд, ки бештар аз нисфи ањолии Бухороро ўзбекњо,

ќисми хурдеро туркманњо, баъд эрониёну яњудиён ташкил

Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон

бидињанд».

Ошкор аст, ки Н. Њусаинов мехоњад миллати

тољик аз фењристи ањолии Љумњурии Бухоро берун гузошта

шавад, чунин вонамуд гардад, ки дар ин кишвар тољик нест. Аз

ин рў, тољиконро дар миёни миллатњои муќими Бухоро ном

нагирифтааст.

Ба пиндори банда, ин барќияро намунае аз муборизаи

зидди халќи тољик, падидае аз мањви маънавии тољикон бояд

донист.

Аз ин номаи Наљиб Њусаинов ба ду нукта бештар

эътибор бояд дод: Якум он ки ин номаро як тотор ба тотори

дигар фиристодааст. Дувум он ки ин нома аз Маскав омадааст.

Аз нуктаи якум бармеояд, ки тоторњо дар Бухоро аз

аввали инќилоб, чунонки гуфтем, барои пиёда кардани сиёсати

пантуркистї ва ќувват додани рўњияи зидди тољикон наќше

диданї доштанд. Пеш аз инќилоб, дар даврони љунбиши

љадидия дар Бухоро ва Туркистон бисёре аз маорифпарварони

тотор ва бошќирд бо маорифпарварони тољик њамкорињо ва

хидмати таърихї адо кардаанд. Аммо дар остонаи инќилоб ва

пас аз он, мутаассифона, наќши онњо ранги дигар гирифт,

ранги манфї гирифт. Дар даври инќилоб бештарини тоторњо,

бошќирдњо ва ѓайра дар Бухоро ва дигар минтаќањои Осиёи

Миёна фиристодагони њизби коммунисти Русия ва

болшавикони Тошканд буда, барои амалї кардани сиёсати

Русия ва ниятњои пантуркистї хидмат карданд. Њатто

тољиконе чун Абдуллоњ Рањимбоев ва Ањмадбек Мавлонбеков,

ки аз Тошканд ба Бухоро фиристода шуда, њизби коммунистии

Бухороро чанд гоњ сарварї карданд, барои иљрои наќшањои

пантуркистї кўшидаанд.

Нуктаи дувум он аст, ки чун номаи Наљиб Њусаинов аз

Маскав ба Бухоро фиристода шудааст, метавон гуфт, ки

наќшањои панўзбекистии Н. Њусаинов ва О. Оќчурин дар

Маскав низ замина доштааст, супориши коммунист Н.

Њусаинов ба коммунист О. Оќчурин аз рўњияи баъзе доирањои

расмї ё ѓайрирасмии Маскав илњом шудааст. Мо аз ин љо ба

чунин натиља мерасем, ки дар ўзбексозии тољикон, дар мањви

Ниг.: И. Келдиев. Фарљоми худношиносї//Садои Шарќ.-1989.-№7.-

С.101; Н. Њотамов. Таърихи халќи тољик.-Душанбе, 2007.-С.320.

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

маънавии мардуми тољик аз аввали инќилоб кам ё беш Маскав

низ даст дошт.

Ба ин њаќиќат аз чандин рўйдоди он солњо бовар њосил

мекунем. Ва бархе аз онњоро ин љо зикр кардан мехоњем.

Абдуррањим Њољибоев 21 июни соли 1924 (ки он гоњ узви

Раёсати Љумњурии Туркистон буд) як навиштаи таърихии

худро, ки «Тезисы по вопросу о положении таджиков» ном

дошт, имзо ва ба маќомоти боло пешнињод кард. Инак, чанд

љумла аз он навиштаи А. Њољибоев (ки аз тарљумаи душвори

он худдорї мекунам):

«Остатки пантуркизма, панисламизма и сёйчас еще

существуют. […] Следствием этого является такая путаница в

понимании национальных вопросов в Туркестане и Бухаре,

которая прочно утверждается в глазах многих советских и

партийных работников, особенно русских. […] Но для

втягивания в новую культуру и разрешения проблемы одной из

крупнейших народностей в Средней Азии, именно – таджиков

до последнего времени ничего не предпринималось. […]

Это обстоятельство давало повод и возможность многим

советским и партийным работникам Средней Азии, некоторым

сознательно, из-за националистических, шовинистических

соображений, некоторым по незнанию, утверждать, что

таджики как отдельная народность не существуют, а если и

существуют, то их следует ассимилировать ўзбеками»

Ин сатрњо ва тамоми ин «Тезисњо» навиштаи як

талошгари љонсўз аст, ки дар айни ављи зўроварии

пантуркизми болшавикї љасурона овози эътироз баланд

кардааст. Вай њам ањволи тољикони Туркистон ва њам

Бухороро ба назар дорад. А, Њољибоев миллатгароёни

бузургманиши ўзбек ва пушту паноњи онњо-русњои идорањои

њизбиву њукуматиро ошкоро ном гирифта, беибо гуфтааст, ки

онњо тољиконро, ки «яке аз бузургтарин ќавмњои Осиёи

Миёнаанд», ўзбек кардан мехоњанд. Њар кас, ки бо собуни

паўзбекистњову пантуркистњо љомашўйї кардааст, медонад, ки

он солњо дар ин бора бо овози баланд эътироз кардан танњо ба

Бойгонии Марказии њизбии Институти марксизм-ленинизм (ЦГА

ИМЛ). Захираи 62, рўйхати 2, парвандаи 1744, вараќи 419.

Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон

љасоратмандони фавќулода муяссар мешуд. Сипоси бепоён

Худойро, ки он солњо аз байни тољикон чандин тан

љасоратмандони фавќулода бархостанд, ки А, Њољибоев яке аз

онњо буд. Баъзењоро дар боло ном бурдем ва бархеро боз хоњем

гуфт.

Як маќсади мо аз овардани порањое аз навиштаи А.

Њољибоев он аст, ки ў чун аз зўроварии пантуркистї сухан

меронад, русњои Туркистону Бухороро низ ном мебарад. Дар

наслкушии тољикон бисёре аз кормандони њизбиву њукуматии

рус низ ширкат доштанд. Онњо ба љойи ин, ки барои пешгирии

худсарии пантуркистњо бикўшанд ё лоаќал бетараф бошанд, ба

дастгирии пантуркистњо миён баста будаанд. Дурусттар он ки

онњо супориши сарварони болонишини худро иљро мекарданд

ва мекўшиданд, ки турксозии тољиконро битезонанд.

Банда шак надорам, ки аз ин њама беинсофињо, ки дар

њаќќи тољикон шуд, баъзе аз сарварони њукумати болшавикии

Маскав огоњї доштанд, вале нишонае аз ин ки барои пешгирии он

беинсофињо чорае андешида бошанд, мављуд нест. Ба вежа

Сталин чи он гоњ ки Комиссари халќии миллатњо (наркомнац)

буд ва чи он гоњ ки сардабири њизб (генсек) шуд, њама хабарњо ба

дасти ў меомад ва бехабар монданаш имкон надошт. Ба хусус он

гоњ ки Сталин ба муносибати таќсими њудуди миллии Осиёи

Миёна наќшаи Г. Чичеринро, ки ба суди тољикон буд, ќатъиян

рад кард ва лоињае пеш нињод, ки бар зарари тољикон буд,

тамоман равшан шуд, ки Сталин нисбат ба тољикон ниятњои

нохуб дорад.

Соли 1924 пеш аз марзбандии миллии Осиёи Миёна

мољарои турку тољик хеле тезу тунд шуд. Шунидаам, ки Г. В.

Чичерин - комиссари халќии корњои хориљии Иттињоди

Шўравї барои шиносої бо моњияти масъалаи тољикон аз

Маскав ба Самарќанд омад. Ў хост, ки на танњо фикри

њукуматдорон, балки аќидаи мардумро низ бифањмад. Дар

майдони калони Регистони Самарќанд мардуми зиёдеро гирд

оварданд ва Чичерин аз њозирон пурсид, ки шумо тољикед ё

ўзбек? Њама њозирон аз як гиребон сар бароварда ба як забон

гуфтанд, ки мо ўзбекем, тољик ин љо нест. Чичерин фањмид, ки

ба Регистон фаќат ўзбекњои ноњияњои ўзбекнишини атрофи

Самарќандро овардаанд ва бисёр кўшидаанд, ки тољике ба

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

майдон роњ наёбад ва агар роњ ёфта бошад њам, гўшашро

тофтаанд, ки худро тољик нагўяд. Чиерин чун ба Маскав

баргашт, албатта ин воќиаро ба Сталин арз кард ва Сталин аз

њама љузъиёти масъала огоњї ёфт.

Марзбандии Осиёи Миёна барои решакани худсарии

панўзбекистњо мавриди мувофиќе буд. Сталин баръакс ин

мавридро барои ќувват додани панўзбекистњо, барои

устувории бештари появу ѓояњои панўзбекизм истифода кард.

Сталин муќобили пантуркизм буд, аммо панўзбекизмро

нињонї ва гоњ ошкоро дастгирї мекард.

Дидем, ки соли 1924 њангоми таќсими њудуди миллии

Осиёи Миёна ду наќша дар миён буд: яке наќшаи Чичерин, ки

ба нафъи тољикон буд ва дигаре наќшаи Сталин, ки хилофи

манфиатњои миллии мардуми тољик тартиб дода шуда буд.

Оќибат Сталин бо зўроварї наќшаи худро гузаронд, ба тасвиб

расонид. Тасвиби он нахуст дар Тошканд сурат гирифт.

Комиссиюни таќсими њудуди миллї дар Тошканд пешнињоди

Сталинро айнан (ба истиснои баъзе љузъиёти ночиз) тасдиќ

кард. Касе њаќ надошт, ки аз хатте, ки Сталин кашидааст,

берун по гузорад. Банда бар ин боварам, ки Абдурањим

Њољибоев, Чинори Имомзода ва дигар тољикони тољикгарой, ки

тобистони соли 1924 он наќшаи Сталин ва пешнињодњои

пантуркистиро дастгирї карданд ва натавонистанд, ки

манфиатњои миллати тољикро њимоя бикунанд, имрўз набояд

мавриди сарзаниш ќарор биёбанд. Онњо наметавонистанд, ки ба

дастуру фармоиши маќомоти болоии њизбї ва њукуматї

муќобилат бикунанд, хилофи он дастуру фармоишњо ошкоро

андешае пеш бигузоранд. Ба њар њол муборизае барои њимояи

манфиатњои мардуми тољик гоњ ошкоро ва гоњ ба тарзи

пардапўш идома дошт ва аз ин рў, оќибат ба тољикон на

вилояти мухтор, балки љумњурии мухтор доданд. Аммо ин

мухторияти љумњурии Тољикистон бисёр нуќсон дошт ва ин

нуќсонњо аз он љо сар задаанд, ки наќшаи Сталин бар хилофи

наќшаи Чичерин аз адолати таърихї хеле дур буд.

Сталин њеч нахост, ки Бухорову Самарќанду Хуљанд ба

Тољикистон дода шавад. Ў соли 1924 Тољикистонро танњо бо

Бухорои шарќї мањдуд кард.