Книга Шакури. Пантуркизм ва сарнавишти таърихии точикон

Подождите немного. Документ загружается.

Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон

Пас сабаб чї буд, ки ин тавр шуд? Чаро Сталин соли

1924 нахост, ки Бухоро, Самарќанд, Хуљанд ва водињои

фарњангхез ба Тољикистон дода шавад? Соли 1929 низ танњо

вилояти Хуљанд ба Тољикистон шомил шуд, аммо Бухорову

Самарќанд дар Ўзбекистон монд. Чаро?

Муборизаи зидди Ислом ва исломиён аз бахшњои асосии

сиёсати Русияи подшоњї буд ва болшавикони атеист ин

муборизаро сахттар давом доданд. Ва њол он ки тољикон аз

диндортарин халќњои Осиёи Миёна буда, Исломро дар байни

туркњои атрофи худ пањн карда буданд ва асрњо боз дар байни

он халќњо таъсири пурзўри маънавї доштанд. Мардуми тољик

дар байни ќавмњои турк таъсири бузурги фарњангї ва мазњабї

иљро мекарданд. Ислом дар байни туркњо ба воситаи фарњанги

эронии тољикон интишор ёфтааст. Дар байни ўзбекњо, ќазоќњо,

ќирѓизњо ва ѓайра бештари муллоњо аз тољикон буданд ва

шайхњои тољик дар байни туркњо мурид зиёд доштанд. Дар

ќишлоќи ўзбек, ўбаи туркман, авули ќазоќу ќирѓиз мактабе

мављуд бошад, мактабдор аксаран тољик буд. Дар тўли асрњо

мардуми тољик мардумони туркро савод омўхтаанд, дар байни

онњо фарњанги исломї пањн кардаанд. Муллоњои тољик дар бисёр

мавридњо майлу раѓбати сардорони элу улуси туркро муайян

мекарданд. Шуури фарњангиву динии мардумони туркро аз бисёр

љињатњо зиёъиёни мазњабии тољик шакл медоданд.

Зиёъиёни тољик дар шаклгирии маънавияти мардуми турк

њамеша кам ё беш наќш гузоштаанд. Аз ин рў, сиёсати

зиддиисломии Русияи подшоњї сиёсати зидди тољикон буд. Яке

аз сабабњои асосии ин, ки пас аз омадани русњо дар Варорўд

ўзбек шудани тољикон доман пањн кард, ба пиндори мо њамин

буд. Кам шудани шумораи тољикон, костани нуфузи маънавии

онњо дар байни халќњои Вароруд бештар имкон медод, ки

Русия ин халќњоро зери даст нигоњ бидорад, ба зери таъсири

худ бикашад.

Ин сиёсатро шўравиён идома доданд ва хостанд, ки

нахуст марказњои бузурги таърихии фарњангиро аз дасти

тољикон бигиранд, тољиконро аз пурзўртарин хостгоњњои

њастии маънавии онњо мањрум бикунанд, сарчашмаи нуфузи

маънавию мазњабии онњоро бихушконанд, хостанд танњо як

ќисми ин халќи бузурги тамаддунофарин дар кўњистони

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

дурдасте ба нотавонї ва аќибмондагї ба сар баранду бас ва

натавонанд, ки сар бардоранд.

Халќњои Осиёи Миёнаро аз доираи нуфузи маънавии

мардуми тољик берун кашидан ба болшавикњо ва пантуркистњо

баробар лозим буд. Ин љо маќсади импиротурии Русия ва

пантуркистњо ба њам созиш дошт: болшавикњо мехостанд, ки

туркњои Осиёи Марказиро аз таъсири маънавии тољикон халос

карда, ба сўйи бемаънавиятї ва атеизм роњнамойї кунанд.

Панўзбекистњо лозим донистанд, ки халќро аз таъсири

маънавии мардуми тољик озод бикунанд, то ки љои он

таъсирро идеологияи пантуркизм бигирад. Инќилобро, ки

нерўи бузурги харобкорї дорад, барои дигар кардани бунёди

маънавии њаёти љомиа истифода намудан лозим буд, то ки

марому маслаки пантуркистї дар шуури ањли љомиа ба

устуворї љойгир шавад.

Барои расидан ба ин маќсад нахуст Бухоро ва таъсири

бузурги маънавии онро ба нестї расонидан даркор буд.

Файзуллоњ Хоља дар бораи Бухоро гуфта буд: Бухоро «чунин

вазъи љуѓрофї дорад, ки дар умќи Осиёи Миёна дур аз

шањрњои фарњанги замони њозира, вале дар маркази роњњои

љањони бостонї ќарор ёфтааст, ањолї бесавод ва ољиз аст ва

дар айни њол њар ќадам нишонањои фарњанги волои арабиву

эронї ба назар мерасад» («следы высокой арабо-персидской

культуры, ставшей для нашего времени анахронизм»)

. Андаке

поинтар Файзуллоњ Хоља мегўяд: «Фарњанги кўњнаи арабиву

эронї дар Бухоро лонае устувор дорад» («свила себе прочное

гнездо»)

Ин љо Ф. Хоља фарњанги исломии эрониву тољикиро ба

назар дорад. Файзуллоњ Хоља њамин фарњанги бузурги

љањоншумул ва Бухороро, ки шањпояи бинои ин фарњанг буд,

нест кардан хост. Бухоро маркази исломият ва эронияти

тољикї буд. Чунонки маълум аст, Бухоро дар љањони исломї

пас аз Маккаву Мадина савумин маркази мазњабї буд, унвони

ќуббатулислом дошт, онро Бухорои Шариф ва дорулфохира

хондаанд, маљмаъи илм гуфтаанд ва њазрати Мавлавї

Ф. Ходжаев. Избранные труды, т. 1.-Ташкент, 1970.-С. 79.

Њамон асар, с. 81.

Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон

«манбаъи дониш» номидааст: «Ин Бухоро манбаъи дониш

бувад». Аќлу заковати тољикон дар Бухоро бештар аз дигар

марказњои фарњанг марказият ёфта буд. Бухоро забону

адабиёти форсї-тољикии љањоншумул, фарњанги бузурги

эронї-тољикиро дар домани худ парвардааст. Шўравиён

шуури халќњои Осиёи Миёнаро аз њамин фарњанги воло тоза

кардан хостанд, маънавияти исломии эрониву тољикиро аз

дили мардум берун афканданї буданд. Болшавикон хостанд

Бухороро нест бикунанд, то ки мардуми тољик аз шарофати

Бухорои бузург, аз файзу баракати маънавии он, аз он бахши

калони ёди таърихї мањрум шавад, рањнамои маънавї камтар

дошта бошад. Саркўб доштани тољикон ва нест кардани

Бухоро бахше аз сиёсати маънавиятзидої ва исломситезии

шўравиён буд. Маълум буд, ки чунин вазифаеро панўзбекистњо

метавонанд ба хубї иљро намоянд. Аз ин рў, Сталин агарчи ба

муќобили пантуркизм сахт мубориза мекард, белаљом шудани

панўзбекизмро нодида мегирифт. Дастгирии панўзбекизм, чашм

пўшидан аз љиноятњои гўшношуниди панўзбекистњо аз њамин

љост.

Натиљаи инќилоб њамин шуд, ки Бухоро аз истиќлол,

њатто аз он истиќлоли нисбї, ба ном истиќлол, ки дошт, ба

куллї мањрум шуд, пас аз соли 1924 умри таърихии Бухоро ба

поён расид. Бухоро пас аз соли 1924 ба сифати як маркази

фарњангї, иќтисодї ва сиёсї аз сањнаи таърих берун ронда шуд

ва дар андак муддат ба як шањри музофотии беањамият, ба як

харобаи њузнангез табдил ёфт, онро тамом хароб карданд.

Банда дар ёд дорам, ки дар солњои кўдакиву наврасии ман, яъне дар

дањаи сиюми ќарни бистум Бухоро валангор буд. Бисёр њавлињо

бесоњиб монда вайрон шуда, њатто баъзе гузарњо ба куллї ба

харобазор табдил ёфта буданд. Мардум дар зиндонњои сершумор

ва яхзорњои Сибир њалок гардида, бисёре ба чањор тараф

муњољират карда, бозмондагон ба сахтї ба сар мебурданд. Ин

њолат чандин сол давом кард. Фаќат дар њудуди садаи 20 ва 21

Бухоро андак обод шуд. Вале ин њам ободии зоњирист. Бухоро дигар

маркази фарњанг, «маљмаъи илм» ва «манбаъи дониш» нест.

Аз ин рў боз мегўем, ки азбаски дар Бухоро њастии

маънавии мардуми тољик ба тарзи беназир таљассум шуда, илму

фарњанг, аз љумла илми мазњабї хеле бештар аз дигар марказњои

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

фарњангї посира шуда буд, болшавикон хостанд тољикро аз

чунин сарчашмаи пурљўши маърифат мањрум бисозанд,

истиќлоли фарњангии ўро суст бикунанд, ўро аз фарњанги

бостонї камнасиб бидоранд.

Он чї инќилоби Бухоро номида шуд, амали ќатъии

Русияи шўравї барои решакании исломияту эроният, аз љумла

мањви маънавии тољикон дар Осиёи Миёна буд. Маънои аслии

инќилоби Бухороро аз њамин љо фањмидан мумкин аст.

Моро бовар ин аст, ки агар Файзуллоњ Хоља, ки худ тољик

буд, ба унвони як намояндаи миллати тољик ба майдони

муборизаи инќилобї ќадам мегузошт, њаргиз болшавик

пуштбони ў намешуд. Аз ин рў, ба Файзуллоњ лозим омад, ки худ

ва халќи худро ўзбек эълон бикунад, бо миллатфурўшї ба

мартаба бирасад. Файзуллоњро панўзбекизм ба мартабањо

расонид.

Ин масъала дар миён буд, ки агар Сталин тољиконро

дастгирї мекард ва ба онњо љумњурии «мустаќили» бузурге

медод, албатта эњтимоле буд, ки тољикон ќувват бигиранд ва

сар бардоранд ва рўзе ба сўйи њамхунони худ, ки дар

Афѓонистону Эрон њастанд, майл пайдо бикунанд. Ќувват

гирифтани тољикон метавонист бештар аз пантуркизм хавфе ба

сари импиротурии болшевикї биёварад. Аз ин рў, тољиконро

нотавон ва саркўб доштан лозим буд. Як маънои сиёсати

Сталин дар њаќќи тољикон њангоми табартаќсими соли 1924

њамин аст.

Инќилоби Бухоро фарзанди њаромии таърих буд, ки дар

натиљаи як силсила хиёнатњои дохилї ва хориљї, хиёнат ба

рисолати таърихии маорифпарварї ва ормонњои волои

башардўстї, хиёнат ба Миллат ва Модар- Ватан ба љањон

омадааст.

***

Файзуллоњ Хоља шояд хеле пештар аз он ки ўро ба

шиканљаи зиндон гирифтанд (соли 1937) ё лоаќал пас аз

зиндонї шуданаш ќабоњати фаъолияти сиёсии худро, ќабоњати

онро, ки аз 24-солагї бозичаи дасти болшавикон ва

пантуркистњо шуд ва онњо наќшањои разилонаи худро ба дасти

ў ва чанд нафари монанди ў амалї карданд, фањмида бошад.

Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон

Вай пеш аз шунидани њукми ќатлаш, дар охирин сухани худ ба

маљлиси мурофиа иќрор шуд, ки дар њаќќи мардуми тољик

ноинсофї кардааст ва фаќат аз њамин љињат худро гунањкор

медонад. Ин иќрору эътирофи Файзуллоњ Хоља дар китоби

мурофиаи соли 1938 чоп нашудааст (кордорони шўравї

нагузоштаанд, ки эътирофи беинсофї нисбат ба халќе дар

нашрияи шўравї чоп бишавад), вале касоне њастанд, ки онро

дар бойгонї дидаанд. Чунончи пажўњишгари тољик профессор

Имомназар Келдиев (бародари Гулназари шоир) онро дар

бойгонї аз мурофианома пурра хондааст.

Пеш аз марг ба як гуноњи асосии худ иќрор шудани

Файзуллоњ Хоља хеле муњим аст. Ин иќрор як навъ тавбаест дар

пеши мењан ва миллат, дар пеши Бухорои Шариф ва мардуми

шарофатманди тољик. Вале гуноњи Файзуллоњ Хоља ва нокасоне

чун ў чунон бузург аст, ки ба гумон аст миллату мењан он тавбаву

тазаррўъро бипазиранд ва аз гуноњи фарзанди нохалафи худ

бигзаранд.

Бедоди пантуркизму панўзбекизм, беинсофињоеро, ки дар

љумњурии Бухоро ва Ўзбекистон ба њаќќи тољикон раво

диданд, аз тарафи дигар, як сарвари Ўзбекистони болшавикї

Акмал Икромов, ки котиби якуми КМ њизби коммунистии

Ўзбекистон ва пас аз Файзуллоњ Хоља шахси дувуми ин

љумњурї буд, низ эътироф кард. Акмал Икромов 8 майи 1929

дар маљлиси Дафтари созмондињї (оргбюро)-и Кумитаи

Марказии њизби коммунисти Иттињоди Шўравї (ВКП (б)

гуфт:

«Дар бораи тољикон, ки дар љумњурии мо пурзўртарини

аќаллиятњои миллианд, низ (як- ду сухан) мегўям. Пеш аз

таќсими њудуди миллии собиќ Туркистон ва Љумњурии Бухоро

ва њангоми таъсиси Љумњурии Ўзбекистон таъсири пурзўри

идеологияи пантуркизм ба мо зиёд буд, мо нисбат ба

миллатњои хурд бузургманишии шовинистии ўзбекистонї

(велико-узбекистанский шовинизм) доштем».

Бойгонии марказии давлатии Институти марксизм-ленинизм (ЦГА

ИМЛ). Захираи 17, рўйхати 69, парвандаи 660. Ин мадраки бойгониро

зиндаёд профессор АлександрВишневский-собиќ муовини директори

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

Пас аз ин Акмал Икромов гуфтааст, ки пеш аз таќсими

њудуди миллї, яъне пеш аз соли 1924 дар Бухоро як мактаби

тољикї набуд. Акмал Икромов ба чї сабабе, шояд аз рўйи

маљбурият дар пеши сарварони давлати шўравї ба гуноњњои

панўзбекизм иќрор шудааст, гўё тавба кардааст. Лекин

сарварони Ўзбекистон ин тавбаро њамон замон шикастанд ва

ањволи тољикон дар Ўзбекистон, аз љумла дар Бухоро монанди

пештар давом кардан гирифт ва сарварони шўравї низ аз ин

чашм пўшиданд ва худро ба нодонї мезаданд.

Шояд бо вуљуди инњо, инќилоб ба мардуми тољик суде

њам овард? Шояд дар њаќиќат рўйдоди мусбат буд, ки Артиши

Сурхи Русия дар кўњистони Бухорои Шарќї бо љанги зидди

босмачиён баъзе сардорони њокимиятталоши ќабилањои

туркро саркўб кард ва мардуми бумиро аз тааррузи онњо рањої

бахшид. Албатта, ин як кори муњим буд. Вале ин наќши

мусбати инќилоб ва дигар ин гуна наќшњои вай (хоњ иќтисодї,

хоњ фарњангї, хоњ иљтимоъиву сиёсї) ба он наќшњои манфї,

ки дар сарнавишти таърихии миллати тољик дорад, баробар

шуда наметавонад. Суду зиён баробар нест, зиён ба маротиб

зиёдтар аст. Ѓайр аз ин, суде, ки аз инќилоб расид, бештар суди

моддї буд, зиён њама маънавї.

Оре, инќилоб мардуми тољикро аз зулми манѓит озод кард,

вале гирифтории нав овард. Инќилоб тољикро аз дасти манѓит

гирифту ба дасти пантуркист супурд. Ва зуд ошкор гардид, ки

пантуркист бадтар аз манѓит будааст. Манѓит моро љисман нест

мекард ва рўњан азоб медод, пантуркист мањви маънавии моро пеш

гирифт. Мањви маънавї бадтар аз мањви љисмонист. Осеби

маънавї инсонро аз ёди таърихї, аз мансубияти нажодї, аз

ифтихори миллї, аз бархе хислатњои муњими инсонї мањрум

мекунад, ба манќуртият наздик мебарад, ба ѓуломи њалќабаргўш

табдил медињад.

Дар ањди манѓития ба истилоњи имрўз адолати

иљтимоъї поймол шуда буд, љабру зулм ва истибдод ба ављи

аъло расид. Аммо ба даврони пантуркистњо на танњо ситами

иљтимоъї кам нашуд, балки боз ситами маънавї ба он илова

Институти таърихи њизб дар Душанбе ба дастраси ин камина гузошта

буд. Ёдаш ба хайр.

Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон

шуд. Ба назари онњое, ки дар замони шўравї, дар даврони

моддигарої ва маънавиятзидоии болшавикї ба воя расидаанд,

љанбаи маънавии рўйдодњо чандон ањамият надорад, аз њар

рухнамуди таърихї маънои иљтимоъї, моддї, иќтисодї

мељўянд ва ба пайовардњои маънавии он ањамият намедињанд.

Ва њол он ки, ба такрор бигўем, дар њар маврид моњияти

маънавии њар рухдод бештар аз дигар љанбањои он, бештар аз

љанбаи иљтимоъиву иќтисодии он ањамият дорад. Аз ин рў,

ситами маънавии даврони пантуркистї бештар аз ситами

иљтимоъии ањди манѓития зарар дошт.

Ситами маънавї инсонро аз чењраи инсонї мањрум

мекунад. Пантуркизми болшевикї бисёр кўшид, ки тољик дигар

тољик набошад, аз маниши худ мањрум гардад, аз манияти худ, аз

худии худ рў гардонад, ба њастии дигаре, ба њастии хилофи

маънавияти воло, хилофи расми одамият рў оварад. Ситами

маънавї одамро ба сўйи ноодамї равон мекунад.

Пантуркизму болшавизм дар бисёр мавридњо ба ин нияти

худ ноил нашуд, натавонист тољикро аз тољикият баргардонад, аз

роњи одамият барорад. Дар бештари мавридњо мардум зоњиран,

барои чашмфиребї њастии дигареро бипазируфтанд, ботинан

њамчунон буданд, ки буданд. Аммо дар бисёр мавридњои дигар

мардум таблиѓоти панўзбекистиро айни њаќиќат пиндоштанд ва

худро ўзбек ба ќалам доданд. Дар баъзе мавридњо мардум барои

замонасозї, гоњ барои судљўйї ва мансабхоњї худро ўзбек эълон

карданд. Дар бештари мавридњо кордорони ўзбек мардумро

напурсида, ўзбек менавиштанд.

Ин аст, ки пантуркизм ва болшавизм, ки бо инќилоб ба

Бухоро омад, теша ба решањои њастии маънавии тољикон ва

вежагињои таърихии эшон зад. Аз ин рў бояд боз бигўем, ки

инќилобро зиён бештар аз суд буд. Инќилоби болшавикии

пантуркисти як табаддулоти куллии камсуду пурзиён овард.

Миллати тољик аз самарањои инќилоб њар чї бањра бурда

бошад, њама бисёр гарон афтод.

Дар «Таърихи Байњаќї» ривояте њаст, ки дар бораи як

њоким гуфтаанд:

«Ин худованди мо њама њунар асту мардї, аммо

истибдоде азим дорад, ки њунарњоро мепўшонад».

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

Мо бар ин боварем, ки њокими инќилоби болшевикї низ

чунин буд: истибдодаш њама њунарњояшро пўшонид.

***

Азбаски он чї инќилоби Бухоро хондаанд, дар воќеъ, як

истилои болшевикии пантуркистї будааст, имрўз онро набояд

инќилоб биномем, номи дигаре барои он бояд пайдо кард, ки

муносиб бошад. Шояд таърихшиносон номе шоиста хоњанд ёфт.

Бењтар аст, ки аз номњое, ки шоњидони нуктасанљи воќиа додаанд,

якеро интихоб бикунем. Чунонки дар боло дида будем, Садри Зиё

инќилоби Бухороро «балову балво» гуфта буд. Дар љойи дигар Садри

Зиё аз таърихи таълифи «Наводири зиёъия» -и худ сухан ронда, аз

љумла гуфтааст: «Дар санаи 1338 (1918 мелодї-М. Ш.) дар фитнаи

инќилоб ин китоб мафќуд гашт». Ба пиндори ин бандаи нигоранда

«фитнаи инќилоб» таъбири хубе барои фањмондани маънои

рўйдодњои инќилобї дар Бухорост. «Фитна» ба маънои балво,

ошўб, шўру шар, љангу љўш омадааст. Инќилоби Бухоро як фитнаи

инќилобнамо буду бас. Аз ин рў, сарлавњаи ин маќолаи мо «Фитнаи

инќилоб дар Бухоро» шуд.

-15-

Зўроварии пантуркистї, сиёсати нажодкушї ва

тољикзидої, ки аз аввали инќилоб њар чї бештар ќувват ёфтан

гирифт, инчунин муборизаи синфї, ки низ моњиятан роњ тоза

кардан барои њокимияти мутлаќи худкома буд, муќобилати

сахте ба шаклњои гуногун ба миён овард. Мо дар боло талошу

пархоши чанде аз шахсњои алоњида чун Ањмадљони Њамдї,

Абдулќодир Муњиддинов ва дигаронро дида будем. Имрўз-

дар оѓози садаи бисту як касоне пайдо шудаанд, ки он

муборизаи зидди пантуркизму болшавизмро нодида мегиранд,

њатто мардуми њамиятманди Бухоро (ва Самарќанд ва Хуљанд

ва ѓайра), ба вежа равшанфикрони пархошгари тољикро

сарзаниш мекунанд, ки гўё майдонгурезї карданд, бо

бадхоњони миллат созиш кардаанд ва њоказо. Чунончи,

Ѓаффор Ашуров соли 2006 навишт: «Ќариб њама зиёъиёни

тољики Бухоро, Самарќанд, Хуљанд солњои аввали инќилоб,

Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон

солњои 20-ум дар зўроварии турксозии халќи худ фаъолона

иштирок карданд»

. Ин даъвои Ѓаффор Ашуров ба куллї

бебунёд аст, натиљаи ноогоњї, дурусттар он ки падидае аз

шуури мањдуди музофотист, ки нисбат ба мардуми музофоти

дигаре нобоварї, бадгумонї ва њатто нафрат ба вуљуд

меоварад.

Албатта, дар байни равшанфикрони Бухоро (ва Самарќанд

ва Хуљанд ва њар љойи дигаре) чи пеш аз инќилоб ва асрњои

гузашта, чи пас аз инќилоб, чи солњои аввали истиќлоли

Тољикистон касоне буданд ва имрўз њам њастанд, ки манфиати

шахсии худро болотар аз манфиатњои миллат гузошта, ба

худѓаразї бар зарари миллат кор кардаанд ва мекунанд. Аз

љумла, чунонки гуфтаем, Файзуллоњ Хоља ва бештари атрофиёни

ў нисбат ба миллати худ хиёнат пеша карданд. Абдуллоњ

Рањимбоев низ тољик буда ва шояд баъзе њамдастњои ў низ тољик

бошанд, вале низ хилофи манфиатњои миллии мардуми тољик

амал карданд ва мисли Файзуллоњ Хоља худфурўхтае буданд.

Вале бояд бидонем, ки инњо гурўњњои алоњидае буданд, ки ба

роњи худфурўхтагї даромаданд. Њамаи зиёъиён, аз љумла њамаи

зиёъиёни сиёсї чунин набуданд ва ба миллат хиёнат накардаанд.

Ба муќобили гурўњњои хоин ва худфурўш гурўњњои миллатпарвар

ва ватандўст низ буданд, ки ба њимояи миллат талош мекарданд.

Чун болшевикон хоинони миллатфурўшро ба сари кор

нишонданд, майдони талошгарони миллатхоњ танг шуд, имкони

комёбии миллатхоњон кам монд. Бо вуљуди ин миллатхоњони

тољик мубориза мекарданд.

Инак, як мисол. Банда медонистам, ки пас аз инќилоб

дар Бухоро чун њама мардумро ўзбек эълон карданд ва забони

туркии ўзбекиро њукмронї доданд, оммаи мардум ва зиёъиён

ба ин сиёсати пантуркистї сахт муќобилат карданд ва соли

1922 ё 1923 шўрише рўй дод. Њамшањрињо ба ин камина аз ин

шўриш гоњ-гоњ ба нимовоз чизе мегуфтанд. Чун соли 2006

ёддоштномаи Љалоли Икромї чоп шуд, дидам, ки ў аз ин

шўриш ёдовар шудааст ва љузъиёти љолибе хабар додааст.

Г. Ашуров. Философия эпохи Саманидов. –Душанбе:Ирфон, 2006.-С.

216.

Муњаммадљони Шакурии Бухорої

100

Љалол Икромї дар бораи Аббос Алиев (Аббоси

Ализода) хеле маълумоти муњим дода, аз љумла гуфтааст, ки

Аббос Алиев «дар Бухоро бо Файзулло Хољаев ва дигарон

дастбагиребон буд». Яъне бо баъзе аќидањои Файзуллоњ Хоља

ва сиёсати њукумати ў розї набуд ва бо ў сахт мубориза

кардааст. Љалол Икромї афзудааст: «Дар хотир дорам, ки

Аббос Алиев боре бо рафиќонаш дар Бухоро шўриш барин

њодисаро барпо кард. Њама мактабњо ва одамони гузарњоро ба

по хезонда, ба кўча намоиш ташкил дод. Маќсад њамин буд, ки

мактабњои Бухороро тољиќї кунанд! Дар њаќиќат, пас аз

намоиш таќрибан њамаи мактабњои Бухоро ба забони тољикї

баргардонида шуданд»

Оре, ин шўриш, ки Љ. Икромї дар охири умр аз солњои

љавонї ба ёд овардааст, яъне як умр фаромўш накарда

будааст, даъвоњои Р. Масов ва масовиёне чун Ѓ. Ашўровро,

ки нисбат ба равшанфикрони Бухоро (ва Самарќанд ва

Хуљанд ва Истаравшан ва ѓайра) вожањоеро чун

«предательство», «трусость», «лживость», «беспринципность»

ба кор мебаранд,

ба ќатъият рад мекунад. Оре, оре, чунонки

Љ. Икромї гуфтааст Аббос Алиев «бо рафиќонаш» амал

мекард, яъне танњо набуд, чандин нафар талош мекарданд,

яъне на фаќат Файзуллоњ Хоља, балки муќобилони

тољикгарои ў низ гурўњ доштанд ва гоњ ба танњої, як нафар-

ду нафар, гоњ гурўњ-гурўњ мубориза кардаанд. Ба Аббос

Алиеви таблиѓгари суханвар бо муборизаи дастљамъї

муяссар шуд, ки «њама мактабњо ва одамони гузарњо»-ро ба

по бихезонад ва ба њаќталабии иљтимоъии миллї сафарбар

бикунад.

Љ. Икромї. Он чї аз сар гузашт// Садои Шарќ.-2006.-№ 3.-С. 39-40.

Р. Масов сифатњои «хиёнаткорї», «буздилї», «дурўйї»,

«беаќидатї»-ро нисбат ба зиёъиёни Бухоро кор фармуда буд, ки

гўё онњо пеш аз инќилоб ба манѓитиён ва пас аз инќилоб ба

пантуркистњо фурўхта шуда, ба миллати тољик хиёнат карданд,

хоини миллатфурўш мебошанд. Ниг.: Р. Масов. Наследие

мангытской власти или о предательстве, трусости, лицемерии и

беспринципности как позорных явлениях нашей истории.

Душанбе, 2002. Ин музахрафотро банда дар баъзе аз навиштањои

худ бо чандин бурњон рад кардам.