Книга Шакури. Пантуркизм ва сарнавишти таърихии точикон
Подождите немного. Документ загружается.
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
305
Миллий манфиатлар ва миллий муаммолар//Шарќ юлдузи,
1988, № 12, сањ. 8).
Бинед, ки аввал зўран тољиконро ўзбек навиштанду акнун
академики мўњтарам боз гуноњро ба гардани худи он тољикон
партофтан мехоњад, ки гўё худашон барои соњиб шудан ба
мансаб худро ўзбек нависонда буданд. Албатта, касоне буданд,
ки барои мансабе худро ўзбек нависонданд. Вале асли њаќиќат он
аст, ки бисёр касон дар шароити сахте ки њар кї худро тољик
гўяд, љазо медид, аз ноилољї маљбур шуданд ва дар шароити
имрўза њам маљбуранд, ки худро ўзбек нависонанд. Ин худ гувоњї
медињад, ки сиёсати ўзбеконидан ба сахтї ва зўроварї амалї
мегардид. Тарси он њанўз аз дили мардум нарафтааст ва чун
паспортро иваз карда, миллати худро дуруст нишон додан
мумкин шуд, аз ин кор худдорї мекунанд.
Эссеи Абдуќањњор Иброњимов «Ман Бухороям», эссеи
Муњаммад Алї «Худро бишнос», бисёр навиштањои сердаъвои
солњои охир, таассурот ва фикру аќидањое, ки дар он асарњо
баён гардидаанд, аксаран аз њамон сиёсати ноинсофонаи
солњои бист њосил шудаанд, акси садо ва давоми имрўзаи онњо
мебошанд.
Даъвоњои азаматталабї фикри љавонони ўзбекро вайрон
ва шуури онњоро зањролуд мекунанд, имкон намедињанд, ки
худшиносии иљтимоъиву таърихии онњо дурусту њаќќонї ва
мувофиќи воќеияти таърих ташаккул ёбад. Гузашта аз ин, ин
даъвоњо, ин худситої ва њавобаландиву манманињо ва
нописандї нисбат ба дигарон дар айни замон дар дили
љавонони тољик њиссиёти манфї бедор мекунад ва иќтидоре
дорад, ки низоъи миллї ба миён орад, ду халќи бародарро ба
њам љанг андозад. Мо ба ин њаќиќат чандин бор бовар њосил
кардаем. Соли 1989 дар баъзе аз газетањои марказ, чунончи дар
«Хроника текуших событий» хабаре чоп шуда буд: «Дар
Ўзбекистон дар байни ањолии сершумори тољик ошўбњо ба амал
омада истодаанд. Дар Бухоро, ки хеле бисёр тољикон зиндагї
мекунанд, дар паспортњои нав низ дар моддаи «миллият» ўзбек
менависанд… Хашму газаби ањолии тољик на ба сари ўзбекњо,
балки ба сари ташаббускорони навоварии паспортдињї рехт….
Интиќомљўї барои тањќири њисси миллї дар шакли дањшатноке
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
306
ифода гардид: куштор шуд. Ошўбњо идома доранд» (ниг.:
Огёнек, июли 1990, № 28, сањ. 22).
Худо накунад, ки чунин рўзњо боз фаро расанд.
***
Олитарин њиссиёти иљтимоъии маънавие аз ќабили
ифтихори миллї халќдўстиву ватанпарастї низ ба тарозуи
мисќолии адлу инсоф гузошта ва санљида мешавад, агар ба
сангу порсанги он як ба як мувофиќ ояд, арзише дорад вагарна
ба як пули пуч намеарзад. Агар он њиссиёт ба талаботи
азиздошти шахс ва миллат, хоњ шахсу миллати худї, хоњ
бегона, - посух гуфта тавонад, дар њаќиќат њиссиёти олист, агар
љавоб дода натавонад, як эњтироси пурзарарест, ки аз он халос
шудан зарур аст.
Худбинї нишонаи худношиносист. Муњимтарин натиљаи
хештаншиносї њамоно њаќшиносї хоњад буд. Як зарбулмасали
ўзбекї њаст, ки гуфтаанд: Ўзингни эр билсанг, ўзгани шер бил!
– Худро мард бидонї, дигаронро шер бидон! Чунин муносибат
ба худ ва ба дигарон мардро оро медињад. Чї хуш гуфтаанд:
Айб аст бузург баркашидан худро
В-аз љумлаи халќ баргузидан худро.
Аз мардумаки дида бибояд омўхт
Дидан њама касрову надидан худро.
Дар њар сурат ба хотири пойдории дўстиву бародарии ду
халќи таърихан њамсояву њамзист олимону донишмандон ва
хурду бузурги њар ду миллатро зарур аст, ки њиссиёти миллии
якдигарро эњтиром кунанд, бо амали носавобе боиси озори
хотири якдигар нашаванд.
1991
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
307
БИЁ, ТО ЗИ БЕДОД ШЎЕМ ДАСТ
1
Ба њукми сарнавишт имрўз миллати тољик боз ба фољиаи
таърих дучор шудааст: љанги њамватании бењадафу бемаънї
замину замонро фољиабор сохт. Зињї дўстоне, ки дар ин рўзњои
сахт дасти муруввату муњаббат, имдоду наљот сўйи мо дароз
намуданд ва ёрии моддиву маънавии эшон моро рўњан зинда
нигоњ медорад ва ба дилњоямон њар рўз нерўи нав мебахшад ва
моро ба фардои нек умедвор месозад. Алњаќ ба фармудаи Хоља
Камоли Хуљандї:
Ба дўстї, ки агар пой бар ду дида нињї,
Њанўзам ањли дил аз дида дўсттар доранд.
Лекин касоне њам њастанд, ки дар рўзи «парешонњоливу
дармондагии» мо хурсандї мекунанд, нотавониву беилољии моро
ба суди худ истифода кардан мехоњанд ва хеле истифода карданд.
Баъзе аз ин бадхоњони миллати тољик њиссиёти худро пинњон
карда наметавонанд, ниятњои нопокашонро ошкоро ба забон
меоранд.
Инак, маќолае, ки дар Туркия, дар рўзномаи «Ўртодуѓу» 7
феврали имсол чоп шудааст, чунин сарлавња дорад: «Туркия
набояд дар ќиболи Тољикистон бетафовут боќї бимонад».
Муаллифи он Мўњсин Идиќут Ќозї-ўѓлу сарварони кишвари
худро њушдор медињад, ки ваќти фикр кардан дар бораи
Тољикистон расидааст. Пас, ба аќидаи он муаллиф Туркияи
дурдаст дар њаќќи Тољикистон чї фикрњо бояд бикунад?
Муаллиф аз аввал таъкид мекунад, ки «имрўза Туркия дорои
манфиатњои тиљорї дар Тољикистон намебошад», яъне бояд аз
пайи њамкории бозаргонї ва иќтисодї наравад, балки
манфиатњои сиёсї љўяд. Муаллиф фаќат њаминро чашм дорад, ки
сиёсати Туркия барои њулули Тољикистон ба олами
туркинажодон мусоъидат намояд.
1
Ин маќола бо имзои банда, Раљаб Амонов, Лоиќ, Валї Самад,
Кўњзод чоп шуда буд.
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
308
Вай орзуњои пантуркистии худро чунин «асоснок» кардааст:
«Нисбати туркњои ўзбеки ин кишвар (яъне Тољикистон) мусовист
бо чоряки кулли љамъияти он». Муаллиф боз гуфтааст, ки
«дањяки љамъияти Тољикистонро низ туркманњо ташкил
медињанд». Пас хулоса кардааст, ки «агар туркњои тоторро низ ба
ин изофа намоем, мулоњиза хоњад шуд, ки тољикњо дар
Тољикистон дар аќаллият ќарор доранд». Муаллиф њатто чи
ќадар будани ин аќаллияти тољиконро муайян кардааст ва
гуфтааст: «35 фоизи љамъияти Тољикистонро тољикњо ташкил
медињанд».
Муаллиф намегўяд, ки ин раќамњоро аз куљо гирифтааст.
Дар назари ў чандон муњим нест, ки он раќамњо то чи андоза
њаќиќат доранд. Дар назари ў муњим он аст, ки бо пофишории
тамом талќин менамояд: «Лозим аст, ки ба Каримуф – раиси
Љумњурии Ўзбекистон ба сабаби дифоъ аз њуќуќи туркњои ўзбек
табрик гуфт. Туркия бояд дар ин мубориза аз Ўзбекситон
пуштбонї ба амал биёварад».
Асли маќсади муаллиф њамин аст. Вай аз ватани пантуркизм,
аз Туркия, ки имрўз боз барои табдили он ба маркази пантуркизм
имкон пайдо мешавад, ба раисљумњури Ўзбекистон дастур
медињад, ба бањонаи «дифоъ аз њуќуќи туркњои ўзбек»
Тољикистонро лањзае фаромўш накунад ва дар ёд дошта бошад,
ки Туркия аз ў «пуштбонї ба амал меоварад».
Медонем, ки «дифоъ аз њуќуќи њамнажодон» њамеша
бањонае барои мудохила ба кори дигар кишварњо, барои
ѓосибиву истилогарї буд. Ба ин њаќиќат имрўз њам зуд-зуд бовар
њосил мекунем. Муаллифи маќолаи рўзномаи «Ўртодуѓу»
Ўзбекистон ва Туркияро мањз ба њамин амалњо ташвиќ менамояд.
Вай барои он ки сарварони Туркияву Ўзбекистонро дар он
амалњо виљдон азоб надињад, чунин далел меорад, ки гўё
Тољикистон њаќќи њалоли турктаборон аст ва азбаски «тољикњо
дар Тољикистон дар аќаллият ќарор доранд, итлоќи номи
Тољикистон ба ин кишвар як иштибоњи бисёр љиддї ба шумор
меояд»!
Ин аст, ки љањонро аз иштибоњ баровардан даркор аст,
вазъиятро ислоњ кардан лозим меояд!
Бо ќатъияти тамом бояд бигўем, ки мантиќи «мулоњизањои»
он ќаламкаши турк чун сухани пантуркистњои дигар бебунёд аст.
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
309
Оре, дуруст аст, ки Тољикистон дар чор-панљ соли охир бисёр
тољик талаф дод ва аз бисёр тољикон абадї ё муваќќатї људо шуд.
Ин њам дуруст аст, ки алъон шумораи ўзбекон дар Тољикистон
андак зиёд шудааст. Агар соли 1989 дар Тољикистон 1.197.841
ўзбек буд ва 23,5 фоизи ањолиро ташкил медод, аз рўйи
маълумоти Кумитаи омори љумњурї дар соли 1994 дар
Тољикистон шумораи ўзбекњо ба 1.390.518 расид ки 24,4 фоиз аст.
Он гуфтаи муаллифи рўзномаи «Ўртодуѓў» низ дуруст аст,
ки дар Тољикистон туркманњо, тоторњо ва дигар халќњои
туркинажод намоянда доранд. Чунончи, соли 1989 тоторњо 1,6
фоизро ташкил медоданд, соли 1994 адади онњо ба 0,9 фоиз расид.
Соли 1989 туркманњо 0,4 фоиз буданд, акнун 0,3 фоиз мебошанд.
Яъне љамъияти турманњо њеч гоњ на ин ки дањяк, балки садяки
нуфус њам набуд ва њоло боз камтар шудааст, зеро бисёре аз
туркманњо чун тоторњо, русњо ва ѓайра солњои охир аз
Тољикистон кўч бардоштанд.
Оре, дар асари воќиањои оѓози дањаи 90 дар Тољикистон
таносуби миллии ањолї дигаргунї пазируфт. Аз дањшатњои љанги
бародаркушї њамаи халќњои Тољикистон талафоти љониву молї
дод, зарарњои ногуфтанї дид. Вале бештар аз њама ба худи
тољикон зарар расид. Фољиаи солњои 90 ба сари њамаи халќњои
Тољикистон баробар омад, вале фољиаи миллии тољикон буд. Ва
дар таърихи онњо наќши носутурданї гузошт.
Бо вуљуди инњо шодмонии рўзномаи «Ўртодуѓў», ки гўё
акнун тољикон аз Тољикистон нест шуда истодаанд, гўё њамагї 35
фоиз мондаанд ва номи ин кишварро метавон дигар кард, заррае
асос надорад. Мо дар даст оморе дорем, ки он њама шодиву
хурсандии хомхаёлони пантуркистро бар бод медињад. Омори мо
ин аст:
Натиљаи саршумори ањолї, ки дар Иттињоди Шўравї дар
њар 10-12 сол сурат мегирифт, ба њама маълум аст. Аз рўйи
маълумоти расмии он саршуморњо тољикон дар Тољикистон соли
1970 – 1.630.000 нафар ва 56,2 фоиз, соли 1979 – 2.237.000 ва 58,8
фоиз, соли 1989 – 3.172.420 ва 62,3 фоиз буданд, яъне шумораи
онњо ба суръат меафзуд. Ин афзоиш њанўз давом дорад. Аз
маълумоти Кумитаи омор маълум мегардад, ки соли 1994
тољикон дар Тољикистон 3.832.494 тан буданд, ки 67,4 фоиз аст.
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
310
Чунонки мебинем, бо вуљуди воќиањои солњои охир
шумораи тољикон дар Тољикистон нисбат ба солњои пеш кам
нашудааст.
Боз як раќами дигарро гўшгузори нотавонбинони Туркия ва
њамдилони онњо меорем. Аз он 1.390.518 нафар ўзбеке, ки њоло
дар Тољикистон сукунат доранд, 420.000 нафарашон тољиканд, аз
тољикони Самарќанду Бухоро, Ќашќадарёву Сурхондарё,
Фарѓона ва дигар ноњияњои Ўзбекистонанд, ки дар ваќташ дар
њуљљатњо љавран ўзбек навишта шуда будаанд. Дар Тољикистон
чунин одат нест, ки ўзбекон, туркманон ва дигар туркњоро
маљбуран тољик нависанд. Дар Ўзбекистони имрўза аз аввали
инќилоби соли 1917 чунин як навъи истибдоди миллї ба расмият
даромад ва њанўз идома дорад, ки тољикон, туркманњо ва ѓайраро
зўран ўзбек менависанд, яъне нисбат ба миллатњои дигар
зўроварї ба кор мебаранд, бо худѓаразии миллї сиёсати тањлили
љабрї – ассимилатсияи зўроварона љорї мекунанд. Бисёре аз
тољиконе, ки ба зўроварии ўзбекнависї дучор омада буданд,
имрўз дар Тољикистон зиндагї кунанд њам, ночор њанўз дар
санадњои шахсї дар расмият ўзбек ба шумор мераванд ва њатто
фарзандони онњо ин сарнавишти ногуворро мерос гирифтаанд.
Шумораи онњо дар Тољикистон шояд зиёдтар аз он аст, ки дар
маълумоти расмии Кумитаи омор мебинем.
Муаллифи маќолаи «Ўртодуѓў» аз ин хабар надорад ва ё
чунон вонамуд мекунад, ки бехабар аст. Касе, ки фоизи њар яке аз
халќњои турки Тољикистонро донистан мехоњад, зарурати дигар
кардани исми ин љумњуриро фикр кардааст, зарурати дифоъ аз
њуќуќи туркњои ўзбекро таъкидан гўшраси раисиљумњури
Ўзбекистон овардааст, - касе, ки дар бораи Тољикистон он њама
раќам (ва њама раќамњои нодуруст) љамъ оварда, тавсияву
пешнињодњои сиёсие ба миён гузоштааст, гўё аз ањволи халќи
тољик ба куллї огоњ нест. Оё ба ин метавон бовар кард? Не, ў дар
ин масъала бехабар нест, бепарвост. Парвое надорад, ки мардум
ба чї њоланд. Фикри ў танњо ба як чиз банд аст – танњо илољи аз
ватан мањрум кардани тољиконро мељўяд.
Мўњсин Идиќут Ќозї-ўѓлу гуфтааст, ки дар Ўзбекистон 20
фоизи ањолї тољик аст. Медонем, ки шумораи тољикон дар
Ўзбекситон на расман, балки воќеан хеле зиёдтар аз ин аст. Бояд
эътироф кунем, ки муаллиф мављудияти тољиконро дар
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
311
Ўзбекистон зиёдтар аз он, ки дар расмият иќроранд, ёдовар
шудааст. Лекин бинед, ки ба чи хотире онро зикр кардааст. Вай
рањбарони Ўзбекистонро огоњї медињад, ки ба ин сабаб мумкин
аст «режиме, ки ќарор аст дар Тољикистон муайян шавад,
муодилоти дарунии Ўзбекистонро тањтушшуоъ ќарор дињад». Ин
гап чї маънї дорад? Маънии ин гап њамин аст, ки муаллиф боз
њам мехоњад Ўзбекистонро бар зидди Тољикистон шўр андозад.
Гўё зарур будааст, ки Ўзбекистон «аз худ дифоъ ба амал
биёварад». Муаллифи маќола Ўзбекистонро сарзаниш кардааст,
ки «бояд роње барои бар ўњда гирифтани вазифањои сарбозони
љомиаи муштаракулманофеъ дар Тољикистонро љустуљў мекард».
Муаллиф лозим медонад, ки «коршиносони низомии Туркия» ба
Тољикистону Ўзбекистон фиристода шаванд, то ки «ќобилияти
низомии артиши Ўзбекистон афзоиш ёбад».
Ин аст, ки муаллифи маќола Ўзбекистон ва Туркияро ба
муќобили Тољикистон ангез медињад, аз онњо амали фаъолона
талаб менамояд. Бешак, ба аќидаи ў ваќте расидааст, ки боз
кишварњои турк ќаламрави худро густариш дињанд, аз њисоби
дигарон мавќеъи худро устувор намоянд, монанди гузаштаи дуру
наздик аз њисоби дигарон иќтидор афзоянд ва шукуфої ёбанд.
Дар ин љо чизи њайратоваре нест, зеро ин њама аз табиати
пантуркизм бармехезад. «Пантуркизм идеологияи шовинизми
бузургдавлатї ва тањлили љабрї (ассимилатсияи зўроварона)-и
майдамиллатњои Туркия, идеологияи ѓасбкориву ѓорати хоки
дигарон аст» (М. Эгамбердиев, Панисламизм, пантуркизм -
орудие империалистической агрессии.- Самарканд, 1954, с. 45).
Аз охири дањаи њаштодум дар баъзе љумњурињои шўравии
собиќ низ маќолањое пайдо мешаванд, ки аз орзуи барпо сохтани
Туркистони бузург, Туркистоне, ки бояд Бухорову Самарќанд ва
Тољикистонро низ фаро гирад, саршоранд. Фаро гирифтани
Афѓонистон, лоаќал ќисми шимолии он низ дар назар аст. Бино
бар ин њар маќолаеро, ки дар хориљ дар бораи Тољикистон чоп
мешавад, нишонаи дўстиву хайрхоњї набояд донем. Бояд
фаромўш накунем, ки
Њар он дўст, к-аз бањри суду зиён
Бувад дўст, душман бувад бегумон.
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
312
Њоло пантуркизм боз љон мегирад ва ќувват меёбад.
Пантуркизм то он љо, ки барои иттињоди туркинажодон амал
мекунад, рўйдоди мусбати таърихист, фармудаи таърих аст.
Њамин ки бар зидди дигар миллатњо, аз љумла, ба муќобили
тољикон равона шуд, рўйдоди иртиљоъист ва мо бояд аз шарри он
дар њазар бошем, ба муборизаи љавобї омодагї бинем.
Муносибати Љумњурии Тољикистон ба Туркия, Ўзбекистон
ва дигар кишварњо бояд аз рўйи маќолањои бадхоњонае чун
маќолаи «Ўртодуѓў» муайян нашавад. Гуфтаву навиштањои
иѓвогарона бояд боиси вайронии робитаи Тољикистон бо
кишварњои гирду атроф нагардад. Бояд бикўшем, ки бо њама
кишварњо иртиботи дўстона ва њамкории иќтисодиву фарњангї
дошта бошем. Тољикистони тозаистиќлол бояд нисбат ба њеч
кишваре як зарра бадхоњї дар дил роњ надињад. Лекин аз
доирањое, ки нисбат ба тољикон ноинсофї содир карда буданд, аз
кишварњое, ки он љо њанўз ќуввањои сиёњкор, ѓосибони баднафси
носер каму беш нуфуз доранд, бояд эњтиёт бошем ва бигўем:
Биё, то зи бедод шўем даст,
Ки бе дод натвон зи бедод раст.
Танњо дар сурате, ки «аз бедод даст шўянд», дўстиву њамкорї
имконпазир аст. Мо бояд њамеша омодаи дўстиву њамкорї
бошем, нисбат ба њеч халќе ва кишваре кинаварї ва нияти бедод
ба дил роњ надињем, бо дили соф рў ба рў равем, вале нагузорем,
ки софдилии моро бар зарари худи мо истифода кунанд.
Аз љумла, мактабњои Туркияро, ки дар Тољикистон кам
нестанд, зери назорати ањли љомиа бояд гирифт. Ѓайр аз ин, чун
њанўз шахсоне монанди Мўњсин ва нашрияњое аз ќабили
«Ўртодуѓў» њастанд, ба Туркия талабаву донишљў фиристодани
мо салоњ нест.
Ба ин муносибат бояд боз ёдовар шавем, ки солњои 1910-1914
чанд гурўњ бачагони Бухоро ба Туркия барои тањсил фиристода
шудаанд ва бисёре аз онњо олудаи зањри љангљўии туркпарастї
баргаштанд. Ѓайр аз ин, солњои 1918-1922 туркони зиёде, ки дар
Русия асири њарбї буданд, ба Осиёи Миёна омаданд ва бо
сарпарастии туркигароёни мањаллї кори маорифро ба даст
гирифтанд, мактабњои тољикиро ба туркї гардонда, насли
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
313
наврасро дар рўњияи зиддитољикї тарбия кардан хостанд ва дар
ин роњ хеле ба комёбї њам ноил гардиданд.
Мўњсини «Ўртодуѓў» аз љумлаи чунин туркњои бадхоњи
тољикон аст. Њангоме ки кори мактабњои туркии Тољикистони
имрўзаро аз назар мегузаронем ё ба Туркия талабаву донишљў
фиристоданї мешавем, бояд он сабаќњои таърихии солњои 1910-
1914 ва 1918-1922-ро фаромўш накунем. Бояд дар ёд дошта
бошем, ки туркиятхоњони љангљў ѓосибе мисли Мўњсини Ќозї-
ўѓлу ва нашрияњое чун «Ўртодуѓў» имрўз фаъол шудаанд ва аз
љумла ќасди љони миллати тољикро доранд.
1997
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
314
ТОЉИКОНИ ФАРОРЎД
ДАР ОСТОНАИ АСРИ УМЕД
Љавоби суолњои Нурмуњаммади Холзода, ки баъд каме
тафсил ёфт.
Пурсиш: Муњимтарин рўйдод, ки аз ќарни 20 дар
таърихи тољикон бимонад, ба фикри Шумо кадом аст?
Посух: Дар дањ соли баъди фаро расидани истиќлол, дар
њамин андак муддати як дања мазмуну мўхтавои садаи 20 дар
таърихи тољикон ва пеш аз њама тољикони Фарорўд
(Мовароуннањр) якбора дигар шуд. Истиќлол маънову
моњияти замонро дигар кард. Баъзе рўйдодњо мундариљаи
навини таърихї пайдо карданд. Истиќлол, ки дар поёни
садаи 20 фаро расид, бузургтарин рўйдоди таърихи тољикон
на танњо дар садаи 20, дар чанд садаи гузашта аст. Аз ин
бузургтар воќиае дар чанд сад соли охир дар таърихи
тољикон рўй надода буд.
Аз партави ин рўйдод маънои љумњурии соли 1924 ба
куллї дигар шуд. Љумњурии худмухтори Тољикистон, ки
шўравиён соли 1924 лутф фармуданд, ба ном давлате буд ва
аз истиќлолу соњибихтиёрї бањрае надошт. Соли 1929
Тољикистон љумњурии иттифоќї шуд, яъне гўё мустаќил шуд,
аз њайати Ўзбекистон берун рафт ва дар њаќиќат аз чанголи
туркпарастон рањої ёфт, дар пеши Маскав њуќуќаш андак
афзуд. Љумњурии соли 1924, ба вежа љумњурии соли 1929, ки
Љумњурияти Шўравии Сотсиалистии Тољикистон номида
шуда, гўё њатто њуќуќи људої аз Иттињоди Шўравиро соњиб
буд, - ин њар ду љумњурї ба њар њол давлат ном дошт, давлат
буд, тољикон лоаќал ба зоњир соњиби давлат шуданд. Расидан
ба давлатдорї (агарчи ба зоњир аст) рўйдоди муњимми
таърихї буд. Он гоњ аз эњтимоли расидан ба истиќлоли
воќеъї умеде пайдо шуд. Ањамияти таърихии он рўйдод аз ин
љо маълум мешавад, ки чун соли 1924 аз чанголи хунолуди
туркпарастон канда гирифтани як пора замине ба номи