Книга Шакури. Пантуркизм ва сарнавишти таърихии точикон
Подождите немного. Документ загружается.
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
215
Бухоро (ки 2 сентабри 1920 пирўзї ёфт) ба Аббос Алиеви љавон
он саодат даст дод, ки худро аз зўроварии турксозї, ки
сарварони инќилоб дар њаќќи тољикон раво диданд, њифз
намояд. Ва њол он ки бисёре аз онњое, ки дар инќилоб ширкат
кардаанд ва дар синну сол аз Аббос Алиев калонтар буда, дар
зиндагии иљтимоъї бештар таљриба доштанд, фиреби
таблиѓоти пантуркистиро хўрда, худро ўзбек пиндоштанд,
ўзбек навиштанд, баъзеи онњо пас аз ду-се сол ин хатои худро
фањмиданд ва ислоњ намуданд. Аммо Аббос Алиев тавонист,
ки аз љавонї ба ин роњи хато пой нагузорад.
Аз гувоњиномаи боло падидор аст, ки падари Аббос
Алиев коргар будааст. Аммо чї коргаре буд ва дар куљо кор
мекард, - маълум нест. Дар гувоњинома гуфтаанд: «Амири
Бухоро дар соли 1916 падари ўро барои корњои инќилобї дар
Бухоро ба ќатл расонид». Боз њам маълум нест, ки кадом
корњои инќилобї боиси таъќиб ва кушта шудани падари
Аббос Алиев гардидааст. Аз номи хонаводагии Аббос Алиев
метавон пай бурд, ки номи падараш Алї буд. Аз љумлаи боло
ин њам маълум аст, ки Аббос Алиев фарзанди як муборизи
зидди ситами иљтимоъї, фарзанди як инќилобљўе буда, сипас
худ ин пархоши падарро давом дод.
Аббос Алиев дар хурдсолї аз падару модар мањрум
монда, ба шањри Чорљўй шояд ба назди хешовандонаш рафта,
солњои наврасиаш дар он љо гузашт.
1
Дар гувоњиномаи ёдшуда гуфтаанд, ки Аббос Алиев дар
Чорљўй «дар хонаводаи болшевики рус Хрони парвариш ёфт
ва ба љунбиши озодихоњии инќилобии Бухоро њамроњ шуд»
(воспитивался в семье русского большевика Хрони и
приобщился к революционно-освободительному движению в
Бухаре).
Чорљўй яке аз калонтарин вилоятњои аморати Бухоро
буд. Дар ин шањр ва атрофи он тољикон бисёр буданд ва шояд
њоло њам бошанд.
Чорљўй дар лаби дарёи Омў воќеъ шуда, бандари
калон ва истгоњи роњи оњан дошт. Аз ин рў он љо русњо бисёр
1
Шўњрат Саъдиев. Аввалин нозири маорифи Тољикистон//Адаб, 2004,
№ 6, с. 67.
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
216
буданд ва дар пањлуи он як шањри нави русї низ сохта
буданд (њангоми марзбандии миллии соли 1924 Чорљўй ба
Туркманистон гузашт ва соли 1991, ки Туркманистон ба
истиќлоли давлатї расид, Чорљўйро Туркманобод ном
карданд). Шўњрат Саъдиев дар асоси он чї аз Бойгонии
давлатии Тољикистон ба даст овардааст, мегўяд, ки Аббос
Алиев дар Чорљўй бо русњо «чун коргар ба фаолияти
мењнатї шурўъ намудааст» ва «њамроњи болшавикони рус ба
муборизаи озодихоњии зидди амирї њамроњ шудааст»
Дар Донишномаи Тољикистони Шўравї-Энсиклопедияи
советии тољик ва Донишномаи Ўзбекистони шўравї-Ўзбек совет
энсиклопедияси омадааст, ки Аббос Алиев аз соли 1917 узви
Њизби коммунистї буд. Вале соли 1917 Њизби коммунистии
Бухоро њанўз таъсис нашуда буд. Пас шояд Аббос Алиев њангоми
кор бо коргарони руси Чорљўй ба узвияти Њизби коммунистии
болшавикии Русия ќабул шуда бошад. Агар дар њаќиќат чунин
бошад, тавон гуфт, фаъолияти инќилобии Аббос Алиев соли
1917, дар 18-солагии ў оѓоз ёфтааст.
Тобистони соли 1918 дар Тошканд Њизби коммунистии
Бухоро таъсис ва 25 сентабри 1918 нахустин Кумитаи марказии
он интихоб гардид. Аббос Алиев аз њамон ваќт узви Њизби
коммунистии Бухоро буд. Ў солњои 1918-1920 дар созмонњои
коммунистии Бухоро ва Когон (Бухорои Нав) кор кард.
Чунончи дар Донишномаи Тољикистон ва Донишномаи
Ўзбекистон омадааст, Аббос Алиев солњои 1918-1920 сардори
Кумитаи њизбии пинњонкори Чорљўй буд. Созмони
коммунистии Чорљўй аз калонтарин гурўњњои њизбї буда, дар
тайёрии инќилоби Бухоро фаъолона ширкат варзид ва Аббос
Алиев яке аз бунёдгузорони Љумњурияти Халќии Шўроии
Бухоро ба шумор меравад.
Њама инќилобкорони Бухоро, ѓайр аз касоне чун
Абдулвоњиди Мунзим (1877-1934) љавон буданд. Чунончи соли
1920 соли пирўзии инќилоб Файзуллоњ Хоља (1896-1938) 24-
сола буд ва дар ин син сарвазир – шахси якуми Љумњурияти
Халќии Шўроии Бухоро шуд. Абдулќодир Муњиддинов (1892-
1934) 4 сентабри соли 1920, яъне дар 28-солагї Раиси Кумитаи
инќилобї таъин шуд, ки баробари Раиси Љумњурист. Аббос
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
217
Алиев аз њамаи онњо љавонтар – яке аз љавонтарин
инќилобкорон буд.
-2-
Мутаассифона, чандон маълум нест, ки Аббос Алиев пас
аз инќилоб бо чї корњо машѓул буд ва ба чї мансабњо расид.
Дар ин бора њар љо ишорањои пароканда ва норавшан мављуд
асту бас. Чунончи дар боло дидем, ки дар нахустин моњњои пас
аз инќилоб ў дар нозирот (комиссариат)-и маориф кор
мекардааст. Шўњрат Саъдиев овардааст, ки Аббос Алиевро
соли 1922 ба Маскав, ба Донишгоњи коммунистии
зањматкашони Шарќ барои тањсил фиристоданд, лекин пас аз
як сол бозпас хонданд ва дар Бухоро вазифањои њизбї доданд.
Дар Донишномаи мазкури Ўзбекистон гуфтаанд, ки узви
Кумитаи марказии комсомоли Бухоро буд. Банда шунидаам,
ки котиби якуми комсомоли Бухоро буд. Дар њаќиќат дар
гувоњиномаи мазкур навиштаанд, ки ў котиби якуми
комсомоли Бухоро буд. Лекин маълум нест, ки аз кай то кай
ин вазифаро иљро кард. Ш. Саъдиев мегўяд, ки Аббос Алиев
чанд гоњ сармуњаррири рўзномаи «Озод Бухоро» ва муовини
нозири маорифи Бухоро буд. Нависандаи тољик Љалол
Икромї дар саргузаштномааш, ки ба номи «Он чї аз сар
гузашт» соли 2006 (пас аз вафоти муаллиф) чоп шуд,
навиштааст, ки Аббос Алиев «пас аз инќилоби 1920 дар
Комитети марказии партияи коммунистии Бухоро кор карда,
ба гумонам, шўъбаи ташвиќот ва тарѓиботро идора мекард».
1
Чунонки мебинем, ин љо Љ. Икромї њам ба тахмин сухан
рондааст. Лекин тахмини ў ба шўъбаи таблиѓот дахл дошта,
дар Кумитаи марказии њизб кор кардани Аббос Алиевро
бидуни шакку шубња таъкид намудааст. Пас ин хабарро, ки
Аббос Алиев дар Кумитаи марказии њизби коммунистии
Бухоро кор кардааст, тавон пазируфт. Аммо боз маълум нест,
ки кай ва чанд гоњ он љо кор кард.
Њоло равшан он аст, ки Аббос Алиеви чобук ва боѓайрат
њар љо кор кунад, аз дилу љон ва бо рўњбаландї кор мекард. Аз
1
Љ. Икромї. Он чї аз сар гузашт//Садои Шарќ, 2008.-№ 3.-С. 39.
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
218
ин сабаб ва бо назардошти хидматњои инќилобии ў соли 1922
бо нишони «Ситораи заррин» («Олтин юлдуз») сарфароз
гардид.
Љалоли Икромї гуфтааст: «Љавони базеб, далер ва боаќл
буд. Њамин ќадар айб дошт, ки дар як љо ором кор карда
наметавонист. Албатта ба яке аз калонњо мечаспид ва танќид
мекард ва бо оппозитсия бармехост».
1
Ба фањми банда, ин
таъкиди Љ. Икромї чунин маъно дорад, ки Аббос Алиев дар
њар маврид ва дар њар масъала фикри мустаќил дошт ва ба
андешаи хоси худ амал мекард. Ў табъи салим ва андешаи
миллї дошта ва наметавонист бо роњу равиши нораво, судљўйї
ва сиёсати пантуркистии баъзе сардорони њукумати Љумњурии
Њалќии Шўроии Бухоро созиш бикунад.
Банда шунида будам, ки Аббос Алиев бо Файзуллоњ
Хоља – шахси якуми кишвар ихтилофи назар дошт. Љалоли
Икромї навиштааст, ки Аббос Алиев «бо Файзулло Хољаев ва
дигарон даст ба гиребон буд».
2
Яъне Аббос Алиев бо
Файзуллоњ Хоља сахт мубориза мекард. Гоњ мубоњисаву
мунозираи Аббос Алиев бо Файзуллоњ Хоља хеле тезу тунд
мешуд. Хоњарнабераи Аббос Алиев Зулфия Рањимова ба мо аз
шунидањояш чунин њикоят кард, ки боре бањси Аббос Алиев ва
Файзуллоњ Хоља чунон шиддат гирифт, ки Аббос беихтиёр
тапонча аз љайб баровард, Файзуллоњ Хоља гурехт, Аббос
тапонча ба даст аз паси ў давид, вале худро ба даст гирифт ва
тир холї накард.
Ба гумони ќавї яке аз моддањои асосии ин ихтилофи
назар, як сабаби ин талошу пархоши сахт масъалаи тољикон
буд. Файзуллоњ Хоља пешвои пантуркистњои Бухоро буда,
турксозии тољиконро як моддаи сиёсати њукумати шўравии
Бухоро ќарор дода буд, аммо Аббос Алиев яке аз тољикгароёни
фидокор буда, барои њимояи њуќуќи мардуми тољик, барои
пешгирии мањви маънавии тољикон мубориза мекард .
3
1
Љ. Икромї. Он чї аз сар гузашт//Садои Шарќ, 2008.-№ 3.-С. 39.
2
Њамон љо.
2
Дар бораи мањви маънавии тољикон ниг.: М. Шакурии Бухорої.
Фитнаи инќилоб// Озодагон, 2008,- №39-46 .
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
219
Ин талоши Аббос Алиев боре чунон тезу тунд шуд, ки ў
бо њаммаслакони тољикгарояш халќи Бухороро ба по хезонида
ба кўчањо баровард. Ин рўйдодро Љалоли Икромї худ дида
буд ва чунин њикоят кардааст:
«Дар хотир дорам, ки боре бо рафиќонаш дар Бухоро
шўриш барин њодисаеро барпо кард. Њамаи мактабњо ва
одамони гузарњоро ба по хезонда ба кўча намоиш ташкил дод.
Маќсад њамин буд, ки мактабњои Бухороро тољикї кунанд!
Дар њаќиќат пас аз намоиш таќрибан њамаи мактабњои Бухоро
ба забони тољикї баргардонида шуданд».
1
Аз ин њикоят ба чанд нукта диќќат љалб кардан мехоњем.
Якум ин ки он намоиш на як рухнамуди андак, балки як
воќиаи калон будааст, зеро чунончи Љ. Икромї мегўяд, Аббос
Алиев «бо рафиќонаш» «њамаи мактабњо ва одамони гузарњо»-
ро, яъне ќариб тамоми халќи шањрро ба по хезонида буд. Аз ин
рў бояд гуфт, ки он намоиш ба як шўриши умумї табдил ёфт.
Аз ин мебарояд, ки дар Бухоро ба муќобили сиёсати
пантуркистии њукумати инќилобї шўриш барпо шуда буд, ки
намунае аз талошњои фарзандони баруманди миллат дар роњи
њифзи њувияти миллї, дар роњи њифзи забон ва фарњанги
миллист. Ин намоишу шўриш њанўз дар таърихи тољикони
садаи бист (замони шўравї) ќайд нашудааст.
Дувум ин ки Аббос Алиев дар ин муборизаи
ќањрамононаи зидди пантуркизм танњо набуд, балки «бо
рафиќонаш» амал мекард ва он њаммаслакони тољикгаройи ў,
он зиёъиёни талошгари тољик чунон зиёд буданд, ки
тавонистанд ќариб тамоми шањрро ба шўр биёваранд. Яъне он
даъво, ки гўё зиёъиёни тољик дар Бухоро пеш аз инќилоб ба
туркони манѓитї ва пас аз инќилоб ба пантуркистњо фурўхта
шуда буданд ва нисбат ба ин «худфурўхтагон» калимањои
«предательство», «трусость», «лживость», «беспринципность»-
ро бояд ба кор андохт--ин «назария»-и «худфурўхтагии
зиёъиёни Бухоро, Самарќанд, Хуљанд» як пиндори ботил аст.
1
Љ. Икромї. Он чї аз сар гузашт//Садои Шарќ, 2008.-№ 3.--С.39-40.
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
220
Мо ин матлабро пеш аз ин чанд бор гўшгузор оварда будем
1
ва
лозим донистем, ки ин љо њам аз гўшрас худдорї накунем.
Севум. Аз ин ёдмондаи Икромї маълум мешавад, ки
Аббос Алиев муборизи шўълавари зидди пантуркизм буда, дар
роњи њаќ ба нотарсї ва љонсупорї талош кардааст, ќобилияте
доштааст, ки љавонони њамиятмандро гирди худ љамъ биёварад
ва ба мубориза сафарбар бикунад, бо санъати суханварї
мардумони зиёдеро ба муборизаи миллии озодихоњї
бихезонад.
Аз ин рў, банда соли 2008 хидмати Љаноби Олї
Эмомалии Рањмон – Раиси Љумњурии Тољикистон пешнињод
кардам, ки номи Аббос Алиев дар ќатори онњое, ки унвони
олии «Ќањрамони Тољикистон»-ро доранд, сабт шавад.
Дар ёддоштномаи Љалоли Икромї, мутаасифона, гуфта
нашудааст, ки он намоиш ва шўриши Аббос Алиев кай рўй
дода буд. Аз рафти сухани Икромї њам ба тахмин замони
вуќўъи воќиаро дарёфтан имкон надорад. Банда дар рисолаи
«Фитнаи инќилоб» фикри худро чунин баён карда будам, ки ин
намоиш бояд соли 1922 ё 1923 рўй дода бошад.
1
Дар овони
љавонї аз хешовандон ва њамшањрињо як-ду бор ба гўшам
расида буд, ки соли 1922 ё 1923 дар Бухоро ѓалаёне сар зада,
мардум бар асари сиёсати пантуркистї ва зидди тољикии
њукумати инќилобии Файзуллоњ Хоља ба шўр омадаанд ва
бетартибињо кардаанд. Агар хато накунам, Љалоли Икромї
њамин рухдодро ба назар дорад. Имрўз банда ба ин андешаам,
ки дар Бухоро – он намоиши зидди пантуркизм, ки Аббос
Алиев сардорї кард, ба гумони ќавї соли 1922 рўй дода буд.
Шояд ин воќеа дар нимаи аввали соли 1922 рўй дода, дар
нимаи дувуми сол, моњи август-сентабр Аббос Алиевро ба
Маскав, ба Донишгоњи коммунистии зањматкашони Шарќ
фиристоданд, яъне аз Бухоро дуртар ронданд, табъид карданд.
Агар ин тахмини мо дуруст бошад, тавон гуфт, ба Маскав, ба
тањсил фиристода шудани Аббос Алиев як навъ љазо барои
ташкили шўриши зидди пантуркизм буд.
1
Ниг.: М. Шакурии Бухорої. Садри Бухоро.-Душанбе: Деваштич, 2005;
Фитнаи инќилоб//Озодагон, 2008.--№39--46.
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
221
Чунончи Икромї мегўяд, пас аз ин намоишу шўриш
ќариб њамаи мактабњои Бухоро ба забони тољикї – ба забони
модарии ањолии шањр гардонда шуд. Ин як пирўзии бузург
буд, ки Аббос Алиев ва намоишгарон ба даст оварданд. Вале
ин пирўзї дер напоид. Њукуматдорон дар андак муддат кам-
кам боз мактабњои Бухороро ба забони ўзбекї гардонданд.
Маълумоте њаст, ки соли 1924 – дар охирин соли мављудияти
Љумњурияти Халќии Шўроии Бухоро як мактаби тољикї боќї
намонда буд, њамаро ўзбекї карда буданд.
Дар дањаи бисту сии садаи бист дар Бухоро ва
Самарќанд чанд бор бо љидду љањди зиёъиён мактабњои шањру
атроф ё як ќисми он тољикї шудааст. Лекин баъдтар боз он
мактабњоро ба ўзбекї гардондаанд, зиёъиёни мубориз ва
ташаббускори тољикї кардани мактабро таъќиб кардаанд,
љазо додаанд, аз шањр дур рондаанд ва њоказо. Агар таърихи
мактаби тољикии Бухорову Самарќанди садаи бист навишта
шавад, њама иборат аз талошу пархоши зиёъиёни
маорифпарвар дар роњи њифзи забони модарї ва њувияти
миллї буда, баъзе сањифањои он хунин ва њокї аз фољиањо
хоњад буд. Афсўс, ки барои пажўњиш ва навиштани чунин
таърихе иљозат нахоњанд дод.
***
Љалоли Икромї аз љузъиёти њаёти Аббос Алиев боз
якеро ёдовар шудааст. Ў мегўяд:
«Аз њамон рўзњо як чиз ба хотирам мондааст: Соли 1924,
моњи январ дар Бухоро кадом як дастаи артистони тотор ба
гастрол омада, пйесаи «Йўлбосар Алим» ва чанд пйесаи
дигарро намоиш медоданд. Як шаб дар посољ, дар бинои театр
ба тамошои «Йўлбосар Алим» машѓул будем, ки нохост дар
айни рафтаистодани бозї пардаро пўшонданду ба пеши сањна
Аббос Алиев баромад ва гиря карда хабар дод, ки «доњии
мењнаткашони олам», «падари бузургвори мо» - Владимир
Илич Ленин аз дунё чашм пўшид! Мо њама маъюс ва ѓамгин
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
222
шудем. Театр ва сањнаро фаромўш карда, аз љо бархостем ва
хона ба хона шудем. Рўзи дигар митинги калоне бар по шуд.
Дар ин љо њам Аббос Алиев ба сухан баромад».
1
Аз ин тасвири Икромї, аз ин ки Аббос Алиев ашкрезон
аз даргузашти Ленин хабар дод, бармеояд, ки ў ба ормонњои
коммунистї содиќ аст, агарчи бо сиёсати пантуркистии баъзе
њукуматдорони Бухорои шўравї ва баъзе сарварони Њизби
коммунистии Бухоро мубориза мекард ва шояд дар бархе
масъалањои дигар њам бо онњо ихтилоф дошт, ба мароми
коммунистї ва шояд ба болшавизм низ шак наоварда буд, ба
маслаки коммунистии худ устувор буд.
Аз ин ки хабари даргузашти Ленинро Аббос Алиев ба
мардум расонид ва рўзи дигар њам дар митинги шањрї ў
суханронї кард, тавон пай бурд, ки ў соли 1924 дар њаќиќат
корманди шўъбаи таблиѓоти Кумитаи марказии њизби
коммунистии Бухоро ё ки мудири ин шўъба буд. Пас он гуфтаи
Икромї (чунончи дар боло дидем), ки Аббос Алиев гўё дар
шўъбаи ташвиќоту тарѓиботи КМ кор мекард, аз њаќиќат дур
нест.
-3-
Соли 1924 Љумњурияти Халќии Шўроии Бухоро барњам
хўрд. Бухороро ба импиротурии болшавикї илњоќ карданд. Бо
марзбандии миллии Осиёи Миёна соли 1924 Љумњурияти
Шўроии Сотсиалистии Ўзбекистон ва дар њайъати он
Љумњурияти Мухтори Шўроии Сотсиалистии Тољикистон
таъсис шуд. Аз Бухоро, Самарќанд, Хуљанд, Истаравшан,
Конибодом, Исфара ва ѓайра мардумоне, ки касбу кори
гуногун доштанд, ба шањри Душанбе омадан гирифтанд ва
бештари онњо маќсад доштанд, ки Тољикистон бисозанд.
Бисёре аз тољикгароёни Бухоро, касоне чун Абдулќодир
Муњиддинов ва Аббос Алиев ба Тољикистон омаданд.
Абдулќодир Муњиддинов нахустин сарвазири Тољикистон–-
раиси Шўрои комиссарони халќї ва Аббос Алиев якумин
1
Љ. Икромї. Он чї аз сар гузашт//Садои Шарќ, 2008.-№ 3.-С.39.
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
223
вазири маорифи Тољикистон – комиссари халќии маориф шуд.
Муовини Аббос Алиев устод Лоњутї буд.
Дар зиндагиномаи мухтасари Аббос Алиев дар
донишномањои мазкури Тољикистон ва Ўзбекистон гуфта
шудааст, ки ў солњои 1924 –1927 вазири маориф ва дар айни
замон узви Бюрои Кумитаи марказии њизби коммунистии
Тољикистон будааст. Банда медонам, ки Аббос Алиев он солњо
сардори якумин ятимхона (интернат)-и Тољикистон дар
Душанбе низ буд ва Мирзо Турсунзода чанд гоњ дар ин
саѓирхона ба дасти Аббос Алиев тарбия дидааст.
Аббос Алиев ба сифати вазири маориф бо кушодани
нахустин мактабњои шўравї ва бо тарбияи якумин муаллимони
ин мактабњо машѓул буда, барои ба вуљуд овардани низоми
нави замонии тањсилот дар Тољикистон аввалин ќадамњои
љиддї гузошт. Дар Донишномаи Тољикистони шўравї ўро «яке
аз муассисони маорифи халќ» номидаанд.
Он солњо, ки вазири маориф буд, дар њама соњањои њаёти
фарњангии Тољикистон, ки нав шакл мегирифт, ширкат дошт.
Барои таъсиси якумин маљаллаи Тољикистон «Дониш ва
омўзгор» бисёр давутоз кард ва соли 1926 сармуњаррири он
буд. Инчунин нахустин рўзномаи Тољикистон «Бедории тољик»
бо ширкати фаъолонаи ў таъсис ёфт.
1
Ш. Саъдиев мегўяд: «Ў
чун рўзноманигори оташсухан бо маќолањои рўзмарааш дар
љумњурї машњур буд».
Дар солњои вазирї муборизаи зидди пантуркизмро
идома дод. Намунаи барљастаи ин мубориза маќолаи машњури
ў «Масъалаи миллї дар Бухоро ва атрофи он» аст, ки соли 1928
чоп шуд. Дар ин маќола ў чун Абдулќодир Муњиддинов ва
дигарон кўшидааст исбот бикунад, ки мардуми Бухоро ва
атрофи он тољиканд ва бояд мактаби тољикї дошта бошанд.
Ин маќолаи Аббос Алиев падидае аз њаќталабии миллии
мардуми тољик ва муборизаи миллии озодихоњии эшон аст. Ба
1
Дар ин бора ниг.: П. Гулмуродзода. Маорифпарварї ва низоми нави
љањон.-Душанбе: Ирфон, 2006.-С. 152-158 .
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
224
наздикї Пайванди Гулмуродзода ин маќоларо бори дувум чоп
кард.
1
Азбаски устод Айни аз душманони сахтрави пантуркизм
буд ва бо Файзуллоњ Хоља ихтилоф дошт, Аббос Алиев ўро
бисёр њурмат мекард. Шояд аз њамин сабаб бошад, маќолаеро,
ки дар бораи «Намунаи адабиёти тољик» навишт ва эродњо
дошт, нахост, ки аз номи худ чоп бикунад. Ин маќолаи Аббос
Алиев аз номи Љалоли Икромї ба чоп расид.
***
Сабаби рафтани Аббос Алиев аз вазорати маорифи
Тољикистони мухтор маълум нест. Дар њамон гувоњинома
(Справка о научно-педагогической работе профессора А. А.
Алиева), ки дар Бойгонии давлатии Тољикистон дар парвандаи
Аббос Алиев њаст, ишора шудааст, ки ба сабаби ихтилофи
назар бо И. А. Зеленский – котиби Дафтари осиёимиёнагии
Кумитаи Марказии Њизби коммунистии Иттињоди Шўравї
охири соли 1926 Аббос Алиев ба Тошканд пас хонда шуд: «В
связи с его разногласием с секретарем Средазбюро ЦК
Зеленским (впоследствии расстрелянным врагом народа), А. А.
Алиев был отозван из Таджикистана в конце 1926 г».
Чунонки мебинем, сабаби барканории Аббос Алиев аз
Вазорати маорифи Тољикистон ихтилофи ў бо И. Зеленский
будааст. Маълум мешавад, ки на танњо бо Файзуллоњ Хоља ва
рањбарони љумњурии Бухоро, балки бо рањбарияти созмони
коммунистии Осиёи Миёна низ ихтилоф доштааст. Ин љо он
гуфтаи Љалоли Икромї, ки Аббос Алиев њамеша бо сардорон
даст ба гиребон буд, боз як бор тасдиќ мешавад.
Мутаассифона, аз њеч сарчашмае ошкор нагардид, ки
Аббос Алиев бо И. А. Зеленский чї ихтилоф дошт. Шояд ин
ихтилоф ба табартаќсими соли 1924, ки И. Зеленский яке аз
сардорони он буд, алоќа дошта бошад. Мањз дар њамин ваќт
Аббос Алиев дар бораи вазъи онрўзаи мардуми Бухоро
маќолае ба номи «Масъалаи миллї дар Бухоро ва атрофи он»
1
Ниг.: П. Гулмуродзода. Забон ва худшиносии миллї, ќ. 1.-Душанбе,
2007.-С.202-212.