Книга Шакури. Пантуркизм ва сарнавишти таърихии точикон
Подождите немного. Документ загружается.
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
195
шумора ба љои шашум фаромаданд: 1,6 фоизи ањолиро (19.728
нафар) фароњам оварданд. Дар вилояти Самарќанд њамон сол
тољикон 4,1 фоизи ањолиро ташкил мекарданд.
Ва њол он ки дурўѓ аст ин раќамњо! Тољикони Бухорову
Самарќанд намурдаанд. Сол аз сол шумораи онњо, чун шумораи
дигар халќњои серфарзанди Ўзбекистон ва тамоми Осиёи Миёна
меафзояд. Шиносоии бевосита бо вазъияти вилояти Бухоро
санадњои зеринро намоён сохт:
дар шањри Бухоро тољикон бештар аз 60 фоизи ањолиро
ташкил медињанд, ўзбекон бошанд, аз 10 фоиз зиёд нестанд;
дар ноњияи Рометан аз 140 дењае, ки Н. Њотамов аз назар
гузоринидааст, дар 75 дења тољикон, дар 48 дења ўзбекњо, дар 9
деха тољикону ўзбекон, дар 6 дења туркманњо, дар 2 дења
туркманњову ќазоќњо умр ба cap мебаранд;
дар ноњияи Шофирком аз 135 дења, дар 35 дења тољикон, дар
73 дења ўзбекњо, дар 24 дења тољикњою ўзбекњо, дар 1 дења
тољикону туркманњо, дар 21 дења туркманњо зиндагї мекунанд.
Таъкид кардан зарур аст, ки дар ноњияњои Шофирком,
Рометан ва ноњияњои дигари вилояти Бухоро дењоти тољикнишин
аз дењањои ўзбекнишин хеле бузургтар буда, онљо шумораи ањолї
низ бамаротиб зиёдтар аст.
Дар Ѓиљдувон, Свердлов ва дигар ноњияњои вилояти Бухоро
тољикон ќисмати асосии ањолиро ташкил медињанд (Мурољиат
кунед ба маќолаи Н. Њотамов. Сиёсати миллии лениниро ба њаёт
татбиќ намоем//«Омўзгор», 19 сент. 1990).
Бино ба њособи мардумшиносони ленинградї, масалан Р.
Рањимов зиёда аз 80 фоизи ањолии вилояти Бухоро тољиканд.
Таќрибан чунин манзараро дар шањои Самарќанд, дар
ноњияи Советобод, Самарќанд ва Ќизилтеппа мушоњида кардан
мумкин аст.
Чунин аст асли њол, асли воќеият, ки аз маълумоти расмї
куллан фарќ мекунад: маълумоти расмї асли њолро ба маънии
дигар, ба маънии бењуќуќии миллии тољикони Ўзбекистон, ки аз
имконияти ошкоро ва бо ифтихор эълон доштани мансубияти
миллии худ мањруманд, таљассум месозад. Он руйдод, ки соли
1929 буд, яъне чунин њолат, ки «њатто њизбиён метарсиданд ва
њатман худро ўзбек менавиштанд», њамоно идома дорад.
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
196
Њарчанд бояд гуфт, ки њоло вазъият каме дигар шудааст.
Агар соли 1979 тољикони Ўзбекистон 595,000 буданд, бино ба
омори соли 1989 шумораи онњо ба 934.000 расидааст. Инро то
андозае як падидаи пешбар шуморидан мумкин аст, вале дар
айни замон бояд гуфт, ки раќамњои мазкур шањодат бар он
медињанд, ки равандњои инкилобии нимаи дуюми солњои њаштод
ба худогоњии миллии тољикони Ўзбекистон ва ё ба
фаъолиятмандии ошкорои иљтимоии онњо кам таъсир
бахшидааст. Фишори замони волунтаризм ва касодиву рукуд дар
шуури мардум хеле реша рондааст.
-6-
Аз солњои бист боз як тамоюли дигар ављ гирифт, ки
ўзбеконидани таърих метавон номид. Ин тамюл махсусан дар
дањањои охир хеле ќувват ёфт. Моњияти тамоюли мазкур иборат
аз он аст, ки аз сиёсати ўзбекгардонї чунин «хулосаи мантиќї»
бароварданд: модомки ањолии Бухорову Самарќанд ўзбек
будаанд, табиъист, ки он њама арзишњои маънавї, ки дар зарфи
чандин садањо дар ин шањрњо офарида шудаанд, ба ўзбекњо
тааллуќ доранд. Ёдгорињои таърихии илму фарњанг, олимону
адибони бузург, њунармандони забардасти гузашта њама ўзбеку
моли ўзбек эълон шуданд. Дар тадќиќоти илмї, дар асарњои
илмии оммабоби таърихї аќидае пайваста гўшзад меояд, ки аз
асрњои XIV-XV, яъне аз замони Темури ланг ин љониб дар
Мовароуннањр фаќат туркњову ўзбекњо умр ба cap мебаранд.
Гоњо дар омади гап таъкид мешавад, ки дар шањрњо тољикон њам
хол-хол гўё дар љазирањои алоњида мезистанд. Чунин аќидахои
зиддиилмию бебунёд њотто дар баъзе нашрияњои Маскаву
Ленинград ба чашм мерасанд.
Агар асарњои муњаќќиќони Маскаву Ленинград ба забони
ўзбекї чоп шавад ва дар он таърихи гузаштаи Осиёи Миёна
холисона нишон дода шуда, ба ин васила ногузир аз адабиёти
классикии тољикї ва намояндагони он сухане рафта бошад ва
ѓайра, ноширони ўзбек диќќаткорона матнро аз калимањои
«тољик» ва «тољикї» тоза мекунанд, онро ба «ўзбек» ва «ўзбекї»,
дар баъзе мавридњо онро ба «форсї» иваз менамоянд.
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
197
Дар шиносномањо, рањномаи сайёњон ва њатто дар
энсиклопедияи советии Ўзбекистон номи олимон, адибон,
њунармандони Бухорову Самарќанди асрњои гузашта аксаран бе
таъкиди он ки эшон намояндагони маданияти тољиканд, зикр
мегардад. Хонандаи ноогоњ гумон мекунад, ки модом онњо дар
Самарќанд ва ё Бухоро ба дунё омада дар он љо умр ба cap
бурдаанд, пас ба халќи ўзбек тааллуќ доранд. Њадаф аз нишон
надодани мансубияти миллии мардони таърих мањз гўл задани ин
тоифа мардуми нобалад аст.
Дар мавзуъњои таърихї низ ба њамин «дастур» асарњои
бадеї офарида мешаванд. Дар романњо, достонњо ва драмањои
нависандагони ўзбек, ки ба таърихи ќадиму љадиди Осиёи Миёна
бахшида шудаанд, тамоми таърих ба ўзбекон мансуб дониста
мешавад ва фаќат онњо чун мардуми тањљої зиндагию амал
мекунанд. Ѓояи асосии ин ќабил асарњоро як персонажи романи
М. Мањмудов «Ќуллањои љовид» луччаку пўстканда ифода
кардааст. Вай дар бораи аморати Бухоро ва кишвари Туркистони
миёнаи асри XIX чунин гуфтааст: «Ин замин, ин кишвар ба
ўзбекон тааллук, дорад! Њама азони ўзбекњост...» (маљаллаи
«Шарќ юлдузї», 1981, № 10, с. 71).
Чанд мисоли ин гуна таърихфањмиву таърихфањмониро аз
маќолаи камина «Дурустињо асоси ошноист» («Садои Шарќ»,
1990, № 2, сањ. 109-121) дидан мумкин аст.
Ин аст, ки шиори «тољик нест, мо њама ўзбек њастем», ки
солњои 20-ум хеле васеъ таблиѓ мегардид, солњои сї њам зинда
буду имрўз њам аз байн нарафтааст.
Нависандаи халќии Ўзбекиетон Мирмўњсин дар бораи
ёдгорињои оламшумули Бухорову Самарќанд чунин навиштааст:
«Сарзамини мо соњиби ёдгорињои бебањои таърихиву фарњангист,
ки аз гузаштаи пуршарафи халќи ўзбек шањодат медињад.
Регистон, Манораи Калон, Арк, маќбараи Исмоили Сомонї,
Кукалтош, расадхонаи Ўлуѓбек, мадрасањои бешумор, пулњо,
ќалъањо, ќасрњо… Офаридањои олиљаноб, ки барњаќ достонњое аз
санг, мусиќие аз санг номидаанд» (Мирмўњсин. За правду
истории//«Правда Востока», 7 июли 1989).
Дар ин љо Мирмўњсин њама осори таърихии Бухорову
Самарќанд ва чанде аз Фарѓонаву Тошкандро ном бурдааст. Њар
кас, ки аз таърих андак хабар дорад, медонад, ки нерўи асосии
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
198
таърихсозї ва фарњангофаринї дар сарзамини Ўзбекистони
кунунї аљдоди тољикон буданд, аммо истилогарони турку ўзбек
бо тохтутози доимї ин осори таърихиро хароб мекарданд.
Камина бар инам, ки чунин лофњо ба њофизаи таърихии
асил, ба худшиносии њаќиќии миллї њеч нисбате надоранд, зеро
љўши «эњооси ватандўстї» ва «ифтихори миллї» муаллифро ба
он водоштааст, ки њама чизро ба халќи худ нисбат дињад, имкон
надодааст, ки дар пањлўи халќаш халќи дигареро бубинад.
Изофанависии ба худ хоси таърихиву фарњангї, кўшиши
ќадимтар ва бењтар нишон додани таърихи халќи худ, тањрифи
сањми таърихии халќњои дигар, махсусан халќи тољик, бештар аз
њама ба пояњои маънавию ахлоќии ўзбекони њозира теша мезанад
ва барои худшиносии онњо зарар дорад Мо кайњо ба мушоњида
гирифтаем, ки худшиносии иљтимоиву таърихии чанд насли
љавонони ўзбек, њофизаи таърихии онњо аз бисёр љињатњо ба
самти нодуруст ва дурўѓин љараён гирифтааст: тасаввуроти онњо
дар бораи худ, дар бораи халќи худ ва таърихи он, дар бораи
халќњои дигар, аз љумла тољикон на њамеша ба воќеият мувофиќ
меояд. Ба ин њаќиќат аз рўйи эссеи шоири шинохтаи ўзбек
Муњаммад Алї «Худро бишнос», ки 30-31 августи соли 1988 дар
рўзномаи љавонон «Ёш ленинчї» ба табъ расидааст ва бисёр
асару маќолањои дигар бовар њосил кардан мумкин аст.
Албатта њар гуна зуњуроти миллатгарої, шовинизми
размљўй пеш аз њама теша ба решаи халќи худ задан аст, зеро ки
дар миёни мардум муњити носолими ахлоќиву психологиро
парвариш медињад. Ин амал ба муносибати байни халќњои
тољику ўзбек зарарњои бисёр овард.
Мо бояд он вазъиятро ба эътибор бигирем, ки ин њама
беадолатињо дар пеши назари дигарон ба вуќўъ мепайвандад ва
то андозае ба ањли љомиаи љумњуриятњои Осиёи Миёна, балки
хориљ аз он њам маълум аст. Онњое, ки аз минтаќањои дигари
мамлакат ба Бухорову Самарќанд меоянд, зуд ба носозии
«вазъияти миллї» бовар њосил мекунанд, ки ин њам ба мафкураи
одамон таъсири манфї мебахшад. Дар хусуси мењмонони хориљї,
бахусус мењмонони Афѓонистон, Эрон, Њиндустон ва Покистон -
ин кишварњое, ки ба воќеањои Осиёи Миёна њамеша диќќати
махсус зоњир мекунанд, њољати гап њам нест.
-7-
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
199
Баъди анљумани XXVII КПСС бисёр тољикони Самарќанду
Бухоро чанд бор ба маќомоти боло мурољиат карда, аз ањволи
вазнини худ шикоят намуданд. Дар натиља байни КМ ПК
Тољикистон ва Ўзбекистон бо маќсади њамкорї ва ќонеъ
гардонидани талаботи тољикони Ўзбекистон робитањое муќаррар
гардид. Соли 1988 КМ ПК Ўзбекистон рољеъ ба кушодани
мактабњои тољикї (ба он шарт, ки падарону модарон розї
бошанд) ва гурўњњои тољикї дар мактабњои олї (ба он шарт, ки
хоњишмандон пайдо шаванд), нашри рўзномањои тољикї
(албатта, агар обуна љамъ ояд), намоиши барномањои
телевизиони тољик ва ѓайра наќшаи чорабинињо тартиб дод.
Зимнан, дар Ўзбекистон бо исрори љомиа пештар њам на як
бору ду бор чунин ќарорњо ва чорабинњои мушобењ ќабул
гардидаю ба наќша гирифта шуда буданд. Вале њеч яке аз онњо
иљро нагардид ва вазъият бењ нашуд, бадтар шуд. Албатта, имрўз
бештар эътимод њаст, ки он чї ба наќша гирифтаанд, амалї хоњад
шуд. Вале чорањои ночизе пешбинї шудааст. Ин чорабинињои
ночиз њам асосан дар рўйи ќоѓаз иљро шуду бас. Наќшаи
чорасозињои КМ ПК фаќат дар рўзномањои вилоятии
Тољикистон чоп шуда, ба сањифаи матбуоти марказии љумњурии
Тољикистону Ўзбекистон poњ наёфтанд, яъне љомиа аз онњо
аксаран бехабар аст ва имкон надорад, ки иљрои онњоро зери
назорат бигирад.
Аз ин њама маълум мегардад, ки он наќшањоро иљро кардан
чандон намехоњанд, ин дафьа низ ният надоранд, ки вазъиятро
ќатъиян таѓйир дода, оќибатњои сиёсати ўзбекониданро бартараф
намоянд. Чунончи, њанўз њалли амалии чорањои пешбинишуда
оѓоз наёфта дар Бухоро бар зидди кушодани синфњои тољикї,
чанд далел пеш оварданд (мурољиат шавад ба рўзномаи
«Советская Бухара», 21 январи 1988, мусоњиба бо котиби кумитаи
вилоятии њизб). Дар байни падару модарон дар он хусус, ки агар
фарзандонро ба мактабњои тољикї дињанд, бо чї душворињо pў
ба pў хоњанд шуд, фаъолияти «дилсўзона»-и тавзењотї ављ
гирифт. Дар натиља соли тањсили 1988-1989 дар Бухоро њамагї як
синфи тољикї кушода шуд. Ин ягона синфе буд, дар шањре, ки
аксарияти кулли ањолиаш тољиканд.
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
200
Дар вилояти Бухоро дар моњи сентабри соли 1988 њамагї 10
синфи нави тољикї кушода шуд. Ва њол он ки дар охири солњои
панљоњ дар вилоят миќдори мактабњои тољикї ба 100 мерасид. Ва
акнун 10 синф ба љои 100 мактаб!
Дар ин миён воситањои ахбори умум, аз љумла, ТАСС ва
нашрияи Агентии «Новости» ин «комёбињои» ќонеъ гардидани
манфиатњои тољикони Ўзбекистонро дар саросари љањон овозаю
дарвоза карданд. Раиси комиссияи доимии Шўрои Олии
Ўзбекистон оид ба муносибатњои байни миллатњо ва тарбияи
интернатсионалї Эркин Юсупов аз сањифаи маљаллаи
«Коммунист» (1989, № 8) ин хабарро такрор намуда, хост моро
бовар кунонад, ки «фаќат дар Самарќанд 8 мактаби тољикї»
кушода шуд (њол он ки на њашт мактаб, балки њашт синф кушода
шуда буд), «нашри рўзномањои вилоятии Самарќанду Бухоро ба
забонњои ўзбекї, русї ва тољикї шурўъ гардид», «бисёр
тољикон... паспортњои нав гирифтанд, ки мансубияти миллиашон
аниќ карда шудааст» ва ѓайра. Ба ин њама баъзе олимон низ моро
бовар кунондан хостанд («Вопросы истории», 1989, №5). Ва њол
он ки њеч яке аз ин бовар кунониданњо ба воќеият мувофиќат
намекард, ин њама дурўѓи мањз буд ва дар ин хусус дар матбуот
андаке сухан рафтааст (аз љумла мурољиат шавад ба навиштаи
камина дар маљаллаи «Коммунист»-и Маскав, 1990, № I)
Чунонки мебинем, воситањои ахбори умум, матбуоти
њизбиву шўравї ва нашрияњои илмї барои гўлзанї ва интишори
маълумоти дурўѓ истифода мешаванд. Сохтакорию ќалбкорї,
тањрифи санадњо ба таври расмї густариш меёбад. Ин њама ба
сиёсати ўзбеконидани солњои бист ва дањањои баъдї куллан
монандї дорад. Њадафњо ва усулњои амалї кардани ин сиёсат
таѓйир наёфтааст.
Ба тољикони Бухорову Самарќанд ба азобу машаќќати зиёд
гоњо муясcap мешавад, ки аз гов ѓадуде рўёнанд, чунончи, дар
рўзномае як сањифаи тољикї, дар баъзе мактабњо як синфи тољикї
кушоянд ва ѓайра. Кори тољикон дар Ўзбекистон ба пои мўрча
пеш меравад.
Бино бар ин, ањли љомиа кайњо дар сари чунин аќида
омадаанд, ки вазъияти тољикони Ўзбекистон, махсусан, тољикони
Бухорову Самарќандро фаќат бо маљмўи чорањои ќатъие, ки аз
љониби Марказ дастгирї ва амалї шавад, таѓйир додан мумкин
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
201
аст. Ваќти он расидааст, ки бо љидду љањди тамом ва ќатъият он
беадолатии миллї, ки солњои бист содир шуда беш аз пеш
натиљањои фалокатбори иљтимоиву ахлоќї ва милливу психологї
ба бор меорад, барњам дода шавад.
Зиёиёни тољик, рањбарияти љумњурияти Тољикистон аз
солњои бист cap карда, чандин маротиба масъалаи Бухорову
Самарќандро ба миён гузошта буданд. Абдулќодир
Муњиддинов, ки гаштаю баргашта бар зидди бузургманишии
ўзбекї баромад менамуд, таъкид дошт, ки «вазъияте, ки дар
њоли њозир мављуд аст, бешубња ѓайритабиист» (маљаллаи «За
партию», 1928, № 9, с. 66). Яке аз роњбарони маъракаи таќсими
њудуди миллии Осиёи Миёна (1924) И. Зеленский, чунон ки
дидем, на фаќат эътироф кард, ки марзбандї як кори
табартарош аст («работа, проделенная топором»), балки зарур
медонист, ки ин масъала «вобаста ба ирода ва хоњиши ањолї»
аз нав баррасї шавад (мурољиат кунед ба маќолаи ў
«Национально-государственное размежевание Средней Азии»
дар кит. «На историческом рубеже», Ташкент, 1974).
Вобаста ба ин санади зеринро таъкидан гўшрас меорем:
соли 1924 Бухорову Самарќанд, ба шањодати њуљљатњо
«муваќќатан, то фаро расидани шароити мусоид барои
густариши минбаъдаи давлатдории њамаи тољикони Осиёи
Миёна дар њудуди Ўзбекистон мононда шуданд». Дар ин бобат
Абдурањим Њољибоев, ки дар маъракаи таъсиси мухторияти
Тољикистон (1924) ва ба љумњурияти иттифоќї табдил ёфтани
он (1929) ширкат варзида буд, низ гувоњї медињад. Вай, ки
баъдтар раиси Совети Комиссарони Халќи Тољикистон таъин
шуда буд, дар бораи воќиањои соли 1924 чунин навиштааст:
«Барои чандин сабабњои умумї Бухоро, Самарќанд ва Хуљанд
бо ин укругњо, ки аксарияти нуфусашон тољиканд, муваќќатан
дар дохили љумњурияти Ўзбекистон монданд» (А.Њољибоев.
Љумњурияти њафтум - Тољикистон. Тошканд - Сталинобод,
1930, сањ. 10).
Ин њаќиќат, ки њам дар соли 1924 ва њам дар соли 1929
Бухорову Самарќанд дар њудуди республикаи Ўзбекистон
муваќќатан мононда шуда буд, дар ёди бисёр одамони огоњи
он даврон боќї мондааст.
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
202
Маълумоте њаст, ки солњои бист тањти роњбарии В. В.
Куйбишев комиссияе ташкил шуда буд, солњои баъди љанг њам
комиссияи дигаре амал мекард, ки ба он Г. М. Маленков
роњбарї менамуд. Муддати зиёд њар ду комиссия бо њалли
масъалањои Бухорову Самарќанд ва вилояти Сурхондарё
машѓул буд. 3 феврали соли 1930 дар хусуси ба ЉШС
Тољикистон дода шудани вилояти Сурхондарё ќарори
Кумитаи Марказии Иљроияи СССР ќабул шуд. 13 феврали
њамон сол бо сабабњои номаълум Ќарори мазкурро бекор
карданд. Њеч маълум нест, ки чаро чунин ќарори љиддии сатњи
олиро пас аз дањ рўз бекор кардан лозим омад. Њамин тариќ,
фаъолияти комиссияњои ёдшуда низ ба анљом нарасид. Бино
бар он ки архиви мавод дастнорасанд, фаќат тахмин кардан
мумкин аст, ки кадом куввањо ба њалли ин масъала халал
расонидаанд. Шояд муносибати И. В. Сталин ба масъалаи
мазкур низ ба таъхир пазируфтани њалли он сабаб шуда бошад.
Охир ў чандин маротиба ба мурољиати рањбарони Тољикистон
рољеъ ба Самарќанду Бухоро ва вазъияти тољикони
Ўзбекистон таваљљўње зоњир накард.
Њоло, дар љараёни бозсозињои љомиа мо њаќ дорем њалли
ќатъии чунин проблемањои љиддиро, ки аз системаи маъмурию
фармонфармої мерос мондааст, чашмдор бошем. Дар айни
замон масъалаи Бухоро, Самарќанд ва Сурхондарё дар
Тољикиситон яке аз мониањои асосии бозсозї гардидааст, зеро
ки бевосита ба замони зўроварию карахтї вобастагї дорад.
Њоло такя ба аќли салим ва њаќиќати объективї, омўзиши
њамаљонибаи маводу њуљљатњо (материали таърихї, этнографї,
забоншиносї, демографї ва ѓайра) ва шиносоии бевосита бо
вазъияти мањалњои тољикнишин беш аз њама ба њалли масъала
мусоидат хоњад кард. Тааммули амиќ ва гуногунљињати илмие,
ки ба олитарин ѓояњои башарпарварї бунёд ёфтааст, бояд
мўњраи асосии њалли масъала ќарор бигирад.
Мо аќидаи комил дорем, ки масъалаи тољикони Бухорову
Самарќанд пеш аз њама фаќат масъалаи иљтимоиву иќтисодї
набуда, дорои ањамияти гуманитарї, иљтимоиву маънавї ва
ахлоќист: ин љо гап дар сари ниёзњои иќтисодї, моддї ва
мадании мардум набуда, сухан аз ќисмати минбаъдаи
маънавию ахлоќии халќ меравад, гап ба сарнавишти халќи
Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тољикон
203
ќадиме, ки дар офариниши тамаддуни љањонї фаъолона
ширкат варзидааст, дахл дорад.
Феълан мо бояд имкон дошта бошем, ки њаќиќатро,
бебунёдии тарѓиботи тањрифкоронаро, ки дар зарфи солњои
зиёд дар байни тољикони Бухорову Самарќанд сурат мегирифт,
ба мардум бинамоем. Мардум бояд дар бораи худ, дар бораи
мансубияти миллии худ њаќиќатро донанд. Зарур аст, ки дар
миёни тољикони Ўзбекистон фаъолияти равшангарї ба роњ
монда шавад ва дар сањифањои матбуоти љумњурї ва марказї
бањсу мунозирањо ба вуќуъ пайвандад.
Чунин фаъолияти равшангарї дар байни ањолии ўзбеки
Ўзбекистон ва ўзбекони Тољикистон низ бояд ба роњмонда
шавад. Номзади илми таърих Намоз Њотамов, ки бо вазъи
Бухоро ба хубї ошност, шањодат медихад, ки «дар ин вилоят
тољикон, ўзбекон ва турманњо дўстона умр ба cap мебаранд.
Њар ваќте ки дар байни ўзбекњо дар бораи тољикон гуфтугўи
номатлубе ба миён ояд, худи ўзбекон мекўшанд, ки онро
пешгирї намоянд. Тољикону туркманњо низ дар навбати худ
њамин тавр рафтор мекунанд». Хуллас, на фаќат дар Бухоро,
балки дар тамоми Осиёи Миёна мардумони гуногунмиллат бо
сулњу салоњ зиндагї доранд. Ин њолат ба муваффаќияти
чораљўињои тавзењотие, ки њамаљониба, андешида ва даќиќ
ташкил шуда бошад, ба фаъолияти њаќиќатан илмии оммабоби
равшангарї мусоидат намуда, њам худшиносии иљтимоиву
таърихии тољикон ва њам ўзбеконро амиќ хоњад бурд.
То имрўз чунин фаъолияту чораљўињо ѓаразкоронаву
яктарафа пеш гирифта мешуданд ва дар мафкураи тољикони
Ўзбекистон ва худи ўзбекњо тасаввуроти дурўѓине дар бораи
худ, дар бораи њастии иљтимоиву таърихии хеш њосил
мекарданд. Чунин таблиѓоти яктарафаро, ки бар зидди
тољикон - яке аз халќњои бародар равона шудааст, њатман
решакан бояд кард. Таблиѓот бояд хосияти объективї дошта,
аз љињати илмї асоснок бошад ва манфиати њамаи халќњои ин
сарзаминро баробар ба эътибор гирад.
Фикри мазкур на фаќат ба таблиѓот, балки ба љамеи
фаъолияти мо дар љараёнгоњи муносибати байни миллатњо
тааллуќ дорад. В. И. Ленин навишта буд: «Таљрибаи мо дар
нињодамон чунин аќидаи ќатъиеро устувор кард, ки фаќат
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
204
таваљљўњи азим нисбат ба манфиати миллатњои гуногун
заминаи низоъњоро нест намуда, нобоварии дутарафаро
бартараф месозад» (Полн. собр. соч., т.45, с.240). Ањамияти ин
суханњо дар рўзгори мо, ки муносибати байни миллатњо нињоят
тезу тунд гардидааст, беш аз пеш меафзояд.
Дар кори љиддие монанди ташаккули мазмуни њаќиќии
худшиносии иљтимоъиву маънавї ва миллї, софкорї кардани
он аз дурўѓу тањриф фаќат ба ќудрати воситањои таблиѓот умед
бастан нашояд. Бояд шароити зиндагї таѓйир дода шавад.
Зарур аст, ки бунёди маънавию ахлоќии воќеияти иљтимоъї
устуворї ёбад ва дар зењни мардумон эњсоси шаъни инсонї ва
ифтихори њаќиќии миллиро ангезиш дињад. Мо пеш аз њама аз
инкишофи демократия ва устувории ќонун, њамчунин аз
хукмдории тавоною комилњуќуќи президентї умед дорем, ки
чунин шароити иљтимоъиву сиёсие фароњам меоварад,
шароите ба вуљуд меорад, ки њар халќ дар куљо ки бошад,
оромона зиндагї хоњад кард ва зарурате пайдо нахоњад шуд,
ки миллати хешро пинњон намояд.
Маќомоти њокимияти давлатї ва идорї, прокуратура,
ташкилоти њизбї бояд сахтгирона назорат кунанд, ки дар ягон
риштаи њаёти љамъият њуќуќи шањрвандии мардум бино ба
мансубияти миллї заррае коњиш наёбад, масалан, њангоми ба
кор даромадан мансубияти миллї ва ё забони таълим набояд
ба таври ошкор ё нињон мониае пеш оварад ва ѓайра. Ин иќдом
имрўз махсусан барои он муњим аст, ки мардумон на фаќат дар
маишату урфият, балки дар фаъолияти љамъиятї низ бояд ба
якдигар комилан бовар кунанд. Њатман муваффаќ бояд шуд,
ки дар мањалњои тољикнишини Ўзбекистон, алалхусус дар
Бухоро, Самарќанд, Ќашќадарё ва Сурхондарё дар
муносибатњои љамъиятї ва расмии байни тољикону ўзбекњо
муњити солими ахлоќиву психологї њукмфармо гардад. Дар
зисту маишати мардуми зањматкаш барои амалї гардидани ин
иќдоми наљиб заминаи мусоид мављуд аст, ки самараи
зиндагонии якљояи чандинасраи ду халќи бародар мебошад.
Њама чорањоро бояд дид, то дар њаёти љамъиятї низ чунин
замина фароњам оварда шавад.