Бiрыла М.В. Беларуская антрапанiмiя. 2. Прозвiшчы, утвораные ад апелятыўнай лексiкi

Подождите немного. Документ загружается.

рэнка,

Бандаронак,

Бандарук. На чале рада стаіць про-

звішча, якое па структуры поўнасцю суадносіцца :І

апелятывам

бондар.

У гэтым прозвішчы і

«зададзена»

ўтвараючая аснова. Такім чынам, у частцы слоўнікавых

артыкулаў рэканструкцыя ўтвараючай асновы па сутна-

сці

з'яўляецца рэгістрацыяй асновы, «зададзенай» у ад-

ным

з прозвішчаў.

Не

выклікае асаблівых цяжкасцей і рэканструкцыя

ўтвараючых асноў тых прозвішчаў І прозвішчных радоў,

якія

ў сваім складзе не маюць «зададзенай» асновы, але

грунтуюцца на празрыстай, лёгка суадноснай з апеляты-

вамі аснове. Напрыклад, утвараючая аснова прозвішча

Батрачэнка суадносіцца з апелятывам

батрак.

Некаторы

раз аснова, рэканструяваная шляхам члянення прозві-

шча, з'яўляецца празрыстай, але патрабуе «даафармлен-

ня». Напрыклад, пры чляненні прозвішча

Баразнёнак

атрымліваем Баразн/ёнак. Атрыманая аснова

баразн

вы-

клікае адзіна магчымую асацыяцыю з апелятывам

бараз-

на, ад якога адрозніваецца адсутнасцю паказчыка фор-

мы жаночага роду — флексіі -а.

Рэканструкцыя

рэальнай утвараючай асновы, такім

чынам,

патрабуе вызначэння граматычнага роду

ўтва-

раючага назоўніка і адпаведнага граматычнага афарм-

лення

яго. Вызначэнне роду ўтвараючага назоўніка, як у

паказаным

выпадку, можна правесці толькі шляхам зблі-

жэння

асновы, атрыманай у выніку члянення прозвішча,

апелятывам

(баразн

— баразна). Прозвішчаўтвараль-

ныя

суфіксы

-Іч1~ыч,

-овіч/-авіч/-евіч/'Эвіч,

-енка/-энка,

-ёнакі-онак

-еня/-эня

спалучаліся з назоўнікамі

ўсіх

трох родаў, таму пры вызначэнні граматычнага роду рэ-

канструяванай утвараючай асновы застаюцца ўбаку. На

форму жаночага роду асновы ўказвае суфікс

~ін/-ын

(Ка-

пусцін

—

Капуста

— капуста), але І тут трэба памятаць,

што ў антрапаніміі вядомы выпадкі дэрывацыі пры да-

памозе суфікса -Ін/-ын ад назоўнікаў мужчынскага роду

(Дубін, Дзедушкін). «Даафармленне» рэканструяваных

асноў некаторы раз праводзіцца на падставе імён-мяну-

шак

XV—XVIII

стст.

У радзе выпадкаў рэканструкцыя грунтуецца толькі

на

канстатацыі адсутнасці прозвішчнага фарманта, бо

немагчыма было выявіць суадносны апелятыў. У такім

разе рэканструкцыя ў загалоўным слове даецца з зорач-

кай.Але трэба агаварыць тры выпадкі,калі пры адсутна-

сііі суадноснага апелятыва зорачка пры загалоўным сло-

ве не даецца. 1. У артыкулах з загалоўным словам на -іха

(Абядзіха).

Такія словы разглядаюцца як імёны-мянуш-

кІ

асоб мужчынскага ці жаночага полу, што грунтуюцца

на

апелятыўнай мадэлі на -іха са значэннем 'жонка тако-

га ці такога' (каваліха,

шаўчыха)

або са значэннем за-

нятку

(краўчыха,

партніха). 2. У артыкулах з загалоў-

ным

словам на

-овеці-авец/-евец/-эвец

-аніні-янін,

-Інеці-ынец.

Гэтыя словы маюць агульнае значэнне 'жы-

хар ці выхадзец з такога ці такога населенага пункта'

(назвы

н. п. у такіх артыкулах прыводзяцца гіпатэтыч-

на).

3. У артыкулах, у якіх ёсць адсылка

параўн.

У працы 1040 слоўнікавых артыкулаў. У якасці зага-

лоўных слоў выкарыстоўваецца звыш тысячы

рэкан-

струяваных апелятыўных асноў у пачатковай форме і

каля

400 апелятыўных эмацыянальна-ацэначных форм.

5. У сеыантычнай частцы даецца тлумачэнне зага-

лоўнага слова, указваецца крыніца, па якой прыведзена

значэнне,

даюцца лексічныя, стылістычныя, а некаторы

раз і граматычныя паметы, а таксама ламеты аб моўнан

прыналежнасцІ

і рэгіянальным ужыванні слова.

Калі

загалоўнае слова ў беларускай мове з'яўляецца

агульнавядомым (прадстаўленым у «Беларуска-рускім

слоўніку»), значэнне не падаецца. Не падаюцца значэнні

пры

«цёмных»

словах, але перад загалоўным словам у

такім разе стаіць зорачка.

У тым разе, калІ для загалоўнага слова знойдзены аб-

салютна тоесны апелятыўны адпаведнік, апслятыў у се-

мантычнай частцы не прыводзіцца, а даецца толькі яго

значэнне.

Калі ж апелятыўны адпаведнік чым-небудзь

адрозніваецца ад загалоўнага слова, ён падаецца. У не-

каторых слоўнікавых артыкулах прыведзены паралелі да

загалоўнага слова з некалькіх моў. Пры тым у адных вы-

падках прыведзеныя паралелі генетычна блізкія І маюць

агульнае значэнне, на базе якога ўзнікла Імя-мянушка, а

пасля

і прозвішча. А ў

другіх

выпадках прыведзены па-

ралелі з розных моў, генетычна не звязаныя, з розным

значэннем.

Аўтар

дапускае, што антрапонім мог узнік-

нуць на базе любога з прыведзеных апелятываў.

У тых слоўнІкавых артыкулах, для загалоўных слоў

якіх не знойдзены апелятыўныя паралелі, у семантычнай

частцы артыкула падаюцца іншыя ўтварэнні (прыметнік,

дзеяслоў, прыслоўе) ад таго ж, што і загалоўнае слова,

кораня,

і на аснове гэтага ўстанаўлівасцца значэнне за-

галоўнага слова.

Пасля

значэння ў

дужках

скарочана абазначана кры-

ніца,

з якой узята апелятыўная паралель. Спіс скарачэн-

няў

прыведзены ў канцы працы.

6. Прозвішчьг, утвораныя ад агульнай утвараючай

асновы,

уваходзяць у агульны прозвішчны рад. Асобнын

члены яго аб'ядноўваюцца асновай І адрозніваюцца

адзін ад

другога

спосабам утварэння ці ўтвараючымІ

фармантамі. Прозвішчы, утвораныя ад пачатковай ней-

тральнай формы назоўніка ці прыметніка, і прозвішчы.

утвораныя ад кожнай эмацыянальна-ацэначнай формы

тых жа назоўнікаў і прыметнікаў, уваходзяць у асобныя,

самастойныя прозвішчныя рады, але разглядаюцца >

агульных слоўнікавых артыкулах. У прозвішчным радзе

прозвішчы падаюцца ў наступнай чарговасці: без фар-

манта на

-оўі-аўі-еў,

-ін/-ын,

-овіч/-авіч/-евіч/-эвіч,

-Іч/-ыч,

-енкаі-энкаі-анка,

-ёнакі-онак,

-еняі-эня,

-ук/-юк.

Адзін

прозвішчны рад ад

другога

аддзяляецца кропкай з кос-

кай.

7. Пасля прозвішчаў у слоўнікавым артыкуле пры-

водзяцца антрапанімічныя паралелі: беларускія, рускія

ўкраінскія імёны-мянушкі

XV—XVIII

стст., утвораныя

ад той жа асновы, што і прозвішчы; І сучасныя рускія

прозвішчы. Беларускія імёны-мянушкі сабраны

аўта-

рам з помнікаў пісьменнасці

XV—XVIII

стст., а

рускія і ўкраінскія — узяты з працы Н. П. ТупІкава

«Словарь древнерусскнх лнчных нмён». У слоўнікавых

артыкулах з загалоўным словам цюркскага паходжання

прыводзяцца антрапанімічныя паралелі з цюркскіх моў.

Гэтым

аўтар

падкрэслівае, што беларускае прозвішча з

цюркскай

асновай магло ўзнікнуць на аснове Імені-мя-

нушкі, носьбітам якой мог быць і беларус, І на аснове

цюркскага імені, носьбітам якога мог быць толькі цюрак.

Рускія прозвішчы падаюцца па працы Мартона Бен-

сана

Оісііопагу оГ Кілззіап Регаопаі ^атез (Філадэль-

фія,

1964). Гэта наглядна паказвае, якія асновы з'яўля-

юцца агульнымі для беларускай і рускай антрапаніміі,

а якія ўласцівы толькі першай з іх. На жаль

аўтар

не

меў магчымасці прывесці ўкраінскія прозвішчы. У капі-

тальнай працы Ю. К. Радзько «Сучасні украТнські пріз-

вніца» разглядаецца марфалагічная

структура

прозві-

шчаў І семантыка іх асноў.

8. Слоўнікавыя артыкулы распрацаваны надзвычан

лаканічна,

многія з іх на першы погляд здаюцца пазбаў-

ленымі не толькі элемента даследавання, але нават і

дастатковай інфармацыі. Таму не лішнім будзе паказаць,

як

аўтар сам разумее змест слоўнікавых артыкулаў.

Возьмем слоўнікавы артыкул БОНДАР (гл. стар. 58).

Яго можна прачытаць так. У ліку лексічных адзінак, на

базе якіх утварыліся сучасныя беларускія прозвішчы,

знаходзіцца і агульнавядомае ў Беларусі слова

бондар,

якое

мае значэнне 'майстар, што вырабляе цабры, бочкі'.

Але прозвішчы ўтвараліся не на базе апелятыва

бондар.

На

аснове яго ўзніклі імёны-мянушкі, а ад іх — прозві-

шчы.

Пры ўтварэнні беларускіх прозвішчаў аснова бон-

дар была надзвычай прадуктыўнай. Аб гэтым сведчыць

юе, што ў якасцІ ўтвараючай асновы гэта слова выкары-

стоўвалася не толькІ ў нейтральным значэнні, але і яго

эмацыянальна-ацэначныя

формы:

бандарок,

бандарык,

бандарчык,

бондарчык,

бандарэц.

Аб прадуктыўнасці

слова

бондар

ва ўтварэннІ прозвішчаў сведчыць і тое, што

ад яго беларускія прозвішчы ўтвораны семантычным

шляхам (Бондар) і пры дапамозе прозвішчаўтваральных

фармантаў -аў,

-овіч,

-эвіч, -энка, -онак, -ук, -чук (Бон-

дараў,

Бандаровіч,

Бандарэвіч, Бандарэнка, Бандаронак,

Бандарук, Бандарчук), г. зн. рэалізаваны амаль усе

мадэлі другасных прозвішчаў (акрамя мадэлі з суф.

-эня). Прозвішчы Бандарук, Бандарчук маглІ ўзнікнуць

іншым шляхам — непасрэдна з апелятываў

бандарук,

бандарчук

'сын бондара'. Ад эмацыянальна-ацэначных

форм

прозвішчьг ўтвораны семантычным шляхам, а ад не-

каторых яшчэ і пры дапамозе суфікса -оў/-аў (Бандарок,

Баноаркоў, Бандарык,

Бандарчык,

Бандарэц, Бон-

дарац,

Бондарцаў). Слова

бондар

у беларускай антрапа-

німіІ

выкарыстоўвалася ў

XVII—XVIII

стст. Яно высту-

пала ў функцыі імені-мянушкі чалавека

{Бондар,

Бон-

дарка), якую хутчэй за ўсё ён атрымаў па свайыу занятку.

Разглядаемая аснова прадстаўлена і ў рускіх прозвІ-

шчах (Бондарь,

Бондарев,

Бондаренко,

Бондарчук, Бон-

даревскый), а таксама ў украінскіх. Гэта значыць, проз-

вішчаўтварагочая аснова

бондар

з'яўляецца агульнай для

ўсходнеславянскіх моў.

Возьмем яшчэ адзін слоўнікавы артыкул, які нале-

жыць да групы самых лаканічных: БОНДАЛ — Бондал.

Яго можна прачытаць так. Слова

бондал

па семантыцы і

моўнай прыналежнасці «цёмнае». У беларускай антрапа-

ІІІМІІ

ў якасці прозвішчаўтвараючай асновы яно негтра-

дуктыўнае — ад яго ўтворана толькі адно прозвішча

(Бондал). У дапрозвішчны перыяд, як сведчаць помнікі

пісьменнасці,

аснова не выкарыстоўвалася. Сучасныя

рускія прозвішчы ад слова

бондал

невядомы.

9. Месца націску абазначана толькі ў беларускіх

прозвішчах.

10. 3 пункту погляду моўнай прыналежнасці

рэкан-

струяваныя ўтвараючыя асновы характарызуюцца на-

ступньш чынам. Каля 55% іх знаходзіць тлумачэнне на

базе лексікі беларускай мовы, прыкладна 6% асноў—на

базе лексікі рускай мовьг і каля

3%—на

базе ўкраінскай.

Цюркскага І літоўскага паходжання—прыкладна па 3%

асноў. Каля 33% рэканструяваных асноў з'яўляюцца

цемнымі.

Зразумела, што вынІкі даследавання лексіка-

семантычыага саставу

ўтвараючых

асноў трэба лічыць

толькі папярэднімі як па рэканструкцыі, так і па

тлума-

чэнню

асноў, не кажучы ўжо аб тым, што трэцяя частка

рэканструкцый

наогул не знайшла асвятлення.

Граматычная

структура

ўтвараючых

асноў патрабуе

спецыяльнага даследавання.

Праца

пабудавана на матэрыяле, сабраным у 930 н. п.

БеларусІ і з перыядычнага

друку.

Матэрыял па беларус-

кай

гістарычнай антрапаніміі пачэрпнуты з пісьмовых

крыніц

XV—XVIII

стст. (гл. БА, I, стар.

6—10).

ЛЕКСІКА-СЕМАНТЫЧНЫ

САСТАУ

УТВАРАЮЧЫХ

АСНОУ

АЬАБУРКА.—Абабурка.

Параўн. БАБУРА, БА-

БУРКА

*АБАЛІКШТА.—

Абалікшта

АБАЛІХА.—

Лбаліхін. Параўн. АБАЛЬ

*АБАЛЬ, *АБОЛЯ, *ОБАЛЬ параўн. літ. оЬаііз,

оЬеГе

"яблыня',

оЬыоіуз,

бЬаіаз

'яблык'

(Фрэнк.).—

Абалёвіч.

СЛП

Оболіс,

Обалевічюс

АБЖЬІГАЙЛА ад

обжагать

'апальваць', г. зн. 'які

апальвае гліняную пасуду?—

Абжыгайла.

Параўн.

АЖЫГАР

АБІБОК

'гультай, лежань

.—

Абіббк,

АбІбак

з пера-

носам

націску

АБІДА.—

Абіда.

Рус. у

XVII

ст.

Обыда

(Туп.). СРП

Обыдіш

*АБІЗУРА.—

Абізўра

АБІРАЛА ад

абіраць,

г. зн. 'той, хто абірае'? — Абі-

рала

АБЛАВУШКА 'мужчынская шапка з вушамі'

(Нас).—

Аблавўшка

АБЛАМ 'футра, шкурка з ворсам'

(Нас.)-—

Аблам,

Абламаў,

Абламенка,

Абламёйка. СРП

Абламов

*АБЛЕЦ.—

Аблёц.

Параўн. АБЛЯК

АБЛОГА 'запушчаны, неапрацоўваемы кусок поля',

рэг. "гультай, лежань' (Дзярж.—М. Б.).—

Аблдгін

АБЛЯК рэг. 'плотка' {Палессе — Крыв.), ст. рус.

облякь

'мужчынскае адзенне'? (Ср. II, 530), рус. курск.

абляк 'тоўстае здаровае дзіця' (Хал.), польск. оЬіак

'кусок дрэва, калода, кругляк, прадаўгаваты камень'

(КарлЛ,

параўн. ст. рус.

обьло

'шар'

(Ср.),

укр.

віблцй

'круглы, цыліндрычны' (Грынч.), магчыма, цюрк., параўн.

тур.

абляк

'таўсташчокі

(ТБР).

СБП, відаць, на аснове

агульнага значэння 'круглашчокі, паўнашчокі', 'тоўсты,

пузатьГ.—

Абляк

АБМЁТКА рэг. 'жаночы галаўны ўбор, намётка

(Шейн,

Сб. ОРЯС, 72, стр. 49), магчыма, 'той, хто абмя-

тае' ці 'тос, чым абмятаюць',—

Абметка, Абметка.

Бел.

у XVI ст.

Обметка

(Туп.).

АБОЗ 'абоз', укр. обоз 'артылерыя', 'лагер'

(Піск.),

магчыма, памянш. ад

абозня

'будынак для павозак і

саней'

(БРС),

'вялІкая няўтульная

хата'

(Янк., I).—

Абозенка

АБОЗНЫ ўкр.

обозный

'вайсковы чыноўнік'

(Піск.).—

Аббзны

АБОЙ польск. оЬо\, оЬ6\

'хата

на дзве сям'і', 'лянівы

чалавек, конь ці вол, якога біццём прымушаюць праца-

ваць' (Карл.).—

Аббеў

*АБОКША.—

Абакшднак

АБОРА 'вяровачка ў лапцях', 'кароўнік

.—

Абарэвіч.

Рус. у

XV—XVI

стст.

Обора

(Туп.). СРП

Оборіін,

Обо-

ренков

АБРАЗ, памянш. АБРАЗЕЦ 'ікона'.—

Абразцбў;

Аб-

разбўскі.

Рус. у

XV—XVII

стст.

Образец

(Туп.). СРП

Образцов,

Образков

АБРУЧ.—

Абручду.

СРП

Обручев

*АБРЫНЬБА. —

Абрыньба

АБУГЕЛЬ.—

Абугель

у выніку асваення ЛП

Абуге-

ліс,

Абугеляс

АБУЗ (А).—

Абузаў

АБУХ,

памянш. АБУШОК.—

Абух,

Обух,

Абухдвіч,

Абўшанка;

Абушдк,

Абушко,

Абушкёвіч;

АбухбўскІ.

Рус.

у XVI ст.

Обух

(Туп.). СРП

Обух,

Обухов,

Обуховскый

*АБЦЭШКА.—

Абцэшка

АБЯДЗІХА.—

Абядзіхін

АВАДА

ст. рус.

овада

'нагавор, паклёп' (Ср.), бел.

рэг. авад 'авадзень'

(Нас.).—

Авада.

Рус. у

XVII

ст.

Овод

(Туп.)

АВАДЗЕНЬ.—

Аваднёў

АВЕЧКА,— Авёчка, Авёчкін. Бел. у XVI ст.

Овечка

(БА, I, 240). СРП

Овечкнн

АВЁС.—

Аўсбў;

Аўсюк,

Аўсюкёвіч;

Аўсянскі,

Параўн.

АУСЮК. СРП

Овсов

АГАЛЕЦ

рус,

оголец

'хлапчук-свавольнік' (СРЯ).—

Агальцдў

*АГАР.—

Агараў.

СРП Огарёв

АГАРАК.— Агарак. Рус. у

XV—XVI

стст.

Огарок

(Туп.).

СРП

Огаркын,

Огарков

АГАРОДНІК 'той, хто вырошчвае агародніну'. бел.

устар.

огороднык

'селянін, які меў тры маргі агароду, за

што выконваў службу адзін раз у тыдзень, а жонка

6 дзён за лета жала' (Гарб.).—

Агардднік,

Агарбднікаў.

Бел.

і рус. у

XVI—XVII

стст.

Огородтік

(Туп.). СРП

Огороднык

АГАРОДНЫ, АГАРОДНІ.—

Агарбдны;

Агарбднеў

АГАРЭЛІК 'гарэлік'?, 'абгарэлы'? —

Агарэлік.

Па-

раўн. бел. у XVI ст.

Огорелок

(БА, I, 214). СРП Огд~

релпп

*АГРАН.—

Агранаў;

Агранбўскі

АГРЫЗКА 'той, хто агрызаецца'? —

Агрызка.

Бел. у

XVI ст.

Огрызко

(БА, I, 214). СРП

Огрызко,

Огрызков

*АГРЫМ (А).—

Агрымбвіч

АГРЭНЬ

параўн. ст. рус.

оеренуться,

перан. 'адысці,

аддаліцца'

(Ср.).—

Агрэніч

АГУЛЬНІК 'агульны, якім карыстаюцца

ўсе'?

—

Агўльнік

*АГУРЖА.—

Агуржын

АГУРЭЦ бел. рэг. і рус.

огурец

'агурок'.—

Агурцбў;

Агурэцкі.

СРП

Огурцов

АГУР'ЯН параўн. рэг.

агурыцца

'прывыкнуць, апус-

ціцца'

(Дзярж.— М. Б.).—

Агур'янаў.

Параўн. СРП Огу-

ряев

АДАШ тат., узб.

адаш

'цёзка

(ТРС, УРС), кірг. Чіач-

цівы'—зварот да незнаёмага мужчыны

(КРС).—

Адаш.

СРП

Адашев

АДДЗЕЛЬНЫ рэг. 'асобны'.—

Аддзельны.

СРП От-

дельнов

АДЗІНЕЦ,

АДЫНЕЦ ст. рус.

однньць

'адзінокі, бес-

сямейны

чалавек'

(Ср.).—

Адзінёц,

Адзіпцбў,

Адзянцбў

пры

[і]>[я];

Адынёц

пры [дз'1>[д]. Бел. у

XVII—

XVIII стст.

Одіінец

(Туп.. БА, I, 241). Рус. у XV—

XVII

стст.

Одпнец

(Туп.). СРП

Одішцов

АДЗІНОКІ.—Л^зшб/сі,

Адзінбкаў.

СРП

Одыноков

АДЗІНОЧКА 'які жыве адзін

? —

Адзінбчкін.

СРП

Одыночкіін

АДЗЯРЫХА.—

Адзярыха.

Параўн. бел. у

XVII

ст.

Одзеруха

(Туп.)

2. Зак.

АДКЛЕЙКА, відаць, ад

адклеіць.—

Адклсйкін

АДНАМАХ

складанае са спалучэння

адным

махам,

аднаго

маху 'скоры ў рабоце, які выконвае ўсё адным

махам? —

Лднамах

АДЫНЕЦ гл. АДЗІНЕЦ

АДЫР, памянш. АДЫРЭЦ кірг., туркм., 'узгорак, уз-

горкі' (КРС, ТуРС).—

Адырэц

*АДЫРЭЙ.—

Адырэй

АЖАР башк. 'мужнасць'

(БаРС),

кірг. 'прыгожы

колер твару', 'абаяльны знешнІ від'

(КРС).—

Ажар.

Каз.

УІ

Ажарбек

(Жануз.)

*АЖГА.—

Ажгін

АЖПР тат.

ажгыру

'раззлавацца'

(ТРС).—

Ажгірэ-

віч

*АЖПРЭЙ.—

Ажгірэй

АЖОГА ад

ожечь,

ожыгать

'абпаліць, абпальваць',

г. зн. 'абпалены' ці 'той, які абпальвае'. —

Ажога.

Рус.

XV—XVI

стст.

Ожога

(Туп.). СРП

Ажогіін,

Ожогын,

Ожогов,

Ожегов;

Ожіігов,

Ожегов

*АЖОЙ. памянш. АЖОЙЧЫК.—

Ажбйчык

АЖЫГАР ад

ожнгать

'абпальваць', г. зн. 'той, якІ

абпальвае

пасуду,

ганчар'?—

Ажыгар.

Параўн. АБЖЫ-

ГАЙЛА

АЖЭЛЬ.—

Ажэль

у выніку асваення ЛП

Ажэліс,

Ожеліс

АЗАРД

рэг. 'азарт', з тат.

азарт

(ТРС).—

Азард,

Азардбвіч

*АЗАРХ.—

Азарх

АЗЕРНІК

'азсрны наглядчык'? ці 'той, які жыве ля

возера або ў в. Возера'? —

АзёрнІк

АЗЕРНЬІ

'азёрны наглядчык? ці 'той, які жыве ля

возера'?—

Азёрны,

Азярноў.

СРП

Озерной

АЗІМКА рэг. 'зімка, азімая пшаніца' (Пол.— М.

Судн.).—

Азімка,

Магчыма, памянш. ад цюрк. УІ, параўн.

каз.

УІ

Азім

(Жануз.)- Рус. у

XVII

ст.

Озам

СТуп.). Бел.

у XVI ст.

Озіімко

(БА, I. 241). СРП

Озамков

АЗІМБІ

'пасеяны да зімы', 'які нарадзіўся перад зі-

мой'? —

Азімы,

Азімаў

*АЗОЙ.—

Азбенка

*АЗОЛЯ.—

Аздлін

*АЗОН, памянш. АЗОНЧЫК.—

Азбнчык

^АЗРЭЛЬ, параўн. кірг.

Азраіл

'ангел смерці'

(КРС).—

Азрэлеў

*АЗУКА.— Азўка

АЗЯВА, памянш. АЗЯУЧЫК параўн. рэг. азяў 'узяў'.

г. зн. 'той, які ўзяў, браў'.— Азяўчыкаў

АЙБІНДЭР

параўн. кірг.

айбандар

'жывёльны, жы-

вёлін'

(КРС).—

Айбіндэр

АКАВІТЫ, магчыма, ад вока з суфіксам -авіты,

параўн.

таксама акавіта 'гарэлка, настоеная на

карэн-

нях'

(Нас).—

Лкавіты

АКАЛА цІ ОКАЛА параўн. акаць, окаць, г. зн. 'той,

хто адрозніваецца па вымаўленню [а] або [о]\ параўн.

таксама

ст. рус. окалятн 'пэцкаць, брудзіць'

(Ср.).—

АкаловЫ. СРП

Околов

АКАЛЕЛЫ 'той, які змсрз, азяб', 'той, які здох'.—

Акалёлаў

АКАЛОТ 'сноп, абмалочаны без

развязвання'.—

Ака-

АОТ,

Акалатбвіч

АКНО,

ламянш. АКЕНЦА, АКЕНКА.— Акёнчыц,

?Акінчыц

пры [е]>[і]

*АКОСТКА.—

Акдстка

АКОТ,

памянш. АКОТЧЫК 'акот, перыяд, калі ко-

цяцца

авечкі', рэг. 'валаскі на каласках збожжа'

(КСЧ).—

Акацэвіч, Акачднак; Акдтчык

АКРУЖНЫ

'які адносіцца да акругі', 'размешчаны

на

акружнасці', ст. рус.

окружьньш

'суседні, які знахо-

дзіцца

навокал'

(Ср.).—

Акружнй

АКСАК

тур. 'храмы, кульгавы'

(ТБР),

тат. тое ж

(ТРС),

кірг. тое ж

(КРС),

алт. тое ж

(Залатн.).—

Ак-

сак. Рус. І ўкр. у

XVI—XVII

стст. Аксак (Туп.). СРП

Аксаков

АКСАМІТ.—

Аксаміт,

Аксамітаў

*АКТкНкР.~Актанардвіч. Параўн. АКТУН

*АКТУН.—

Актунбвіч, Каз. УІ Актан (Жануз.)

*АКУДА.— Акуддвіч

АКУЛА, памянш. АКУЛКА, АКУЛЬЧЫК.— Акула,

Акулаў, Акулдвіч, Акулёвіч, Акўліч, Акулёнак, Акўленка,

Акўлінка пры [е]>[і]; Акўлка, Акўльчык. Усе СБП

магчымы

і ад УІ Акула<Акала (БА, I, 23). СРП

Окулов.

АКУНЬ,

памянш. АКУНЕЦ.— Акунеў, Акунёвіч, Оку-

неў; Акунёц. Рус. у

XV—XVII

стст. Окунь, Окунько

(Туп.)-

СРП Окунев, Окуньков

АКУТЫ 'акаваны',

*АКУТ{А).—

Акуцёнак. СРП

Акутпн

І9