Белазаровіч В.А Гістарыяграфія гісторыі Беларусі

Подождите немного. Документ загружается.

291

тар Мінскага гаркама КПБ. У 1966 – 1969 гг., 1975 – 1980 гг.

дырэктар Інстыт ута гісторыі партыі пры ЦК КПБ. У 1969 – 1975 гг.

дырэктар, з 1980 г. загадчык аддзела, а з 1991 г. га лоўны наву-

ковы супрацоўнік Інстытута гісторыі АН Беларусі.

І.М.Ігнаценка даследаваў рост рабочага і сялянскага руху на-

пярэдадні р э валюцыі, паказаў пачатак, развіццё і перамогу рэва-

люцыі ў Петраградзе, у гарадах і вёсках Беларусі і на Заходнім

фронце, яе ўплыў на беларускі нацыяна льны рух, спецыфічныя

ўмовы і асаблівасці яе ажыццяўлення.

На думку аўт ара, сама па сабе ўзятая лакальна сітуацыя на

Беларусі не з’яўлялася рэвалюцыйнай. Аднак у агульнарасійскім

кантэксце, пры рэзкім пагаршэнні ўмоваў жыцця і пад знешнім

уздзеяннем, яна магла перарасці ў рэвалюцыйную, што адбылося

ў мяккіх формах – у лютым, у вост рых – у кастрычніку 1917 г. Пры

гэтым вырашальным факт арам з’явіўся Заходні фронт, пераўтва-

рэнню якога ў трэці рэвалюцыйны цэнтр у Расійскай імперыі да-

следчык аддае асаблівую ўвагу.

Па сутнасці, праца І.М.Ігнаценкі з’яўляецца першай абагуль-

няльнай працай у беларускай гіст арыяграфіі, у якой комплексна

разгледжана гісторыя Лютаўскай буржуазна-дэмакратычнай рэва-

люцыі 1917 г. у Беларусі.

5. Гістарыяграфія гісторыі Беларусі перыяду 1917 – 1945 гг.

Вядучымі кірункамі даследаванняў у сярэд зіне 50 – 80-я гг. з’яўля-

ліся гісторыя Кастрычніцкай р эвалюцыі, ўстанаўленне Савецкай

улады на тэрыторыі Беларусі, утварэнне беларускай савецкай дзяр-

жаўнасці, працэс «сацыялістычнага будаўніцтва».

Вывучэнне гісторыі сацыялістычнай р эва люцыі ў Беларусі

звязана з імем І.М.Ігнаценкі. У манаграфіі «Беднейшее крестьян-

ство – союзник пролетариата в борьбе за победу Октябрьской

революции в Бел оруссии (1917 – 1918 гг.)» (1962 г.) ён ахарактары-

заваў па літычнае ст ановішча на неакупаванай тэррыторыі Бела-

русі напярэдадані і падчас Кастрычніцкай рэвалюцыі, упершыню

пасля 20 – 30-х гг. паказаў уплыў на сялянства беларускіх нацыя-

нальных партыяў, увёў новую гістарыяграфічную тэму – аналіз

складу і рашэнняў Усебеларускага з’езда.

Барацьбу з «карнілаўскім мяцежом», пад зеі Кастрычніцкай

рэва люцыі ў Мінску, падпісанне Брэсцкага міру разглядаў у сваіх

працах У.Р.Івашын, дзейнасць партыі ба льшавікоў, ваеннае будаў-

ніцтва, дзейнасць Саветаў і рэўкамаў, уд зел Беларусі ў ваенна-палі-

тычным саюзе савецкіх рэспублік – П.А.Селіванаў, унутраную і

292

знешнюю барацьбу на тэрыторыі Беларусі ў перыяд грамадзянс-

кай вайны – С.З.Пачанін, становішча рабочага класа і дзейнасць

прафсаюзаў у 1917 – 1918 гг. – В.Р.Гнеўка, дзейнасць атрадаў Чыр-

вонай гвардыі, атрадаў Частак асобага прызначэння – А.Г.Хахлоў,

арганізацыю Саветаў – П.К.Блашко.

Значная ўвага даследчыкаў у 50 – 60-я гг. была накіравана на

вывучэнне аграрных пераўтварэнняў Савецкай улады. У працах

В.А.Мілаванава, І.Я.Марчанкі, Б.М.Фіха і іншых даследчыкаў аб-

гр унт оўвалася аграрная палітык а партыі бальшавік оў, яе сацыялі-

стычны характар. Г алоўным аспектам вывучаемай праблемы з’яў-

ляўся працэс арганізацыі калектыўнага сектара ў беларускай вёсцы.

У пасляваенных выданнях утрымліваецца значны факта лагіч-

ны матэрыял, прысвечаны стану беларускага грамадства ў 20 –

30-я гг. Шырока пададзены станоўчы вопыт, але не асвятляецца

шэраг т агачасных праблемаў: нізкі ўзровень жыцця насельніцтва,

супярэчлівы характар дэмакратызацыі ў перыяд НЭПа, цяжкасці ў

ажыццяўленні палітыкі «беларусізацыі», пачатак фармавання ка-

мандна-адміністрацыйнай сістэмы і інш.

Асобнай тэмай даследавання ў сярэдзіне 50 – 80-я гг. стала

гісторыя нацыянальна-дзяржаўнага будаўніцтва ў БССР. Н.В.Ка-

менская ў манаграфіях «Утварэнне БССР» (1946 г.), «Вялікая Ка-

стрычніцк ая Сацыялістычная рэвалюцыя і ўтварэнне БССР» (1954 г.),

«Первые социалистические преобразования в Белоруссии» (1957 г.)

упершыню паказала ўплыў Кастрычніцкай рэва люцыі на «сацы-

яльнае і нацыянальнае вызваленне працоўных» Беларусі, але зусім

не разгледжаны беларускі нацыянальны рух.

Ніна Васілеўна Каменская (1913 – 1986 гг.), беларускі гісто-

рык. Член-карэспанд энт АН Беларусі (1959 г.). Доктар гіста-

рычных навук (1959 г.), прафесар (1961 г.). Скончыла Магілёўскі

педагагічны інстытут. У 1944 – 1962 гг. старшы навуковы супра-

цоўнік, загадчык сектара, намеснік дырэктара, у 1965 – 1969 гг.

дырэктар Інстытута гісторыі АН Беларусі, у 1962 – 1964 гг.

дырэк тар Інстытута гісторыі партыі пры ЦК КПБ, у 1969 – 1974 гг.

загадчык кафедры гісторыі БССР Мінскага педагагічнага

інстытута.

Найбольш грунтоўны аналіз праблемы ўтрымліваецца ў двух-

томавай працы В.А.Крут алевіча «Рождение Белорусской Совет-

ской Республики» (1976 г., 1979 г.).

Вадзім Андрэевіч Круталевіч нарадзіўся ў 1922 г. у в Малы

Хонаў Магілёўскага раёна, беларускі юрыст, гісторык, сацыё-

лаг. Доктар юрыдычных навук (1974 г.), прафесар (1987 г.).

293

Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Скончыў Маскоўскі дзяр-

жаўны універсітэт. З 1954 г. старшы навуковы супрацоўнік, з

1979 г. загадчык сектара, з 1989 г. вядучы, з 1992 г. га лоўны

навуковы супрацоўнік Інстытут а філасофіі і права АН Бела-

русі.

У манаграфіі Я.Н.Шкляр «Борьба трудящихся Литовско-

Бел орусской ССР с иностранными интервентами и внутренней

контрреволюцией (191 9 – 1920 гг.)» (1963 г.) раскрыт а гісторыя

ўтварэння і роль ЛітБелССР.

Па-ранейшым актуальным для беларускай с авецкай гістарыч-

най навукі заставалася пытанне барацьбы з «дробнабуржуазнымі і

нацыяналістычнымі партыямі». Гэты аспект знайшоў адлюстраван-

не ў працах М.С.Сташкевіча «Непазбежнае банкруцтва» (1974 г.),

«На защите ид ей Октября: Из истории ид ейно-политической

борьбы в Белоруссии в годы гражданской войны (1919 – 1920 гг.)»

(1978 г.), «На пути к истине: Из истории национально-освободи-

тельного движения в Белоруссии, 1917 г.» (1983 г.), «Приговор ре-

волюции: Крах антисоветского движения в Белоруссии, 1917 –

1925.» (1985 г.).

Мікалай Сцяфанавіч Сташкевіч нарадзіўся ў 1938 г. у в.Мок-

рае Быхаўскага раёна, беларускі гісторык. Доктар гістарычных

навук (1990 г.), прафесар (1994 г.). Скончыў БДУ. З 1967 г. у

Інстытуце гісторыі партыі пры ЦК КПБ: з 1976 г. загадчык

сектараў гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, гісторыі партыі, з

1991 г. гісторыі палітычных партыяў сацыялістычнай арыента-

цыі. У 1992 – 1999 гг. вядучы навуковы супрацоўнік Белару-

скага навукова-даследчага цэнтра дакументацыі і рэтраінфар-

мацыі, загадчык кафедры гісторыі і беларусазнаўства Рэспуб-

ліканскага інстытута вышэйшай школы БДУ. У 1999 – 2005 гг.

в.а. дырэктара Інстытута гісторыі НАНБ.

Але ў 80-я гг. рэзка скарацілася цікавасць даследчыкаў да праб-

лемаў Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайны, хаця шэ-

раг пытанняў засталіся амаль нявывучанымі: ажыццяўленне нацы-

янальнай і сацыяльнай палітыкі партыяй бальшавікоў, узаемаад-

носіны рабочага класа з нацыянальным рухам, псіхалогія і настрой

працоўных, адсутнічала абагульняльная праца па гісторыі грама-

дзянскай вайны.

У Праграме КПСС, прынятай на ХХІІ з’ездзе партыі ў 1961 г.,

сцвярджа лася, што «індустрыялізацыя краіны, кааперыраванне

сельскай гаспадаркі, культурная рэвалюцыя –... асноўныя пала-

жэнні ленінскага плана пабудовы сацыялізму» у СССР. Гэты пас-

тулат стаў асноўнай схемай у вывучэнні гісторыі савецкага грамад-

294

ства 20 – 30-х гг. Было выдадзена больш за 40 манаграфіяў, пры-

свечаных аднаўленчаму перыяду (1921 – 1925 гг.), індустрыяльна-

му развіццю БССР, калектывізацыі сельскай гаспадаркі, гісторыі

рабочага класа і гісторыі КП(б)Б.

У 50-я гг. узрасла цікавасць даследчыкаў да палітыкі індуст-

рыялізацыі, паколькі лічылася, што перамога ў Вялікай Айчыннай

вайне стала вынікам праведзенай у СССР індустрыялізацыі. Сфар-

мавалася пазіцыя беларускіх гісторыкаў па гэтай праблеме – лічы-

лася, што індустрыялізацыя ў БССР пачалася з ХІV з’езда ВКП(б)

(1925 г.) і працягвалася да пачатку вайны. Аўтары зводзілі працэс

індустрыялізацыі да тэхніка-эканамічных аспектаў. Галоўную асаб-

лівасць сацыялістычнай індустрыялізацыі ў адрозненне ад капіта -

лістычнай яны бачылі ў прыярытэтным развіцці цяжкай прамыс-

ловасці.

Першыя вынікі НЭПа ў рэспубліцы праана лізаваў М.Я.Шк-

ляр у манаграфіі «Борьба Компартии Белоруссии за укрепление

союза рабочего кл асса и трудового крестьянства в восстанови-

тельный период (1921 – 1925 гг.)» (1960 г.). Таксама гэтай прабле-

матыкай займаўся М.Я.Завалееў. У манаграфіі «Рабочий класс

Бел о руссии в борьбе за социализм. 1917 – 1932 гг.» (1967 г.) ён раз-

глядзеў змены ў колькасным, культурна-тэхнічным стане пралета-

рыята Белар усі, раскрыў шэфскую дапамогу вёсцы, дзейнасць праф-

саюзаў. А.І.Жаўнерчык і І.В.Міронаў раскрылі ажыццяўленне

ІІ-й пяціго дкі ў БССР, а І.С.Росман – па ча тковы перыяд ІІІ-й пяціго дкі.

У 1979 г. выйшла манаграфія А.Т.Нятылькіна «Осущ еств-

ление ленинской политики индустриализации в Белоруссии (1926 –

1941 гг.)», якая абагульняла гісторыю першых пяцігодак. Але аў-

тар не раскрыў поўна крыніцы індустрыялізацыі, не паказаў фарс-

іраванне гэтай палітыкі з боку партыйнага кіраўніцтва краінай,

абыйшоў сваёй увагай невыкананне першых пяцігадовых планаў.

Адным з першых да праблемы масавай калектывізацыі сельс-

кай гаспадаркі ў БССР звярнуўся А.А.Філімонаў у манаграфіі «Ук-

репление союза рабочего к ласса и трудового крестьянства в пери-

од развернутого строительства социализма, 1929 – 1936 гг. На

материалах Белоруссии» (1968 г.).

Аляксандр Андрэевіч Філімонаў нарадзіўся ў 1918 г. у в.Ку-

чын Кармянскага раёна, беларускі гісторык, Герой Савецкага

Саюза (1945 г.). Доктар гістарычных навук (1969 г.), прафесар

(1970 г.). Ск ончыў Арлоўскае танкав ае вучылішча, БДУ. Удзельнік

Вялікай Айчыннай вайны. З 1947 г. на выкладчыцкай рабоце. З

1969 г. у Інстытуце гісторыі АН Беларусі (загадчык сектара), у

1975 – 1991 гг. у Інстытуце гісторыі партыі пры ЦК КПБ.

295

Дзейнасць саўгасаў рэспублікі прадст аўлена ў даследаваннях

А.М.Сарокіна «Совхозы БССР в период построения фундамент а

социализма (1926 – 1932 гг.)» (1971 г.), «С овхозы Белорусской ССР

(1917 – 1941 гг.)» (1979 г.).

Анатоль Мікалаевіч Сарокін нарадзіўся ў 1940 г. у Мінску,

беларускі гісторык. Доктар гістарычных навук (1980 г.). Скон-

чыў Мінскі педагагічны інстыту т. У 1965 – 1997 гг. у Інстыту-

це гісторыі НАНБ: мал одшы, старшы, вядучы навуковы супра-

цоўнік, в.а. загадчыка адд зела. У 1997 – 2000 гг. нача льнік атэ-

стацыйнага аддзела гуманітарных навук Вышэйшага

атэстацыйнага камітэта РБ.

Пытанні ажыццяўлення культурных пераўтварэнняў у БССР

прадставіў у кнізе «Деятельность КПБ по осуществлению куль-

турной революции в республике (1919 – 1937 гг.)» П.П.Сіліванчык,

гісторыю беларускага савецкага друку – С.В.Марцалеў, станаўлен-

ня вышэйшай школы – Н .І.Красоўскі. Але высокая палітызацыя,

заідэа лагізаванасць культурнай работы ў БССР не раскрывалася.

У 80-я гг. значная ўвага стала надавацца праблемам фарма-

вання інтэлігенцыі ў БССР, ваенна-патрыятычнаму выхаванню пра-

цоўных, ідэалагічнай рабоце з насельніцтвам у працах Ю.С.Куз-

няцова, А.Ф.Васілеўскай, Е.В.Маскоўкінай, П.Г.Чыгрынава,

М.П.Касцюка. Фармаванне кадраў для сістэмы народнай адука-

цыі рэспублікі плённа вывучаў Я.К.Новік.

Яўген Канстанцінавіч Новік нарад зіўся ў 1939 г. у в.Рахавец

Навагрудскага раёна, беларускі гісторык. Доктар гістарычных

навук (1989 г.), прафесар (1991 г.). Скончыў Мінскі педагагіч-

ны інстытут. З 1962 г. працаваў настаўнікам, выкладчыкам На-

вагрудскага гандлёва-эканамічнага т эхнікума. З 1970 г. у

Мінскім педагагічным інстытуце, Мінскім інстытуце культу-

ры, Рэспубліканскім міжгаліновым інстытуце павышэння ква-

ліфікацыі кіруючых кадраў і спецыялістаў галінаў народнай

гаспадаркі. З 1990 г. загадчык кафедры гуманітарных дысцып-

лінаў Беларускага дзяржаўнага універсітэта інфарматыкі і ра-

дыёэлектронікі. З 2000 г. начальнік атэст ацыйнага аддзела гу-

манітарных навук ВАКа РБ.

6. Этапы гістарыяграфіі Вялікай Айчыннай вайны. У пасля-

ваенны перыяд у айчыннай i сусветнай гістарыяграфіі з’явілася

больш за 10 тыс. прац, прысвечаных гісторыі Белаpyci перыяду

Вялікай Айчыннай вайны. Пераважна яны датычацца баявых дзе-

янняў Чырвонай Арміі падчас абарончых баёў 1941 г. i наступаль-

ных аперацыяў 1943-1944 гг., стварэння i д зейнасці партызанскіх

296

фарміраванняў, зараджэння i развіцця падполля ў нас еленых пунк-

тах, кіруючай і арганізуючай ролі падпольных партыйных і камса-

мольскіх органаў, масава-палітычнай i прапагандысцкай працы ў

тыле ворага, пытанням акупацыйнага рэжыму, палітыцы генацыду

супраць насельніцтва Беларусі. У навуковы абарот уведзена шмат

архіўных крыніцаў, выдадзены т эматычныя зборнікі дакумент аў і

матэрыялаў, сотні мемуараў удзельнікаў вайны, абаронены больш

за сто доктарскіх і кандыдацкіх дысертацыяў, выдадзены фунда-

ментальныя абагульняльныя працы. У 2005 г. завяршылася выдан-

не кніг серыі гісторыка-дакументальных хронік «Памяць». Склаў-

ся самастойны кірунак – гістарыяграфія гісторыі Беларусі перыя-

ду Вялікай Айчыннай вайны.

А.М.Літвін вылучае два асноўныя перыяды вывучэння гісто-

рыі Беларусі перыяду Другой сусветнай вайны: савецкі і сучасны.

Першы перыяд ён вызначае з чэрвеня 1941 г. па канец 1991 г. і па-

дязляе яго на тры этапы.

Першы (ваенны; чэрвень 1941 г. – канец вайны) – зараджэнне

літаратуры, першыя крокі ў арганізацыі навуковых даследаванняў,

пачатак збору дакументальных крыніцаў, фармаванне архіўных

фондаў. У гады вайны гісторыкі, журналісты, партыйныя і савец-

кія работнікі Беларусі ў сваіх артыкулах, брашурах апавядалі пра

падзеі на франтах, у савецкім тыле і на акупаванай ворагам тэры-

торыі (публікацыі П.К.Панамарэнкі «Партызанскі рух у Вялікую

Айчынную вайну» (1943 г.), Ц.С.Гарбунова «Беларусь жыве, Бел а-

русь змагаецца!» (1943 г.), М.В.Зімяніна «Моладзь Бел арусі зма-

гаецца» (1942 г.), выступленні кіраўнікоў партызанскага ру ху

Ц.П.Бумажкова, П.З.Калініна, В.І.Казлова і інш. Летам 1942 г. была

створана Камісія па гісторыі Айчыннай вайны пры ЦК КП(б)Б і

Надзвычайная Дзяржаўная Камісія па расследаванні злачынстваў

нямецка-фашысцкіх захопнікаў.

Другі эт ап (пасляваенны; другая палова 40 – канец 50-х гг.) –

этап далейшага назапашвання дакументальнага матэрыялу, першых

спробаў навуковага асэнсавання асобных пытанняў барацьбы на-

сельніцтва Беларусі. Выйшлі працы Л.Ф.Цанавы «Усенародная

партызанская вайна ў Беларусі супраць фашысцкіх захопнікаў »

(ч..1, 1949 г.; ч..2, 1951 г.), І.С.Краўчанкі «Падпольны бальшавіцкі

друк у Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны» (1950 г.) і «Рабо-

та Кампартыі ў тыл е ворага (1941 – 1944 гг.)» (1959 г.),

П.П.Ліпілы «КПБ – арганізатар і кіраўнік партызанскага руху ў

Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны» (1 959 г.), шэраг зборні-

297

каў дакументаў і матэрыялаў, успамінаў удзельнікаў барацьбы, якія

паклалі пачатак паглыбленаму вывучэнню партыйнага падполля і

партызанскага руху на тэрыторыі Беларусі. На гэтым этапе значна

пашырыліся магчымасці для працы з дакументамі ваенных гадоў,

былі створаны першыя нав уковыя падраз дзяленні ў вывучэнні гісто -

рыі вайны ў Інстытуце гісторыі партыі пры ЦК КПБ і ў Інстытуце

гісторыі АН БССР.

Літаратура і наву ковыя дыс ерт ацыі першага пасляваеннага

дзесяцігод дзя ў большасці не мелі абагульняльнага характару, бо

кіраўніцтва рэспублікі лічыла, што гісторыю вайны павінны най-

перш напісаць яе кіраўнікі. Згодна з прынятай 3 ліпеня 1946 г. па-

становай ЦК КП(б)Б «Аб збіранні, распрацоўцы і выданні дакумен-

таў і ма тэрыялаў аб рабоце партыйных арганізацый КП(б)Б і парты-

занскага ру ху ў Беларусі ў Вялікую Айчынную вайну 1941 –

1945 гг.» быў зацверджаны спіс з 38 асобаў, якія павінны былі пад-

рыхтаваць да выдання свае кнігі. Для працаў абодвух этапаў харак-

тэрны неабгрунтаванае засакрэчванне архіўных крыніцаў, абме-

жаваны доступ да іх выкарыстання, жорсткі ідэалагічны кантроль.

Трэці эт ап (канец 50-х гг. – 1991 г.) – найбольш прадуктыўны

ў вывучэнні гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Многія яе аспекты

атрымалі грунтоўнае асвятленне (кіруючая роля КПСС і асобныя

пытанні акупацыйнага рэжыму, падпольная і партызанская бараць-

ба, дапамога с авецкага тылу партызанам, ідэйная і масава-палітыч-

ная праца са вецкага падполля, жыццё і дзейнасць насельніцтва ў

партызанскіх зонах і інш.). Гэт а працы Р.Ц.Аблавай, Г.І.Аляхновіч,

Л.В.Аржаевай, К.М.Гоцман, С.К.Грабоўскага, У.І.Гуленкі, В.С.Да-

выдавай, Б.Дз.Далгатовіча, К.І.Дамарада, І.М.Ігнаценкі, А.І.Залес-

кага, А.Л.Манаенкава, А.М.Мацко, В.К.Кісялёва, Г.Дз.Кнацько,

П.М.Кобрынца, А.А.Кузняева, Г.П.Ку пр эевай, У.І.Кузьменкі,

Р.Р.Кручка, В.С.Лазебнікава, У.І.Лемяшонка, А.М.Літвіна, С.В.Мар-

цэлева, А.Д.Цітова, А.А.Тозіка, У.С.Пас э, В.П.Паўлава, Я.С.Паў-

лава, П.С.Паўлаўца, В.П.Раманоўскага, С.У.Сілавай, А.В.Сямёна-

вай, Г.М.Шавялы, А.Ф.Хацкевіча, А.А.Фактаровіча, А.А.Філімо-

нава, Э.Ф.Языковіч, М.А.Якубоўскага і інш. Але шэраг пытанняў

заставаўся па-за полем зроку даследчыкаў (асобныя пытанні аку-

пацыйнага рэжыму, праблема калабарацыянізму, супрацоўніцтва і

здрадніцтва, узаемаадно сіны партызан і мясцовага нас ельніцтва,

роля царквы і канфесіяў у жыцці народа ў ваенныя гады, трагедыя

яўр эйскага насельніцтва, дзейнасць Арміі Краёвай, палітычныя

рэпрэсіі, ваеннапалонныя і г.д.).

298

7. Гістарыяграфія гісторыі Беларусі пасляваеннага савец-

кага перыяду. У вывучэнні сучаснага гістарычнага перыяду прыя-

рытэт належаў супрацоўнікам Інстытута гісторыі партыі пры ЦК

КПБ. Даследчыкі спача тку зыходзілі з задачы пабу довы камуністыч-

нага грамадства, вызначанай на ХХІІ з’ездзе КПСС у 1961 г., а за-

тым – задачы пабудовы «развітога сацыялізму» (канцэпцыі, зама-

цаванай у Канстытуцыі СССР 1977 г. і Канстытуцыі БССР 1978 г.).

Асноўная ўвага звярталася на аналіз кіруючай ролі Камуні-

стычнай партыі Беларусі ў па літычным, сацыяльна-эканамічным,

ідэалагічным жыцці грамадства. У 1974 г. выйшла калектыўная

праца пад кіраўніцтвам А.Н.Аксёнава «Возраст ание рук оводящей

роли партии в коммунистическом строительстве (на материалах

Компартии Белоруссии. 1959 – 1973 гг.)». Раней былі апублікава-

ны зборнікі артыкулаў: «КПБ в борьбе за дальнейшее развитие

народного хозяйства республики в послевоенные годы» (1961 г.),

«Деятельность Компартии Белоруссии в период социализма и ком-

мунистического строительства» (1969 г.).

Адной з першых спробаў абагульнення дзейнасці КПБ у галі-

не эканамічнай палітыкі ста ла манаграфія Г.Д.Мацюшэнкі «Ком-

мунистическая партия Белоруссии в борьбе за восстановл ение и

развитие промышленности в послевоенные годы (1946 – 1950 гг.)»

(1962 г.). Шэраг даследаванняў былі прысвечаны арганізацыйна-

к адравай дзейнасці партыйных органаў. Таксама аналізавалася роля

партыі ў эканамічнай адукацыі кадраў, у павышэнні ролі насцен-

нага друку, у кіраванні народнымі дружынамі і г.д.

Актуальным кірункам гістарычных даследаванняў з’яўлялася

гісторыя Саветаў, прафсаюзаў, камсамола і грамадскіх арганізацы-

яў. Сярод іх кніга П.Ц.Петрыкава «Советы депутатов трудя-

щихся БССР и их роль в создании материально-технической базы

коммунизма (1959 – 1965 гг.)» (1972 г.), В.М.Фаміна «Профсоюзы

Бел оруссии в борьбе за технический прогресс в промышленности

(1946 – 1971 гг.)» (1971 г.).

Віталій Міхайлавіч Фамін нарадзіўся ў 1927 г. у в.Чорнае

Рэчыцкага раёна, беларускі гісторык. Доктар гістарычных на-

вук (1973 г.), прафесар (1974 г.). Скончыў Мінскі педагагічны

інстытут. З 1960 г. працуе ў ім: старшы выкладчык, дацэнт, у

1972 – 1997 гг. загадчык кафедры. У 1976 – 1985 гг. рэдактар

навуковага зборніка «Вопросы истории».

Глыбокую распрацоўку атрымала праб лема прамысловага раз-

віцця БССР і стану рабочага класа ў працах І.Я.Марчанкі «Рабо-

чий класс БССР в псл е военные годы (1945 – 1950 гг.)» (1962 г.),

299

«Т р удов ой подвиг рабо чего класса Бе лорусской ССР (1943 – 1950 гг.)»

(1977 г.), «Ведущая сил а: Рабочий класс Белоруссии на этапе раз-

витого социализма» (1980 г.) (разам з Л.М.Лычом), Л.М.Лыча

«Восстановление и развитие железнодорожного транспорта Бе-

лорусской ССР (сентябрь 1943 – 1970 гг.)» (1976 г.), І.П.Крэня і

інш., развіцця сельскай гаспадаркі – у працах А.П.Белязо «Бела-

руская вёска ў пасляваенныя гады (1945 – 1950)» (1974 г.), «Совре-

менная белорусская д еревня» (1976 г.), «Крестьянство Белоруссии

на пути к развитому социализму (1951 – 1960 гг.)» (1982 г.), І.В.Па-

луяна «Технические кадры бел орусской деревни и развитие сельс-

кого хозяйства республики» (1978 г.), Н.В.Кузняцова «Курсом спе-

циализации и конц ентрации сельского хозяйства: На материалах

Компартии Белоруссии (1965 – 1983 гг.)» (1984 г.), М.П.Касцюка

«Трудовой вклад крестьянства в победу и укрепление социализма:

на материалах БССР» (1986 г.) і інш., гісторыі культурных пераўт-

варэнняў – у працах С.А.Умрэйкі, І.В.Царук, М.Г.Мінкевіча,

С.В.Марцалева і інш.

Іван Ягоравіч Марчанка (1923 – 1997 гг.), беларускі гісто-

рык. Член-карэспанд энт АН Беларусі (1980 г.). Доктар гіста-

рычных навук (1969 г.), прафесар (1980 г.). Удзельнік Вялікай

Айчыннай вайны. Скончыў Мінскі педагагічны інстытут. У

1945 – 1951 гг. на партыйнай рабоце. З 1954 г. у Інстытуце гісто-

рыі АН Беларусі: навуковы супрацоўнік, вучоны сакратар, у

1962 – 1968 гг. і 1976 – 1981 гг. наме снік дырэктара па навуко-

вай рабоце, адначасова загадчык сектара і аддзела.

Міхаіл Паўлавіч Касцюк нарадзіўся ў 1940 г. у в.Масцішча

Навагр удскага раёна, белар ускі гісторык. Акадэмік НАНБ (1996 г.).

Доктар гістарычных навук (1980 г.), прафес ар (1987 г.). Скон-

чыў Гро дзенскі педагагічны інстытут. З 1969 г. у Інстытуце гісто-

рыі АН Беларусі, з 1970 г. вучоны сакратар. У 1975 – 1981 гг.

вучоны сакратар Інстытута гісторыі партыі пры ЦК КПБ. З 1981

г. намеснік дырэктара, з 1989 па 1999 гг. дырэктар Інстытута

гісторыі НАНБ.

У 70-я гг. савецкія гісторыкі пачалі актыўную распрацоўку

праблемы «развітога сацыялізму» на прыкладах адносна блізкага

мінулага – фактычна сучаснага этапа развіцця краіны. Прадметам

даследавання сталі кіраўніцтва КПСС эканомікай і сацыяльнымі

адносінамі, грамадска-палітычным і культурным жыццём, нацыя-

нальнай палітыкай. У «авангар дзе» ішлі маскоўскія гісторыкі (В.Ка-

сьяненка, П.Ігнатоўскі, В.Старавераў, І.Берхін і інш.). Ужо ў пачат-

ку 80-х гг. была зроблена выснова аб канцэпцыі «развітога сацыя-

300

лізму» як найбольш буйнога ўкладу ў развіццё марксісцка-ленінс-

кай т эорыі пасля ХХ з’езда КПСС. На сучасным эт апе гіст арычнай

навукі працы па гэтай праблематыцы ацэньваюцца як «міфатвор-

часць».

Праверачны тэст

І. Вызначце правільны адказ.

1. Згодна з класіфікацыяй ЮНЕСКА археалагічныя даследаванні право-

дзяцца на падставе

А) 4 перыядаў

Б) 5 перыядаў

В) 6 перыядаў

Г) 7 перыядаў.

2. Комплекснае даследаванне пачатковага этапу гісторыі Беларусі прад-

стаўлена ў манаграфіі

А) К.М.Па лікарповіча

Б) А.Г.Калечыц

В) У.Ф.Іс аенкі

Г) М.М.Чарняўскага

3. Выданне «Археа лагічных карт» Беларусі распачаў

А) Л.Д.Побаль

Б) Э.М.Зайкоўскі

В) І.І.Арцёменка

Г) У.Ф.Ісаенка.

4. Культуру шарападобных амфараў даследаваў

А) М.М.Чарняўскі

Б) Н.М.Гурына

В) Ю.У.Кухар энка

Г) Л.Д.Побаль.

5. Абагульняльнуюі працу «Бронзавы век на тэрыторыі Беларусі» выдаў

А) А.В.Іоў

Б) М.М.Чарняўскі

В) Э.М.Зайкоўскі

Г) І.І.Арцёменка.

6. Л.Д.Побаль даследаваў

А) нарвенскую культуру

Б) куль туру шнуравой керамікі Палесся

В) гісторыю старажытных славян

Г) археалогію Мінска.

7. У акадэмічным выданні «Гісторыя Беларускай ССР» (1972 – 1975 гг.)

слаба асветлена эпоха

А) палеа літ а

Б) мезаліта