Белазаровіч В.А Гістарыяграфія гісторыі Беларусі

Подождите немного. Документ загружается.

251

Інстытут гісторыі партыі пры ЦК КПБ аднавіў сваю дзей-

насць у лютым 1945 г. як філіял Інстытута Маркса – Энгельса –

Леніна (Масква). У наступным годзе былі зацверджаныя яго струк-

тура і штаты, яму перадалі партыйны архіў, матэрыялы камісіі па

гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, бібліятэку.

У структуру Інстытута гісторыі партыі пры ЦК КПБ уваходзілі

сектар гісторыі партыі, сектар перакладаў, партыйны архіў, Дом-

музей I з’езда РСДРП. Згодна з паст ановай ЦК КПСС «Аб мерах па

паляпшэнні работы Інстытута марксізму-ленінізму пры ЦК КПСС»

(1960 г.) у 1966 г. быў створаны сектар навуковай распрацоўкі і

афармлення дакументаў па гісторыі партызанскага руху ў Беларусі

ў гады Вялікай Айчыннай вайны, а таксама аўтарскі калектыў па

падрыхтоўцы фундамент альнай тр охтомавай працы па гісторыі

Вялікай Айчыннай вайны. Са студзеня 1969 г. пачаў д зейнічаць

сектар партыйнага будаўніцтва, навуковыя інтарэсы супрацоўні-

каў якога былі сканцэнтраваны на абагульненні вопыту КПСС па

ўдаскана ленні формаў і метадаў унутрыпартыйнай работы. Пашы-

рэнне даследаванняў забяспечвалася ростам колькасці навуковых

супрацоўнікаў, якая павялічылася з 23 у 1963 г. да 60 у 1970 г. (у

тым ліку 3 доктары і 15 кандыдат а ў гістарычных навук). Ужо ў

1981 г. працавалі 72 супрацоўнікі (у тым ліку 7 дактароў і 26 кан-

дыдатаў гістарычных навук).

Сярод выданняў, падрыхтаваных калектывам Інстыту та гісто-

рыі партыі пры ЦК КПБ, вылучаюцца «Революционный путь Ко м-

партии Западной Белоруссии» (1966 г.), «Очерки истории КПБ» (у

2-х ч., 1967 – 1968 гг. (2-е выд.)), «Всенародное партизанское дви-

жение в Белоруссии в годы Великой Отечественной войны» (у 3-х

т., 1967 – 1982 гг.), «Партизанские формирования Белоруссии в годы

Великой Отечественной войны» (1983 г.), «КПБ в резолюциях и

решениях съездов и пленумов ЦК» (у 6-ці т., 1983 – 1987 гг.).

Істотным укладам у гістарычную наву ку ст а ла абагульняль-

ная калектыўная праца «Всенародная борьба в Белоруссии против

немецко-фашистских захватчиков в годы Великой Отечественной

войны» (у 3-х т., 1983 – 1985 гг.), падрыхтаваная з удзелам супра-

цоўнікаў Інстытута гісторыі АН Беларусі. Аўтары – І.М.Ігнаценка,

П.П.Ліпіла, А.В.Сямёнава, А.А.Філімонаў, А.М .Мацко, Я.С.Паў-

лаў, К.І.Дамарад, У.І.Лемяшонак, В.П.Раманоўскі, Н.В.Філімонен-

каў, Р.М.Шавяла, Р.Р.Крючок, Э.Ф.Языковіч і інш.

У 1957 г. сектар этнаграфіі і фальклору Інстытута гісторыі АН

БССР быў рэарганізаваны ў Інстытут мастацтвазнаўства, эт-

награфіі і фальклору імя К.Крапівы. У 1978 г. колькасць супрацоў-

252

нікаў гэтай навукова-даследчай установы складала 1 30 чалавек, у

тым ліку 2 члены-карэспанд энты АН БССР, 7 дактароў і 41 канды-

дат гіст арычных навук.

Структура інстытута скаладалася з сектара тэатральнага мас-

тацтва, кінамастацтва і тэлебачання, выяўленчага мастацтва, эт-

награфіі і фальклору, славістыкі, антрапалогіі і інш. Яго супра-

цоўнікі падрыхт авалі да выдання «Гісторыю беларускага тэат-

ра» (у 3-х т., 1981 – 1987 гг.), «Збор помнікаў гісторыі і культуры

Бел арусі» (у 7-мі т., 1984 – 1988 гг.), «Гісторыю беларускага мас-

тацтва» (у 6-ці т., 1987 – 1994 гг.).

Арганізацыйныя перамены адбыліся ў ВНУ. З кафедраў асно-

ваў марксізму-ленінізму былі вылучаны ў с амастойную адзінку

кафедры гісторыі КПСС. У 1969 г. у 27 ВНУ БССР налічвалася

12 кафедр гісторыі КПСС, 2 кафедры гісторыі КПСС і палітэка-

номіі, 10 кафедраў гісторыі КПСС і навуковага камунізму, 1 кафед-

ра гісторыі КПСС, па літэканоміі і навуковага камунізма і 3 кафед-

ры асноваў марксізму-ленінізму. На пачатак 70-х гг. у іх працавалі

258 выкладчыкаў, у тым ліку 9 дактароў і 129 кандыдатаў навук,

пераважная большасць якіх былі гісторыкамі.

Да канца 70-х гг. у 32 ВНУ р эспублікі дзейнічала 15 кафедраў

гісторыі КПСС, 9 кафедраў гісторыі КПСС і навуковага камунізму,

6 кафедраў гісторыі КПСС і палітэканоміі, 2 кафедры асноваў марк-

сізму-ленінізму і адна грамадскіх навук. На іх працавалі 358 вык-

ладчыкаў, у тым ліку 16 дактароў і 190 кандыдатаў гістарычных

навук.

Актывізацыі навуков а-даследчай работы ў педагагічных інсты-

тутах садзейнічаў падзел кафедраў гісторыі на кафедры айчыннай

і ўсеагульнай гісторыі. На пачатак 70-х гг. яны функцыянавалі ўжо

ў БДУ, Мінскім, Гродзенскім і Магілёўскім педінстытутах. На гэ-

тых кафедрах працава лі 77 выкладчыкаў, у тым ліку 9 дакт ароў і

38 кандыдатаў навук. У канцы 70-х гг. колькасць выкладчыкаў па-

вялічылася да 153 чалавек, у тым ліку 10 дактароў і 60 кандыдатаў

гістарычных навук.

4. Падрыхтоўка кадраў гісторыкаў вышэйшай кваліфіка-

цыі ў БССР у сярэдзіне 40-х – 80-я гг. Перыяд Вялікай Айчыннай

вайны аказаў негатыўны ўплыў на гістарычную навуку Беларусі.

У 1945 г. у рэспубліцы былі толькі два дактары гіст арычных на-

вук – М.М.Нікольскі і У.М.Перцаў, якія з’яўляліся найбуйнейшымі

спецыялістамі ў галіне ўсеагульнай гісторыі. Толькі 11 чалавек мелі

ступень кандыдата навук. У ліку гісторыкаў не было ні аднаго

253

доктара навук па спецыяльнасці «гісторыя СССР і БССР », не было

спецыялістаў па гісторыі КП(б)Б. Паўстала праблема недахоп у

кваліфікаваных кадраў вышэйшай кваліфікацыі.

Кадры гісторыкаў былі сканцэнтраваны ў асноўным у БДУ,

які аднавіў работу ў Мінску з 1944 г., Інстытуце гісторыі АН БССР,

рээвакуяваным у 1945 г., Мінскім педінстытуце імя Горкага, ад-

ноўленым у 1944 г. Недахоп спецыялістаў востра стаў адчувацца

пасля аднаўлення гістарычных факультэтаў у педінстытутах, а так-

сама кафедраў асноваў марксізму-ленінізму (з 1956 г. – гісторыі

КПСС), якія былі ва ўсіх ВНУ. У 1945 г. у БССР функцыянавалі

22 ВНУ, з іх 5 педагагічных і 8 настаўніцкіх інстытутаў. Аднак яшчэ

і ў 1950 г. у камплектаванні кафедраў асноваў марксізму-ленінізму

назіраліся вялікія цяжкасці. Для гэтага пат рабавалася 73 выклад-

чыкі з вучонымі ступенямі або званнямі.

Недахоп кваліфікаваных кадраў кампенсаваўся за кошт сумя-

шчальніцтва. Нав уковыя супрацоўнікі Інстытута гісторыі АН БССР

прыцягваліся да педагагічнай працы ў ВНУ, а прафе с арска-вы-

кладчыцкі састаў вышэйшай школы прымаў удзел у распрацоўцы

найважнейшых праблемаў гісторыі Беларусі, якімі займаліся су-

працоўнікі акадэмічнага інстытута. Такая практыка станоўча адбі-

валася на якасці навучальнага працэсу, аднак павялічвала тэрміны

выканання навуковых і дысертацыйных даследаванняў. Для чытан-

ня лекцыяў у БДУ і педінстытутах, удзелу ў працы вучоных саве-

таў і падрыхтоўцы абагульняльнай працы па гісторыі Беларусі былі

запрошаны вядомыя савецкія гісторыкі акадэмік А.М.Панкрат ава,

прафесары В.Н.Кун, А.А.Савіч і інш.

ЦК КП(б)Б у 1947 г. прыняў пастанову «Аб становішчы з на-

вукова-педагагічнымі кадрамі ў ВНУ Беларускай ССР», а ў 1948 г.

разглядзеў пытанне аб умацаванні кваліфікаванымі выкладчыкамі

педагагічных інстытутаў рэспублікі. Было рэкамендавана звярнуць

увагу на павышэнне эфектыўнасці аспірантуры.

Аспірантура, якая д зейнічала ў Беларусі з 1927 г., з’яўлялася

асноўнай формай падрыхтоўкі навуковых і навукова-педагагічных

кадраў. У 1944 г. была адноўлена яе дзейнасць у БДУ (марксізм-

ленінізм, гісторыя СССР і БССР, усе а гульная гісторыя), у 1946 г. –

у Інстытуце гісторыі АН БССР (гісторыі БССР, усеагульная гісто-

рыя, археа логія), у 1947 г. – у Мінскім педагагічным інстытуце

(гісторыі СССР і БССР). Новай з’явай стала завочная аспірантура.

Дзейнасць аспірантуры сутыкнулася з шэрагам праблемаў:

цяжкасці ў фінанса ванні; адсутнасць не абходнай літаратуры і ар-

хіўных фондаў; неабходнасць доўгіх камандзіровак для пошуку

254

крыніцаў у архівах і бібліятэках Масквы, Ленінграда і іншых гарадоў;

праблема наву ковага кіраўніцтва (аспірант амі ў асноўным кіравалі

кандыдаты навук, якія самі не так даўно абаранілі дысертацыі).

Камплектавалася аспірантура ў асноўным выпускнікамі гіста-

рычных факультэтаў БДУ, Мінскага, Магілёўскага, Віцебскага,

Гомельскага і з 1954 г. Гродзенскага педінстытут аў. На другі і трэці

курсы прыма ліся тыя, хто займаўся ў аспірантуры яшчэ да Вялікай

Айчыннай вайны. Значны перапынак у вучобе, адсутнасць конкур-

су пры наборы ў аспірантуру, недастатко вая падрыхтоўка пасту-

паўшых прывод зілі да таго, што пераважная большасць заканчва-

ла аспірантуру без абароны дысертацыяў. За першыя пяць гадоў

пасля Вялікай Айчыннай вайны ў тэрмін была абаронена толькі

адна кандыдацкая дысертацыя.

У 1951 г. ЦК КП(б)Б прыняў пастанову «Аб ст ане і мерах па-

ляпшэння падрыхтоўкі навукова-педагагічных кадраў праз аспіран-

туру ў Беларускай ССР». Было ўказана на няправільную практыку

камплектавання аспірантуры, адсутнасць конкурсу, слабую аргані-

зацыю вучэбнай і навуковай працы аспірантаў, фармалізм у скла-

данні і зацвярджэнні індывідуальных планаў, недастатковую ўвагу

да падбору і зацвярджэння дысертацыйных тэмаў і нав уковых кіраў-

нікоў. Адзна чалася нездавальнае становішча завочнай аспірантуры.

Ажыццяўленне шэрагу мерапрыемстваў станоўча адбілася на

працы аспірантуры. Так, па спецыяльнасці гісторыя СССР і БССР

закончылі аспірантуру Інстытута гісторыі АН БССР з абаронай

дысертацыі ў 1952 г. дво е аспірантаў з шасці, у 1954 г. – двое з

трох, у 1955 г. – трое з шасці закончыўшых. Чатыры чалавекі з сямі

пры кафедрах гісторыі СССР і марксізму-ленінізму БДУ закончылі

аспірантуру з абаронай дыс ертацыі ў 1953 г., у наступным годзе

чацвёра з шасці закончыўшых аспірантуру абаранілі дысертацыі ў

тэрмін. Дзейнасць аспірантуры Мінскага педінстытут а практычна

не атрымала прыкметнага па ляпшэння. Была абаронена ў т эрмін

толькі адна дыс ертацыя ў 1955 г.

У другой палове 50-х гг. колькасць аспірантаў, якія абаранілі

дысертацыі ў тэрмін, прыкметна зменшылася. Гэта тлумачыцца

ўвядзеннем новых правілаў абароны дыс ерт ацыяў, якія прадугле-

джва лі абавязковую публікацыю вынікаў даследавання перад аба-

ронай. Але асноўнай прычынай нізкай эфектыўнасці аспірантуры

з’яўляліся недахопы ў працэс е яе камплектавання, арганізацыі на-

вучальнай і навуковай работы аспірантаў. Нярэдка са спазненнем

зацвярджаліся тэмы, навуковыя кіраўнікі і індывідуальныя планы.

Мелі месца замена тэмаў дысертацыяў і наву ковых кіраўнікоў, ад-

255

сутнасць кантролю з боку адміністрацыі, кафедраў, сектараў і на-

вуковых кіраўнікоў. Аспіранты рэдка ўдзельнічалі ў абмеркаванні

навуковых працаў і дакладаў. Так, з 42 аспірантаў, якія закончылі

аспірантуру Інстытута гісторыі АН БССР у 1946 – 1960 гг., аба-

ранілі дыс ертацыі ў т эрмін толькі 9 чалавек (21 %), у іх ліку

Л.П.Ліпінскі, I.Я.Марчанка, У.Ф.Раманоўскі, А.Ф.Хацкевіч і інш.

Аспірантуру БДУ ў 1946 – 1960 гг. закончылі 79 чалавек, з іх толькі

1 0 з абаронай дысертацый (13 %): Р.В.Булацкі, I.М.Ігнаценка,

В.У.Чапко і інш.

Аспірантура адыграла значную ролю ў забеспячэнні кадрамі

гістарычных установаў рэспублікі ў 1944 – 1960 гг. Праз яе была

падрыхт авана асноўная частка навуковых і навукова-педагагічных

работнікаў. Абаранілі дысертацыі да 1960 г. уключна 75 гісторы-

каў (55 %), у тым ліку 19 – па гісторыі КПСС і КПБ, 50 – па гісто-

рыі СССР і БССР, 5 – па ўсеагульнай гісторыі, 1 – па архе алогіі.

Шырокае распаўсюджанне атрым ала гадавая аспірантура пры

Акадэміі грамадскіх навук пры ЦК ВКП(б). Праз яе ў перыяд з

1948 па 1960 гг. прайшлі каля 60 выкладчыкаў ВНУ Беларусі. У

аспірантуры над дысертацыйнымі даследаваннямі працавал і не

толькі гісторыкі, але і эканамісты, філолагі, філосафы, юрысты. У

Акадэміі грамадскіх навук абаранілі кандыдацкія дысертацыі

30 гісторыкаў з Беларусі (12 – па гісторыі КПСС і КПБ, 12 – гісто-

рыі СССР і БССР, 6 – па ўсеагульнай гісторыі). Многія з іх па вяр-

танні працавалі ў партыйных і с авецкіх органах, на кафедрах ВНУ,

напрыклад, Е.I.Бугаёў, І.С.Гарбуноў, Р.Я.Кісялёў, I.С.Краўчанка,

М.М.Мяшкоў і інш.

Важнай задачай з’яўлялася падрыхтоўка дактароў навук. Па-

становай урада СССР «Аб падрыхтоўцы навуковых кадраў вышэй -

шай кваліфікацыі ў АН СССР» (1947 г.) тых, хто працаваў над док-

тарскімі дысерт ацыямі, прыкамандзіроўвалі ў дактарантуру АН

СССР тэрмінам да двух гадоў. У далейшым вопыт паказаў, што

гэтая форма падрыхтоўкі дактароў навук сябе не апраўдала. Боль-

шасць асобаў, накіраваных у дактарантуру, не здолелі падрыхта-

ваць дысертацыі за такі тэрмін. Пастановай ЦК КПСС (1956 г.)

падрыхтоўку кадраў вышэйшай кваліфікацыі праз дактарантуру

адмянілі. Доктарскія дысертацыі павінны былі стаць вынікам на-

вукова-даследчай работы.

У дактарантуру АН СССР у 1950 – 1956 гг. былі прыкамандзі-

раваныя 9 кандыдатаў навук з БССР. У 1948 г. у ЛДУ доктарскую

дысертацыю абараніў А.П.П’янкоў (паводле манаграфіі), у 1957 г.

у Акадэміі грамадскіх навук пры ЦК КПСС – I.I.Саладкоў, у БДУ –

256

Г.М.Ліўшыц. У 1958 г. доктарскія дысертацыі абаранілі Н.В.Ка-

менская (у Інстытуце гісторыі АН СССР) і I.С.Краўчанка (у Ака-

д эміі грамадскіх навук пры ЦК КПСС). Але рост дактароў навук

быў нязначным, што не адпавядала патрэбнасцям навукі.

За 1944 – 1960 гг. у БССР было абаронена 5 доктарскіх і 204

кандыдацкія дысертацыі па гістарычнай тэматыцы (у тым ліку 83 –

па гісторыі КПСС і КПБ, 95 – па гісторыі СССР і БССР, 20 – па

ўсеагульнай гісторыі, 3 – па археалогіі, 3 – па этнаграфіі). Такім

чынам, была створана аснова для развіцця гістарычнай навукі ў

рэспубліцы. У 1960 г. у БССР налічвалася 6 дактароў і 165 канды-

датаў гістарычных навук.

У 60-я гг. павялічылася колькасць цэнтраў па падрыхтоўцы

аспірантаў у галіне гісторыі. Аспірантуру арганізавалі ў Беларускім

політэхнічным інстытуце (1962 г.), Беларускім інстытуце народ-

най гаспадаркі (1966 г.), Гро дзенскім педагагічным інстытуце (1969 г.) і

інш. Гэты працэс суправаджаўся ўзрастаннем ролі ВНУ ў падрых-

тоўцы кадраў вышэйшай кваліфікацыі. Агульны выпуск аспіран-

туры па спецыяльнасці «гісторыя» склаў за перыяд 1960 – 1970 гг.

165 чалавек.

Значнае месца ў падрыхтоўцы гістарычных кадраў вышэйшай

кваліфікацыі займала суіскальніцтва. Толькі ў адным БДУ за пе-

рыяд 1962 – 1970 гг. суіскальнікамі было абаронена 15 дысертацы-

яў, у той час як аспірант амі – 30. Паспяховай працы суіскальнікаў

садзейніча ла «Палажэнне аб суіскальніках вучоных ступеней, якія

працуюць над дыс ерт ацыямі па-за аспірантурай» (1968 г.). Яно

афіцыйна зацвердзіла суіскальніцтва як адну з крыніцаў падрых-

тоўкі спецыялістаў вышэйшай кваліфікацыі.

Новую форму падрыхтоўкі спецыялістаў-гісторыкаў прапана-

вала паст анова ЦК КПСС і СМ СССР «Аб мерах па паляпшэнні

падрыхтоўкі навуковых і навукова-педагагічных кадраў» (1961 г.),

якая прадугледжвала планавую падрыхтоўку дактароў навук шля-

хам пераводу кандыдатаў навук на пасады старшых навуковых су-

працоўнікаў. Усяго за 60-я гг. перавялі больш за 10 чалав ек. Аднак

мера аказалася неэфектыўнай з прычыны адсутнасці апублікава-

ных вынікаў даследаванняў.

Пастанова ЦК КПСС і СМ СССР «Аб мерах паляпшэння якасці

дысертацыйных работ і парадку прысуджэння вучоных ступеняў і

званняў» (1960 г.) дала Вышэйшай атэстацыйнай камісіі (ВАК)

СССР права дазва ляць вучоным саветам прымаць да абароны ра-

зам з дысертацыямі ап ублікаваныя работы, якія «ўзбагацілі навуку

і тэхніку новымі рашэннямі, адкрыццямі». Беларускія гісторыкі

257

М.Я.Шкляр, К.I.Шабуня, В.А.Пыжкоў, А.Ф.Хацкевіч і Б .М.Фіх

паспяхова абаранілі па выдадзеных манаграфіях дысерт ацыі на

суісканне вучонай ступені докт ара, а Я.М.Шкляр і Г.В.Кісялёў –

кандыдата гістарычных навук.

Падрыхтоўцы кваліфікаваных кадраў гісторыкаў сад зейніча-

ла пашырэнне колькасці спецыялізаваных вучоных саветаў па аба-

роне дысертацыяў. Акрамя БДУ і Аддзялення грамадскіх навук АН

БССР, права прыёму да абароны кандыдацкіх і доктарскіх дысер-

тацыяў па гістарычных навуках атрымаў у 1965 г. Інстытут гісто-

рыі партыі пры ЦК КПБ.

За 1961 – 1970 гг. у гіст арычнай навуцы БССР было абароне-

на 209 дысертацыяў: 95 – па гісторыі КПСС, 68 – па гісторыі СССР

і БССР, 13 – па ўсе а г ульнай гісторыі. Асабліва хуткімі т эмпамі

вызначалася падрыхтоўка дактароў навук. Калі за папярэдні пасля-

ваенны перыяд 4 беларускія гісторыкі паспяхова абаранілі дысер-

тацыі на суісканне вучонай ступені доктара навук, то за 60-я гг. –

30, у тым ліку Л.С.Абецэдарскі, М.В.Уласенка, А.I.Воранава,

А.М.Карпачоў, 3.Ю.Капыскі, А.М.Мацко, I.Я.Марчанка, А.А.Філі-

монаў і інш.

У 70-я гг. аспірантура па спецыяльнасці «гісторыя СССР» дзей-

нічала ў Інстытуце гісторыі АН БССР, БДУ, Гомельскім універсітэ-

це, Мінскім, Гродзенскім педінстытутах, па спецыяльнасці «гісто-

рыя КПСС» – у БДУ, Мінскім педагагічным, Беларускім політэх-

нічным інстытутах, Беларускім інстытуце народнай гаспадаркі і

Беларускім інстытуце інжынераў чыгуначнага транспарту (г.Го-

мель). Нізкая эфектыўнасць дзейнасці аспірантуры па гісторыі

партыі ў шэрагу ВНУ р эспублікі заставіла Міністэрства вышэй-

шай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі БССР (МВССА БССР) пры-

няць у 1974 г. пастанову аб цэнтра лізацыі падрыхтоўкі спецыялі-

стаў вышэйшай кваліфікацыі па грамадскіх навуках. У выніку к

канцу 70-х гг. аспірантура па спецыяльнасці «гісторыя КПСС» функ-

цыянавала пры БДУ і Мінскім педінстытуце, а па спецыяльнасці

«гісторыя СССР» – пры гэтых навучальных установах і Інстытуце

гісторыі АН БССР. Колькасць аспірантаў павялічылася з 90 ча ла-

век у 1970 г. да 113 у 1980 г. (на 21 %).

Новай формай падрыхтоўкі кадраў ста ла ўвядзенне пас ады

выкладчыка-стажора згодна з пастановай ЦК КПСС і СМ СССР

«Аб мерах па далейшым удасканаленні вышэйшай адукацыі» (1972 г.).

Гэта давала магчымасць ВНУ забяспечыць сябе кваліфікаванымі

кадрамі і стымуляваць працэс навуковага пошуку іх супрацоўнікаў.

258

Таксама ў 1975 г. фармуецца сіст эма атэстацыі навуковых і

наву кова-педагагічных кадраў праз ВАК пры Савеце Міністраў

СССР. ВАК павінен быў палепшыць якасць навуковых даследаван-

няў, актывізаваць творчы навуковы пошук. Гэта праявілася ў росце

патрабаванняў да абараняемых дысертацыяў і выклікала іх коль-

каснае памяншэнне ў другой палове 70-х гг.

За перыяд з 1971 па 1980 гг. у БССР было абаронена 346 ды-

сертацыяў, у тым ліку 39 на суісканне вучонай ступені доктара гіста-

рычных нав ук. З іх 162 (46,8 %) па гісторыі КПСС-КПБ, 104 (30,1 %)

па гісторыі СССР і БССР, 34 (9,8 %) па ўсеагульнай гісторыі, 24

(6,9 %) па археалогіі і этнаграфіі, 22 (6,4 %) па гісторыі журна лі-

стыкі.

Многія вучоныя, якія абаранілі ў 70-я гг. доктарскія дысерта-

цыі, былі абраны на кіруючыя пас ады. С.В.Марцалеў з 1976 г. уз-

нача ліў Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору,

П.Ц.Петрыкаў з 1975 г. – Інстытут гісторыі АН БССР, Л.Д.Побаль

стаў загадчыкам сектара археалогіі, В.І.Мялешка – сектара феада-

лізму, П.А.Селіванаў – с ектара Кастрычніцкай рэвалюцыі і сацыя-

лістычнага будаўніцтва ў гэтым інстытуце. Гістарычнымі кафед-

рамі ВНУ загадвалі Я.Н.Мараш, В.М.Фамін, гісторыка-партый-

нымі – У.П.Верхась, А.М.Малашка, Т.І.Прытыцкая.

За ўклад у вывучэнне гісторыі Беларусі, плённую дзейнасць

па арганізацыі даследчай работы і падрыхтоўку навуковых кадраў

І.М.Ігнаценка быў абраны акадэмікам АН БССР (1974 г.),

В.М.Сікорскі (1972 г.), П.Ц.Петрыкаў (1977 г.) – членамі-карэспан-

д энтамі АН БССР.

Асабліва хуткі колькасны рост кадраў вышэйшай кваліфіка-

цыі адбываўся ў 1983 – 1988 гг. Па дад зеных У.М.Міхнюка, у гэты

час было абаронена 159 кандыдацкіх дысертацыяў: 13 па гісторыі

феадальнага перыяду, 4 капіталістычнага, 7 перыяду Кастрычніц-

кай рэвалюцыі і грамадзянскай вайны, 13 па гісторыі савецкага

грамадства да 1939 г., 5 па гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, 7 па

гісторыі савецкага грамадства 1945 – 1960 гг., 72 па гісторыі са-

вецкага грамадства 1960 – 1980-х гг.

Вырасла к о льк асць дактароў гістарычных нав ук. У 1981 – 1985 гг.

абаранілі дысертацыі 20 суіскальнікаў. Тым с амым суадно сіны

паміж колькасцю дактароў і кандыдатаў гістарычных навук у БССР

змяніліся з 1:10 на 1:7.

Абарона дысертацыяў ажыццяўлялася ў чатырох спецыяліза-

ваных вучоных саветах: пры Інстытуце гісторыі АН БССР, пры

259

Інстытуце гісторыі партыі пры ЦК КПБ, пры БДУ, пры Мінскім

педагагічным інстытуце.

Лічбы сведчаць, што ў першае пасляваеннае дзесяцігоддз е

адбываўся хва лепадобны рост колькасці гісторыкаў вышэйшай

кваліфікацыі – у 10 разоў. Да 70-х гг. гэта лічба падвоілася. Затым

тэмпы прыросту кадраў запаволіліся, што было звязана са зменай

пакаленняў, аддаленымі наступствамі вайны і сталінскай эпохі. У

другой палове 80-х гг. ужо прасочваецца д эфіцыт кваліфікаваных

кадраў гісторыкаў вышэйшай кваліфікацыі, асабліва дактароў

навук.

У цэлым БССР у разліку на 100 навуковых работнікаў адста-

вала ад іншых рэспублік СССР. У 1981 г. па колькасці кандыдатаў

навук БССР займала 1 4 месца сярод саюзных рэспублік і 13 – па

колькасці дактароў навук. У 1986 г. гэтыя паказчыкі склалі адпа-

ведна 9 і 8. Праблемай стаў працэс старэння кадраў вышэйшай ква-

ліфікацыі – з 62-х дактароў гіст арычных навук толькі 10 чалавек

былі ва ўзросце да пяцідзесяці гадоў (1988 г.).

Аб агульнай колькасці навуковых і навукова-педагагічных кад-

раў у галіне гісторыі, уключаючы наступны перыяд, сведчыць таб-

ліца:

Колькасны склад кадраў вышэйшай кваліфікацыі ў БССР(1936 – 1988 гг .)

*Табліца складзена па матэрыялах: Лінднэр, Р. Гісторыкі і ўлада:

нацыятворчы працэс і гістарычная палітыка ў Беларусі ХІХ – ХХ ст. /

Р.Лінднэр. – Мн.: Неўскі прасцяг, 2003. – С. 379.

У падрыхтоўцы кадраў вышэйшай кваліфікацыі недастаткова

ўвагі надавалася такім спецыяльнасцям, як «метадалогія гісторыі»,

«гістарыяграфія», «крыніцазнаўства», «гісторыя культуры», «гісто-

рыя рэлігіі і царквы», «дапаможныя гістарычныя дысцыпліны».

Ужо ў 80-я гг. паўстала неабходнасць уве сці спецыялізацыю па

музеезнаўстве і архівазнаўстве.

Гісторыкі, сту пені 1936 1960 1970 1980 1988

Усяго 36 476 989 1082 1056

Дактароў навук ? 6 32 50 62

Кандыдатаў навук ? 165 268 457 602

260

Праверачны тэст

І. Вызначце правільны адказ.

1. Асноўнай формай падрыхтоўкі спецыялістаў гісторыкаў вышэйшай

кваліфікацыі ў пасляваенны перыяд з’яўлялася

А) сумяшчальніцтва

Б) суіскальніцтва

В) аспірантура

Г) магістратура.

2. У Мінскім педагагічным інстытуце ў 1947 г. была адкрыта аспірантура

па спецыяльнасці

А) гісторыя СССР і БССР

Б) усеаг ульная гісторыя

В) археалогія

Г) марксізм-ленінізм.

3. Завочная аспірантура з’явілася ў БССР у

А) 40-я гг.

Б) 50-я гг.

В) 60-я гг.

Г) 70-я гг.

4. Абавязковая публікацыя вынікаў дыс ертацыйнага даследавання была

ўведзена ў

А) 40-я гг.

Б) 50-я гг.

В) 60-я гг.

Г) 70-я гг.

5. Гадавая аспірантура дзейнічала пры

А) БДУ

Б) АН БССР

В) Мінскім педагагічным інстытуце

Г) Акадэміі грамадскіх навук пры ЦК ВКП(б).

6. Аспірантура па гістарычных спецыяльнасцях пры Гродзенскім педага-

гічным інстытуце была адкрыта ў

А) 1962 г.

Б) 1965 г.

В) 1969 г.

Г) 1972 г.

7. У 60-я гг. спецыялізаваны вучоны савет па абароне дысертацыяў па

гістарычных навуках дзейнічаў у

А) Магілёўскім педагагічным інстытуце

Б) Мінскім педагагічным інстытуце

В) Гродзенскім педагагічным інстытуце

Г) Інстытуце гісторыі партыі пры ЦК КПБ.