Белазаровіч В.А Гістарыяграфія гісторыі Беларусі

Подождите немного. Документ загружается.

241

Напрыканцы 1948 г. быў падрыхтаваны новы праект «Гісто-

рыі Беларусі» ў трох тамах. Але яго таксама раскрытыка валі ў са-

кавіку 1949 г. на юбілейным пасяджэнні, прысвечаным 20-годдзю

АН БССР. Заўвагі тычыліся перыядызацыі гісторыі Беларусі, неда-

статко вага т эарэтычнага абгрунтавання працэсу пабудовы с ацыя-

лізму ў БССР, адсутнасці савецкага патрыятызму пры аналізе на-

роднага гераізму.

Толькі новы праект, падрыхтаваны ў 1951 г., атрымаў станоў-

чую р эцэнзію ў ЦК КП(б)Б, а таксама станоўчую ацэнку камісіі

маскоўскіх гісторыкаў на чале з М.М.Дружыніным. Першы том

«Гісторыі Бел арускай ССР» быў выдадзены тыражом 30 тыс. эк-

зэмпляраў у 1954 г., а другі том – у 1958 г.

Разам з падрыхтоўкай сінтэтычных працаў даследчыкі ў дру-

гой палове 40-х – сярэдзіне 50-х гг. распрацоўвалі шэраг кірункаў

айчыннай гісторыі: 1) гісторыя Беларусі ХVІ – ХVІІІ стст. (гаспа-

дарчае жыццё Беларусі ў складзе Рэчы Паспалітай (А.П.П’янкоў),

беларусы ў Маскоўскай дзяржаве ў 1654 – 1667 гг. (А.А.Савіч), уза-

емаадносіны беларускага і польскага народаў у канцы ХVІІІ ст.

(А.А.Савіч)); 2) гісторыя беларускага сялянства (паўстанне Д зяні-

са Мурашкі, рэформа 1861 г. (А.П.П’янкоў)); 3) гісторыя беларускіх

гарадоў – Мінска – Н.В.Каменская, Віцебска – Л.Б.Камінская, По-

лацка – Хазарэвіч, Гомеля – Грабкоў); 4) аграрнае пытанне і ся-

лянскі рух у эпоху капіталізму; 5) рабочы рух у Беларусі (А.І.Вора-

нава); 6) нацыянальнае пытанне і нацыянальна-вызваленчы рух у

Беларусі ў канцы ХІХ – пачатку ХХ ст. (М.А.Поташ); 7) гісторыя

Савецкай Беларусі (А.А.Шакун, Н .В.Каменская, М.І.Гільберт). Але

з дзесяці запланаваных манаграфіяў было выдадзена толькі пяць:

М.М.Нікольскага «Частное землевладение и землепользование в

Древнем Двуречье» (1948 г.), «Этюды по истории финикийских

общественных и земледельческих культов» (1948 г.), Н.В.Каменс-

кай «Утварэнне БССР» (1946 г.), «Вялікая Кастрычніцкая Сацыя-

лістычная рэвалюцыя і ўтварэнне БССР» (1954 г.), А.П.П’янкова

«Паходжанне беларускага народа» (1948 г.).

Актыўна разгортвалася «барацьба з касмапалітызмам». У АН

БССР, БДУ адбыліся сходы з патрабаваннем разграміць «бязрод-

ных касмапалітаў». 6 мая 1949 г. прайшла с есія Аддзялення гра-

мадскіх навук АН БССР, прысвечаная «барацьбе з касмапалітыз-

мам» у галіне філасофіі, літаратуразнаўства, гісторыі і фа льклары-

стыкі. У друку паведамлялася, што дакладчыкі Я.П.Галенчанка і

А.П.П’янкоў «ухіліліся ад выкрыцця памылак касмапалітызму ся-

род філо сафаў і гісторыкаў рэспублікі». Трэба аддаць належнае

242

навукоўцам, якія змаглі ў тых абставінах супрацьстаяць афіцыйна-

му курсу.

Пытанні «барацьбы з нацыяналізм ам» разглядаліся на XIX з’ез-

дзе КП(б)Б (1949 г.). У справаздачы с акратара ЦК КП(б)Б Н.У.Гу-

сарава крытыкав аліся «нацыяналістычныя тэорыі» у гісторыі і літа-

ратуры. З'езд прапанаваў ЦК КП(б)Б далей распрацоўваць «марк-

сісцкія» працы па гісторыі БССР, КП(б)Б, гісторыі беларускай

культуры, літаратуры і мастацтва.Такім чынам, гістарычная наву-

ка была пастаўлена ў абмежаваныя рамкі, адыход ад якіх пагражаў

пэўнымі высновамі.

Барацьба з нацыяналізмам і касмапалітызмам з пазіцыяў сён-

няшняга часу падаецца беспадст аўнай. Але ў тыя гады яна вызна-

чала навуковы лёс гісторыкаў. Пад уплывам палітычных і ідэала-

гічных установак яны былі вымушаны адступаць ад аб’ектыўнасці.

Усё гэт а змяншала зацікаўленасць у вывучэнні гістарычнага міну-

лага, звужала праблематыку даследаванняў, прыводзіла да аднаба-

ковых ацэнак, ігнаравала гістарычны падыход у асвятленні гісто-

рыі Беларусі.

Адшукванне памылак «нацыяна лістычнага характару» ў пра-

цах гісторыкаў з’яўлялася вынікам укаранення сталінскіх тракто-

вак і ацэнак гістарычнага працэсу, росквіту вялікадзяржаўнай цэн-

трысцкай гістарыяграфіі. Класавы падыход нанёс шкоду гістарыч-

най навуцы, бо ўсё, што не ўваходзіла ў сферу інтарэс аў рабочага

класа і партыі бальшавікоў, а такс ама ідэалагічна блізкіх да іх сла-

ёў грамадства, абвяшчалася рэакцыйным і недапушчальным.

2. Ас аблівасці развіцця беларус кай савецкай гістарыя-

графіі ў сяр. 50 – 80-я гг. Пасля XX з’езда КПСС назіраюцца спро-

бы пераас энсавання гісторыі грамадства і навукі. Крытыка

сталінскіх канцэпцыяў у канцы 50-х – пачатку 60-х гг. дазволіла

даследчыкам звярнуцца да аб’ектыўнага аналіза гістарычнага пра-

цэсу. У выніку палітычнай «адлігі» гісторыкі атрымалі магчымасць

большага доступу да архіўных матэрыялаў, шырэйшага выбару

тэматыкі. Але відавочна, што змены ў гістарыяграфіі былі мінімаль-

нымі. З кніг і артыкулаў знікла імя Сталіна, яго цытаты, але ацэнкі

«Кароткага курсу гісторыі ВКП(б)» захаваліся. Як лічыць П.Ц.Пет-

рыкаў, у гістарычнай навуцы пачаў фармавацца «культ КПСС».

У абагульняльных артыкулах аб выніках развіцця гістарыч-

най навукі паміж ХІХ і ХХІІ з’ездамі КПСС падкрэслівалася, што

«... гісторыя – гэта партыйная навука, што вучоныя павінны зай-

мацца гісторыяй для гісторыі. Гісторыя – гэта не па літыка, зверну-

243

тая ў мінулае, а навука аб мінулым, якая дапамагае выпрацаваць і

ажыццявіць сучасную партыйную палітыку».

Галоўнай функцыяй гіст арычнай навукі заст а лася ід эалагіч-

ная, што прадвызначыла два асноўныя кірункі гістарычных дасле-

даванняў: гісторыя КПБ і гісторыя савецкага грамадства паслява-

еннага перыяда.

Вядучай тэмай па-ранейшаму заставалася гісторыя рэвалю-

цыйнага руху, у якім асноўная ўвага надавалася ролі бальшавіцкіх

арганізацыяў (манаграфічныя даследаванні Я.І.Бугаёва, А.І.Вора-

навай, К.І.Шабуні, І.М.Ігнаценкі , Ц.Е.Саладкова).

З сярэдзіны 50-х гг. з’яўляюцца спецыяльныя даследаванні аб

дзейнасці ба льшавікоў Беларусі ў барацьбе супраць царызму

(М.М.Мяшкоў, М.Я .Шкляр, В.В .Скарабагаты, Ц.Е.Саладкоў,

А.I.Яфрэмава).

Эвалюцыя структуры і дзейнасці сацыял-дэмакратычных ар-

ганізацыяў у Беларусі ад першых гурткоў да Кастрычніцкай рэва-

люцыі паказана ў манаграфіі А.А.Кузняцова «На пути к Октяб-

рю. Из истории партийного строительства в Белоруссии. 1884 –

1917 гг.» (1970 г.).

Новымі даследаваннямі, якія паглыблялі веды па гісторыі баль-

шавізму ў Беларусі, з’яўляюцца манаграфіі А.С.Караля «Путь

борьбы и побед: К 80-летию II съезда РСДРП» (1983 г.), «Больше-

вики Белоруссии в революции 1905 – 1907 гг.» (1 986 г.), «Соединя-

ясь в партию: К 90-летию I съезда РСДРП» (1988 г.). Значна глы-

бей, чым гэта было зроблена папяр эднікамі, раскрыты характар і

змест рэвалюцыйнай барацьбы, яе дынаміка і маштабы, спецыфі-

ка, складаны працэс станаўлення і развіцця арганізацыяў РСДРП у

Беларусі бальшавіцкага тыпу, формы і мет ады іх дзейнасці, рост

уплыву ў масах, умацаванне кіруючай ролі ў рэвалюцыйнай ба-

рацьбе.

Але ў гэты час беларускія гісторыкі не выкарыстоўвалі ленін-

скую канцэпцыю трох палітычных лагераў у Расійскай імперыі на

мяжы ХІХ – ХХ стст.: д эмакратычнага, ліберальнага, урадавага.

Некаторыя даследчыкі прытрымліваліся пазіцыі «Кароткага курса

гісторыі ВКП(б )» і вызначалі толькі два грамадскія лагеры на тэ-

рыторыі Беларусі: рэва люцыйны (бальшавікі) і контррэвалюцый-

ны (чарнасоценцы, кадэты, меншавікі, Бунд, ПСР, БСГ). Аб гэтым

сведчыць манаграфія У.I.Салашэнкі «Большевики в борьбе с мелко-

бу ржуазными партиями в Бе лоруссии (1905 – мар т 1917 гг .)» (1981 г.).

Гісторыя непралетарскіх партый фак тычна не вывучалася.

244

Праўда, у канцы 60-х – 70-я гг. былі зроблены спробы навуко-

вай аб'ектыўнай ацэнкі беларус кага нацыянальна-культурнага і

палітычнага руху, дзейнасці БСГ, газет «Наша Доля» і «Наша Ніва».

Аб гэтым сведчаць артыкулы ў Беларускай Савецкай Энцыклапе-

дыі (т.1 – 12, 1969 – 1975 гг.), у другім томе «Гісторыі Беларускай

ССР» (1972 г.), «Гісторыі беларускай дакастрычніцкай літаратуры»

(т.1 – 2, 1968 – 1969 гг.), публікацыях С.Х.Александровіча,

Г.В.Кісялёва, У.М.Конана, С.М.Самбук, М.В.Біча і інш.

Актывізавалася распрацоўка праблемы гісторыі рабочага кла-

са. У гістарычнай навуцы Беларусі пашыраюцца даследаванні

М.Я.Завалеева, І.Я.Марчанкі і інш.

Набыло актуальнасць пытанне знаходжання Заходняй Бела-

русі ў складзе Польшчы. Яго распрацоўка звязана з манаграфіямі

У.А.Палуяна і І.В.Палуяна «Революционное и национально-осво-

бодительное движение в Западной Белоруссии в 1920 – 1939 гг.»

(1962 г.) і А.М.Мацко «Революционная борьба трудящихся Польши

и Западной Бел оруссии против гнета буржуазии и помещиков,

1918 – 1939 гг.» (1972 г.).

Больш увагі стала надавацца гісторыі стварэння новага гра-

мадства на Беларусі ў 20 – 30-я гг. ХХ ст.: ажыццяўленню індуст-

рыялізацыі, калектывізацыі (хаця яе прымусовы характар амаль не

паказваўся), дзяржаўнаму і культурнаму будаўніцтву. Гэтыя праб-

лемы знайшлі адлюстраванне ў манаграфіях А.А.Філімонава,

М.І.Злотніка, калектыўнай працы «Перамога калгаснага ладу ў

Бел арускай ССР» (1981 г.), даследаваннях К.К.Германа, Л.М.Лы-

ча, У.І.Навіцкага, А.М.Сарокіна і інш.

Распрацоўвалася тэматыка, звязаная з аднаўленнем і развіццём

гаспадаркі, дзяржаўным і культурным будаўніцтвам у працах

А.П.Белязо, М.П.Касцюка. Даследчыкі не пакідалі па-за ўвагай

пытанні Каст рычніцкай рэвалюцыі, устанаўлення Савецкай улады

ў Беларусі, грамадзянскай вайны (У.Р.Івашын, С.З.Пачанін,

П.А.С еліванаў, М .С.Сташкевіч і інш.). Аднак агульны кірунак

працаў быў вытрыманы ў духу афіцыяльных патрабаванняў.

Адносна свабоднай ад ідэа лагічнага кантролю заставалася

сацыяльна-эканамічная праблематыка. З’явіліся грунтоўныя дасле-

дав анні па гісторыі сельск ай гаспадаркі і сялянства (Х.Ю.Бейлькін ,

П.Р.Казлоўскі, Л.П.Ліпінскі, В.І.Мялешка, В.П.Панюціч,

Д.Л.Пахілевіч, М.М.Улашчык, М.Б.Фрыдман, В.У.Чапко), пра-

мысловасці, гарадоў і рабочага класа (З.Е.Абезгаўз, М.Ф.Болбас,

М.Р.Матусевіч, А.М.Люты).

Паколькі гуманітарныя навукі, у т.л. гісторыя, знаходзіліся пад

пільным кантролем партыі, то ў кожнай рэспубліцы былі расстаў-

245

лены ўласныя акцэнты. Для беларус кай гістарыяграфіі з канца

50-х гг. ХХ ст. вядучай тэмай даследаванняў стала гісторыя Вялі-

кай Айчыннай вайны і партызанскага рух у. У справаздачы ХХІV

з’езду КПБ (1960 г.) першы сакратар К.Т.Мазураў крытыкаваў гра-

мадскія навукі за іх «занадта малы ўклад у пабудову камунізму».

Ён паставіў задачу актывізаваць вывучэнне гісторыі партызанска-

га руху ў Беларусі.

З гэтага часу гістарыяграфія знаходзіцца пад пільным партый-

ным кантролем. У 1960 г. адбыўся агульны сход гісторыкаў БССР.

З асноўнымі дакладамі выступілі дырэктар Інстытута гісторыі АН

БССР І.С.Краўчанка «Пра задачы гісторыкаў Беларусі» і дырэк-

тар Інстытута гісторыі партыі пры ЦК КПБ М.М.Мяшкоў «Да

пытання навуковай распрацоўкі гісторыі КПБ». Адзначаліся неда-

статко вае асвятленне ролі народных масаў у гісторыі, недастатко-

вае адлюстраванне кіруючай ролі партыі ў працэсе сацыялістыч-

нага будаўніцтва, нездавальняльная распрацоўка заканамернасцяў

развіцця сацыялістычнага грамадства, пытанняў паступовага пе-

рахода да камунізму.

Паўплывала на гістарычную навуку і барацьба супраць «на-

цыяналізму» у першай палове 70-х гг. Ахвярай стала інтэлігенцыя,

найперш гісторыкі. Былі забаронены правядзенне канферэнцыі,

прысвечанай этнагенезу беларусаў, і распаўсюджанне надрукава-

ных да яе тэзісаў дакладаў. Ініцыятыва правядзення канферэнцыі

зыходзіла ад кафедры антрапалогіі Інстытута мастацтвазнаўства,

этнаграфіі і фальклора АН БССР, але без згоды ЦК КПБ. За дазвол

на правядзенне канферэнцыі кіраўнікі Аддзялення грамадскіх на-

вук АН БССР атрымалі вымову.

Першы сакратар ЦК КПБ П.М.Машэраў на пленуме ЦК КПБ

(красавік 1974 г.) выказаў шмат папрокаў у адрас АН БССР: слабо е

кіраўніцтва даследаваннямі, палітычная няспеласць, недастатковая

партыйная адказнасць вучонага, недакладнасць класава-палітыч-

ных пазіцыяў. «Аб гэтым прыходзіцца нагадваць, – адзначаў

П.М.Машэраў, – у сувязі з тым, што ў некаторых публікацыях, у

тым ліку аб народных паэмах «Энеіда навыварат», «Тарас на Пар-

насе», у працах аб Еўфрасінні Полацкай, Сматрыцкім, Зізаніі выя-

віліся адгалоскі пазакласавага аб’ектывізму, ідэа лізацыі асобных

багасловаў як выдатных асветнікаў».

Ці можна лічыць партыйны ўплыў на гістарычную навуку «са-

цыяльным заказам»? І.І.Шаўчук лічыць, што за гады Савецкай ула-

ды гэтае паняцце стала суб’ектыўным. Яно азначае выкананне пэў-

ных партыйных рашэнняў, а не адказ на аб’ектыўныя патрэбы гра-

246

мадства. Прыкладам з’яўляюцца пастановы ЦК КПБ «Аб дадатко -

вых мерах па паляпшэнню навуковай распрацоўкі гісторыі ўсена-

роднай барацьбы ў Беларусі супраць нямецка-фашысцкіх захопні-

каў у гады Вялікай Айчыннай вайны» (1969 г.), «Аб рабоце Інсты-

тута гісторыі АН БССР» (1970 г.). Зыходзячы з сутнасці паняцця,

нельга адносіць да сацыяльнага заказу працы па праблемах пабу-

довы камунізму, развітога сацыялізму і г.д. Вядома, што партый-

нымі рашэннямі была абумоўлена канцэнтрацыя намаганняў да-

следчыкаў на савецкім, а ў ім – на пасляваенным перыядзе гісто-

рыі грамадства.

У 70 – 80-я гг. склалася становішча, калі партыя, зыходзячы з

пэўных палітычных умоваў, патрабавала ад навукі каментарыя па-

дзеяў. У гістарыяграфіі замацаваліся выбарачнае цыт а ванне класі-

каў марксізму-ленінізму, абса лютызацыя партыйных рашэнняў,

адсутнасць іх крытычнага аналіза, тэндэнцыйны падбор фактаў.

Дэфармуючае ўздзеянне на гістарычную навуку аказала палітыч-

ная канцэпцыя развіцця грамадства, якая прадугледжвала спро-

шчанае ўяўленне аб будаўніцтве камунізму, аб пераадоленні розні-

цы паміж горадам і вёскай, аб кіруючай ролі КПСС, аб развітым

сацыялізме як найвышэйшай форме сацыяльнага прагрэсу. Наса-

джэнне канцэпцыяў, якія не адпавядалі аб’ектыўнаму гістарычнаму

становішчу, с адзейнічала т аму, што гістарычны працэс, які адлюс-

троўваўся ў навуковых працах, не адпавядаў р эальнай рэчаіснасці.

Разуменне месца і ролі, якія былі загадзя вызначаны для гіста-

рычнай навукі, змяншала цікавасць гісторыкаў да даследчай пра-

цы. У гэты час распрацоўваліся праблемы, у асноўным па савецкім

перыядзе, якія былі бяспечнымі для даследавання.

У большасці дысертацыяў і апублікаваных працаў разглядаліся

вузкія пяцігадовыя перыяды, асобныя галіны народнай гаспадаркі,

камуністычнае выхаванне. Па-за полем зроку засталіся палітыч-

ная гісторыя, нацыянальна-вызваленчы рух і многія іншыя праб-

лемы. Калі ж яны закраналіся, то мелі месца замоўчванні, выба-

рачны падыход да падбору фактаў, якія б пацвярджалі канцэпцыю

аўтара. Назіралася прырашчэнне фактычнага матэрыялу да сфар-

муляваных раней канцэпцыяў.

Шырокае распаўсюджанне атрымаў ілюстрацыйна-цытатніцкі

метад, калі палажэнні падмацоўваліся асобнымі прыкладамі і цы-

татамі без вывучэння ўсёй сукупнасці крыніцаў. Гісторык у сваіх

даследаваннях зыходзіў не з фактаў, а ад пэўнай канцэпцыі. Мана-

польнае права на ісціну патрабава ла выкарыстання марксісцка-ле-

нінскай тэорыі. Плюралізм наву ковай думкі прыпісваўся толькі

247

буржуазнай навуцы. Працы па гісторыі Беларусі даследчыкаў да-

савецкай школы (А.С.Грушэўскага, М.В.Доўнар-Запольскага,

М.К.Любаўскага і інш.) нельга было выкарыстоўваць. Іх канцэп-

цыі аб’явілі антынавуковымі. Даследаванні рэпрэсаваных гісторы-

каў 20–30-х гг. не выкарыстоўваліся. Працы З.Жылуновіча, У.Ігна-

тоўскага, В.Ластоўскага, А.Цвікевіча былі змешчаны ў спец заха-

вальнікі.

«Закрытымі» былі даследаванні, якія публікаваліся за межамі

сацыялістычнага лагера. Яны ацэньваліся як «буржуазныя фальсі-

фікацыі» і цалкам адвяргаліся. Традыцыю гістарычнай «контрпра-

паганды» распачаў Л.С.Абецэдарскі ў брашуры «У святле неаб-

вержаных факта ў» (1969 г.). Падобная ідэйная ізаляванасць на-

вукі негатыўна адбілася на вывучэнні гісторыі Беларусі.

Інфармацыйнае забеспячэнне наву коўцаў залежала ад магчы-

масці выкарыстання архіўных матэрыялаў. Калі ў другой палове

50-х гг. ХХ ст. адбывалася дэмакратызацыя архіўнай службы, то ў

60-я гг. доступ да крыніцаў быў абмежаваны. З аднаго боку, гэта

тлумачыцца «непатрэбнасцю» архіўных крыніцаў, таму што апры-

орныя т эорыі не патрабавалі дакументальнага абгрунтавання, з

другога боку, каб не было супярэчнасці паміж навуковым дакумен-

тальным аналізам і прапанаванымі канцэпцыямі.

Паступова ў 70-я гг. зменшылася ў параўнанні з 60-мі коль-

касць наведвальнікаў архіваў з прычыны немагчымасці атрымаць

неабходныя даследчыкам матэрыялы, непадрыхтаванасці навукоў-

цаў да прафесійнай крытыкі крыніцаў, слабога валодання замеж-

нымі мовамі, канцэнтрацыі намаганняў вучоных на праблемах су-

часнасці. У дзяржаўных архівах БССР у сярэд зіне 80-х гг. захоўва-

лася звыш 7 млн. 340 тыс. справаў, з якіх 5 млн. 340 тыс. складалі

матэрыялы па гісторыі савецкага перыяду. Шэраг вучоных сцвяр-

джае, што доступ да 50 % інфармацыі па гісторыі савецкага гра-

мадства быў забаронены рознымі інструкцыямі.

Такім чынам, на развіццё гістарычнай навукі ўплывала тра-

дыцыя, якая склалася яшчэ ў 20 – 30-я гг., калі гісторыя атаясамлі-

валася з ідэалогіяй, якая ў сваю чаргу была падпарадкавана партый-

на-дзяржаўнаму апарату. Гісторыя з’яўлялася адным з рычагоў па-

будовы сацыялістычнага грамадства.

3. Цэнтры гістарычнай навукі БССР. Вядучай навукова-да-

следчай установай гістарычнага профілю ў рэспубліцы з’яўляўся

Інстытут гісторыі АН БССР. Аднаўленне ў ім даследчыцкай дзей-

насці пачалося з красавіка 1945 г. Працаваць прыходзілася ў скла-

248

даных умовах: калектыў інстытута (1 9 чалавек) размяшчаўся ў па-

коі памерам 20 м

. У другой палове 40-х гг. у інстытуце дзейнічала

тры сектары: гісторыі СССР і БССР, архе алогіі, этнаграфіі і фальк-

лору. А сектар усе агульнай гісторыі быў закрыты з прычыны не ад-

паведнасці спецыялізацыі ўстановы. У 1946 г. тут працавалі 2 дак-

тары і 6 кандыдатаў гістарычных навук, 7 старэйшых і 4 малод-

шых навуковых супрацоўніка.

Да пачатку 60-х гг. інстытут складаўся з 5 сектараў: археалогіі

Беларусі, гісторыі Беларусі эпохі феадалізму, гісторыі Беларусі

эпохі капіт алізму, гісторыі Беларусі савецкага перыяду, гісторыі

Вялік ай Айчыннай вайны і партызанскага руху ў Беларусі, у складзе

якіх працавалі 62 навуковыя супрацоўнікі, у тым ліку 3 дактары і

29 кандыдатаў гіст арычных навук.

Цікав асць даследчыкаў да найноўшага перыяду гісторыі БССР

абумовіла рэарганізацыю сектара гісторыі Беларусі савецкага пе-

рыяду. На яго аснове ў красавіку 1962 г. былі створаны сектар гісто-

рыі сацыялістычнага і камуністычнага будаўніцтва ў Беларусі ў

пасляваенны перыяд і сектар гісторыі Каст рычніцкай рэвалюцыі і

сацыялістычнага будаўніцтва ў Беларусі. Яны разам з утвораным

раней с ектарам гісторыі Вялікай Айчыннай вайны і партызанскага

руху сканцэнтравалі амаль 60 % навуковых супрацоўнікаў.

У чэрвені 1963 г. было праведзена ўзбуйненне сектараў – за-

мест шасці створаны чатыры. З с е ктарам гісторыі Савецкай Бела-

русі з 1917 па 1 945 гг. аб’ядналі сектар гісторыі Кастрычніцкай

рэва люцыі і сацыялістычнага будаўніцтва і сектар гісторыі Вялі-

кай Айчыннай вайны і партызанскага рух у. На аснове аб’яднання

сектараў гісторыі Беларусі эпохі феадалізму і гісторыі Беларусі

эпо хі капіталізму быў створаны сектар гісторыі Беларусі дасавецка-

га грамадства. Але рэарганізацыя сябе не апраўдала, таму ў 1965 г.

было прызнана мэт азгодным аднавіць сектар гісторыі Кастрычніц-

кай р эвалюцыі і сацыялістычнага будаўніцтва і сектар гісторыі

Вялікай Айчыннай вайны і партызанскага рух у як самастойныя

наву ковыя падраздзяленні.

Ва ўмовах абвастрэння ідэалагічнай барацьбы на міжнарод-

най арэне ў ліпені 1968 г. быў створаны сектар замежнай гістарыя-

графіі, а ў 1969 г. – сектар гісторыі еўрапейскіх с ацыялістычных

краін. Паколькі перад са вецкім грамадствам была пастаўлена за-

дача пабудовы камунізму, то з 1969 г. пачаў дзейнасць сектар гісто-

рыі камуністычнага будаўніцтва.

У адпаведнасці з пастановай ЦК КПБ «Аб дадатковых мерах

па паляпшэнню навуковай распрацоўкі гісторыі ўс енароднай ба-

249

рацьбы ў Беларусі супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў у гады

Вялікай Айчыннай вайны», якая ўсклала на Інстытут гісторыі АН

БССР задачу каардынацыі работы па зборы ўспамінаў удзельнікаў

барацьбы савецкага народа супраць фашызму, у сакавіку 1970 г.

пры сектары гісторыі Вялікай Айчыннай вайны і партызанскага

руху ў Беларусі была створана група па зборы і публікацыі мемуа-

раў ветэранаў вайны. Такім чынам, на пачатак 70-х гг. структуру

інстытута склада лі сем сектараў: археалогіі Беларусі, гісторыі Бе-

ларусі дасавецкага грамадства, гісторыі Вялікай Айчыннай вайны

і партызанскага рух у, гісторыі Кастрычніцкай рэвалюцыі і сацыя-

лістычнага будаўніцтва, гісторыі камуністычнага будаўніцтва, за-

межнай гістарыяграфіі Беларусі, гісторыі еўрапейскіх сацыялістыч-

ных краін, у складзе якіх працавалі 82 навуковыя супрацоўнікі, у

тым ліку 10 дактароў і 29 кандыдатаў гістарычных навук.

У 1971 г. замест сектара замежнай гістарыяграфіі Беларусі быў

створаны сектар збору і публікацыі дакументаў і гістарычных ма-

тэрыялаў. Новая рэарганізацыя адбылася ў 1980 г. Структуру інсты-

тута гісторыі складалі 11 аддзелаў: першабытнай археалогіі, ся-

рэднявечнай археалогіі, архе алогіі зонаў новабудоўлі, гісторыі Бе-

ларусі перыяду феадалізму, гісторыі Беларусі перыяду капіталізму,

гісторыі Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайны, гісто-

рыі сацыялістычнага будаўніцтва, гісторыі Вялікай Айчыннай вай-

ны, гісторыі навукі і інш. Усяго ў 1980 г. там працавалі 120 навуко-

вых супрацоўнікаў, у тым ліку 13 дактароў і 46 кандыдатаў гіста -

рычных навук.

Супрацоўнікі Інстытута гісторыі АН БССР падрыхтавалі пер-

шую сінтэтычную «Историю Белорусской ССР» (1954 г. – 1-ы том,

1958 г. – 2-і том). У 1972 – 1975 гг. была выдадзена «Гісторыя Бе-

ларускай ССР» у 5-ці тамах. У гэтай абагульняльнай калектыўнай

працы на аснове фармацыйнага падыходу даследавана гісторыя

Беларусі першабытнаабшчыннага, феадальнага, капіталістычнага

і сацыялістычнага перыядаў. На падставе пяцітамовіка ў 1977 г.

была выдадзена аднатомавая «История Белорусской ССР».

У абмеркаванні плана-праспекта «Гісторыі Беларускай ССР »

у пяці тамах у 1962 г. прынялі ўд зел вучоныя БССР разам з супра-

цоўнікамі Інстытута гісторыі СССР на чале з акадэмікам Б.А.Ры-

баковым. Да яго падрыхтоўкі былі далучаны не толькі гісторыкі,

але і археолагі, літаратары, мастацтвазнаўцы, якія працавалі ў АН

Беларусі, БДУ, Інстытуце гісторыі партыі пры ЦК КПБ. Навуковую

дапамогу ў падрыхтоўцы першага тома аказалі гісторыкі Масквы –

Е.В.Індава, М.М.Улашчык, другога тома – А.М.Анфімаў, трэцяга

250

тома – Ю.А.Палякоў, чацвёртага – І.В.Пароцькін, пятага – В.Е.Па-

лятаеў.

Найбольшы ўклад у выданне першага тома, прысвечанага пер-

шабытнаабшчыннаму ладу і феада лізму, уне слі 3.Ю.Капыскі,

А.М.Карпачоў, В.Д.Буд зько, А.Р.Мітрафанаў, Л.Д.Побаль, В.В.Ся-

доў, А.П.П’янкоў, В.Р.Тарас енка, С.А.Шчарбакоў, А .П.Грыцкевіч,

В.І.Мялешка, Л.С.Абецэдарскі, П.Р.Казлоўскі, В.У.Чапко, Е.І.Кар-

нейчык; другога тома, у якім выкладзена гісторыя капіталізму, –

К.І.Шабуня, Ц.Е.Саладкоў, М.Б.Фрыдман, С.М.Самбук,

Л.П.Ліпінскі, З .Е.Абезгаўз, Е.І.Карнейчык, В.П.Панюціч, М.В.Біч;

трэцяга тома, прысвечанага гісторыі Кастрычніцкай рэвалюцыі і

будаўніцтву асноваў сацыялізму ў 1917 – 1937 гг., – Н.В .Каменс-

кая , І.Я.Марчанка, І.М.Ігнаценка, В.Р.Гняўко, П.А.С еліванаў,

Р.Т.Шлопак, В.А.Мілаванаў, У.А.Полуян, У.І.Вышынскі; чацвёрта-

га тома, прысвечанага перадваеннаму часу і Вялікай Айчыннай

вайне, – І.С.Краўчанка, А.І.Зале скі, У.А.Палуян, А.А.Філімонаў,

Э.Ф.Языковіч, В.П.Раманоўскі, Р.Р.Кручок, Н.В.Філімоненкаў,

У.І.Лемяшонак, Г.П.Купр эева; пят ага тома (1945 – 1974 гг.) –

А.А.Філімонаў, І.Я.Марчанка, П.Ц.Петрыкаў, Л.М.Лыч, С.Д.Вай-

товіч, А.П.Белязо.

Буйным укладам у гістарыяграфію Беларусі стала «История

рабочего к л асса БССР» у 4-х тамах (1984 – 1987 гг.) пад агульнай

рэдакцыяй П.Ц.Петрыкава, якую падрыхтавалі супрацоўнікі Інсты-

тута гісторыі АН БССР. Навукова-метадычную дапамогу ім ака-

залі вучоныя Інстытута гісторыі АН СССР : А.Р.Мітрафанава,

Ю.І.Кір’янаў, Ю.А.Палякоў і інш. Першы том «Рабочий класс Бе-

лоруссии в период капитализма» быў падрыхтаваны К.І.Шабуняй,

М.В.Бічом, З.Е.Абезгаўзам, В.П.Панюцічам, Э.М.Савіцкім, другі

том «Рабочий класс БССР в годы Великой Октябрьской социалис-

тической революции и построения социализма (1917 – 1937 гг.)» –

І.М.Ігнаценка, М.П.Касцюком, У.А.Пал уянам, П.А.С еліванавым,

У.І.Вышынскім, трэці том, прысвечаны 1938 – 1960 гг., – І.Я.Мар-

чанка, Э.Ф.Языковічам, П.Ц.Петрыкавым, А.Е.Казлоўскай,

А.М.Мацко, Р.Р.Кручком, чацвёрты том «Рабочий класс БССР на

этапе совершенствования социализма (1961 – 1986 гг.)» – І.Я.Мар-

чанка, П.Ц.Петрыкавым, Л.М.Лычом.

Асабліва плённым быў перыяд з 1976 г. па 1988 г., калі дыр эк-

тарам Інстытута гісторыі АН БССР з’яўляўся П.Ц.Петрыкаў. Тады

колькасць супрацоўнікаў дасягнула 178 чалавек (16 дактароў і

61 кандыдат гістарычных навук), было выдадзена 150 манаграфіяў.