Белазаровіч В.А Гістарыяграфія гісторыі Беларусі

Подождите немного. Документ загружается.

201

манаграфіі ўпершыню былі апублікаваны сем нумароў «Мужыц-

кай праўды».

Супраць бундызму актыўна выступаў Інстытут гісторыі партыі

пры ЦК КП(б)Б, які ў 1 934 г. выдаў брашуру І.П.Ашэровіча «Суп-

раць бундаўскага скажэння гісторыі бальшавізма».

Справа дайшла да скажэння гістарычнай праўды. Былы член

Бунда Майсей Абрамавіч Поташ (1892 – 1955 гг.), які ў 1931 –

1936 гг. займаў пасаду намесніка дырэктара Інстытута гісторыі

партыі, у манаграфіі «Бальшавізм і дробнабуржуазныя партыі ў

рэвалюцыі 1905 г. у Беларусі» (1931 г.) аднёс Бунд да ліку дробна-

буржуазных партыяў. Аўтар назваў Бунд «нацыяналістычнай арга-

нізацыяй», якая не мела нічога агульнага з марксісцкай партыяй

рэвалюцыйнага пралетарыяту.

З сярэдзіны 30-х гг. у гістарычнай навуцы было пастаўлена

пытанне аб сувязі Бунда з сіянісцкім рухам, што стала фактычна

апошнім ударам па пазіцыях яўрэйскіх гісторыкаў-марксістаў.

Неабходна адзначыць і тое, што яўрэйскія гісторыкі негатыў-

на ставіліся да беларускага нацыянальна-вызваленчага рух у. Яны

надавалі яму р эакцыйны характар. С.Х.Агурскі пісаў аб нязначнай

ролі беларускіх палітычных сілаў у пад зеях Кастрычніцкай рэва-

люцыі 1917 г. Ён нават адмаўляў існаванне Беларускай камуністыч-

най арганізацыі і яе кіраўніцтва партызанскім руха м супраць

польскай акупацыі ў 1919 – 1920 гг. Францыска Скарыну яўрэйс-

кія гісторыкі-марксісты лічылі «сярэднявечным манахам» з «феа-

дальна-папоўскай ідэа логіяй ». А святкаванне 400-годдзя беларус-

кага кнігадрукавання назвалі «шумной националистической кам-

панией».

5. Ідэйна-палітычная барацьба з беларускімі нацыяналь-

нымі гісторыкамі ў 20-я – пач. 30-х гг. Ужо ў першыя гады пасля

Кастрычніцкай рэвалюцыі выходзяць з друку брашуры, у якіх ана-

лізуюцца гісторыя рэвалюцыйнага руху ў Беларусі і пытанне на-

цыянальнага самавызначэння. Вялікая ўвага надава лася абгрунта-

ванню легітымнасці БНР. Адным з першых аб гэтым піс аў Аляк-

сандр Цвікевіч.

Яго праца «Краткий очерк возникновения Белорусской Народ-

ной Республики» (1918 г.) пабудавана такім чынам, каб паказаць

пераемнасць традыцыяў беларускай дзяржаўнасці. У абвяшчэнні

БНР ён вылучае два этапы: пачатковы – Першы Усебеларускі з’езд,

другі – прыняцце Устаўных грамат. Даследчык сцвярджаў, што Бе-

ларусь была абвешчана рэспублікай яшчэ 17 снежня 1 917 г. на Ус е-

202

беларускім з’ездзе. З прычыны разгону з’езд не паспеў скончыць

сваю працу. Завяршэнне неабходна было зрабіць у форме выпра-

цоўкі юрыдычных актаў. Цвікевіч тлума чыў неабходнасць аддзя-

лення Беларусі ад Расіі ас аблівасцямі міжнароднага заканадаўства:

Беларусь, з’яўляючыся часткай Расіі, павінна была падпарадкоўвац-

ца Бр эсцкаму мірнаму дагавору. Рада БНР была пастаўлена перад

выбарам: «или пренебречь заветом Вс ебелорусского Съезда, под-

вергнуться разделу, второй раз политически умереть,...или отме-

жевавшись отъ Великоросіи и ея бе зумнаго правительства, объя-

вить себя самостоятельным государством и тем самым спасти бу-

дущее единаго белорусского народа». Вось чаму была прынят а

Трэцяя Устаўная Грамата, якая аб’вясціла незалежнасць Беларусі.

А пераемнасць Устаўных Грамат з І-м Усебеларускім з’ездам, на

думку аўтара, робіць абвяшчэнне БНР волевыяўленнем беларуска-

га народа.

Цікавасць да дадзенай праблематыкі праявіў Мітрафан Доў-

нар-Запольскі, які актыўна ўключыўся ў дзейнасць БНР, садзейні-

чаў наладжванню кант актаў паміж кіраўніцтвам БНР і Радай бела-

рускіх арганізацыяў ва Украіне. Ён цесна супрацоўнічаў з газетамі

«Белорусское слово», «Белорусско е эхо», «Вольная Беларусь».

Шмат увагі надаў Доўнар-Запольскі стварэнню беларускага уні-

версітэт а, рашэнне аб адкрыцці якога было прынята Народным

сакратарыятам БНР. 28 красавіка 1918 г. ён узнача ліў спецыяль-

ную камісію пры Народным сакратарыяце асветы, зрабіў канкрэт-

ныя прапановы па структуры універсітэта. Аднак гэтая ідэя не была

рэа лізавана.

Падчас уд зелу ў беларуска-ўкраінскіх перамовах у Кіеве

М.В.Доўнар-Запольскі зразумеў, што Германію, Украіну і Савец-

кую Расію лёс беларускай дзяржаўнасці цікавіць толькі ў той сту-

пені, у якой гэта адпавядае іх уласным інтарэсам, што неабходна

ставіць беларускае пытанне на абмеркаванне Парыжскай мірнай

канферэнцыі. Таму ў канцы 1918 г. ён працуе над тым, каб с фарму-

ляваць погляды беларус аў на праблему іх дзяржаўнага самавызна-

чэння. Ён скарыстоўвае ўласныя этнаграфічныя матэрыялы, публі-

цыстычныя артыкулы.

У брашуры «Асновы дзяржаўнасці Бел арусі», якая была вы-

дадзена ў 1919 г. на беларускай, рускай, польскай, французскай,

нямецкай мовах, а ў 1920 г. на англійскай, М.В.Доўнар-Запольскі з

навуковых пазіцыяў абгрунтаваў гістарычныя заканамернасці дзяр-

жаўнага самавызначэння беларускага народа. Ён адзначыў: «Ця-

пер прыходзіць пара паправіць гістарычныя абмылкі Мінуўшчы-

203

ны – тым больш што беларуская нацыя апіраецца на крэпкіх фун-

даментах дзяржаунасці, на шырокіх дэмакратычных асновах і мае

трывалыя асобеннасці адметнай гістарычнай культуры. Гэтыя асо-

беннасці чырвонай ніткай праходзяць цераз усю мінуўшчыну бе-

ларусаў і цераз іх сучасны быт».

Міністэрства замежных справаў БНР разаслала брашуру ўра-

дам еўрапейскіх краінаў са спадзяваннем, што гэта паспрыяе пры-

знанню БНР. Аднак беларускае пытанне на Парыжскай канферэн-

цыі не абмяркоўвалася.

У 1925 г., пасля самароспуску Рады БНР у Берліне, у выніку

амністыі ўрада БССР дзеячы беларускага нацыянальнага рух у па-

чалі вяртацца на радзіму і ўключацца ў працэс беларусізацыі.

Прадстаўнікі беларускай нацыянальнай гістарыяграфіі ў сваіх

працах зыходзілі з наступных канцэптуальных палажэнняў: тэо-

рыя «адзінага патока» (беларускі народ уяўляе сацыяльна-аднарод-

нае грамадства, якое пасля Люблінскай уніі апынулася пад пры-

гнётам польскіх, а з канца ХVІІІ ст. – рускіх феадалаў); тэорыя не-

дасканаласці класавых супярэчнасцяў у беларускай нацыі (ад зіны,

непадзелены на класы этнас з невялікай доляй кулацтва); тэорыя

«дву х карэннасці» КП(б)Б (Камуністычная партыя (бальшавікоў)

Беларусі с фармавалася з бальшавіцкіх арганізацыяў і БСГ); вяду-

чая роля інтэлігенцыі ў рэвалюцыйных працэсах на тэрыторыі Бе-

ларусі; галоўны фактар гістарычнага працэсу – нацыянальная са-

масвядомасць народа; т эорыя «чатырох грамадскіх групаў» (бела-

рускае грамадства складалася з чатырох грамадскіх групаў:

беларусы – сяляне, палякі – памешчыкі, яўрэі – гандляры, рускія –

чыноўнікі).

Яны знайшлі адлюстраванне ў артыкулах Я.Лёсіка, А.Смол-

іча, А.Бурбіс а ў зборніку «Беларусь: Нарысы гісторыі, эканомікі,

культурнага і рэвалюцыйнага руху», які быў выдадзены ў 1924 г. ў

Мінску. Доўнар-Запольскі ў манаграфіі «Народная гаспадарка

Беларусі. 1861 – 1914 гг.» (1926 г.) упершыню закрануў праблему

генезіса капіталізму ў Беларусі. Аўтар, зыходзячы з народніцкіх

пазіцыяў, прыніжаў узровень развіцця буржуазных адносінаў у эка-

номіцы парэформеннага перыяду, пісаў пра ўстойлівасць сялянс-

кай гаспадаркі і адсутнасць сацыяльнай дыферэнцыяцыі. Даслед-

чык упершыню выкарыстаў новую методыку падлікаў – «сярэднія

лічбы».

Раней выйшла кніга Фёдара Фёдаравіча Турука «Белорус-

ское движение: Очерк истории национального и революционного

движения белорусов» (1923 г.). Гэта даследаванне было першай

204

спробай навуковага аналізу беларускага нацыянальнага руху як

суцэльнай з’явы грамадска-палітычнага жыцця Беларусі другой

паловы ХІХ – першай чвэрці ХХ ст. Аўт ар сцісла і лаканічна, але

па сутнасці, ахарактарызаваў карані беларус кага нацыянальнага

руху, яго першыя этапы падчас рэвалюцыі 1905 – 1907 гг., Лютаў-

скай і Кастрычніцкай рэвалюцыяў 1917 г., у перыяд нямецкай і

польскай акупацыі. Турук раскрыў дзейнасць белар ускіх нацыяналь-

ных палітычных партыяў, вызначыў перадумовы абвяшчэння БССР,

вылучыў асобным пытаннем камуністычны рух сярод белар усаў,

паказаў беспадстаўнасць супрацоўніцтва з по льскімі акупантамі.

У 1925 г. Павел Віктаравіч Трамповіч у артыкуле «Шляхі

беларускай інтэлігенцыі» («Савецк ая Беларусь», 21 кастр.) паставіў

пытанне аб супрацоўніцтве беларускай інтэлігенцыі з Камуністыч-

най партыяй (бальшавікоў) Беларусі. На яго думку, старая беларус-

кая інтэлігенцыя, якая сфармавалася ў перыяд «Нашай Нівы» і па-

чала беларускі адраджэнцкі рух, заклала асновы беларускай дзяр-

жаўнасці і культуры, павінна кіраваць БССР.

Вядучую ролю ў даследав анні беларускіх нацыянальных гісто-

рыкаў адыгрывала публіцыстыка. Напрыклад, часопіс «Полымя»

(выдаваўся са снежня 1922 г.), «Вперед», з 1927 г. перайменаваны ў

«Бальшавік Беларусі». Дзейнасць БСГ падчас першай рускай рэва-

люцыі даследаваў А.Шлюбскі, акцэнтуючы ўвагу на супрацоўніц-

тве БСГ з газетай «Наша Ніва». М.Мялешка паглыбіў гэтую тэма-

тыку праз вывучэнне зямельнай праграмы Грамады. 1905-му году

прысвечаны ўспаміны А.В.Бонч-Асмалоўскага. Пытанні нацыя-

нальнай палітыкі закраналі А.І.Цвікевіч і У.І.Пічэта. Апошні да-

следчык таксама займаўся вывучэннем польска-савецкіх адносінаў

і Рыжскага мірнага дагавору.

Большасць артыкулаў З.Жылуновіча была прысвечана ста-

наўленню беларускай дзяржаўнасці. На старонках часопіса «По -

лымя» ён змясціў шэраг артыкулаў, прысвечаных гэтай тэматыцы:

«Уступамі да Акцябра», «Aрганізацыя сіл», «Гістарычны момант»,

«Беларускія сэкцыі РКП і стварэнне Беларускай Савецкай Рэс-

публікі».

У канцы 20-х гг. у адносінах да нацыянальнай інтэлігенцыі

сталі ўжывацца рэпрэсіўныя меры. Пачынаецца кампанія па ба-

рацьбе з «нацд эмаўшчынай». Адным з першых у яе ўключыўся

С.Х.Агурскі. У лютым 1929 г. ён выступіў на ХІІ з'ездзе КП(б)Б

супраць ацэнкі У.М.Ігнатоўскім паўстання 1863 г., а К.Каліноўска-

га назваў міфічным героем. Агурскі спрабаваў даказаць, што паў-

станне мела рэакцыйны памешчыцка-клерыкальны характар. Ар-

205

тыкул «Нацыянал-дэмакратычныя тэндэнцыі на гіст арычным

фронце Беларусі» («Пралетарская р э валюцыя», №8) быў накірава-

ны супраць поглядаў Ігнатоўскага і.Жылуновіча, якіх аўт ар прад-

ставіў нацыяналістычнымі. Доказам сталі цытаты з заключэння

камісіі У.П.Затонскага і публічнае раскайванне Ігнатоўскага ў сваіх

памылках.

Першарадная роля ў барацьбе з «нацыяна л-дэмакратызмам»

на гістарычным фронце належыла часопісу «Ба льшавік Беларусі».

У 1928 г. быў апублікаваны артыкул А.Кіржніца «У няволі буржу-

азнага нацыяналізму». У прадмове аўтар акрэсліў сваё стаўленне

да беларускага нацыянальнага руху – «нацыяна лістычны рух»,

«згодніцкая інтэлігенцыя». На яго думку, «...гэты рух, які маскіра-

ваўся звычайна «агульнанацыянальнымі» інт арэс амі і ідэаламі, у

сапраўднасці быў накіраваны галоўным сваім астрыём супроць

савецкай улады». Беларускі нацыяна льны рух ён разгляд зеў на

прыкладах Каст рычніцкай рэвалюцыі, падрыхтоўкі і правядзення

І-га Усебеларускага з’езда. Заканчэнне з’езда, якое ў аўтара назва-

на «роспускам», адбыло ся з прычыны яго нацыянальнай платфор-

мы. А гэта супярэчыла класаваму прынцыпу Кастрычніцкай рэва-

люцыі, што ў сваю чаргу прывяло беларускі нацыянальны рух да

«...яго ўзурпацыі дробна-буржуазнай згодніцкай інтэлігенцыяй,

рэакцыйным чыноўніцтвам і палёно-фільскай шляхтай ».

У гэтым жа часопісе за 1929 г. былі змешчаны два артыкулы:

«Аб вытоках бе ларускага нацыянал-дэмакратызму і нацыянал-фа-

шыз му» А.С талевіча і «Беларускі нацыянал-фашыз м і яго сабрат

бе ларускі нацыянал-д эмократызм» А.Некрашэвіча. У першым ар-

тыкуле аўтар адзначыў, што сацыяльная база, эканамічныя і палі-

тычныя прычыны беларускага нацыянал-дэмакратызму даследава-

ны поўна, чаго не скажаш пра карані і вытокі. Гэтаму ён прысвяціў

сваё дасле даванне. Выток амі сталі БСГ і газета «Наша Ніва».

А.Некрашэвіч больш смела і адкрыта паставіў на адну пры-

ступку «...польскі фашызм і беларускі нацыянал-фашызм». Распра-

цоўшчыкам апошняга ён лічыў А.Луцкевіча, яго вытокамі – той

факт, што беларускі нацыянальны рух узнік не на класавай, а на

нацыянальнай глебе. Фактарам, які актывізаваў нацыянал-дэма-

кратызм у Савецкай Беларусі, была названа палітыка Наркамзема.

Аўтар засяродзіў увагу над яго асноўнымі палажэннямі, сярод якіх

яму ас абліва не падабалася адмаўленне класавай барацьбы ў вёс-

цы і гаворка пра с амабытнасць Беларусі. Але найбольш плённа гэ-

тыя ўстаноўкі распрацаваны ў брашуры А.Зюзькова «Крывавы

шлях беларускай нацдэмакратыі» (1931 г.).

206

На ХІІ з’ездзе КП(б)Б, які адбыўся ў лютым 1929 г., было за-

яўлена, што беларуская нацыянальная інтэлігенцыя праводзіць

нацыяналістычны курс і расце за лік кулацтва. Прадстаўнікі бела-

рускага нацыяна льнага руху вымушаны былі падвергнуць сябе са-

макрытыцы. З.Жылуновіч накіраваў у бюро ЦК КП(б)Б ліст «Мае

памылкі і іх карані» (1929 г.), у якім назваў БСГ «неаформленай і

палітычна нявызначанай паўсектанцкай групоўкай», а Першы Ус е-

беларускі з’езд – «варожай дэманстрацыяй да рабоча-сялянскай

улады». Гісторык абвінаваціў сябе ў невыкарыстанні класавага

прынцыпу.

Тое ж зрабіў У.М.Ігнатоўскі. Выступаючы на ХІ з’ездзе КП(б)Б,

ён ахарактарызаваў свае погляды як памылковыя. Пры гэтым БСГ

і Бунд назваў «згаджальніцкімі нацыяналістычнымі партыямі»,

указаў на неабходнасць класа вага падыходу ў ацэнцы нацыяналь-

на-культурнага будаўніцтва. А.Р.Чарвякоў вымушаны быў асуд зіць

свае погляды ў артыкул е «Большевистской самокритикой вскроем

свои ошибки и еще более закалим свои ряды для борьбы за социа-

лизм» (Звязда, 27 снеж.).

Праверачны тэст

І. Вызначце правільны адказ.

1. Першы старшыня Інбелкульта

А) У.М.Ігнатоўскі

Б) С.М.Некрашэвіч

В) У.І.Пічэта

Г) М.В.Доўнар-Запольскі.

2. Гісторыка-археалагічную камісію Інбелкульта ўзнач а льваў

А) У.М.Ігнатоўскі

Б) С.М.Некрашэвіч

В) У.І.Пічэта

Г) М.В.Доўнар-Запольскі.

3. Першы з’езд даследчыкаў археа логіі і археаграфіі Беларусі адбыўся ў

А) 1924 г.

Б) 1925 г.

В) 1926 г.

Г) 1927 г.

4. У 1936 – 37 гг. Інстытут гісторыі БАН узначальваў

А) М.М.Нікольскі

Б) П.В.Горын

В) В.К.Шчарбакоў

Г) У.М.Ігнатоўскі

207

5. Упершыню абмеркаванне праблемаў гісторыі Беларусі адбыло ся на

навуковай канферэнцыі ў

А) 1927 г.

Б) 1935 г.

В) 1939 г.

Г) 1941 г.

6. У 1920 г. гістпарт быў арганізаваны ў

А) Гомелі

Б) Мінску

В) Віцебску

Г) Магілёве.

7. Першую кнігу па гісторыі КП(б)Б напісаў

А) В.А.Сербента

Б) З.Жылуновіч

В) В.Г.Кнорын

Г) С.Х.Агурскі.

8. У Мінску быў адкрыты Музей

А) грамадзянскай вайны

Б) Савецкай улады

В) пралетарыята

Г) рэвалюцыі.

9. Задача пашыр эння марксісцка-ленінскай метадалогіі ў гістарычных

даследаваннях была вызначана

А) пастановай ЦК ВКП(б)

Б) рашэннем Бюро ЦК ВКП(б )

В) лістом І.В.Сталіна

Г) рашэннем схода партактыва.

10. Аддзяленне Таварыства гісторыкаў-марксістаў БССР было арганіза-

вана ў

А) 1926 г.

Б) 1927 г.

В) 1928 г.

Г) 1929 г.

11. У 20-я гг. кадры гісторыкаў рыхтавалі ў БДУ на

А) гістарычным факультэце

Б) сацыяльна-эканамічным факультэце

В) педагагічным факульт эце

Г) эканамічным факульт эце.

12. У 1931 – 1933 гг. кадры гісторыкаў рыхтавалі ў БДУ на

А) гістарычным факультэце

Б) сацыяльна-эканамічным факультэце

В) педагагічным факульт эце

Г) эканамічным факульт эце.

208

13. У 20-я гг. яўрэйскіх гісторыкаў-марксістаў абвінавачвалі ў

А) сіянізме

Б) бундызме

В) эканамізме

Г) меншавізме.

14. Аўтар брашуры «Асновы дзяржаўнасці Беларусі»

А) А.І.Цвікевіч

Б) А.Р.Чарвякоў

В) М.В.Доўнар-Запольскі

Г) Ф.Ф.Турук.

15. Першая спроба навуковага аналізу беларускага нацыянальнага руху

належыць

А) П.Трамповічу

Б) А.Смолічу

В) Ф.Туруку

Г) А.Бурбісу.

ІІ. Складзіце пералік.

1. Вучоныя ступені, уведезныя ў 1934 г.:...

2. Вучоныя званні, уведзеныя ў 1934 г.:...

3. Асноўныя палажэнні яўрэйскай марксісцкай гістарыяграфіі:...

4. Асноўныя палажэнні беларускай нацыянальнай гістарыяграфіі:...

ІІІ. Вызначце дату.

1. Пастанова СНК СССР і ЦК ВКП(б) «Аб выкладанні грамадзянс-

кай гісторыі ў школах СССР».

2. Арганізацыя аспірантуры ў БДУ.

3. Адкрыццё Савета па абароне дысертацыяў па гістарычных наву-

ках у БДУ.

209

Тэма 8. Даследав анне айчыннай гісторыі ў 1919 –

1941 гг.

План

1. Станаўленне архе алагічнай навукі ў БССР.

2. Абагульняльныя працы па гісторыі Беларусі.

3. Даследаванне гісторыі Беларусі феадальнага перыяду ў даваен-

ны час.

4. Праблемы гісторыі Беларусі капіталістычнага перыяду ў бела-

рускай гістарыяграфіі даваеннага часу.

5. Гісторыя Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайны ў

беларускай савецкай гістарыяграфіі 20 –30-х гг.

Рэкамендаваная літ аратура

1. Алекс еев, Л.В. Археология и краеведение Беларуси ХVI в. – 30-е

годы ХХ в. / Л.В.Алексеев; под ред. Б.А.Рыбакова. – Мн.: Беларуская на-

вука, 1996. – С. 174 – 1 91.

2. Брыгадзін, П.І. Усева лад Ігнатоўскі: Палітычны дзеяч, вучоны /

П.І.Брыгад зін, І.Д.Мацяс. – Мн.: Полымя, 1998. – 96 с.

3. Вяргей, В.С. Археалагічная навука ў Беларускай ССР, 1919 – 1941 гг. /

В.С.Вяргей. – Мн.: Навука і тэхніка, 1992. – 144 с.

4. Гануш, А.Г. Мітрафан Доўнар-Запольскі / А.Г.Гануш, П.С.Кручок;

пад рэд. В.Ф.Кушнера. – Мн.: Агенцтва «Геронт – А», 1995. – 30 с.

5. Грыцкевіч, А. Погляды Усевалада Ігнатоўскага на гісторыю Бела-

русі феадальнага перыяду / А.Грыцкевіч // Беларусика = Albaruthenika:

Кн. 3: Нацыянальныя і р эгіянальныя культуры, іх узаемадзеянне. – Мн.:

Навука і т эхніка, 1994. – С. 64 – 70.

6. Достижения исторической науки в БССР за 50 лет (1919 – 1969 гг.):

Краткий очерк / под ред. И.С.Кравченко и З.Ю.Копысского. – Мн.: Наука

и техника, 1970. – С. 21 – 22.

7. Достижения исторической науки в БССР за 60 лет / Л.Д.Поболь

[и др.]; под ред. З.Ю.Копысского, П.Т.Петрикова. – Мн.: Наука и техника,

1979. – С. 5 – 11.

8. Ігнаценка, І.М. У.М.Ігнатоўскі: грамадска-палітычная і навуковая

дзейнасць / І.М.Ігнаценка, А.С.Кароль // Ве сці АН БССР. Серыя грамад.

навук. – 1991. – № 2. – С. 71 – 78.

9. Ігнаценка, І. Усевалад Ігнатоўскі і яг о час / І.Ігнаценка, А.Кароль. –

Мн., 1991.

10. Іофэ, Э. Даследчык эпохі феадалізму / Э.Іофэ // Беларуская мінуў-

шчына. – 1996. – № 6. – С. 40 – 42.

210

11. Иоффе, Э.Г. В.И.Пичета как историк социа льно-экономического

развития Белоруссии в эпоху феодализма (ХVI – первая половина ХVII

века). Автореф. дис. на соиск. уч. степ. канд. ист. наук: 07.00.09. – Мн.,

1974. – 21 с.

12. Иоффе, Э.Г. Из истории белорусской деревни (Советская историо-

графия социально-экономическ о го развития белорусской деревни ХVII –

первой по ловины ХІХ века) / Э.Г.Иоффе. – Мн.: Ураджай, 1990. – 248 с.

13. Копысский, З.Ю. Белоруссия феодального периода в советской

ист ориографии 20-х годов / З.Ю.Копысский // Советское славяноведение. –

1988. – № 4. – С. 60 – 65.

14. Копысский, З.Ю. Историография БССР (эпоха фео дализма): учеб.

пособие / З.Ю.Копысский, В.В.Чепко. – Мн.: Университетское, 1986. –

С. 63 – 93.

15. Гісторыя Беларусі: з 1795 г. да вясны 1917 г.: вучэб. дапам. /

І.І.Коўкель [і інш.]. – Мн.: Аверсэв, 2001. – С. 11 – 28.

16. Кузьменка, У. Акадэмік У.І.Пічэта: выпрабаванне лёс ам / У.Кузь-

менка, В.Ска лабан // Беларускі гістарычны часопіс. – 2003. – № 6. –

С. 11 – 18.

17. Кушнер, В. Стваральнік канцэпцыі беларускай нацыяна льнай

гісторыі / В.Кушнер // Беларускі гістарычны часопіс. – 2004. – № 10. –

С. 53 – 60.

18. Лінднэр, Р. Гісторыкі і ўлада: Нацыятворчы працэс і гістарычная

палітыка ў Беларусі ХIХ – ХХ ст. / Р.Лінднэр. – СПб.: Неўскі прасцяг,

2003. – С. 147 – 236.

19. Михнюк, В.Н. Становление и развитие историче ской науки Со-

ветской Белоруссии (1919 – 1941 гг.) / В.Н.Михнюк; под ред. П.Т.Петри-

кова. – Мн.: Наука и техника, 1985. – 286 с.

20. Панютич, В.П. Историография аграрной истории Беларуси 1861 –

1917 гг.: монография / В.П.Панютич. – Мн.: ГНУ «Институт истории НАН

Беларуси», 2005. – 262 с.

21. Панюціч, В. «На парэформеннай Беларусі развіццё аграрнага ладу

мела капіталістычны характар» / В.Панюціч // Навіны Беларускай акадэміі

навук. – 1992. – 27 лістап.

22. Спірыдонаў, М.Ф. Асноўныя праблемы гісторыі сялянства Бела-

русі ХІV – ХVІ стст. у савецкай гістарыяграфіі / М.Ф.Спірыдонаў // Весці

АН БССР. Серыя грамад. навук. – 1990. – № 1. – С. 107 – 114.

23. Токарев, Н. «Его работы сохраняют свою научную ценность» /

Н.Токарев // Навіны Беларускай акадэміі навук. – 1992. – 25 верас.

24. Шумейко, М.Ф. Неопубликованная монография М.В.Довнар-За-

польского «История Белоруссии» как историографический источник /

М.Ф.Шу мейко // Наш радавод. – Гродна, 1991. – Кн. 3. – Ч. 1. – С. 120 – 124.

25. Яноўскі, А. «Я аддаваў ус е свае сілы будаўніцтву БДУ...» /

А.Яноўскі // Беларускі гістарычны часопіс. – 2003. – № 6. – С. 3 – 10.