Белазаровіч В.А Гістарыяграфія гісторыі Беларусі

Подождите немного. Документ загружается.

181

грамадства. Гісторыя Беларусі ім ўспрымалася як гісторыя сама-

развіцця грамадскай с амасвядомасці, а гэта было звязана з рэлігій-

насцю. Даследчык ідэалізаваў грамадскія структуры ХV – ХVІ стст.,

перабольшваў ролю інтэлігенцыі ў фармаванні нацыі. Відавочна і

пэўная мадэрнізацыя гіст арычнага працэсу – пошук беларускай

дзяржаўнасці ў старажытнарускі перыяд.

Для пачатковага перыяду беларускай нацыянальнай гіст арыя-

графіі ў цэлым характэрны шэраг памылковых гістарычных пала-

жэнняў. Нельга пагадзіцца з тэзісам Доўнар-Запольскага і Ластоў-

скага, што Полацкае княства ў ІХ – ХІІ стст. было «зыходным пунк-

там беларускай дзяржаўнасці». Аўтары адмаўлялі прызванне

нарманаў-варагаў на т эрыторыю Беларусі. Таксама Доўнар-За-

польскі выказаў думку аб этнічнай «чысціні» крывічоў, якія не спа-

зналі фінскага ўплыву.

Спрэчным з’яўляеццам тэзіс аб «д эмакратычным лад зе» По-

лацкага княства: быццам бы крывічы, дрыгавічы, радзімічы жылі

ва ўзаемнай згодзе са сваімі князямі. У якасці доказу Ластоўскі

прыводзіць прыклад шанавання Усяслава Брачыславіча мясцовым

насельніцтвам, але не раскрывае лет апіснае паведамленне аб «пра-

літай ім крыві».

Першыя нацыянальныя гісторыкі з сімпатыяй ставіліся да

Міндоўга. Ластоўскі лічыў, што Рынгольт разам с сынам Міндоў-

гам былі выхадцамі з «Літоўска-Крывічанскага» княства са ст алі-

цай у Навагарод ку. Гэта вызначалася этнічным складам мясцовых

жыхароў – «ліцвінамі-крывічамі». ВКЛ успрыма лася як «Руска-

Літоўскае», дзе беларускі этнас меў спрыяльныя ўмовы для раз-

віцця. Але беларуская самастойная гісторыя скончылася са смер-

цю Вітаўта. Асновай гістарычнай канцэпцыі Літвы стала тэорыя

«залатога веку культуры»: 1517 – 1569 гг. (ад выдання ў Празе кніг

Бібліі Ф.Скарынай да Люблінскай уніі).

Можна канстатаваць той факт, што беларуская нацыянальная

гістарыяграфічная канцэпцыя зарадзілася як канцэпцыя заняпаду

беларускага этнасу. Пачынаючы з ХVІІ ст., мінулае Беларусі пада-

валася як нацыянальная д эзінтэграцыя, спыненне паступовага раз-

віцця і ўмацаванне чужародных для беларусаў элементаў грамадс-

кага развіцця. Быў створаны вобраз народа-пакутніка.

Войны на т эрыторыі Беларусі ў ХVІІ – пачатку ХVІІІ стст.

разглядаліся з негатыўных пазіцыяў, бо пасягалі на самастойнасць

беларускага этнаса. Паланізацыя і русіфікацыя прывялі да ства-

рэння вобраза ворага (Польшча, Расія), а гэта сведчыла аб моцнай

палітызацыі айчыннай гісторыі.

182

Праверачны тэст

І. Вызначце правільны адказ.

1. Беларус азнаўства аформілася ў

А) другой палове ХVІІІ ст.

Б) першай палове ХІХ ст.

В) другой па лове ХІХ ст.

Г) пачатку ХХ ст.

2. Назва «Беларусь» у першай палове ХІХ ст. была замацавана за

А) Магілеўскай і Мінскай губернямі

Б) Віленскай і Віцебскай губернямі

В) Віцебскай і Магілёўскай губернямі

Г) Гродзенскай і Віленскай губернямі.

3. Ян Чачот называў беларускую мову

А) славяна-крывіцкай

Б) славяна-дрыгавіцкай

В) славяна-радзіміцкай

Г) славяна-польскай.

4. Пецярбургская АН адхіліла граматыку беларускай мовы, складзеную

А) І.І.Грыгаровічам

Б) З.Я.Даленгай-Хадакоўскім

В) Я.П.Тышкевічам

Г) П.М.Шпілеўскім.

5. Крытэрыям вызначэння этнасу П.В.Баброўскі лічыў

А) мову

Б) традыцыі

В) менталітэт

Г) этнічную тэрыторыю.

6. Аўтар брашуры «Пісьмы пра Беларусь. Пісьмо першае»

А) К.Каліноўскі

Б) А.І.Герцэн

В) Даніла Баравік

Г) Шчыры Беларус.

7. Народнікі вызначалі становішча Беларусі ў складзе Расійскай імперыі як

А) роўнапраўнае

Б) незалежнае

В) каланіяльнае

Г) аўтаномнае.

8. Беларуская сацыяльна-рэвалюцыйная група

А) «Гоман»

Б) Паўночна-Заходняя арганізацыя «Народнай волі»

В) «Чорны перадзел»

Г) «Зямля і воля».

183

9. Спрабаваў скласці паказа льнік слоў і выразаў Навагрудчыны

А) Ю.Ф.Крачкоўскі

Б) І.І.Насовіч

В) М.Я.Нікіфароўскі

Г) М.А.Дзмітрыеў.

10. Старшыня Віленскай архе аграфічнай камісіі, уклада льнік ХVІ і ХХ

тамоў АВАК, аўтар першага грунтоўнага даследавання пра радзінны аб-

рад беларусаў і выхаванне дзіцяці

А) І.І.Насовіч

Б) Ю.Ф.Крачкоўскі

В) П.В.Шэйн

Г) М.А.Дзмітрыеў.

11. І.І.Насовіч атрымаў залаты медаль Рускага геаграфічнага таварыств а за

А) «Беларускія прыказкі і прымаўкі»

Б) «Беларускія прыказкі і загадкі»

В) «Зборнік беларускіх прыказак»

Г) «Беларускія песні».

12. 16 гадоў І.І.Насовіч працаваў над

А) «Успамінамі з майго жыцця»

Б) Слоўнікам беларускай мовы

В) «Аб плямёнах да часоў Рурыка»

Г) «Беларускімі песнямі».

13. Новы метад раскопак прапанаваў

А) А.М.Семянтоўскі-Курыла

Б) М.Ф.Кусцінскі

В) А.П.Сапуноў

Г) Е.Р.Раманаў.

14. Ініцыятар стварэння Віцебскага царкоўна-археалагічнага музея, Віцеб-

скай вучонай археалагічнай камісіі

А) М.Федароўскі

Б) А.П.Сапуноў

В) Е.Р.Раманаў

Г) М.Ф.Кусцінскі.

15. Сялянска-народніцкі кірунак у беларускай літаратуры вызначыў (ла)

А) Я.Купала

Б) Цётка

В) Ф.Багушэвіч

Г) А.Гурыновіч.

16. Аналіз беларускага нацыянальнага руху прадставіў (ла) у працы «Бе-

ларускае адраджэнне»

А) Ф.Багушэвіч

Б) Я.Купала

В) М.Багдановіч

Г) Цётка.

184

17. «Наша Доля» мела характар

А) нелегальны

Б) сацыял-дэмакратычны

В) грамадска-палітычны

Г) заходнерускі.

18. Канцэпцыю аб тым, што беларусы – «зона перакрыжавання станоў-

чых рысаў памежных нацыяў» прапанаваў

А) У.Уласаў

Б) І.Тукерке с

В) І.Абдзіраловіч

Г) У.Конан.

19. М.В.Доўнар-Запольскі скончыў

А) Пецярбургскі універсітэт

Б) Маскоўскі універсітэт

В) Дэрпцкі універсітэт

Г) Кіеўскі універсіт эт.

20. У студэнцкія гады М.В.Доўнар-Запольскі супрацоўнічаў з газетай

А) «Наша Доля»

Б) «Наша Ніва»

В) «Мінскі лісток»

Г) «Северо-Западный край».

21. Доктарская дысертацыя М.В.Доўнар-Запольскага была прысвечана

А) рэформе А.Тызенгаўза

Б) рэформе Жыгімонта Аўгуста

В) рэформе П.Кісялёва

Г) рэформе П.Сталыпіна.

ІІ. Што аб’ядноўвае пералік?

1. М.К.Баброўскі, І.Ярашэвіч, І.Анацэвіч, І.Даніловіч.

2. «Нарысы Віцебскай Беларусі», «Старонкі з нядаўняй мінуўшчы-

ны горада Віцебска», «Беларускія песні-частушкі».

3. А.Я.Багдановіч, Я.Ф.Карскі, Ю.Ф.Крачкоўскі, Я.Лучына, М.Я.Ні-

кіфароўскі, З.Ф.Радчанка.

185

Тэма 7. Гістарычная навук а БССР у 1919 – 1941 гг.

План

1. Фармаванне арганізацыйных асноваў гістарычнай навукі ў

БССР.

2. Падрыхтоўка гістарычных кадраў у даваенны перыяд.

3. Укараненне марксісцка-ленінскай метадалогіі. Ідэйна-палітыч-

ная барацьба з яўрэйскімі гісторыкамі-марксістамі ў 20-я – пач.

30-х гг.

4. Ід эйна-палітычная барацьба з беларускімі нацыянальнымі гісто-

рыкамі ў 20-я – пач. 30-х гг.

Рэкамендаваная літ аратура

1. Брыгадзін, П.І. Усевалад Ігнатоўскі: Па літычны д зеяч, вучоны /

П.І.Брыгад зін, І.Д.Мацяс. – Мн.: Полымя, 1998. – 96 с.

2. Достижения исторической науки в БССР за 50 лет (1919 – 1969 гг.):

краткий очерк / под ред. И.С.Кравченко и З.Ю.Копысского. – Мн.: Наука

и техника, 1970. – С. 21 – 22.

3. Гануш, А.Г. Мітрафан Доўнар-Запольскі / А.Г.Гануш, П.С.Кручок;

пад рэд. В.Ф.Кушнера. – Мн.: Агенцтва «Геронт – А», 1995. – 30 с.

4. Ігнаценка, І. Усевалад Ігнатоўскі і яг о час / І.Ігнаценка, А.Кароль. –

Мн., 1991.

5. Советская историография. – М.: Российск. гуманит. ун-т, 1996. –

592 с.

6. Інстытут беларускай культуры. – Мн., 1993.

7. Інстытут гісторыі Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі: (Да 70-год-

дзя ўтварэння) / М.П.Касцюк [і інш.]. – Мн.: Экаперспек тыва, 1999. – 107 с.

8. Лінднэр, Р. Гісторыкі і ўлада: Нацыятворчы працэс і гістарычная

палітыка ў Беларусі ХIХ – ХХ ст. / Р.Лінднэр. – СПб.: Неўскі прасцяг,

2003. – С. 147 – 236.

9. Михнюк, В.Н. Становление и развитие исторической науки Со-

ветской Белоруссии (1919 – 1941 гг.) / В.Н.Михнюк; под ред. П.Т.Пет ри-

кова. – Мн.: Наука и техника, 1985. – С. 3 – 201.

Тэматыка рэфератаў

1. У.І.Пічэта – арганізатар гістарычнай навукі БССР.

2. Уплыў грамадска-палітычнай сітуацыі другой паловы 20-х – 30-х

гг. ХХ ст. на развіццё гістарычнай навукі БССР.

3. Укараненне марксісцка-ленінскай метадалогіі ў гістарычную на-

вуку БССР.

186

1. Фармаванне арганізацыйных асноваў гістарычнай на-

вукі ў БССР. Утварэнне беларускай савецкай дзяржаўнасці ў 1919 г.

прадвызначыла новы этап у развіцці гістарычнай навукі, што пра-

явілася ў арганізацыі навуковых цэнтраў па вывучэнні айчыннай

гісторыі.

Вядучай наву ковай установай акадэмічнага профілю ў 20-я гг.

ХХ ст. з’яўляўся Інстыт ут беларускай ку льту ры (Інбелкульт), ство-

раны 30 студзеня 1922 г. на базе навукова-тэрміналагічнай камісіі.

Яго першым старшынёй быў выбраны С .М.Некрашэвіч, а затым

У.М.Ігнатоўскі.

Ус евалад Макаравіч Ігнатоўскі (1881 – 1931 гг.) нарадзіўся

ў в.Такары Брэсцкага павета Гр одзенскай губерні. Пасля за-

канчэння Тартускага універсітэт а (1911 г.) працаваў у Віленс-

кай прыватнай жаночай гімназіі, затым у Мінскім настаўніцкім

інстытуце. Прымаў актыўны ўдзел у палітычных падзеях 1917 –

1919 гг. на тэрыторыі Беларусі. Займаў шэраг адказных паса-

даў ва ўрадзе БССР (наркам земляробства, наркам асветы). З

1926 г. старшыня, а затым прэзідэнт Інбелкульта. Першы прэзі-

дэнт АН БССР і першы дырэктар Інстытута гісторыі АН БССР.

У 20-я гг. напісаў больш за 20 навуковых працаў.

Спачатку ў Інбелкульте было дзве секцыі: гуманітарная і пры-

роды. Але асноўныя даследаванні з прычыны недахопу матэрыя-

льных сродкаў вяліся па гуманітарных навуках. Працавалі секцыі і

камісіі па складанні слоўніка жывой беларускай мовы, дыялекта-

лагічная, бібліяграфічная, літаратурна-мастацкая, культурна-гіста-

рычная і інш.

У са кавіку 1924 г. былі арганізаваны новыя секцыі па этна-

графіі і геаграфіі, мастацтву, праву, педагогіцы, медыка-ветэрынар-

ная, сацыяльна-эканамічная. Ужо ў пачатку 1926 г. у Інбелкульте

секцыяў стала 8, у тым ліку сацыяльна-гістарычная пад кіраўніцт-

вам У.І.Пічэты.

На хвалі беларусізацыі ў Інбелкульте з 1924 г. пача лі дзейні-

чаць польскі і яўрэйскі нацыянальныя аддзелы, а пазней літоўская

і латышская кафедры. Аддзелы складаліся з с е ктараў, сярод якіх

абавязкова быў гістарычны.

Таксама ў Інбелкульте з кастрычніка 1925 г. як навуковае та-

варыства дзейнічала гісторыка-археалагічная камісія на чале з

М.В.Доўнар-Запольскім. Яна займалася вывучэннем гістарычных

крыніцаў. У прыватнасці, быў падрыхтаваны другі том «Беларус-

кага архіва», выдаваліся «Працы і матэрыялы па гісторыі і археа-

логіі Беларусі», «Запіскі аддзела гуманітарных навук». Буйным

187

мерапрыемствам стала правядзенне ў Мінску ў студ зені 1926 г.

Першага з’езда даследчыкаў археалогіі і археаграфіі Беларусі.

Спецыяльная камісія інстытута (Я.Л.Дыла, З.Ф.Жылуновіч,

М.А.Ляўкоў, В.Ф.Шаранговіч і інш.) вывучала праблемы гісторыі

рэвалюцыйнай барацьбы. Яна выдала зборнік «Сацыялістычны рух

на Беларусі ў прак ламацыях 1905 года» (1927 г.). Таксама яе члены

прымалі ўдзел у стварэнні кінафільма «Кастусь Каліноўскі». А вось

сацыяльна-гістарычная с екцыя выпусціла ў 1925 г. зборнік арты-

кулаў «Чатырохсотлецце беларускага друку».

У 1928 г. секцыі Інбелкульт а былі пераўтвораны ў кафедры.

Да гістарычных адносіліся кафедры: гісторыі Беларусі, гісторыі

беларускага права, архе алогіі і этнаграфіі, усеагульнай гісторыі.

Таксама дзейнічалі археаграфічная камісія, камісіі па гісторыі га-

радоў, гісторыі народнай адукацыі, па вывучэнні Заходняй Бела-

русі і іншыя.

Тым самым Інбелкульт паклаў пачатак планаваму вывучэнню

гісторыі Беларусі як самастойнага кірунку гістарычнай навукі.

15 кастрычніка 1929 г. Інстытут беларускай культуры быў рэ-

арганізаваны ў Акадэмію навук БССР (БАН). Праўда, не ўсе да-

следчыкі згодны з ўжываннем тэрміна «рэарганізацыя». Па сутнасці,

гэта была новая навуковая ўстанова, якая структурна адпавядала

сістэме навуковых установаў СССР. Акадэмік М.М.Пакроўскі вітаў

утварэнне АН БССР. Ён лічыў, што гэтай падзеяй «можна прадэ-

манстраваць пыхліваму польскаму ўраду, што яму не варта дару-

чаць пісаць кнігі па гісторыі Беларусі польскім аўт арам і што тут

маецца высокага ўзроўню наву ка».

Гістарычныя даследаванні праводзіліся ў Інстытуце гіста-

рычных навук БАН, які складаўся з пяці камісіяў: гісторыі Бела-

русі, археаграфічнай, археалагічнай, гісторыі беларускага мастац-

тва і ўсеагульнай гісторыі. Штат супрацоўнікаў інстытут а перша-

пачаткова складаў 9 чалавек.

У сакавіку 1931 г. Інстытут гістарычных навук быў р эаргані-

заваны ў Інстытут гісторыі АН БССР. Спачатку ў ім д зейнічала

чатыры с екцыі: гісторыі Беларусі, гісторыі Захада, археалогіі, эт-

награфіі, а вось у 1940 г. толькі тры: гісторыі Беларусі і народаў

СССР, археалогіі, этнаграфіі і фальклору. У даваенны перыяд гэ-

тую наву кова-даследчую ўстанову ўзначальвалі Усевалад Мака-

равіч Ігнатоўскі (1929 – 1931 гг.), Павел Восіпавіч Горын (1931 –

1936 гг.), Васіль Карпавіч Шчарбакоў (1936 – 1937 гг.), Мікалай

Міхайлавіч Нікольскі (1937 – 1953 гг.).

188

Супрацоўнікі Інстытута гісторыі АН БССР у даваенны перы-

яд займаліся падрыхтоўкай абагульняльных працаў па гісторыі

Беларусі. Напрыклад, акадэмік В.К.Шчарбакоў у 1934 г. выдаў пер-

шую частку «Нарысаў па гісторыі Беларусі», напісаных з пазіцыяў

марксісцкай метадалогіі. Калектыў аўт араў пад кіраўніцтвам

У.І.Пічэты падрыхтаваў і выдаў «Нарысы па гісторыі Беларусі. Ч. 1»

(1941 г.). Рыхтаваліся падручнікі па гісторыі Беларусі для сярэд-

няй школы і ВНУ. Але да Вялікай Айчыннай вайны здолелі асвяціць

айчынную гісторыю да 1900 года (для школаў) і да 30-х гг. ХІХ ст.

(для ВНУ).

У Інстытуте гісторыі даследаваліся тэмы руска-амерыканскіх

адносінаў у канцы ХІХ – пачатку ХХ ст., Мінскага Савета ў 1917 г.,

матываў клас авай барацьбы ў фальклоры, рэвалюцыі 1905 г. у

Польшчы, р эформы 1861 г. у Беларусі, прамысловага крызісу па-

чатку ХХ стагодд зя. У Беларускую Савецкую Энцыклапедыю су-

працоўнікі Інстытута напісалі 486 артыкулаў.

У 30-я гг. актуальнай праблемай становіцца гісторыя пра лета-

рыята Белар усі. Пастанова ЦК ВКП(б) патрабавала вывучэння гісто-

рыі фабрык і заводаў. Таму пры Інстытуте гісторыі быў створаны

сакрат арыят гісторыі фабрык і заводаў БССР. Цэнтральнае бюро

краязнаўства рыхт а вала кнігу «История фабрик и заводов». А ча-

сопіс «Савецкая краіна» нават апублікаваў артыкул метадычнага

характару аб зборы матэрыялаў па гісторыі фабрык і заводаў.

Шмат увагі надавалася публікацыі архіўных матэрыялаў. Ра-

зам з Цэнтральным архівам БССР быў распрацаваны план серый-

нага выдання крыніцаў па гісторыі Беларусі. Супрацоўнікі інсты-

тута падрыхтавалі і выпусцілі два тома дакументаў: «Гісторыя

Бел арусі ў дакументах і матэрыялах, т. 1» (1936 г.), «Дакументы

і матэрыялы па гісторыі Беларусі, т. 2» (1940 г.).

У даваенны перыяд Інстытут гісторыі пачаў праводзіць гіста-

рычныя наву ковыя канферэнцыі. У студзені 1935 г. больш за 200

выкладчыкаў і навуковых работнікаў рэспублікі прынялі ўдзел у

навуковай канферэнцыі, падрыхтаванай Інстытутам гісторыі і Нар-

каматам асветы БССР. На ёй разглядалася рэалізацыя пастановы

СНК СССР і ЦК ВКП(б) «Аб выкладанні грамадзянскай гісторыі ў

школах СССР », былі заслуханы справаздачы акадэміка В.К.Шчар-

бакова аб стане навукова-даследчай працы і гістарычнай адукацыі,

акад эміка У.М.Перцава аб выкладанні гісторыі ў школах БССР.

У с а кавіку 1939 г. адбылася навукова-тэар этычная канферэн-

цыя, падрыхтаваная Інстытутам гісторыі АН БССР. Была абмерка-

вана справаздача акадэміка М.М.Нікольскага аб плане даследаван-

189

няў інстытута, заслуханы паведамленні аб падрыхтоўцы падруч-

нікаў па гісторыі БССР для ВНУ і школаў, разгледжана пытанне

аховы помнікаў гісторыі і р эвалюцыйнага руху і інш.

Наступная навуковая канферэнцыя прайшла ў студзені 1941 г.

Яна насіла праблемны характ ар у сэнсе разглядаемых пытанняў.

Яе ўдзельнікі абмеркавалі даклады аб паходжанні беларускага на-

рода, аб паўстанні 1863 г., аб аднаўленні народнай гаспадаркі і куль-

туры пасля грамадзянскай вайны, індустрыялізацыі ў БССР.

Нельга абмінуць негатыўны ўплыў камандна-адміністрацый-

най сістэмы на дзейнасць Інстытута гісторыі. Хваля рэпрэсіяў за-

кранула яго супрацоўнікаў. У лістападзе 1932 г. вучоны сакратар

Інстытута гісторыі В.Карніенка на запыт ЦК КП(б)Б падрыхтаваў

даклад у форме даносу аб навуковай і палітычнай дзейнасці Інсты-

тута гісторыі. На яго думку, яшчэ ў Інбелкульте з 1925 г. пачалася

прапаганда «нацыянал-дэмакратызму ». Прычыну «небяспечнай

сітуацыі на гіст арычным фронце» В.Карніенка бачыў у дзейнасці

кіраўніцтва Прэзідыўма АН БССР. Было ўказана, што толькі 27,3 %

супрацоўнікаў Інстытута гісторыі з’яўляліся членамі ВКП(б).

Да найбольш «каштоўных» кадраў В.Карніенка аднёс П.В.Го-

рына, В.К.Шчарбакова, М.М.Нікольскага, В.Д.Дружчыца. Іншыя

супрацоўнікі атрымалі абмежавана станоўчую ацэнку (Рыўлін, Зас-

ценкер, Поташ). Беспартыйны гісторык У.Гесэн быў названы «са-

праўдным ворагам», а яго кватэра – «штаб-кватэрай трацкісцка-бун-

даўскіх элементаў ».

Ужо ў 1936 г. у Інстытуце гісторыі адбылася чыстка ад «шкод-

ных трацкісцкіх і нацдэмаўскіх элементаў». А з наступнага года

наркам НКУС БССР Наседкін пачаў рэгулярны пошук «злосных

ворагаў Савецкай улады» у АН БССР. Колькасць аспірант аў скара-

цілася са 139 да 6. А ў с амім Інстытуце гісторыі за перыяд з 1932

па 1937 гг. з 97 запланаваных да публікацыі працаў выйшла 10 (пры-

чым 7 з іх канфіскавалі). Былі рэпрэсаваныя Е.І.Рыўлін, С.М.Нек-

рашэвіч, З.Ф.Жылуновіч, І.З.Сурта, С.Ю.Матулайціс, Б.А.Тараш-

кевіч, В.А.Сербента і іншыя. Калі штат Інстытута ў 1930 г. складаў

20 чалавек, то ў 1941 г. – толькі 22.

У 20-я гг. вывучэннем гісторыі Беларусі займаліся гістпар-

ты – камісіі па гісторыі Кастрычніцкай рэвалюцыі і Камуністыч-

най партыі, утвораныя згодна з пастановаю СНК РСФСР ад 21 ве-

расня 1920 г.

Гістпарт меў тры філіялы на тэрыторыі БССР: у Гомелі (з 1920 г.),

Мінску (з 1921 г.) і Віцебску (з 1921 г.). Працавала камісія праз

упаўнаважаных ва ўездах і праз групы падтрымкі.

190

Якія функцыі выконвалі камісіі Гістпарта? Па-першае, збор

гістарычнага дакументальнага матэрыяла аб падзеях Кастрычніц-

кай рэвалюцыі і грамадзянскай вайны на мясцовай т эрыторыі. Па-

другое, фармаванне мемуарнага фонда аб гістарычных падзеях. Па-

трэцяе, выданне кніг па гісторыі бальшавіцкай партыі ў БССР. Па-

чацвёртае, ідэа лагічная функцыя, накіраваная на ўстанаўленне

адзінай марсксісцка-ленінскай мет ада логіі ў гістарычных дасле-

даваннях.

Асабліва актыўнай дзейнасцю вылучаўся Мінскі гістпарт, які

лічыўся Гістпартам ЦБ КП(б )Б. Першым яго старшынёй быў пры-

значаны Вільгельм Георгіевіч Кнорын.

Менавіта ён у 1923 г. выдаў першую кнігу па гісторыі Камуні-

стычнай партыі Беларусі – «5 лет. Краткий конспект истории

КП(б)Б». Праца камісіі актывізавалася пры яе новым старшыні

З.Жылуновічу, прызначаным на гэтую пасаду ў лістападзе 1923 г.

Пры ім вялікая ўвага надавалася фармаванню архіва КП(б)Б. Мно-

гія члены Гістпарта выязджа лі ў архівы Масквы, Ленінграда і інш.

гарадоў з мэтай збору дакументаў па гісторыі рэвалюцыйнага руху.

Каб сабраць успаміны відавочцаў, праводзілася рэгістрацыя парты-

зан і ўдзельнікаў р эвалюцыйнага руху на Беларусі, а таксама веча-

ры-сустрэчы. Ужо ў 1929 г. пачаў дзейнічаць Адзіны партыйны

архіў.

Камісія гітспарта садзейнічала адкрыццю ў Мінску Дома-му-

зея І-га з’езда РСДРП (з 1923 г.) і Музея рэвалюцыі. Апошні меў

каля 10 тыс. экспанатаў і раскрываў гістарычныя пад зеі на Бела-

русі ад сялянскіх паўстанняў ХVІІ ст. да перамогі Кастрычніцкай

рэвалюцыі.

Гістпарт пры ЦК КП(б)Б адыгрываў ролю цэнзуры. Паводле

яго ініцыятывы быў затрыманы выхад зборніка «Красные лист-

ки», які ўжо знаходзіўся ў друку. Гэты зборнік быў падрыхтаваны

яўрэйскім аддзелам Інбелку ль та. Таму падзеі рэвалюцыі 1905 – 1907 гг.

разгляда ліся ў ім з пазіцыяў Бунда як вядучай сілы рэвалюцыйнага

руху на Беларусі.

У 1929 г. Гістпарт, Музей рэвалюцыі, камісія па выданні тво-

раў У.І.Леніна і гістпроф пры Цэнтральным с а веце прафс аюзаў

Беларусі былі аб’яднаны ў навукова-даследчы інстытут гісторыі

КПБ – Інстытут гісторыі партыі і Кастрычніцкай рэвалюцыі пры

ЦК КП(б)Б.

Першапачаткова інстытут складаўся з трох кафедраў: гісто-

рыі КП(б )Б, гісторыі рэвалюцыйнага рух у, ленінізму, а такс ама

партыйнага архіва і бібліятэкі. Але ў 1934 г. была праведзена ўнут-