Терлак З., Сербеньска О. Украинский язык для начинающих
Подождите немного. Документ загружается.
71
Êóäè éäåø, (Ïåòðî, Äî òåàòðó. Õîäiòü ç íàìè
Àíäðié, Ñåðãié, Ëåñÿ, (Âiðà Ïåòðiâíà, Íàäiÿ Ñåìåíiâíà,
Îëÿ, Ìàðiéêà)? Îëüãà Éîñèïiâíà).
ßê ïî÷óâàºòå ñåáå, Äÿêóþ, (ëiêàð), óæå íàáàãàòî
(Ñåìåí Éîñèïîâè÷, êðàùå.
Iðèíà Ïåòðiâíà,
Ìàðiÿ Ìèõàéëiâíà)?
Äóæå ïðîøó âàñ, (ïàí, Ç ïðèºìí³ñòþ, (øàíîâíà
ãðîìàäÿíèí, äîáðîäié), äîáðîäiéêà)!
äîïîìîãòè ìåíi ïåðåéòè
âóëèöþ.
● Ïðî÷èòàéòå âíèìàòåëüíî îáðàùåíèÿ, êîòîðûå óïîòðåáëÿë â ïèñü-
ìàõ Èâàí Ôðàíêî. Îíè îòðàæàþò òðàäèöèè óêðàèíñêîãî ÿçûêà â óïîò-
ðåáëåíèè çâàòåëüíîãî ïàäåæà. Çàïèøèòå ïî-óêðàèíñêè ïÿòü îáðàùå-
íèé ê ñâîèì ðîäíûì, çíàêîìûì. Íàïèøèòå êðàòêîå ïèñüìî àâòîðàì
ýòîãî ïîñîáèÿ.
Âèñîêîïîâàæíèé ïàíå ïðîôåñîðå! (îáðàùåíèå ê èçâåñò-
íîìó èñòîðèêó, àêàäåìèêó Ì. Ãðóøåâñêîìó). Âåëüìèøàíîâ-
íèé (øàíîâíèé, âèñîêîïîâàæàíèé) äîáðîäiþ! (òàêèå îáðà-
ùåíèÿ È. Ôðàíêî óïîòðåáëÿë, íàïðèìåð, â ïèñüìàõ ê èçâå-
ñòíîìó óêðàèíñêîìó ó÷åíîìó, îáùåñòâåííîìó äåÿòåëþ
Ì. Äðàãîìàíîâó). Äîðîãèé äðóæå! Äîðîãèé ïàíå òîâàðèøó!
Ëþáèé ïàíå Áîãäàíå! Ëàñêàâèé i ëþáèé äîáðîäiþ! Âèñîêî-
ïîâàæàíèé þâiëÿðå! Âåëüìèøàíîâíèé ïàíå ðåäàêòîðå! Äî-
ðîãèé ïðèÿòåëþ, øàíîâíèé ïàíå äîêòîðå! Âèñîêîïîâàæà-
íèé ïàíå ìåöåíàñå! Âåëüìèøàíîâíà ïàíi äîáðîäiéêî (îáðà-
ùåíèå ê äðóçüÿì, çíàêîìûì). Ëþáà ìîÿ, ñåðäå÷íà Îëþ! Ëþá-
öþ ìîÿ, Îëåíüêî! Çiðêî ìîÿ, ìîº ñåðöå, äóøå ìîÿ! Ìîÿ
Îëþ äîðîãà, ìîº æèòòÿ êîõàíå! Ëþáî÷êî ìîÿ! (îáðàùåíèå ê
íåâåñòå). Äîðîãà íàøà ìàìî! Äîðîãà Àííî! Äîðîãèé Òàðàñå!
(îáðàùåíèå ê æåíå, äåòÿì). Âèñîêîïîâàæàíi ïàíîâå! (îáðà-
ùåíèå ê óíèâåðñèòåòñêîé ìîëîäåæè). Âåëüìèøàíîâíèé îò÷å!
Âèñîêîïîâàæàíèé îò÷å äîáðîäiþ! (îáðàùåíèå ê ñâÿùåííè-
êàì). Âèñîêèé ñóäå! Ñâiòëà äèðåêöiº ïîëiöi¿ ó Ëüâîâi (îáðà-
ùåíèå ê ðàçëè÷íûì îðãàíèçàöèÿì).
● Ïðî÷èòàéòå ñòèõîòâîðåíèÿ âñëóõ. Âûïèøèòå èìåíà ñóùåñòâèòåëü-
íûå è îïðåäåëèòå èõ ðîä, ñêëîíåíèå, ïàäåæ, ÷èñëî. Âûó÷èòå ïîíðà-
âèâøååñÿ ñòèõîòâîðåíèå íàèçóñòü.
Äåðåâà, âiòðîì ïiäáèòi,
Ïåùåíi ëiòîì i ñîíöåì,
Ïiäíÿâøè âãîðó äîëîíi,
Ïíóòüñÿ äî íåáà.
dzéøëèñÿ
Ó ðèòóàëüíîìó òàíöi.
ß çàçäðþ âàì, òðèâîæíi äåðåâà,
Iç äîáðèìè äèòÿ÷èìè î÷èìà!
72
I äåíü, i íi÷, i âå÷îðè, i ðàíêè,
Íå çàáóâàé, ùî äâi òâî¿ ðóêè
Íå ìîæóòü ìàòè ñïîêîþ íiêîëè.
* * *
ßê äîáðå òå, ùî ñìåðòi íå áîþñü ÿ
I íå ïèòàþ, ÷è âàæêèé ìié õðåñò,
Ùî ïåðåä âàìè, ñóääi, íå êëîíþñÿ
 ïåðåä÷óòòi íåäîâiäîìèõ âåðñòâ,
Ùî æèâ, ëþáèâ i íå íàáðàâñÿ ñêâåðíè,
Íåíàâèñòi, ïðîêëüîíó, êàÿòòÿ.
Íàðîäå ìié, äî òåáå ÿ ùå âåðíó,
ßê â ñìåðòi îáåðíóñÿ äî æèòòÿ
Ñâî¿ì ñòðàæäåííèì i íåçëèì îáëè÷÷ÿì.
ßê ñèí, òîái äîçåìíî óêëîíþñü
I ÷åñíî ãëÿíó â ÷åñíi òâî¿ âi÷i
I â ñìåðòi ç ðiäíèì êðàºì ïîðiäíþñü.
Â. Ñòóñ.
Êðèòèêà (è ó íàñ, è çà ðóáåæîì) î÷åíü âûñîêî îöåíèëà ïî-
ýòè÷åñêîå òâîð÷åñòâî Âàñûëÿ Ñòóñà (19381985), êîòîðîå ÷ó-
äîì ñîõðàíèëîñü, èáî ïèñàë îí ïî òþðüìàì è ëàãåðÿì â óñëîâèÿõ
æåñòîêîãî íàäçîðà è ïîëíîé áåççàùèòíîñòè. Ïîýò òâîðèë ñâîè
ñòðî÷êè òàéêîì è ëèõîðàäî÷íî, èñïîëüçóÿ êàæäûé ìèëëèìåòð
áåëîãî ïðîñòðàíñòâà, ìå÷òàÿ, ÷òîáû îíè êàêèì-òî îáðàçîì ïî-
ïàëè ê òåì, êòî çíàåò öåíó ÷åëîâå÷åñêîìó äóõó, ñâîáîäíîé ìûñ-
ëè è ïîýòè÷åñêîìó òàëàíòëèâîìó ñëîâó.
● Ïåðåïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ, èñïðàâèâ îøèáêè. Îáúÿñíèòå ïðàâèëü-
íîå óïîòðåáëåíèå ôîðì èìåíè ñóùåñòâèòåëüíîãî.
1. Äî öüîãî ïàëüòî òðåáà ïðèøèòè µóäçèêè. 2. Íàøi ó÷èòåëÿ
ïiøëè. 3. Ïðîùàéòå, òàòî! 4. Ðîçõîäüòåñÿ ïî äîìàì.
5. Äî ïîáà÷åííÿ, Âàñèëü! 6. Çóïèíèëèñü áiëÿ ãàñòðîíîìà.
7. Ïîïðîñè Ïåòðà Êîâàëåíêî. 8. Ïëîùà Iâàíà Ôðàíêî.
9. Õîäèòè ïî ëþäÿì. 10. Ïðèâåçëè ãàðíó ìåáåëü. 11. Ìié
áðàò ñòóäåíò óíiâåðñèòåòà. 12. ß ñòóäåíò ôàêóëüòåòà
æóðíàëiñòèêè. 13. Âèìó÷èëà ìåíå ñèëüíà çóáíà áiëü. 14. Òóò
äóæå âèñîêà íàñèï. 15. Âèñóíóëè äâà êàíäèäàòà. 16. ß ïèøó
ôiîëåòîâèìè ÷îðíèëàìè. 17. Ó ìåíå ñèëüíà íåæèòü. 18. Íàó-
êîâà ñòóïiíü êàíäèäàòà íàóê. 19. Ñêëàâ åêçàìåí ïî ìàòåìàòèöi.
20. Ó âàñ º òàáëåòêè âiä êàøëÿ? 21. Ñüîãîäíi áóâ íà ïîõîðî-
íàõ äèðåêòîðà øêîëè.
Âè êîæåí ðiê îíîâëþºòåñü. ß æ
Äî öüîãî òiëüêè ïðàãíó...
Ëþäèíî! Êîëè äåðåâî ñòîðóêî
Ãîëóáèòü íåáî, âiòåð i âåñíó,
73
Êëþ÷
1) ïàëüòà, 2) ó÷èòåëi, 3) òàòó, 4) äîìàõ, 5) Âàñèëþ,
6) ãàñòðîíîìó, 7) Êîâàëåíêà, 8) Ôðàíêà, 9) õîäèòè ïî ëþ-
äÿõ, 10) ãàðíi ìåáëi, 11) óíiâåðñèòåòó, 12) ôàêóëüòåòó,
13) âèìó÷èâ, ñèëüíèé, çóáíèé, 14) âèñîêèé, 15) êàíäèäàòè,
16) ôiîëåòîâèì ÷îðíèëîì, 17) ñèëüíèé, 18) íàóêîâèé,
19) ç ìàòåìàòèêè, 20) êàøëþ, 21) íà ïîõîðîíi.
Ïðî÷èòàéòå è çàïîìíèòå âûðàæåíèÿ!
1) Ëþáîé öåíîé äîñòèãíóòü,
äîáèòüñÿ (÷åãî-ëèáî)
2) Öåíû íåò (êîìó÷åìó)
3) Ýòî òåïåðü â öåíå
4) Âî ÷òî âû öåíèòå ýòó âåùü?
5) Öåíèòü õîðîøåãî ðàáîòíèêà
6) Ìàòåðèàëüíûå öåííîñòè
7) Öåííûé ïîäàðîê
8) Öåííûå áóìàãè
çà âñÿêó öiíó äîñÿãòè,
äîñÿãíóòè (÷îãîñü)
öiíè íå ìîæíà ñêëàñòè
(êîìó÷îìó)
öå òåïåð âèñîêî öiíèòüñÿ,
íà öå òåïåð âèñîêà öiíà,
öå òåïåð ó öiíi
çà ñêiëüêè âè öiíèòå öþ
ði÷?
öiíóâàòè, øàíóâàòè
äîáðîãî ïðàöiâíèêà
ìàòåðiàëüíi öiííîñòi
öiííèé (êîøòîâíèé)
ïîäàðóíîê (äàðóíîê)
öiííi ïàïåðè
Ïðàâèëüíî ñòàâüòå óäàðåíèå! Êëèì, êâàðòë, ïàðòð,
øîôð, äíüêà, ñïíà, õòðî, ðøåòî, ÷éíèê, êàòàëã, ìî-
íîëã, äiàëã, ïiçíííÿ, â÷ííÿ.
● Ñîïîñòàâëÿÿ âûðàæåíèÿ ïåðâîé è âòîðîé êîëîíîê, ïîñòðîéòå âîï-
ðîñû è äàéòå íà íèõ îòâåòû. Èñïîëüçóéòå äëÿ âîïðîñîâ è îòâåòîâ ñëî-
âà è âûðàæåíèÿ, ïîìåùåííûå â òðåòüåé êîëîíêå.
Ó ¯ÄÀËÜÍI
III
1) ×è âàì ñìàêóº ...? Çàêóñêà äóæå íàì... .
Îñîáëèâî ïîäîáàºòüñÿ... .
2) ×è çàìîâèòè âàì áîðù? Ïðîøó çàìîâèòè ìåí³
Âií äóæå ñìà÷íèé. íà ïåðøå... .
3) Ùî çàìîâëÿºòå íà äðóãå? Ìîæå, ó âàñ º ì'ÿñî
ïå÷åíå... .
4) Âæèâàºòå ìó÷íi ñòðàâè Ìó÷í³ ñòðàâè...
÷è êàøi? Ëþáëþ...
74
III
1) Ñàëàò, îâî÷åâèé ñàëàò, ñàëàò ç ðåäèñêè, ñàëàò ç ðèáè (ðèá-
íèé ñàëàò), ñàëàò ç ïîìiäîðiâ, êâàøåíi îãiðêè.
2) Ïîìiäîðîâèé ñóï, êàïóñíÿê, áóëüéîí ç ëêøèíîþ.
3) Áiôøòåêñ.
4) Âàðåíèêè, ìëèíöi ç ñèðîì, ñèðíèêè; êàøà ãðå÷àíà, êàøà
âiâñÿíà.
Ñëîâîîáðàçîâàíèå èìåí ñóùåñòâèòåëüíûõ
 óêðàèíñêîì ÿçûêå, êàê è â ðóññêîì, èìåíà ñóùåñòâè-
òåëüíûå îáðàçóþòñÿ ñóôôèêñàëüíûì, ïðåôèêñàëüíûì, ñóô-
ôèêñàëüíî-ïðåôèêñàëüíûì ñïîñîáàìè, ñëîæåíèåì ñëîâ è
îñíîâ è äð. Â îáîèõ ÿçûêàõ ìíîãî îäèíàêîâûõ ñóôôèêñîâ,
ïðåôèêñîâ, íî åñòü è ñïåöèôè÷åñêèå äëÿ êàæäîãî ÿçûêà.
Ñðåäè ñóùåñòâèòåëüíûõ åñòü ñëîâà, íåìîòèâèðîâàííûå ïî
ñâîåìó îáðàçîâàíèþ (ðóêà, çåìëÿ) è ìîòèâèðîâàííûå (ðóøíè-
öÿ, ðóøíèê, ðóêàâèöÿ, íàðóêàâíèê, íàðó÷íèêè; çåìëÿê, çåìëÿíêà,
çåìëåíüêà).
Çíà÷èòåëüíàÿ ÷àñòü èìåí ñóùåñòâèòåëüíûõ îáðàçîâàíà
îò ñëîâ, ïðèíàäëåæàùèõ ê äðóãèì ÷àñòÿì ðå÷è: ìóäðiñòü îò
ìóäðèé, âåñåëîùi âåñåëèé, çåëåíü çåëåíèé, ïèñàííÿ ïè-
ñàòè, âiäïî÷èíîê âiäïî÷èâàòè, íàïèñ íàïèñàòè, íiñåíiòíèöÿ
íi ñå íi òå è äð.
 óêðàèíñêîì ÿçûêå, êàê è â ðóññêîì, ñóùåñòâóþò ñëî-
âîîáðàçîâàòåëüíûå äóáëåòû: äàëå÷iíü, äàëèíà; äåðåâî, äåðåâè-
íà; õîäüáà, õiä, õîäiííÿ; ëîøà, ëîøàòêî; ñíiãîâ³é, ñíiãîâiéíèöÿ,
ñíiãîâèöÿ, ñíiæíèöÿ.
Îáðàçîâàíèå ðÿäà ñëîâ ìîæíî îáúÿñíèòü òîëüêî òîãäà,
êîãäà èçâåñòíû ôàêòû èñòîðèè èëè îñîáåííîñòè ëàíäøàô-
òà ñòðàíû. Íàïðèìåð, ñóùåñòâèòåëüíîå Çàïîðiææÿ (íàçâà-
íèå èñòîðè÷åñêîé îáëàñòè, à ïîçæå ãîðîäà) îáðàçîâàíî
îò ñî÷åòàíèÿ çà ïîðîãàìè (ïîðîãè áîëüøèå êàìíè íà Äíåï-
ðå, êîòîðûå â ïðîøëîì îñëîæíÿëè ñóäîõîäñòâî; îíè çàòîï-
ëåíû ïðè ñòðîèòåëüñòâå ÃÝÑ), Çàêàðïàòòÿ îò çà Êàðïà-
òàìè.
Çàïîìíèòå! Óêðàèíñêèå èìåíà ïî îò÷åñòâó îáðàçóþòñÿ ïî
òàêèì ìîäåëÿì: à) ìóæñêèå ïðè ïîìîùè ñóôôèêñà
-îâè÷: Iâàíîâè÷, Âàñèëüîâè÷, Àíäðiéîâè÷, Ñåðãiéîâè÷, Þðiéîâè÷;
(â ðóññêîì ÿçûêå -îâè÷ è -åâè÷: Èâàíîâè÷, Âàñèëüåâè÷, Àíä-
ðååâè÷, Ñåðãååâè÷, Þðüåâè÷);
á) æåíñêèå ïðè ïîìîùè ñóôôèêñà -iâí(à), -¿âí(à):
Iâàíiâíà, Âàñèëiâíà, Àíäði¿âíà, Ñåðãi¿âíà, Þði¿âíà, Éîñèïiâíà
75
(â ðóññêîì ÿçûêå -îâí(à), -åâí(à): Èâàíîâíà, Âàñèëüåâíà, Àíä-
ðååâíà, Ñåðãååâíà, Þðüåâíà, Èîñèôîâíà).
Îáðàçåö ñêëîíåíèÿ æåíñêèõ èìåí ïî îò÷åñòâó
È. Ïåòðiâí-à Àíäði¿âí-à
Ð. Ïåòðiâí-è Àíäði¿âí-è
Ä. Ïåòðiâí-i Àíäði¿âí-i
Â. Ïåòðiâí-ó Àíäði¿âí-ó
Ò. Ïåòðiâí-îþ Àíäði¿âí-îþ
Ï. (ïðè) Ïåòð³âí-³ Àíäð³¿âí-³
Çâ. Ïåòðiâí-î Àíäði¿âí-î
● Ïðî÷èòàéòå óêðàèíñêèå ñëîâà è ïåðåâåäèòå èõ íà ðóññêèé ÿçûê.
Îïðåäåëèòå, êàêèå ñóôôèêñû ÿâëÿþòñÿ îáùèìè äëÿ îáåèõ ãðóïï ñëîâ,
à êàêèå íåò.
Ó÷èòåëü, âèçâîëèòåëü, ïðàâèòåëü; óêðà¿íåöü, êóïåöü, ïðî-
ìîâåöü; ïåðåêëàäà÷, ïðîõà÷, âèêëàäà÷, ñiÿ÷; óáîë³âàëüíèê,
øòàìïóâàëüíèê, âÿçàëüíèê; âîäié; ñïiâàê, ÷óæàê; ïðîïàãàí-
äèñò, ñòàæèñò; iíñïåêòîð, ëåêòîð, ðåêòîð; øèðî÷iíü, âèñî÷iíü,
äàëå÷iíü; áàáóñÿ, ìàòóñÿ, Âiðóñÿ; ïòàøåíÿ, ëèñåíÿ, âîâ÷åíÿ,
êîòåíÿ; äèòÿòêî, ÿãíÿòêî; ðó÷åíüêà, ãîëiâîíüêà; Êè¿âùèíà,
Îäåùèíà, Îðëîâùèíà, Ñìîëåíùèíà.
● Ðàñïðåäåëèòå ñóùåñòâèòåëüíûå ïî ãðóïïàì â çàâèñèìîñòè îò òîãî, ñ
ïîìîùüþ êàêîãî ñóôôèêñà îíè îáðàçîâàíû. Çàïèøèòå èõ â ñòîëáèê,
ïåðåâåäèòå íà ðóññêèé ÿçûê è çàïèøèòå ïåðåâîä ðÿäîì. Ïîíàáëþäàé-
òå, êàê ñîîòíîñÿòñÿ ñóôôèêñû óêðàèíñêèõ è ðóññêèõ îòâëå÷åííûõ ñó-
ùåñòâèòåëüíûõ.
Íàïîëåãëèâiñòü, ÿêiñòü, ñóñ³äñòâî, ñïîðiäíåíiñòü, ìîâ÷àí-
íÿ, ÿñêðàâiñòü, ãëèáèíà, òâåðäiñòü, òåìíîòà, ïîäiáíiñòü,
çàêií÷åííÿ, êiëüêiñòü, âåñåëîùi, ìóæíiñòü, äîáðîòà, ãóñòîòà,
òâîð÷iñòü, ñïðèòíiñòü, ðàäîùi, ïàäiííÿ, øèðèíà, áàãàòñòâî,
âèñîòà, ãîðäîùi.
● Îò ïðèâåäåííûõ ãëàãîëîâ îáðàçóéòå èìåíà ñóùåñòâèòåëüíûå íà -íí(ÿ),
-òò(ÿ), çàïèøèòå èõ ðÿäîì. Ïåðåâåäèòå ñóùåñòâèòåëüíûå íà ðóññêèé
ÿçûê è ñðàâíèòå ñóôôèêñû â îáîèõ ÿçûêàõ:
÷èòàòè ñèäiòè
ñïàòè çíàòè
êàÿòèñÿ ïåðåêîíàòè
æèòè çóáîæiòè
çàáóòè ñâàòàòè
Âíèìàíèå! Íå çëîóïîòðåáëÿéòå â ïèñüìåííîé ðå÷è èìå-
íàìè ñóùåñòâèòåëüíûìè íà -íí(ÿ), èáî èõ íàãðîìîæäå-
íèå äåëàåò èçëàãàåìîå îäíîîáðàçíûì, ñîçäàåò êàçåííûé
76
ñòèëü. Íàïðèìåð: Íàçðiëà ïîòðåáà íàâ÷àííÿ ó÷íiâ âèðàçíîãî ÷è-
òàííÿ. Íóæíî: Òðåáà â÷èòè ó÷íiâ âèðàçíî ÷èòàòè.
Óïîòðåáëåíèå òàêèõ ñóùåñòâèòåëüíûõ äîïóñòèìî òîãäà,
êîãäà îíî ñòèëèñòè÷åñêè îïðàâäàííî. Íàïðèìåð:
Ñå íå æèòòÿ! ßêåñü ãîðiííÿ i çãîðàííÿ...
Äóøà i ìîçîê ó îãíi.
Ëåòÿòü äóìêè êðiçü ëiñ ñòðàæäàííÿ,
Ëåòÿòü íà äèêîìó êîíi
Êðiçü ëiñ â ïóñòèíþ óìèðàííÿ.
Î.Îëåñü.
Ïðàâèëüíî ñòàâüòå óäàðåíèå! Çàâäííÿ, âèäííÿ, çàñiäííÿ,
çàïèòííÿ, ÷èòííÿ, ïiçíííÿ.
● Îò ïðèâåäåííûõ ñëîâ îáðàçóéòå èìåíà ñóùåñòâèòåëüíûå ñ ñóôôèê-
ñîì -iñòü è ïåðåâåäèòå èõ íà ðóññêèé ÿçûê. Óñòàíîâèòå, êàêèå ñîîòâåò-
ñòâèÿ èìååò óêðàèíñêèé ñóôôèêñ -iñòü â ðóññêîì ÿçûêå.
Ìóæíié, õîðîáðèé, âiðíèé, ÷åñíèé, ïðàâäèâèé, ãiäíèé, ïðà-
öüîâèòèé, ñóìëiííèé, ñòàðèé, ìîëîäèé, ìóäðèé, çðiëèé, øëÿ-
õåòíèé, ïîðÿäíèé.
● Ïåðåâåäèòå ñëîâà íà ðóññêèé ÿçûê. Îáúÿñíèòå ðàçëè÷èÿ â îáðàçîâà-
íèè óêðàèíñêèõ è ðóññêèõ ñóùåñòâèòåëüíûõ.
Áàéêàð, êîâçàíÿð, çàëiçíè÷íèê, ìóçèêîçíàâñòâî, ìîðå-
ïëàâåöü, ôàëüøèâîìîíåòíèê, êóëåìåòíèê, àâòîñòðàäà, øâèä-
êîçøèâà÷, ìàøèíîçíàâñòâî, îäíîêëàñíèê, çàêîíîäàâåöü,
çåìëåðîáñòâî, ÷àþâàííÿ, æèòòºëþá, ñèñòåìàòèçóâàííÿ, âèâ-
÷åííÿ, ïðèìèðåííÿ, ðîçóìiííÿ, òðåíóâàííÿ, äèêòóâàííÿ,
øëiôóâàííÿ, ïåðåäðóêîâóâàííÿ.
● Ïåðåâåäèòå ñëîâà íà óêðàèíñêèé ÿçûê. Ïîä÷åðêíèòå ñóôôèêñû.
Êîìàíäèðîâêà, îáìóíäèðîâêà, ìåáëèðîâêà, ïîëèðîâêà, ïëà-
íèðîâêà, òðåíèðîâêà, ñîðòèðîâêà, ðàñôàñîâêà, êîìïëåêòîâêà,
ïåðåøëèôîâêà, ãðóïïèðîâêà, ñòàæèðîâêà, áîìáàðäèðîâêà, ìàñ-
êèðîâêà, äðåñèðîâêà, ïåðåýêçàìåíîâêà.
Çàïîìíèòå! Ðóññêèì îòãëàãîëüíûì ñóùåñòâèòåëüíûì ñ ñóô-
ôèêñîì -ê(à) ñîîòâåòñòâóþò â óêðàèíñêîì îáðàçîâàíèÿ íà
-óâàíí(ÿ). Ñðàâíèòå: íèâåëèðîâêà (ðóñ.) íiâåëþâàííÿ (óêð.).
Íå óïîòðåáëÿéòå â óêðàèíñêîì ÿçûêå ñëîâ òðåíiðîâêà, ïëà-
íiðîâêà.
77
● Îáðàçóéòå ðÿäû îäíîñòðóêòóðíûõ èìåí ñóùåñòâèòåëüíûõ.
Ðîçâiäíèê ...
Ãëÿäà÷ ...
Áîðåöü ...
Ó÷èòåëü ...
Ëiêàð ...
Âîäié ...
● Ñðàâíèòå óêðàèíñêèå è ðóññêèå èìåíà ñóùåñòâèòåëüíûå è çàïîìíè-
òå ðàçëè÷èÿ â èõ ñòðóêòóðå:
àíãëiéöi àíãëè÷àíå ëiêè ëåêàðñòâî
iòàëiéöi èòàëüÿíöû ïîäàðóíîê ïîäàðîê
ðóìóíè ðóìûíû ãðå÷êà ãðå÷èõà
âîä³é âîäèòåëü øàõè øàõìàòû
áóôåòíèê áóôåò÷èê
ãàðäåðîáíèöÿ
ãàðäåðîáùèöà
êèÿíèí êèåâëÿíèí
ìàíåêåííèöÿ
ìàíåêåíùèöà
êðàñóíÿ êðàñàâèöà âîäié âîäèòåëü
êóðêà êóðèöà òêàëÿ òêà÷èõà
● Ïðî÷èòàéòå äèàëîã â ëèöàõ. Èñïîëüçóÿ ñëîâà è âûðàæåíèÿ äèàëîãè-
÷åñêîãî òåêñòà, ñîñòàâüòå íåáîëüøîé ðàññêàç íà òåìó «Ïèñàíêà».
ÐÎÇÌÎÂÀ ÏÐÎ ÓÊÐÀ¯ÍÑÜÊÓ ÏÈÑÀÍÊÓ
ß âïåðøå â Óêðà¿íi ïîáà÷èëà òàê ãàðíî ðîçìàëüîâàíå
ÿéöå, ÿêå ó âàñ íàçèâàþòü ïèñàíêîþ. Ðîçêàæiòü ìåíi ùîñü
áiëüøå ïðî öåé ãàðíèé âèä ìèñòåöòâà.
Ùî âàñ öiêàâèòü?
Íàïðèêëàä, ç ÷èì ïîâÿçàíèé ðîçïèñ ÿéöÿ?
Ïîøèðåíèé â Óêðà¿íi çâè÷àé ðîçïèñóâàòè ïòàøèíi ÿéöÿ
âèíèê äóæå äàâíî i ïîâÿçàíèé ç êóëüòîì ÿéöÿ ÿê óîñîá-
ëåííÿì òàºìíèöi çàðîäæåííÿ i ïðîäîâæåííÿ æèòòÿ.
À ÷îìó íà áàãàòüîõ º íàïèñ «Õðèñòîñ âîñêðåñ»?
Íà Âåëèêäåíü (ðåëiãiéíå ñâÿòî âîñêðåñiííÿ Õðèñòîâî-
ãî) ïèñàíêè ïîñâÿ÷óþòü, à ïîòiì äàðóþòü îäèí îäíîìó.
À ÷îìó ïèñàíêè òàêi ðiçíi?
Áî ç ðiçíèõ ðåãiîíiâ. Îñü, íàïðèêëàä, ïèñàíêè ç
öiêàâèì ðîñëèííèì îðíàìåíòîì ç ïiâäåííî-ñõiäíèõ
ðåãiîíiâ Óêðà¿íè, à öi, iç ñêëàäíèì, âèøóêàíèì ãåîìåòðè÷-
íèì îðíàìåíòîì, ç íàñè÷åíîþ êîëüîðîâîþ ãàìîþ, ðîçïè-
ñóþòü íà Ïðèêàðïàòòi i â Êàðïàòàõ. Öåíòðîì º ìiñòî Êîñiâ,
ñåëî Êîñìà÷.
Ìàáóòü, òåõíiêà ðîçïèñó ñêëàäíà?
Òàê, íàé÷àñò³øå ðîáëÿòü òàêèé ðîçïèñ çà äîïîìîãîþ
ðîçòîïëåíîãî âîñêó. Íàíîñèòüñÿ îðíàìåíò, ÿêèé ïîñòóïîâî íà-
ïîâíþºòüñÿ êîëüîðîì.
78
ß á õîòiëà ïðèäáàòè õî÷ êiëüêà øòóê öüîãî äèâà.
Ïðîøó âèáðàòè, àëå îáåðåæíî, áî ëåãêî ìîæíà ðîçáèòè.
Ùå õî÷ó äîäàòè, ùî óêðà¿íñüêà ïèñàíêà âiäîìà â ñâiòi ÿê
øåäåâð ìiíiàòþðíîãî ðîçïèñó. Â Àðãåíòèíi óêðà¿íöi çðîáèëè
öiêàâèé ïàìÿòíèê ïèñàíöi.
Äÿêóþ çà âàøó öiêàâó iíôîðìàöiþ i âèáà÷òå, ùî çàáðà-
ëà ó âàñ ñòiëüêè ÷àñó.
Ïðîøó. Ðàäà âàì ïîñëóæèòè.
 óêðàèíñêîì ÿçûêå ïðè ïîìîùè ñóôôèêñîâ -î÷îê, -å÷îê,
-å÷ê(à), -èê, -åí(ÿ), -îíüê(à), -óñ(ÿ) ìîæíî îáðàçîâàòü ëàñêà-
òåëüíûå íàèìåíîâàíèÿ: äîíå÷êà, ñèíî÷îê, òàòóñü, òàòêî, áàáó-
ñÿ, äiäóñü, êiçîíüêà, ëèñè÷êà-ñåñòðè÷êà, âîâ÷èê-áðàòèê, ði÷å÷êà,
ëiñî÷îê, âèøåíüêà, ñòåæå÷êà, çiðîíüêà, çåìëåíüêà, ðèáîíüêà.
Îò ñëîâ ìàìà è ñèíîíèìè÷íûõ ìàòè, íåíÿ îáðàçîâàíû
ñëîâà ìàìóñÿ, ìàìóñåíüêà, ìàòóñÿ, ìàòiíêà, íåíüêà, íåíå÷êà.
Îò ñëîâà òàòî è ñèíîíèìè÷åñêîãî áàòüêî îáðàçîâàíû ëàñ-
êàòåëüíî-óìåíüøèòåëüíûå ñëîâà òàòêî, òàòîíüêî, òàòî÷-
êî, òàòóñü, òàòóíü, áàòåíüêî, áàòå÷êî.
Ñïðàâêà
Îáùåñëàâÿíñêîå ïî ïðîèñõîæäåíèþ ñëîâî îòåöü êíèæ-
íîå, òîðæåñòâåííîå; óïîòðåáëÿåòñÿ òàêæå ïðè îáðàùåíèè
ê ñâÿùåííèêó: Îò÷å äóõîâíèé.
Ëàñêàòåëüíî-óìåíüøèòåëüíûå ñëîâà ÷àñòî óïîòðåáëÿþò-
ñÿ â ðàçãîâîðíîé ðå÷è, à òàêæå â ÿçûêå õóäîæåñòâåííîé
ëèòåðàòóðû è ôîëüêëîðà. Íàïðèìåð, â ïîýçèè «Ìî¿é
äðóæèíi» Èâàí Ôðàíêî òàê ïèøåò:
Ñïàñèái òîái, ìîº ñîíå÷êî,
Çà ïðîìií÷èê òâié ùèðå ñëîâå÷êî!
ßê ïðîìií÷èêà íå çäîáóòü ïðèòüìì,
Ñëîâà ùèðîãî íå êóïèòü ñðiáëì.
● Ïðî÷èòàéòå ñòèõîòâîðåíèå âñëóõ. Âûïèøèòå óìåíüøèòåëüíî-ëàñ-
êàòåëüíûå ñëîâà è ïîä÷åðêíèòå â íèõ ñóôôèêñû. Åñëè â âàøåì äîìå
óêðàèíñêèé ÿçûê èçó÷àþò äåòè, ðàçó÷èòå ñ íèìè ýòî ñòèõîòâîðåíèå.
Áiëåñåíüêi ñíiæèíî÷êè, Òåïåð ìè õî÷åì ñïàòîíüêè,
âðîäèëèñü ìè ç âîäè; ÿê ä³òîíüêè ìàë³,
ëåãåíüêi, ÿê ïóøèíî÷êè, ³ ëèíåìî äî ìàò³íêè
ñïóñòèëèñÿ ñþäè. äî ëþáî¿ çåìë³...
Ìè õìàðîþ íîñèëèñÿ Ìàòóñÿ íàøà ð³äíàÿ
âiä ïîäèõó çèìè, õîëîäíà ³ ñóõà,
i âåñåëî êðóòèëèñÿ áî äóæå çìåðçëà, á³äíàÿ,
ìåòåëèöåþ ìè. âîíà áåç êîæóõà.
Ì. Âîðîíèé.
79
● Ïðî÷èòàéòå ïðåäëîæåíèÿ, âûïèøèòå óìåíüøèòåëüíî-ëàñêàòåëüíûå
ñëîâà è óêàæèòå, ñ ïîìîùüþ êàêèõ ñóôôèêñîâ îíè îáðàçîâàíû.
1. Îé ãîðå òié ÷àéöi, ÷àº÷öi-íåáîçi, ùî âèâåëà ÷àºíÿòîê
ïðè áèòié äîðîçi. 2. Îé òè, êîòå, êîòî÷îê! Íå õîäè ðàíî â
ñàäî÷îê, íå ïîëîõàé äiâî÷îê, íåõàé çîâþòü âiíî÷îê iç ðó-
òîíüêè, iç ìÿòîíüêè, ç õðåùàòîãî áàðâiíî÷êó, ç çàïàøíîãî
âàñèëå÷êó. 3. Êîëè á æå òè, äiâ÷èíîíüêî, òðîøêè áàãàòåíü-
êà, âçÿâ áè òåáå çà ðó÷åíüêó, ïîâiâ äî áàòåíüêà. 4. Îé ó ïîëi
òðè êðèíè÷åíüêè, ëþáèâ êîçàê òðè äiâ÷èíîíüêè ÷îðíÿ-
âóþ òà áiëÿâóþ, òðåòþ ðóäó òà ïîãàíóþ. 5. ×åðåç ði÷åíüêó,
÷åðåç áîëîòî ïîäàé ðó÷åíüêó, ìîº çîëîòî! ×åðåç ði÷åíüêó ÷åðåç
áèñòðóþ ïîäàé ðó÷åíüêó, ïîäàé äðóãóþ (Íàðîäíà òâîð÷iñòü).
● Îáðàçóéòå îò ïðèâåäåííûõ ñëîâ óìåíüøèòåëüíî-ëàñêàòåëüíûå íà-
èìåíîâàíèÿ, èñïîëüçóÿ òàêèå ñóôôèêñû: -îê, -î÷îê, -å÷îê, -èê, -è÷îê,
- ÷èê, -åöü, -ê(à), -î÷ê(à), -å÷ê(à), -èö(ÿ), -è÷ê(à), -ê(î), -î÷ê(î), -
å÷ê(î), -îíüê-, -åíüê-, -óí(ÿ), -óë(ÿ), -óñ(ÿ).
Âiíîê, âíóê, ñèí, äîíüêà, âíó÷êà, áàòüêî, ìàòè, ñåñòðà, áðàò,
ñóñiä, ñóñiäêà, ëåáiäü, çîðÿ, êîñòþì, êiìíàòà, ðèáà, çîçóëÿ, áðîâà,
ðóêà, òðàâà, çåìëÿ, êðèëî, âîâê, êîçà, ñîíöå, áàáóñÿ, äiäóñü,
äîðîãà, ëèöå, äóá, âiòåð, ãðóøà, äèòèíà, ïòàõà, êîçåíÿ, òiòêà,
áàáà.
● Îáðàçóéòå îò ìóæñêèõ è æåíñêèõ èìåí ëàñêàòåëüíûå ôîðìû.
Ìèêîëà, Ïåòðî, Iâàí, Âîëîäèìèð, Áîãäàí, Âàñèëü, Ñòåïàí,
Àíäðié, Îëüãà, Ãàííà, Ìàðiÿ, Îêñàíà, Íiíà, Ñîëîìiÿ, Ëþáà,
Äàðiÿ, Êàòåðèíà.
● Ïðî÷èòàéòå ñòèõîòâîðåíèå âñëóõ. Ðàññêàæèòå óñòíî, êàêèå ðàçìûø-
ëåíèÿ îíî ó âàñ âûçâàëî?
ßêi ñëîâà ñòðàõiòëèâi äâîëèêiñòü,
äâîðóøíèöòâî, äâîçíà÷íiñòü, äâîºäóøíiñòü!
Äâîìîâíiñòü ÿê ðîçäâîºíå æàëî.
Âiêè äóõîâíî¿ ðóéíàöi¿.
Çìiÿ âæàëèëà ñåðöå íàöi¿.
Î ìîâî, òè iùå æèâà. Òÿæêi òâî¿ òîðòóðè.
Êîëèñü òâîðèëèñÿ ñëîâà,
òåïåð àáðåâiàòóðè.
×èòàºø: «ÑÍIÄ», i äàâèøñÿ ñíiäàíêîì.
 ÷iì ïîðÿòóíîê? Ãóìîð íå Ãîìåð.
ßê òié äèòèíi çâàòèñÿ Áîãäàíêîì,
Êîëè åïîõà çâåòüñÿ ÍÒÐ?!
Ë. Êîñòåíêî.
80
● Ñîïîñòàâëÿÿ âûðàæåíèÿ ïåðâûõ äâóõ êîëîíîê, ïîñòðîéòå âîïðîñû è
äàéòå íà íèõ îòâåòû. Èñïîëüçóéòå â âîïðîñàõ è îòâåòàõ ñëîâà è âûðà-
æåíèÿ òðåòüåé êîëîíêè.
ÍÀ ÐÈÍÊÓ
III
1) ×è âè âæå ...? ß âæå êóïèëà ...
2) ×è º íà ðèíêó ôðóêòè? Ñüîãîäíi âèíåñëè áàãàòî ...
3) À ÿêèìè ìîëî÷íèìè Íàé÷àñòiøå ìîæíà êóïèòè
ïðîäóêòàìè òîðãóþòü? äîìàøíié ñèð, ñìåòàíó...
4) ßêi ñîðòè ìÿñà ...? Ïðîäàþòü ïåðåâàæíî
ñâèíèíó, ÿëîâè÷èíó,
òåëÿòèíó, áàðàíèíó ...
5) ×è âèñîêi ...? Íà ðèíêó öiíè ñüîãîäíi
äîñòóïíi.
6) ×è ÷àñòî õîäèòå ...? Íà ðèíîê íå ëþáëþ
õîäèòè ÷àñòî.
III
1) Ìÿñî, êàðòîïëþ, ìîðêâó, ïåòðóøêó, à òàêîæ ñèð, ñìåòàíó.
2) Ñàäîâèíè, ÿáëóê, ãðóø, ñëèâîê.
3) Àëå ìîëîêî íà ðèíêó íå ïðîäàþòü. Àñîðòèìåíò ìîëî÷íèõ
ïðîäóêòiâ (íå)âåëèêèé.
4) Ìîæíà êóïèòè êðîëèêà, êóðêó, iíäèêà, ãóñêó, êà÷êó.
5) Íà ðèíêó ïðîäóêòè (íå)äîðîãi.
6) Õîäæó äîâîëi ÷àñòî, áî ó ìåíå âåëèêà ñiìÿ.
Ïðî÷èòàéòå è çàïîìíèòå âûðàæåíèÿ!
1) Çåìëÿ îò ìîðîçà óïëîòíèëàñü çåìëÿ âiä ìîðîçó çàòâåðäiëà
(çàòâåðäíóëà, çàòóæàâiëà)
2) Ãðàôèê ðàáîòû óïëîòíèëñÿ ãðàôiê ðîáîòè óùiëüíèâñÿ
3) Íàñòðîåíèå óïàëî íàñòðié ïiäóïàâ
4) Äàâëåíèå óïàëî òèñê çìåíøèâñÿ
5) Óïàëà äóõîì çàíåïàëà äóõîì
6) Â óïîð ïîäîéòè âïðèòóë ïiäiéòè
7) Â óïîð ñêàçàòü â î÷i ñêàçàòè (ó â³÷³ ñêàçàòè)
8) Â óïîð ñòðåëÿòü (óáèòü) âïðèòóë ñòðiëÿòè (óáèòè)
9)  óïîð ñòàëêèâàåìñÿ âi÷-íà-âi÷ ñòèêàºìîñÿ
10) Ñäåëàë óïîð íà ýòîì âîïðîñå çðîáèâ íàãîëîñ (íàãîëî-
ñèâ) íà öüîìó ïèòàííi
● Èç ïðèâåäåííûõ âûøå óêðàèíñêèõ ñëîâîñî÷åòàíèé âûáåðèòå ïîäõî-
äÿùèå è ââåäèòå â òåêñò.
1) Ìîþ ñåñòðó çëàìàëî ãîðå, âîíà ...
2) Ïîãàíî ñåáå ïî÷óâàþ, ...