Терлак З., Сербеньска О. Украинский язык для начинающих
Подождите немного. Документ загружается.
181
«Ìîâà º ñïîâ³ääþ íàðîäó». Öå íå ò³ëüêè ïðàâèëüíî, öå
ãëèáîêî. ² äîðîæèòè ñâîºþ ñïîâ³ääþ ìè íå ëèøå ìàºìî
ïðàâî, àëå é çîáîâÿçàí³ (Ì. Ðèëüñüêèé).
Ìîâà ìîãóòíº çíàðÿääÿ ³ øê³ëüíîãî íàâ÷àííÿ, ³ íàó-
êîâî¿ òà ïóáë³öèñòè÷íî¿ äóìêè, ³ îðàòîðñüêîãî ìèñòåöòâà, ³
ïîåòè÷íî¿ òâîð÷îñò³, ³ ä³ëîâîãî ëèñòóâàííÿ, ³ äèïëîìàòè÷-
íèõ ïåðåãîâîð³â. Íå ò³ëüêè ïîåò, ïðîçà¿ê ÷è äðàìàòóðã, àëå
é ô³çèê ÷è ìàòåìàòèê äîêîí÷å ïîâèíí³ ìàòè äî ñâî¿õ ïîñëóã
áàãàòèé, ãíó÷êèé, òî÷íèé ³ âèðàçíèé ìîâíèé àïàðàò (Ì. Ðèëüñü-
êèé
).
Ñëîâî çáðîÿ. ßê óñÿêó çáðîþ, éîãî òðåáà ÷èñòèòè é
äîãëÿäàòè (Ì. Ðèëüñüêèé).
... Âåëè÷íà ìîâà. ß ç âåëèêîþ íàñîëîäîþ ñëóõàþ öå õîðîøå
çâó÷àííÿ ö³º¿ ÷àð³âíî¿ ìîâè. Àõ, ÷óäî, ÷óäî öÿ ìîâà (². кï³í
äî Ä. ßâîðíèöüêîãî
).
Ëþäèíà, ÿêà íå ëþáèòü ìîâè ð³äíî¿ ìàòåð³, ÿê³é í³÷îãî
íå ïðîìîâëÿº ð³äíå ñëîâî, öå ëþäèíà áåç ðîäó é ïëåìåí³
(Â. Ñóõîìëèíñüêèé).
Áåç ïîâàãè, áåç ëþáîâ³ äî ð³äíîãî ñëîâà íå ìîæå áóòè í³
âñåá³÷íî¿ ëþäñüêî¿ âèõîâàíîñò³, í³ äóõîâíî¿ êóëüòóðè
(Â. Ñóõîìëèíñüêèé).
ͳÿê³ áåñ³äè, í³ÿêå òëóìà÷åííÿ íå ðîçêðèâàþòü ò³º¿ åìî-
ö³éíî¿ íàñíàãè ñëîâà, ÿêó íåñå â ñîá³ ìåëîä³ÿ ï³ñí³. ßêùî
âè õî÷åòå, ùîá ð³äíå ñëîâî íàçàâæäè ââ³éøëî â äóõîâíå æèòòÿ
äèòèíè, ñòàëî ¿¿ áàãàòñòâîì, íå çàáóâàéòå ïðî ð³äíó ï³ñíþ
(Â. Ñóõîìëèíñüêèé).
Ñëîâî öå î÷³, ùî áà÷àòü êðàñó; ò³ëüêè ï³çíàâøè ñëîâî,
ò³ëüêè òîä³, êîëè ñëîâî ââ³éøëî â äóøó é ñòàëî ¿¿ áàãàò-
ñòâîì, äèòèíà çäàòíà äîðîæèòè íèì (Â. Ñóõîìëèíñüêèé).
Ñòîë³òòÿìè ìîâà íàðîäó áóëà ò³ºþ ïîâíîâîäîþ ð³êîþ,
ÿêó ìè íàçèâàºìî ïîå糺þ. Ïîåòè÷íà ãðàíü æèëà â ñëîâ³, ³
ñëîâî áóëî íåìèñëèìå áåç íå¿, ÿê íåìèñëèìà ð³êà áåç âîäè,
ïîâíîâîä³ñòü áåç ãëèáèíè (Â. Ñóõîìëèíñüêèé).
Âèêëàäàííÿ ìîâè öå ìàéñòåðí³ñòü òâîðåííÿ ëþäñüêî¿
äóø³, áî âîíî º íàéí³æí³øèì, íàéòîíøèì ä³òêíåííÿì äî
ñåðöÿ äèòèíè (Â. Ñóõîìëèíñüêèé).
182
Ó ñëîâ³ íàðîä âò³ëèâ êðàñó ³ áàãàòñòâî íàâêîëèøíüîãî ñâ³òó,
ñâî¿ äóìêè, ïî÷óòòÿ, ïåðåæèâàííÿ, ëþáîâ ³ ëàñêó, í³æí³ñòü ³
âåëèêîäóøí³ñòü, ãí³â ³ íåíàâèñòü. Çðîáèòè ð³äíå ñëîâî íàä-
áàííÿì äóõîâíîãî ñâ³òó äèòèíè öå çíà÷èòü ðàçîì ³ç çâó÷àí-
íÿì ð³äíîãî ñëîâà âëèòè â ìîëîäó äóøó â³ä÷óòòÿ êðàñè ³ åìîö³é,
ÿê³ âêëàâ íàðîä ó ñëîâî, òâîðÿ÷è ³ â³äøë³ôîâóþ÷è éîãî ïðîòÿ-
ãîì ñòîë³òü (Â. Ñóõîìëèíñüêèé).
Êîæíå ñëîâî ð³äíî¿ ìîâè ìຠñâîº îáëè÷÷ÿ; ÿê ó êâ³òêè, ó
íüîãî íåïîâòîðíèé àðîìàò ³ â³äò³íîê áàðâè, à öèõ â³äò³íê³â
êîæíà ìîâà ìຠòèñÿ÷³ (Â. Ñóõîìëèíñüêèé).
Ñèëà ëþäåé ïåðåêîíàíà, ùî öÿ ìîâà º îäíà ç íàéáàãàòøèõ
ìîâ ñëîâÿíñüêèõ, ùî âîíà íàâðÿä ÷è óâàæèòü áîãåìñüê³é ùîäî
ðÿñíîñò³ ñë³â òà âèðàç³â, ïîëüñüê³é ùîäî áàðâèñòîñò³, ñåðáñüê³é
ùîäî ïðèºìíîñò³, ùî öå ìîâà, ÿêà íàâ³òü ³ â âèãëÿä³ íåîáðîá-
ëåíîìó ìîæå ñòàòè íàð³âí³ ç ìîâàìè îáðîáëåíèìè ãíó÷ê³ñòþ é
áàãàòñòâîì ñèíòàêñè÷íèì, ìîâà ïîåòè÷íà, ìóçè÷íà, ìàëüîâíè-
÷à (². Ñðåçíåâñüêèé ïðî óêðà¿íñüêó ìîâó).
Êîëè ÿ îäåðæàâ ïåðåêëàä Ëîåíãð³íà íà óêðà¿íñüêó ìîâó ³
òîä³ æ, ñ³âøè çà ðîÿëü, ïðîñï³âàâ çíàìåíèòå çâåðíåííÿ äî ëå-
áåäÿ, ÿ ìèìîâîë³ çàêðè÷àâ: òà öå æ áî çâó÷èòü çîâñ³ì ïî ³òàë³é-
ñüêîìó: ãàðíî, çâó÷íî, áëàãîðîäíî ³ ïîåòè÷íî (Ë. Ñîá³íîâ).
Ùîäî ìåíå, òî ÿ äóæå ëþáëþ âàøó íàðîäíó óêðà¿íñüêó
ìîâó, ãó÷íó, öâ³òèñòó ³ òàêó ìÿêó. Ó âàø³é ìîâ³ ñò³ëüêè í³æíèõ,
ñåðäå÷íèõ, ïîåòè÷íèõ ñë³â: ÿñî÷êî, ç³ðîíüêî, êâ³òîíüêî, ñåð-
äåíüêî... (Ë. Òîëñòîé).
Ùàñëèâ³ âè, ùî íàðîäèëèñÿ ñåðåä íàðîäó ç òàêîþ áàãàòîþ
äóøåþ, íàðîäó, ùî â쳺 òàê â³ä÷óâàòè ñâî¿ ðàäîù³ é ÷óäîâî
âèëèâàòè ñâî¿ äóìêè, ñâî¿ ìð³¿, ñâî¿ ïî÷óòòÿ çàïîâ³òí³. Õòî ìàº
òàêó ï³ñíþ, òîìó í³÷îãî áîÿòèñü çà ñâîº ìàéáóòíº. Éîãî ÷àñ
íå çà ãîðàìè. ³ðèòå ÷è í³, ùî í³ îäíîãî íàðîäó ïðîñòèõ ï³ñåíü
ÿ íå ëþáëþ òàê, ÿê âàøîãî. Ï³ä ¿õíþ ìóçèêó ÿ äóøåþ â³äïî-
÷èâàþ. Ñò³ëüêè â íèõ êðàñè ³ ãðàö³¿, ñò³ëüêè äóæîãî, ìîëîäîãî
ïî÷óòòÿ ³ ñèëè (Ë. Òîëñòîé).
Ìîâà çíàðÿääÿ ìèñëåííÿ. Ïîâîäèòèñÿ ç ìîâîþ ÿê-íå-
áóäü çíà÷èòü ³ ìèñëèòè ÿê-íåáóäü: íåòî÷íî, ïðèáëèçíî,
íåïðàâèëüíî (Î. Òîëñòîé).
Ïîêè æèâà ìîâà â óñòàõ íàðîäó, äî òîãî ÷àñó æèâèé ³ íà-
ðîä. ² íåìà íàñèëüñòâà íåñòåðïí³øîãî, ÿê òå, ùî õî÷å â³ä³ðâàòè
183
â íàðîäó ñïàäùèíó, ñòâîðåíó íåç÷èñëåííèìè ïîêîë³ííÿìè éîãî
â³äæèëèõ ïðåäê³â (Ê. Óøèíñüêèé).
³äáåð³òü ó íàðîäó âñå ³ â³í óñå ìîæå ïîâåðíóòè;
àëå â³äáåð³òü ìîâó, ³ â³í í³êîëè á³ëüøå âæå íå ñòâîðèòü ¿¿;
íîâó áàòüê³âùèíó íàâ³òü ìîæå ñòâîðèòè íàðîä, àëå ìîâè
í³êîëè: âèìåðëà ìîâà â óñòàõ íàðîäó âèìåð ³ íàðîä...
(Ê. Óøèíñüêèé).
Çäàºòüñÿ, ùî òàêå ð³äíà ìîâà? ×èì âîíà ë³ïøà äëÿ ìåíå â³ä
óñÿêî¿ ³íøî¿ ³ ùî ìåí³ âàäèòü ïðè íàãîä³ çàì³íÿòè ¿¿ íà âñÿêó
³íøó? Ïðàêòèê, óòèë³òàðèñò, íå çàäóìóþ÷èñÿ àí³ õâèëèíè, ñêàæå:
ïóñòå ïèòàííÿ! Ìîâà ñïîñ³á êîìóí³êàö³¿ ëþäåé ç ëþäüìè, ³,
ìàþ÷è äî âèáîðó, ÿ âèáåðó òó, ÿêà äຠìåí³ ìîæëèâ³ñòü êîìó-
í³êóâàòèñÿ ç á³ëüøèì ÷èñëîì ëþäåé. À òèì ÷àñîì ÿêàñü òàºì-
íà ñèëà â ëþäñüê³é ïðèðîä³ êàæå: «Pardon, òè íå ìàºø äî
âèáîðó; â ÿê³é ìîâ³ âðîäèâñÿ ³ âèõîâàâñÿ, òî¿ áåç îêàë³÷åííÿ
ñâ äóø³ íå ìîæåø ïîêèíóòè, òàê ÿê íå ìîæåø çàì³íèòèñÿ ç
êèì ³íøèì ñâîºþ øê³ðîþ». ² ÷èì âèùà, òîíøà, ñóáòåëüí³øà
îðãàí³çàö³ÿ ÷îëîâ³êà, òèì òÿæ÷å äàºòüñÿ ³ ñòðàøí³øå êàðàºòüñÿ
éîìó òàêà ïåðåì³íà (². Ôðàíêî).
... Íà âåëåëþäíîìó ìàéäàí³ ïîñåðåä ªâðîïè ïðîòÿãîì ñòîë³òü
òàê ñàìî, ÿê øåäåâðè íàðîäíîãî çîä÷åñòâà, ðîçïèíàëè ïðèëþä-
íî íàøó ìîâó: çàáîðîíÿëè ¿¿, íàñì³õàëèñÿ ç íå¿, îäÿãàëè íà íå¿
òåðíîâèé â³íåöü, çðàäæóâàëè ¿¿ ñâî¿ ³ áàéäóæèìè áóëè äî íå¿
÷óæ³, à âîíà, ìîâà íàøà, íåçíèùèìà é â³÷íà, ùîðàçó ïîñòàâàëà
ç ïîïåëó, ç ðó¿í, àáè çàÿâèòè ïðî ñåáå ñâ³òîâ³: ÿ æèâà, ÿ ìîâà
íàðîäó, ùî âãîðó éäå (Ð. Ôåäîð³â).
Ñëîâî, ÿê ³ çëàê õë³áíèé, âèðîñòຠç ò³º¿ çåìë³, íà ÿê³é
æèâåø ³ â ÿêó ëÿæåø (². Ôåäîðîâ, ïåðøîäðóêàð).
Íåùàñíà, íåïðàâäèâà ëþäèíà, ùî äîáðîâ³ëüíî é ëåãêî
çð³êàºòüñÿ ð³äíî¿ ìîâè; ùàñëèâà, ïðàâåäíà ëþäèíà, ùî â ðà-
äîñò³ é ãîð³ áóäóº ñëîâî ñâ çåìë³. Íåùàñí³, ïðîêëÿò³ áàòüêî
é ìàòè, ùî ñïëîäæóþòü ïåðåâåðòí³â; ùàñëèâèé, íåïåðåìîæ-
íèé íàðîä, ùî ïîðîäæóº ñâî¿õ çàõèñíèê³â ³ îáîðîíö³â (Á. Õàð-
÷óê
).
Âîíà ç êîëèñêîâî¿ ìîëîäî¿ ìàòåð³ íàä ïåðâ³ñòêîì... Âîíà
âñÿ ç òó÷³ é ãðîìó, ÿê ç âîäè é ðîñè, òàêà óêðà¿íñüêà
ìîâà. ͳæíà é òåíä³òíà, à ì³öí³øà áðîíüîâàíî¿ áðîí³, áî
ºäíຠäóõ ³ ò³ëî, áî â ¿¿ îñíîâ³ íåïîðî÷í³ñòü, öíîòà, ÷èñ-
òîòà (Á. Õàð÷óê).
184
Âîíà (óêðà¿íñüêà ìîâà. Àâò.) äóæå í³æíà é ñïîâíåíà
ïåñòëèâèõ âèðàç³â òà íàäçâè÷àéíî âèòîí÷åíèõ çâîðîò³â
(Ï. Øåâàëüº).
Íàðîä, ùî óñâ³äîìëþº çíà÷åííÿ ð³äíî¿ ìîâè äëÿ ñâîãî
âèùîãî äóõîâíîãî æèòòÿ ³ ñàì ¿¿ ïîêèäຠé â³äð³êàºòüñÿ,
çä³éñíþº íàä ñîáîþ ñàìîâáèâñòâî (Ï. Øàôàðèê).
ͳ ìåðòâà ìîâà, í³ ìåðòâà öèâ³ë³çàö³ÿ í³êîëè íå ìîæóòü
ñõâèëþâàòè ñâ³ò (Á. Øîó).
ÃÅÍ²É ÓÊÐÀ¯ÍÈ
Øåâ÷åíêî ìàâ ñèëüíèõ ïîïåðåäíèê³â â óêðà¿íñüê³é ë³òå-
ðàòóð³, àëå, íåçâàæàþ÷è íà öå, â³í ñòàâ ¿¿ ñïðàâæí³ì îñíîâî-
ïîëîæíèêîì. Ñïðàâà íå ò³ëüêè â òîìó, ùî â ïîå糿 Øåâ÷åíêà
çàãðàëà âñ³ìà òîíàìè çâó÷íà ³ í³æíà óêðà¿íñüêà ìîâà. Ñïðàâà
íå ò³ëüêè â òîìó, ùî Øåâ÷åíêî ñòâåðäèâ ³ âèõîâàâ íàö³î-
íàëüíó ã³äí³ñòü óêðà¿íñüêîãî íàðîäó. Ñïðàâà íå ò³ëüêè â òîìó,
ùî Øåâ÷åíêî íàãàäóº ñâî¿ì óí³âåðñàëüíèì òàëàíòîì (â³í áóâ
æèâîïèñöåì, äðàìàòóðãîì, ïðîçà¿êîì, ãðàâåðîì, ô³ëîñîôîì,
êðèòèêîì ³ ïåðåäîâñ³ì ãåí³àëüíèì ïîåòîì) òàêèõ ëþäåé,
ÿê Ëåîíàðäî äà ³í÷³. Ñïðàâà íàñàìïåðåä â òîìó, ùî çàâäÿêè
Øåâ÷åíêîâ³ óêðà¿íñüêîþ ìîâîþ áóëè íàïèñàí³ òâîðè, ÿê³
ìàþòü ÿê ç åñòåòè÷íîãî, òàê ³ ç ³äåéíîãî áîêó ñâ³òîâå çíà÷åí-
íÿ. Òóò íåìîæëèâî íå çãàäàòè ñë³â Ôðàíêà, ÿê³ íàéòî÷í³øå
âèçíà÷àþòü ñóòü Øåâ÷åíêà ìèñëèòåëÿ ³ òâîðöÿ: «Â³í º
íåìîâ âåëèêèé ôàêåë ç óêðà¿íñüêîãî âîñêó, ùî ñâ³òèòüñÿ
íàéÿñí³øèì ³ íàé÷èñò³øèì âîãíåì ºâðîïåéñüêîãî ïîñòóïó...»
Ñòàâøè êëàñèêîì Óêðà¿íè, Øåâ÷åíêî ñòàâ «êëàñèêîì äëÿ
âñ³õ íàðîä³â» (Ëó¿ Àðàãîí)... Øåâ÷åíêî çðîáèâ äëÿ óêðà¿íñü-
êî¿ ë³òåðàòóðè òå, ùî Ïóøê³í äëÿ ðîñ³éñüêî¿, ¥åòå äëÿ í³ìåöü-
êî¿, Øåêñï³ð äëÿ àíãë³éñüêî¿. ͳ, á³ëüøå. ³í ï³äí³ñ óêðà¿í-
ñüêå ïèñüìåíñòâî äî ð³âíÿ çàãàëüíîëþäñüêèõ ³äåàë³â ³ òîìó
ÿê ïðåäñòàâíèê íàö³¿, ùî íå ìàëà ñâ äåðæàâíîñò³, ñòàâ
ñèìâîëîì íå ò³ëüêè õóäîæíüîãî, àëå é ïîë³òè÷íîãî ¿¿ ñóâåðå-
í³òåòó. Øåâ÷åíêî îäíå ç íàéá³ëüøèõ ïðàâ Óêðà¿íè íà
ì³æíàðîäíó ïîâàãó.  öüîìó ïðàâ³ íåìຠæîäíîãî îáðàçëèâî-
ãî ñëîâà äëÿ ³íøèõ íàö³é. Âîíî âñå, â³ä ïî÷àòêó äî ê³íöÿ,
íàïèñàíå ëþáîâþ äî âñ³õ íàðîä³â, äî âñ³õ ëþäåé íà Çåìë³...
(Ä. Ïàâëè÷êî).
185
ÑÏÎÃÀÄ ÏÐÎ ÒÀÐÀÑÀ ÃÐÈÃÎÐÎÂÈ×À ØÅÂ×ÅÍÊÀ
Òàðàñ Øåâ÷åíêî íàðîäèâñÿ ñåðåä ñòåï³â äí³ïðîâñüêèõ ³
òàì ç ìîëîêîì ìàòåð³ âñìîêòàâ ëþáîâ äî áàòüê³âùèíè, ¿¿
ëåãåíäè, ¿¿ ïîåòè÷í³ ï³ñí³. Ñóìíà ï³ñíÿ çâó÷àëà â óáîã³é õàò³;
ãîéäàëàñÿ âáîãà êîëèñêà; ìàòè óðèâàëà ñï³â... ³ ãàðÿ÷³, ùèð³
ñëüîçè êàïàëè íà éîãî îáëè÷÷ÿ; ìàòè áðàëà íà ðóêè, ñïîâè-
òîãî â ëàõì³òòÿ, ³ ïëåíòàëàñÿ ³ç íèì íà ïàíùèíó â ñïåêó ³
íåãîäó.
ϳäðîñòàþ÷è, â³í ñëóõàâ óæå êîçàöüê³ ï³ñí³ é ðîçïîâ³ä³
ñòàðîãî ä³äà, ñó÷àñíèêà, à ìîæå, é ñïîäâèæíèêà ãàéäà-
ìàê³â, ³ çðèíàëè ïåðåä éîãî î÷èìà êðèâàâ³ ñöåíè, ñïîâíåí³
æàõó é â³äâàãè.
Óñå ãàðòóâàëî öþ äóøó. Æèòòÿ éîãî, â³ä íàðîäæåííÿ, áóëî
ñïîâíåíå òî ãîðåì, òî äðàìîþ, òî ïîå糺þ. Æèòòºâ³ çíåãîäè
áóëè äëÿ íüîãî íå ðîçïîâ³ääþ, à ä³éñí³ñòþ; çëèäí³ é ëèõà
äîëÿ ïåðåñë³äóâàëè ³ éîãî, ³ âñå, ùî áóëî éîìó áëèçüêå. Ïî-
åòè÷íå ³ ä³éñíå æèòòÿ íàðîäó, çëèâàþ÷èñü â îäíå, â³äáèâà-
ëîñÿ â éîãî äóø³.
ßñíà ³ ÷åñíà äóøà ïîåòà âèêëèêàëà äî ñåáå ö³ëêîâèòå
ñï³â÷óòòÿ; àëå â³í áóâ æîðñòîêî ïîçáàâëåíèé ëþáîâ³ ³ äðóæ-
áè... ³ä³ðâàíèé â³ä áàòüê³âùèíè ³ ð³äíèõ, çàêèíóòèé äàëåêî
â³ä äðóç³â, â³í ñàìîòíüî ìó÷èâñÿ â ãëóøèí³ áåçâ³äðàäíî¿ ïó-
ñòåë³, íå ìàþ÷è äóõó îçèðíóòèñÿ íà ñâîþ æàõëèâó äîëþ. Òàê
ìèíóëî äåñÿòü äîâãèõ, íåñê³í÷åííèõ ðîê³â; äåñÿòü ðîê³â æèòòÿ
ïîåòà!.. Ö³ äåñÿòü ðîê³â ùå çà æèòòÿ áóëè ìîãèëîþ, ç óñ³ºþ
ðîçêëàäàþ÷îþ ñèëîþ ñâîºþ.
Øåâ÷åíêî í³êîëè íå ãîâîðèâ ïðî ñâî¿ ïîíåâ³ðÿííÿ. ²íêî-
ëè, ðîçïîâ³äàþ÷è ÿêèéñü ñì³øíèé åï³çîä ³ç ñâîãî òîãî÷àñ-
íîãî æèòòÿ, â³í âèêëèêàâ æàë³ñòü; îáëè÷÷ÿ éîãî çàòüìàðþ-
âàëîñÿ â³ä îãèäíèõ ñïîãàä³â, ÿê³ îáðàæàëè ëþäèíó é ñòàâè-
ëè ¿¿, â õâèëèíè ïàä³ííÿ, íèæ÷å â³ä òâàðèíè.
Ãðîáîâà ñèð³ñòü, òåìðÿâà ³ äóõîòà ìîãèëè â òèõ ðîêàõ éîãî
ìó÷åíèöòâà.
Íå âèñòà÷ຠìóæíîñò³ ÷èòàòè éîãî ùîäåííèê. ͳ÷îãî ñòðà-
õ³òëèâ³øîãî, ãëóõ³øîãî, áåçâ³äðàäí³øîãî óÿâèòè ñîá³ íå ìîæ-
íà. ßêå òðåáà ìàòè äîáðå, ÷èñòå ñåðöå, ùîá íå çàíåïàñòè é
âèòðèìàòè äî ê³íöÿ! Ìóêè éîãî, ñâîºþ òðèâàë³ñòþ, áóëè
æàõëèâ³ø³ é îáóðëèâ³ø³ çà âñ³ ìóêè, ÿêèõ çàçíàâàëè ãåðî¿
Óêðà¿íè. Ïðîòÿãîì äåñÿòè ðîê³â éîãî âáèâàëè, äóøèëè; â³í
çàõëèíàâñÿ â áàãí³.
...Áîëèòü ó ãðóäÿõ, ùåìèòü ñåðöå, êîëè ÷èòàºø ñëîâà, çà-
êèï³ë³ êðîâþ, ³ ÿ ïðèïèíÿâ ÷èòàííÿ òèõ áåçâ³äðàäíèõ ñòî-
ð³íîê. Ðÿäêè ùîäåííèêà âèêëèêàþòü ñòîã³í, ç³òõàííÿ;
186
ïîòð³áí³ ïåðåðâà, â³äïî÷èíîê ñåðöþ; ñïèðຠó ãîðë³ äóõ... ² öå
ùå íàéðàä³ñí³ø³ äí³ Øåâ÷åíêîâîãî çàñëàííÿ, êîëè íàä³ÿ âèç-
âîëåííÿ â³ä òîðòóð óæå îñÿÿëà êàçàðìåíó ìîãèëó. À ùî áóëî
äî òîãî, êîëè òåïåð ñòîð³íêà çà ñòîð³íêîþ, ðÿäîê çà ðÿäêîì
ò³ëüêè ãëóõèé ñòîã³í, áåçïðîñâ³òíå ãîðå, ùî éäå â³ä ñàìîãî
ñåðöÿ... ͳäå é ò³í³ íàéìåíøî¿ ðàäîñò³... âñå òà ñàìà ìîãèëà!..
ñëîâî çà ñëîâîì ò³ëüêè òåðçàííÿ; íåìຠïîâ³òðÿ, ñàì³ áåç-
æàë³ñí³ ìóêè...
Îáóðëèâå, ñóìíå, áåçðàä³ñíå áóëî æèòòÿ Øåâ÷åíêà íà
çàñëàíí³. Çâ³ëüíåííÿ ðàäóâàëî éîãî, àëå ÿê òÿæêî âîíî ä³ñòà-
âàëîñÿ éîìó. ßê³ òóæí³ ì³ñÿö³ ìèíàëè äåíü çà äíåì, ãîäèíà
çà ãîäèíîþ, ïîêè ïðèéøîâ îô³ö³éíèé ïàï³ð ïðî éîãî ïîìè-
ëóâàííÿ. Âòðàòèâøè ñîí, â³í õîäèâ äîâêîëà óêð³ïëåííÿ; â³í
ìåòàâñÿ, êàðàâñÿ ³ ñòðàæäàâ éîãî ìó÷èëî íåòåðï³ííÿ. Êóäè
ïîä³òèñÿ â³ä íàâêîëèøíüîãî ñìîðîäó, ïîøëîñò³, ìåðçåííîñò³
é áåçäóøíîñò³... Ëèñòè äðóãà ÿòðèëè éîãî íåòåðï³ííÿì; â³í
ñêëàäàâ ó òîðáèíó ñóõàð³, ãîòóâàâñÿ â äîðîãó, à éîãî, âæå
ïîìèëóâàíîãî, âñå ùå ãàíÿëè òî íà ðîáîòó, òî íà ñòðîéîâó
ñëóæáó ÷è íà îãëÿä äî çàâçÿòîãî áàòàëüéîííîãî êîìàíäèðà.
³í ïëàêàâ, ñëóõàþ÷è ï³ñíþ áåçòàëàííîãî çåìëÿêà òîâà-
ðèøà ïî ñëóæá³, ñèä³â ç äîñâ³òà äî ï³âäíÿ íà ñêåë³, âèãëÿäà-
þ÷è íà îá𳿠ïàðîïëàâà ç ïîøòîþ!.. Òà, íà æàëü... í³÷îãî íå
áóëî! âáèòèé, çíåìîæåíèé, ïàäàâ â³í ï³ä óëþáëåíîþ âåð-
áîþ, àëå é ñîí éîãî íå çàñïîêîþâàâ. Éîìó ââèæàëîñÿ
òî áàòüê³âùèíà, òî äðóç³, â³í ïðîêèäàâñÿ... íà íüîìó áóëà
ñîëäàòñüêà øèíåëü, ïåðåä íèì êàçàðìà. Íå ðàç óâ³ ñí³
éîãî äóøèâ êîøìàð ñíèëèñÿ îãëÿäè, ðîçïóñí³ îô³öåðè, çà-
ñëàí³ â ñîëäàòè äóøîãóáè... Ñë³ä äèêîãî êèðãèçà íà ï³ñêó,
öâ³ð³íüêàííÿ ãîðîáö³â ³ ùåáåò ëàñò³âîê òà ì³äíèé äðóã-÷àéíèê
â³äâîë³êàëè â³ä íåñòåðïíî¿ òóãè, ïðèíîñèëè ïîëåãøåííÿ â ò³é
ï³ùàí³é ïóñòåë³.
Ñàìîòí³ñòü áóëà äëÿ íüîãî íàéá³ëüøîþ â³äðàäîþ ³ ìèë³-
ñòþ, äîçâîëåíîþ éîìó ò³ëüêè â îñòàíí³é ì³ñÿöü; â³í ïî÷óâàâ
ñåáå ùàñëèâ³øèì, êîëè íå áà÷èâ îãèäíèõ áðóòàëüíèõ ëþäåé.
«Íåâñèïóùå ãîðå» íå çì³íèëî éîãî; â³í çîñòàâñÿ ÷èñòèé
ñåðöåì, â³í áóâ ëþäèíîþ ó ïîâíîìó ðîçóì³íí³ öüîãî ñëî-
âà. Ïîåò, ãðîìàäÿíèí, æèâîïèñåöü, ãðàâåð, ñï³âàê â³í
ñêð³çü ³øîâ ÷åñíî òà ðîçóìíî.
Ö³ òàëàíòè ïîºäíàëèñÿ â íüîìó òàê ñàìî íà â³äðàäó ³ ñïîê³é
ó òÿæêîìó æèòò³, ÿê ³ íà ã³ðêå óñâ³äîìëåííÿ ñâîãî áåçðàä³ñ-
íîãî ³ñíóâàííÿ. Ó äåêîãî ìîæíà ïîë³÷èòè â æèòò³ ëèõ³ äí³, ó
íüîãî ùàñëèâ³ äí³.
Äëÿ Øåâ÷åíêà íàñòàëè ñâ³òë³ õâèëèíè, êîëè ï³ñëÿ äåñÿ-
òèð³÷íî¿ ðîçëóêè â³í ïîáà÷èâñÿ ç äðóçÿìè, ç ð³äíèìè, ç áàòü-
187
ê³âùèíîþ. ͳæíà, ùèðà äóøà éîãî áóëà âäÿ÷íà êîæíîìó, õòî
ëþáèâ éîãî. Âäÿ÷í³ñòü çà ñï³â÷óòòÿ í³êîëè íå çàëèøàëà éîãî.
Êîëè õòî çâèíóâà÷óâàâ éîãî â íåâäÿ÷íîñò³, â³í áóâ ãëèáîêî
çàñìó÷åíèé öèì íàêëåïîì.
Âèïóùåíèé íà âîëþ, Øåâ÷åíêî âòðàòèâ òåðï³ííÿ; íå
÷åêàþ÷è ïàðîïëàâà, ó íàéìàíîìó ÷îâí³ ïåðåïðàâèâñÿ ÷åðåç
Êàñï³éñüêå ìîðå é íå ñêëåïèâ î÷åé äî Àñòðàõàí³, äå â³äïî-
÷èâ ó ÿê³éñü õèæö³. Çâ³äñè â³í âèðóøèâ ïàðîïëàâîì ïî Âîëç³
éîãî çàñïîêî¿â äðóæí³é, ëþäÿíèé ïðèéîì, â³ä ÿêîãî â³í äàâíî
â³äâèêíóâ. Ó ñâîºìó ùîäåííèêó Øåâ÷åíêî ïèñàâ: «Âñå òàê
äðóæåñêè ïðîñòû, òàê âíèìàòåëüíû, ÷òî ÿ îò èçáûòêà âîñ-
òîðãà íå çíàþ, ÷òî ñ ñîáîþ äåëàòü, ÿ, ðàçóìååòñÿ, òîëüêî
áåãàþ âçàä è âïåðåä ïî ïàëóáå, êàê øêîëüíèê, âûðâàâøèé-
ñÿ èç øêîëû.
Òåïåðü òîëüêî ÿ ñîçíàþ îòâðàòèòåëüíîå âëèÿíèå äåñÿòè
ëåò, è òàêîé áûñòðûé è íåîæèäàííûé êîíòðàñò ìíå íå äàåò
åùå âîéòè â ñåáÿ. Ïðîñòîå ÷åëîâå÷åñêîå îáðàùåíèå ñî ìíîé
òåïåðü ìíå êàæåòñÿ ÷åì-òî ñâåðõúåñòåñòâåííûì, íåâåðîÿò-
íûì».
Äóøà éîãî áóëà ñòðèâîæåíà: çíàéîì³ ìîòèâè, íàéìåí-
øèé âèÿâ ïî÷óòòÿ ãëèáîêî çâîðóøóâàëè éîãî. Òðè íî÷³ íà
ïàðîïëàâ³ â³ëüíîâ³äïóùåíèé áóôåòíèê ãðàâ íà ïîãàí³é
ñêðèïö³, ³ Øåâ÷åíêî çàñëóõîâóâàâñÿ éîãî òóæëèâèõ, ïðî-
íèçëèâèõ çâóê³â ³ ïèñàâ: «Òðè íî÷è ýòîò âîëüíîîòïóùåííûé
÷óäîòâîðåö áåçâîçìåçäíî âîçíîñèò ìîþ äóøó ê òâîðöó âå÷-
íîé êðàñîòû ïëåíèòåëüíûìè çâóêàìè ñâîåé ñêðèïèöû. Èç
ýòîãî èíñòðóìåíòà îí èçâëåêàåò âîëøåáíûå çâóêè, â îñî-
áåííîñòè â ìàçóðêàõ Øîïåíà. ß íå íàñëóøàþñü ýòèõ îáùå-
ñëàâÿíñêèõ, ñåðäå÷íî, ãëóáîêî óíûëûõ ïåñåí. Áëàãîäàðþ
òåáÿ, êðåïîñòíîé Ïàãàíèíè. Áëàãîäàðþ òåáÿ, ìîé ñïóòíèê,
ìîé áëàãîðîäíûé. Èç òâîåé áåäíîé ñêðèïêè âûëåòàþò ñòî-
íû ïîðóãàííîé êðåïîñòíîé äóøè è èçëèâàþòñÿ â îäèí ïî-
òåðÿííûé, ìðà÷íûé, ãëóáîêèé ñòîí ìèëëèîíîâ êðåïîñòíûõ
äóø. Ñêîðî ëè äîëåòÿò ýòè ïðîíçèòåëüíûå âîïëè äî òâîåãî
óõà, íàø ïðàâåäíûé, íåóìîëèìûé Áîæå!».
...Íå ïîùàñòèëî Òàðàñîâ³ äî÷åêàòèñÿ òîãî ðàä³ñíîãî äíÿ,
êîëè êàéäàíè ðàáñòâà ðîçïàëèñÿ, êîëè óñ³ ò³ ì³ëüéîíè ç³òõíó-
ëè â³ëüí³øå.
Íå ò³ëüêè ìàëîðîñè, à é âåëèêîðîñè, ïîëÿêè òà ³íø³ ñëî-
âÿíè îïëàêóâàëè Øåâ÷åíêà. Îö³íêà ÷àñòêîâî çðîáëåíà, àëå
ïîâíà, âñåá³÷íà îö³íêà âåëèêîãî ïîåòà-õóäîæíèêà ñïðàâà
ìàéáóòíüîãî ³ ïîòðåáóº ñåðéîçíî¿ ³ äîâãî¿ ïðàö³.
...Øåâ÷åíêî áóâ æèâîþ ï³ñíåþ... æèâîþ æóðáîþ ³ ïëà-
÷åì. ³í áîñîí³æ ïðîéøîâ ïî êîëþ÷èõ òåðíàõ; óâåñü ãí³ò
188
åïîõè âïàâ íà éîãî ãîëîâó ³ â íüîìó âèÿâèâñÿ; íå ìàâ ñïîêîþ
öåé âäîâèíèé ñèí. Óñå æèòòÿ éîãî áóëî âàæêèì ëàíöþãîì,
ãàíåáíèì ÿðìîì: íå óäàðîì îáóõà ðîçäàâèëè éîãî, à òóïîþ
äåðåâÿíîþ ïèëîþ ùîãîäèíè òî÷èëè éîãî. Àëå é òîä³ â³í ï³äíî-
ñèâñÿ äóõîì, áóäèâ, ï³äòðèìóâàâ ³ çì³öíþâàâ ó êîæíîìó òî
ï³ñíåþ, òî ñëîâîì, òî âëàñíèì æèòòÿì ïðàâäó ³ áåçìåæíó
ëþáîâ äî ñ³ðîìè.
Âèéøîâøè ç ïðîñòîãî íàðîäó, â³í íå îäâåðòàâñÿ â³ä
çëèäí³â ³ ñ³ðÿ÷èíè í³, íàâïàêè, â³í ³ íàñ ïîâåðòàâ îá-
ëè÷÷ÿì äî íàðîäó ³ çìóñèâ ïîëþáèòè éîãî é ñï³â÷óâàòè éîãî
æóðá³. Ñâî¿ì ïðèêëàäîì â³í ïîêàçóâàâ íàì ÷èñòîòó ñëîâà,
÷èñòîòó äóìêè é ÷èñòîòó æèòòÿ; çì³öíþâàâ ó íàñ òâåðä³ñòü
äóõó ³ â³ðó â íåïîõèòí³ñòü â³÷íî¿ ïðàâäè.
...ßê õóäîæíèê (ó ïðÿìîìó ðîçóì³íí³) â³í çàñëóæèâ ñîá³
äîáðå é ÷åñíå ³ìÿ. ² íà öüîìó øëÿõó â³í áóâ îäíèì ³ç ïåð-
øèõ, õòî çâåðíóâñÿ äî íàðîäíèõ ìîòèâ³â. ß íàãàäàþ éîãî
äàâíþ ïðàöþ «Æèâîïèñíàÿ Óêðàèíà», çãîäîì áåçë³÷ ³íøèõ
ìàëþíê³â ³ îñîáëèâî «Áëóäíèé ñèí». Ó íàðîäíîìó ìèñ-
òåöòâ³ í³õòî íå ïîêàçàâ ñåáå òàê ñåðéîçíî. Òèì ÷àñîì ÿê
³íø³ õóäîæíèêè øóêàëè ³äèë³÷íèõ ñþæåò³â, ìàëþâàëè çà-
òèøí³ êóòî÷êè, âåñ³ëëÿ, ÿðìàðîê òà ³íøå, éîãî äóõ õâèëþ-
âàâñÿ, ñòðàæäàâ ³ âèëèâàâñÿ ã³ðêèìè ñëüîçàìè; ³ â íüîìó
âèÿâèëîñÿ íåñïîê³éíå îáóðåííÿ, ñêðîïëåíå æîâ÷þ.
Äåõòî äîêîðÿº Øåâ÷åíêîâ³, ùî â³í îäíîìàí³òíèé ÿê ïîåò.
Öåé äîê³ð íåñïðàâåäëèâèé ³ ëåãêîâàæíèé. Éîãî ïîåç³ÿ öå
æ â³äãîì³í æèòòÿ ³ ñêîðáîòè íàðîäó, òàêèé æå îäíîìàí³ò-
íèé, ÿêèì îäíîìàí³òíèì áóëî éîãî ñóìíå æèòòÿ. ³í áóâ
íàäòî áëèçüêèé äî ö³º¿ çíåäîëåíî¿ ãîëîòè. Ãîðå é ñòîã³í
íàðîäó çàâæäè îäçèâàëèñÿ â íüîìó. Äóøà éîãî, ïîêðàÿíà,
ç³ìÿòà çàë³çíîþ ðóêîþ, çíàéøëà ñîá³ îäíå ñï³âçâó÷÷ÿ, îäíó
ïîä³áí³ñòü íàðîä... ×è ì³ã â³í, äèâëÿ÷èñü íà çåìëþ, äå
«ïðàâäîþ òîðãóþòü, äå ëþäåé çàïðÿãàþòü â òÿæê³ ÿðìà, îðþòü
ëèõî, ëèõîì çàñ³âàþòü», äå â³í «ìîâ îêàÿííèé äåíü ³ í³÷
ïëàêàâ íà ðîçïóòòÿõ âåëåëþäíèõ, íåâèäèìèé ³ íåçíàºìèé»,
÷è ì³ã â³í ñï³âàòè ïðî ùîñü ³íøå? Ñëîâà éîãî çàâìèðàëè íà
âóñòàõ âèðèâàëèñÿ ëèøå ðèäàííÿ.
...ß íå áà÷ó ùàñëèâîãî:
Âñå ïëà÷å, âñå ãèíå.
² ðàä áè ÿ ñõîâàòèñÿ,
Àëå äå íå çíàþ,
Ñêð³çü íåïðàâäà; äå íå ãëÿíó...
Ñêð³çü Ãîñïîäà ëàþòü.
Ñåðöå âÿíå, çàñèõàº,
Çàìåðçàþòü ñëüîçè...
189
² âòîìèâñü ÿ, îäèíîêèé,
Íà ñàì³é äîðîç³.
Îòàêå-òî! Íå çäèâóéòå,
Ùî âîðîíîì êðÿ÷ó:
Õìàðà ñîíöå çàñòóïèëà
ß ñâ³òà íå áà÷ó.
Æèòòÿ Øåâ÷åíêà, â³ä ïî÷àòêó é äî ê³íöÿ, öå ñóìíà,
âèñîêîõóäîæíÿ ï³ñíÿ. Âèðâàíèé ³ç íàðîäó, â³í ÿâëÿº ñîáîþ
íàéïîåòè÷í³øèé éîãî â³äãîì³í.
Äîáðèé äî íà¿âíîñò³, ïðîñòîäóøíèé, ëþáëÿ÷èé, â³í áóâ
âîäíî÷àñ òâåðäèé, ñèëüíèé äóõîì ÿê ³äåàë éîãî íàðîäó.
Íàâ³òü ïåðåäñìåðòí³ ìóêè íå âèðâàëè ç éîãî ãðóäåé æîäíî-
ãî ñòîãîíó. ² òîä³, êîëè â³í òàìóâàâ ó ñîá³ íåñòåðïíèé ô³çè÷-
íèé ³ ìîðàëüíèé á³ëü, ó íüîãî âèñòà÷èëî ñàìîâëàäàííÿ, ùîá
ç óñì³øêîþ âèìîâèòè «ñïàñèá³» òèì, õòî çãàäàâ ïðî íüîãî
íà áàòüê³âùèí³, íàä³ñëàâ éîìó òåëåãðàìó ç ïîáàæàííÿì ÿê-
íàéøâèäøîãî âèäóæàííÿ.
Æèòòÿ ñâîº Øåâ÷åíêî äî ê³íöÿ â³ääàâ íàðîäîâ³, äî ñìåðò³
ñòîÿâ ó íüîãî íà ñòîðîæ³. ³í ïðàãíóâ âèçâîëèòè íàðîä â³ä
áåçãëóçäîãî òóïîóìñòâà, áîðîâñÿ ïðîòè ïðèìóñîâî¿, íàâìèñíî
ñïîòâîðåíî¿ îñâ³òè, ÿêà çàãðîæóâàëà éîãî íàðîäîâ³, ³ â³ääà-
âàâ éîìó ñâîþ òðóäîâó êîï³éêó. ³í áóâ ñèëîþ, ùî ñïëàâèëà
íàñ ³ç íàðîäîì...
ß íå ìàþ ñóìí³âó, ùî íåäàëåêèé òîé ÷àñ, êîëè â ÿêîìó-
íåáóäü ç óêðà¿íñüêèõ ì³ñò ïîñòàâëÿòü ïàìÿòíèê Øåâ÷åí-
êîâ³, öüîìó ïîåòîâ³-ñòðàäíèêó é ëþäèí³, ÿêà íå ìàëà «çåðíà
íåïðàâäè çà ñîáîþ». Õîò³ëîñÿ á ìåí³, ùîá ïîåòà áóëî çîáðà-
æåíî â íàðîäí³é ñîðî÷ö³ é øàðîâàðàõ; øàïêà é êîáåíÿê
ëåæàòü ïîðó÷, à â ðóêàõ éîãî áàíäóðà, ³ íåõàé âîíà áóäå
çðîáëåíà òàê, ùîá â³ä ïîäóâó ïîâ³òðÿ ñòðóíè áðèí³ëè...
(Ë. Æåì÷óæíèêîâ*).
ÏÐÈ×ÀÐÓÂÀÒÈ ÌÎÂÎÞ
³äîìî, ùî ìîâà êîæíîãî íàðîäó ÿâèùå äàâíº, ¿¿ êîð³í-
íÿ ñÿãàþòü ó äî³ñòîðè÷í³ ÷àñè. Âîíà º íàéãåí³àëüí³øèì âèò-
âîðîì áàãàòüîõ ïîêîë³íü. Êîæíå âèòâîðåíå é ïðèéíÿòå äëÿ
*Æåì÷óæíèêîâ Ëåâ Ìèõàéëîâè÷ (18281912) ðîñ³éñüêèé õóäîæíèê,
òâîð÷³ñòü ÿêîãî áóëà ò³ñíî ïîâÿçàíà ç Óêðà¿íîþ. Îñîáèñòî ïîçíàéîìèâñÿ ç
Øåâ÷åíêîì 1860 ð. ó Ïåòåðáóðç³, áðàâ ó÷àñòü ó éîãî ïîõîðîí³, çáåð³ã ³ ïåðå-
äàâ ìóçåÿì ê³ëüêà éîãî ìàëÿðñüêèõ ³ ë³òåðàòóðíèõ òâîð³â. ϳäãîòóâàâ äî äðó-
êó ïåðøó ïóáë³êàö³þ Øåâ÷åíêîâîãî ùîäåííèêà ³ç ñâîºþ ñóïðîâ³äíîþ ñòàò-
òåþ, îïóáë³êóâàâ ñïîãàäè ïðî ïîåòà.
190
âæèâàííÿ ñëîâî öå ñâîºð³äíèé ñèìâîë ñôîðìîâàíî¿ ³äå¿,
ìåòà ÿêî¿ ïðîíèêíóòè ó ñâ³ò ïðèðîäè ³ â ëþäñüêó ñóòí³ñòü, ó
ñâ³ò ëþäñüêîãî äóõó. Âèðîáëåííÿ ãðàìàòè÷íèõ çàêîí³â, òâî-
ðåííÿ íîâî¿ ëåêñèêè ñïðàâà òèñÿ÷îë³òü.
Ó âåëèêîìó òâîð÷îìó ïðîöåñ³ íàðîäæóºòüñÿ ìîâà ëþäè-
íè, à ç íåþ íàðîäæóºòüñÿ é íàéïðèðîäí³øå ºäíàííÿ íà-
ðîä. Ìîâà ñòຠò³ºþ ñóáñòàíö³ºþ, ùî ïîðîäæóº íàðîä, íà-
ö³þ: ñòâîðèëàñÿ ìîâà âèíèêàº, ïî÷èíຠä³ÿòè íàðîä. Òî
æ íå äèâíî, êîëè íàñòóïຠçàãðîçà çíèêíåííÿ ìîâè, íàä-
õîäèòü ³ çàãðîçà ñìåðò³ íàðîäó, íîñ³ÿ ìîâè.
Äåõòî ëàäåí çàðàõóâàòè ìîâó ò³ëüêè äî çàñîá³â êîìóí³-
êàö³¿, ³íñòðóìåíòó ïîðîçóì³ííÿ ì³æ ëþäüìè, ñï³ëêóâàííÿ ì³æ
íàðîäàìè. Íàñïðàâä³ öå íå òàê. Ó ìîâ³ çàêîäîâóº íàö³ÿ âñþ
ñâîþ ³ñòîð³þ, ñâ³é âñåá³÷íèé áàãàòîâ³êîâèé äîñâ³ä, çäîáóòêè êóëü-
òóðè, ñâ³òîãëÿäí³ ³äå¿, ñâîþ ñàìîáóòí³ñòü. Ó í³é âñÿ ðîçãàäàíà é
íåðîçãàäàíà ïðèðîäà íàö³¿, ¿¿ äóõó, ïðàãíåíü, ³äåé. Ç íåþ ³ ò³ëüêè
÷åðåç íå¿ ðîçâèâàºòüñÿ êóëüòóðà. ² â ö³ëîìó ñâ³ò³, â êîæíîìó
âèïàäêó öå ÿâèùå íåïîâòîðíå, ó âñ³õ â³äíîøåííÿõ ñàìîáóòíº,
îäíàêîâå çà ñâîºþ ïðèðîäîþ ç ³íøèìè ³ â³äì³ííå â ñâî¿é îêðåì³ø-
íîñò³. Òîìó ÿê í³õòî íå ìຠïðàâà â³äáèðàòè æèòòÿ â ëþäèíè, òàê
í³õòî íå ìຠïðàâà â³äáèðàòè ìîâó. Êîëè æ íàðîä ñàì, äîáðî-
â³ëüíî ÷è ï³ä ïðèìóñîì, ñòຠíà øëÿõ çðå÷åííÿ ð³äíî¿ ìîâè,
â³í ñòຠíà øëÿõ ñàìîãóáñòâà.
Äàâíÿ ³ñòèíà: êóëüòóðà ìîæå ðîçâèâàòèñÿ ò³ëüêè ð³äíîþ
ìîâîþ. Äàâí³ñòü êóëüòóðè âèçíà÷àºòüñÿ äàâí³ñòþ ìîâè. Êî-
ð³ííÿ óêðà¿íñüêî¿ ìîâè ñÿãàþòü ó ñèâó äàâíèíó, õî÷à äåõòî
íàìàãàºòüñÿ âñòàíîâèòè äàòó ¿¿ íàðîäæåííÿ ÿê äàòó íàðîäæåííÿ
ëþäèíè, ³ â³ä íå¿ âåñòè ¿¿ âåëèêó á³îãðàô³þ. Ó íàøèõ øê³ëüíèõ
ï³äðó÷íèêàõ, äîâ³äíèêàõ ìîæíà ïðî÷èòàòè ìàéæå îô³ö³éíó òåçó,
ùî ó XIV ñòîë³òò³ ñôîðìóâàëèñÿ òðè íàðîäè (ðîñ³éñüêèé, óê-
ðà¿íñüêèé òà á³ëîðóñüêèé), à â³äïîâ³äíî äî öüîãî é òðè ìîâè.
Çà ñòîë³òòÿ íàðîäèëîñÿ àæ òðè íàðîäè é òðè ìîâè? ×è íå íàäòî
ùåäðèé óðîæàé!
Ó öèõ æå ï³äðó÷íèêàõ ÷èòàºìî ïîëîæåííÿ, ùî ö³ëêîì
ñóïåðå÷àòü îö³é ñóìí³âí³é òåç³. Ðîçãëÿäàþ÷è ôîëüêëîð, ãîâî-
ðèìî, ùî áàãàòþùà îáðÿäîâà ïîåç³ÿ (ùåäð³âêè, âåñíÿíêè, ãà¿-
âêè, êóïàëüñüê³ ï³ñí³), òà íàâ³òü êàçêè é çàãàäêè âèíèêëè
ùå â äîõðèñòèÿíñüê³ ÷àñè, òîáòî ùå äî âèíèêíåííÿ Êè¿âñüêî¿
Ðóñ³. Òà ïðî÷èòàéìî çá³ðêè îáðÿäîâî¿ ïîå糿, ³ ìè ïåðåêîíàº-
ìîñÿ, ùî âîíà ñòâîðåíà ÷èñò³ñ³íüêî óêðà¿íñüêîþ ìîâîþ, à íå
«ñòàðîðóñüêîþ», ñï³ëüíîþ äëÿ òðüîõ áðàòí³õ íàðîä³â. Õòî æ ³
êîëè ¿õ ïåðåêëàâ (òà ùå òàê ìàéñòåðíî) íà ñó÷àñíó óêðà¿íñüêó
ìîâó? Òà ÷è é áóëî òàêå! ijéøëà âîíà äî íàñ ç òèñÿ÷îë³òí³õ
â³ääàëåé òàêîþ, ÿê áóëà ñòâîðåíà íàøèìè ïðàùóðàìè, îòæå,