Терлак З., Сербеньска О. Украинский язык для начинающих
Подождите немного. Документ загружается.
161
Ïðè îáðàçîâàíèè ôîðì ñðàâíèòåëüíîé ñòåïåíè ïðè ïîìî-
ùè ñóôôèêñà -ø- ïðîèñõîäÿò òàêèå ôîíåòè÷åñêèå èçìåíåíèÿ:
1) ñóôôèêñû -ê-, -îê-, -åê- âûïàäàþò: ñîëîäêî ñîëîäøå,
ãëèáîêî ãëèáøå, äàëåêî äàëüøå;
2) ñîãëàñíûå ã, æ, ç â ñî÷åòàíèè ñ -ø- èçìåíÿþòñÿ íà
-æ÷-: äîðîãî äîðîæ÷å, (íî: äîâãî äîâøå), áëèçüêî áëèæ-
÷å, âàæêî âàæ÷å;
3) ñîãëàñíûé ñ â ñî÷åòàíèè ñ -ø- èçìåíÿåòñÿ íà -ø÷- (ù):
âèñîêî âèùå.
Ôîðìû ïðåâîñõîäíîé ñòåïåíè îáðàçóþòñÿ ïóòåì ïðèñîå-
äèíåíèÿ ê ôîðìå ñðàâíèòåëüíîé ñòåïåíè ïðåôèêñà íàé-: íàé-
êðàùå, íàéäîðîæ÷å, íàéáëèæ÷å.
Íåêîòîðûå íàðå÷èÿ îáðàçóþò ñòåïåíè ñðàâíåíèÿ îò äðóãèõ
îñíîâ: ïîãàíî ãiðøå, íàéãiðøå, äîáðå êðàùå, íàéêðàùå,
ìàëî ìåíøå, íàéìåíøå.
● Îò ïðèâåäåííûõ íàðå÷èé îáðàçóéòå ôîðìû ñðàâíèòåëüíîé è ïðå-
âîñõîäíîé ñòåïåíè. Îáúÿñíèòå ïðîèñøåäøèå ïðè ýòîì çâóêîâûå èç-
ìåíåíèÿ.
Äåøåâî, øâèäêî, äðiáíî, ïiçíî, òåïëî, íèçüêî, òÿæêî, ìiöíî,
ãó÷íî, äåòàëüíî, äîøêóëüíî, ïèëüíî, ñóâîðî, ðiøó÷å, ÷àñòî,
ñêîðî, âèñîêî, äîðîãî, ãëèáîêî.
● Ïåðåâåäèòå íà óêðàèíñêèé ÿçûê. Çàïîìíèòå ôîðìû íàðå÷èé â óêðà-
èíñêîì è ðóññêîì ÿçûêàõ.
1. Íå ïîçäíåå ïîíåäåëüíèêà. 2. Ñåãîäíÿ íàìíîãî òåïëåå.
3. Íà ýòîì ðûíêå ïðîäóêòû äåøåâëå. 4. ß çà òàêîé êîñòþì
çàïëàòèë äåøåâëå. 5.  ýòîì ñî÷èíåíèè òåìà ðàñêðûòà ïîëíåå.
6. Ðàíüøå ìàãàçèí çàêðûâàëñÿ â äåñÿòü ÷àñîâ. 7. Ïîäíèìè-
òåñü ïîâûøå. 8. ×èòàéòå ïîâíèìàòåëüíåå. 9. Ðàçãîâàðèâàéòå ñ
ðåáÿòàìè áîëåå ñòðîãî. 10. Ïîéòå äðóæíåå. 11. Ðàçãîâàðèâàéòå
ãðîì÷å. 12. Âñå ðåæå ñâåòèò ñîëíöå. 13. ß ïîéäó äàëüøå.
14. ×åì äàëüøå, òåì áîëüøå.
Îáðàòèòå âíèìàíèå íà ïðàâîïèñàíèå!
Óêð. Ðóñ.
ðàíiøå ðàíüøå
òîíøå òîíüøå
ìåíøå ìåíüøå
áëèæ÷å áëèæå
íèæ÷å íèæå
âèùå âûøå
162
Ïðàâèëüíî óïîòðåáëÿéòå ñëîâà äàëi i äàëüøå! Äàëi íàðå-
÷èå, óïîòðåáëÿåòñÿ â çíà÷åíèè «ïîòîì», «ïðîäîëæàÿ íà÷àòîå».
Íàïðèìåð: Ñëóõàþ-ñëóõàþ, à äàëi é çàäðiìàþ. Âiäìîâèâñÿ ãîâî-
ðèòè äàëi. Äàëi áóäå. Èíîãäà ìîæåò óïîòðåáëÿòüñÿ â çíà÷åíèè
ñðàâíèòåëüíîé ñòåïåíè îò íàðå÷èÿ «äàëåêî». Ñðàâíèòå: Äàëüøå
â ëåñ áîëüøå äðîâ. Äàëi â ëiñ áiëüøå äðîâ.
Äàëüøå (äàëüøà, äàëüøèé) èìÿ ïðèëàãàòåëüíîå. Óïîò-
ðåáëÿåòñÿ â êîíòåêñòàõ: âðàõóâàòè ó ñâî¿é äàëüøié ðîáîòi;
äàëüøå çðîñòàííÿ ïðîäóêòèâíîñòi ïðàöi.
 óêðàèíñêîì ÿçûêå íàðå÷èÿ ìîãóò óïîòðåáëÿòüñÿ ñ ñóô-
ôèêñàìè ñóáúåêòèâíîé îöåíêè -åíüê-, -åñåíüê-, -iciíüê-. Òà-
êèå ôîðìû øèðîêî óïîòðåáëÿþòñÿ â ðàçãîâîðíîé ðå÷è è â
õóäîæåñòâåííîé ëèòåðàòóðå. Íàïðèìåð: Òèõåñåíüêî âiòåð âiº,
ñòåïè, ëàíè ìðiþòü (Ò. Øåâ÷åíêî). Ñîíöå íèçåíüêî, âå÷ið áëè-
çåíüêî, ñïiøó äî òåáå, ëå÷ó äî òåáå, ìîº ñåðäåíüêî (Íàðîäíà
òâîð÷iñòü).
● Ïåðåâåäèòå ñî÷åòàíèÿ ñ íàðå÷èÿìè íà óêðàèíñêèé ÿçûê.  çàòðóä-
íèòåëüíûõ ñëó÷àÿõ ïîëüçóéòåñü ñëîâàðåì.
Ñòîÿòü íà öûïî÷êàõ, ñòîÿòü íàâûòÿæêó, èñêðåííå Âàø, áå-
ãàòü ãîëûøîì, èäòè ãóñüêîì, äâàæäû îøèáèòüñÿ, ìåëüêîì
ïîñìîòðåòü, õîäèòü áîñèêîì, èäòè âðàçâàëêó, óäàðèòü íàîò-
ìàøü, ãîâîðèòå òîëêîì, ñèëêîì çàòàùèòü, ïðèõîäèòü ÷åòû-
ðåæäû, äóøà íàðàñïàøêó, ïîïóñòó òðàòèòü âðåìÿ, íàðî÷íî ãî-
âîðèòü.
Ñëîâàðü
ãîëûøîì ãîëèì
ãóñüêîì îäèí çà îäíèì
èñêðåííå ùèðî
íàâûòÿæêó (ñòîÿòü) ñòðóíêî
(ñòîÿòè)
íàîòìàøü íàâiäëiò
íàðàñïàøêó (äóøà) ùèðà
(äóøà)
íàðî÷íî íàâìèñíå
íà öûïî÷êàõ íàâøïèíüêè
ïîïóñòó äàðåìíî, ìàðíî
ñèëêîì ñèëîìiöü
òîëêîì äî ëàäó, ÿñíî
÷åòûðåæäû ÷îòèðè ðàçè
Çàïîìíèòå íàïèñàíèå íàðå÷èé!
äâi÷i äâàæäû âíî÷i íî÷üþ
òðè÷i òðèæäû îïiâíî÷i â ïîëíî÷ü
ïîçàî÷i çà ãëàçà íàñòîðîæi íàñòîðîæå
● Ïåðåïèøèòå íàðå÷èÿ. Ïîëüçóÿñü êëþ÷îì, îáúÿñíèòå, ïî÷åìó îíè
ïèøóòñÿ ÷åðåç äåôèñ.
163
Çðîäó-âiêó, ïî-ïåðøå, ïî-íàøîìó, ïî-ïÿòå, íåæäàíî-íå-
ãàäàíî, âèñîêî-âèñîêî, òiëüêè-òiëüêè, ïî-òâîºìó, ïî-äåñÿòå,
òóäè-ñþäè, ïî-ãîñïîäàðñüêè, âèäèìî-íåâèäèìî, ìàëî-ïîìàëó,
ïî-ñóñiäñüêè, ðàíî-âðàíöi, ïî-óêðà¿íñüêîìó, ïî-ìîºìó, áëèçü-
êî-áëèçüêî, ïî-äèòÿ÷îìó, íàâiê-âiêè, äàâíèì-äàâíî, âi÷-íà-
âi÷, âñüîãî-íà-âñüîãî, äå-íå-äå, ÿê-íå-ÿê, áiëüø-ìåíø, òèø-
êîì-íèøêîì, ëþáî-äîðîãî.
Êëþ÷
1) Ïîâòîðåíèå òîãî æå ñëîâà; 2) ïîâòîðåíèå òîé æå îñíîâû;
3) ïîâòîðåíèå äâóõ ñèíîíèìè÷åñêèõ ñëîâ; 4) ïîâòîðåíèå äâóõ
àíòîíèìè÷åñêèõ ñëîâ; 5) íàðå÷èÿ ñ ïðèñòàâêîé ïî-, îáðàçî-
âàííûå îò ïðèëàãàòåëüíûõ è ìåñòîèìåíèé íà -îìó, -è; 6) íàðå-
÷èÿ ñ ïðèñòàâêîé ïî-, îáðàçîâàííûå îò ïîðÿäêîâûõ ÷èñëè-
òåëüíûõ íà -å.
● Ïåðåïèøèòå íàðå÷èÿ. Ïîëüçóÿñü êëþ÷îì, îáúÿñíèòå, ïî÷åìó îíè
ïèøóòñÿ ñëèòíî.
Âiäíèíi, íàáàãàòî, âñåðåäèíi, äîäîìó, ïîòèõåíüêó, âäâîº,
íàòðîº, âîñòàííº, íàøâèäêó, ñïiäëîáà, ìèìîâîëi, àáèÿê, ùî-
ïðàâäà, ÷èìàëî, íàäâîði, âïåðøå, íàçàâæäè, íiçâiäêè, äî÷èñòà,
âäðóãå, ïðàâîðó÷, âïÿòüîõ, âãîði, ùîðîêó, äåäàëi.
Êëþ÷
1) Ñî÷åòàíèå ïðåäëîãà ñ íàðå÷èåì; 2) ñîåäèíåíèå ïðåäëîãà
ñ èìåíåì ñóùåñòâèòåëüíûì; 3) ñîåäèíåíèå ïðåäëîãà ñ êðàòêèì
ïðèëàãàòåëüíûì; 4) ñîåäèíåíèå ïðåäëîãà ñ èìåíåì ÷èñëèòåëü-
íûì; 5) ñîåäèíåíèå íåñêîëüêèõ ïðåäëîãîâ ñ ëþáîé ÷àñòüþ
ðå÷è; 6) ñîåäèíåíèå ÷àñòèö àáè-, àíi-, äå-, ÷è-, ùî-, ÿê-, -îñü,
-ñü ñ ëþáîé ÷àñòüþ ðå÷è.
● Ïåðåâåäèòå ñî÷åòàíèÿ ñ íàðå÷èÿìè íà óêðàèíñêèé ÿçûê, çàïîìíèòå
èõ íàïèñàíèå.
Ïðîñíóòüñÿ íî÷üþ, îòäàòü âå÷åðîì, ñêàçàòü óòðîì, âñòðå-
òèòüñÿ äíåì, ïðèåçæàòü çèìîé, ñòðîèòü ëåòîì, ïðîâîäèòü âåñ-
íîé, îðãàíèçîâûâàòü îñåíüþ.
Êëþ÷
Âíî÷i, ââå÷åði, çðàíêó, óäåíü, âçèìêó, âëiòêó, íàâåñíi (âåñ-
íîþ), âîñåíè.
● Ïåðåïèøèòå, ðàñêðûâàÿ ñêîáêè. Îáúÿñíèòå ïðàâîïèñàíèå íàðå÷èé.
1. ×îìó ç òîáîþ ìè íå õâèëi? (Ó) äâîõ çà ðóêè ìè á âçÿ-
ëèñü i â êðàé ùàñëèâèé ïîëåòiëè, äå æäàëà íàñ ëþáîâ êî-
164
ëèñü (Î. Îëåñü). 2. Ãëÿíü, ìié ìèëèé, ñêiëüêè âðîäè, ñêiëüêè
ñîíöÿ íà(â)êðóãè! (Î. Îëåñü). 3. Çàäçâåíiëè ñòðóíè ùå
(íiæíiø) íiæíiø... Ìàáóòü, òè äî ìåíå äóìêîþ ëåòèø, ìà-
áóòü, òè öå âºøñÿ ó äóøi ìî¿é i êðèëîì ÷åðêàºø ñðiáíi
ñòðóíè â íié (Î. Îëåñü). 4. Iç ìîãèëè êîçàê âñòຠñèâèé,
ïîõèëèé. Âñòຠñàì (ó)íî÷i, iäå â ñòåï, à éäó÷è, ñïiâà, ñóìíî
ñïiâàº: «Íàíîñèëè çåìëi òà é (äî)äîìó ïiøëè, i íiõòî íå çãà-
äົ (Ò. Øåâ÷åíêî). 5. Îé òðè øëÿõè øèðîêi¿ (äî)êóïè çiéøëèñÿ
(Ò. Øåâ÷åíêî). 6. Àáî òîé ÷îðíèé ðàçîâèé õëiá, ÿêèé òàê ãàð-
íî, (ïî)ñiëüñüêè ïàõíå. Âií ìåíi áëèçüêèé, íà÷å äèòèíà, ùî
çðîñëà íà ìî¿õ î÷àõ (Ì. Êîöþáèíñüêèé). 7. Õðóùi ãóëè â òîïî-
ëÿõ, i áóëî (òèõî) òèõî, ÿê áóâຠòiëüêè (íàä)âå÷ið, êîëè çà-
ìîâêíóòü çâóêè äíÿ, à çâóêè íî÷i ùå íå íàðîäÿòüñÿ â ðîñÿíié
ïðîõîëîäi (Ç. Òóëóá). 8. Ñüîãîäíi íàâiòü Áðÿíñüêèé, çàâæäè
ñòðèìàíèé, äåùî çàìêíóòèé, îõî÷å âiäêðèâàâñÿ òîâàðèøàì,
ÿêi ¿õàëè ïëi÷(î)ïëi÷ ç íèì. 9. Äå(íå)äå ïî ëiñàõ óæå ïðîõîï-
ëþâàëîñü ïåðøå ïîëóìÿ îñiííüîãî áàãðÿíöþ, âiä ÿêîãî âîíè
ñòàâàëè ùå ïèøíiøi é áàðâèñòiøi (Î. Ãîí÷àð).
Çàïîìíèòå íàïèñàíèå íàðå÷èé! Äåíü ó äåíü, ðiê ó ðiê, ðàç ó
ðàç, íà äîáðàíi÷, íà äîáðèäåíü, äî ïîáà÷åííÿ, íîãà â íîãó,
ïëå÷å â ïëå÷å, ëèöå â ëèöå, òèì ÷àñîì, äî ðå÷i, â ìiðó, ðàç ïî
ðàç, ÷àñ âiä ÷àñó, êðîê çà êðîêîì, íà ëüîòó, íà õîäó, â íîãó.
● Ïðî÷èòàéòå òåêñò, ñîáëþäàÿ ïðàâèëà ïðîèçíîøåíèÿ ãëàñíûõ è ñî-
ãëàñíûõ. Íàéäèòå â òåêñòå íàðå÷èÿ è îáúÿñíèòå èõ ïðàâîïèñàíèå.
Äèâîâèæíèé ïîåò Áîãäàí-Iãîð Àíòîíè÷!
Íà çîðÿíîìó íåá³ óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè çîðÿ éîãî äóø³-
òàëàíòó ñÿº ç òèì áëèñêîì, ÿêèé ïðèòàìàííèé ëèøå ¿é ñàì³é,
³ íåìຠñõîæî¿ íà íå¿, ³ íå ïðèãàñຠ¿¿ ñâ³òëî çà í³÷íîþ, íåæäà-
íî íàëåò³ëîþ õìàðîþ, ³ ÿñêðàâ³ñòü ¿¿ íå ïîìåíøóºòüñÿ ç ïëè-
íîì ÷àñó. Ùîïðàâäà, íå òàê ìèíóëî áàãàòî ÷àñó â³äòîä³, ÿê
ñïàëàõíóëà é ìîãëà á óæå, çäàºòüñÿ, çáëÿêíóòè íå ç³ ñâ âîë³,
áî æ íå çàâæäè àòìîñôåðà ñïðèÿëà ¿¿ ïðèðîäíîìó ñÿÿííþ (çîâñ³ì
íàâïàêè, ïîäåêîëè òàêè íå ñïðèÿëà), à òè æ äèâèâñÿ â÷îðà,
äèâèøñÿ ñüîãîäí³ íà òå âèñîêå íåáî ìèñòåöòâà íàøîãî ñÿÿ-
ëà é ñÿº çîðÿ äóø³-òàëàíòó Áîãäàíà-²ãîðÿ Àíòîíè÷à, é ìîæíà
íå ñóìí³âàòèñÿ, ùî òàê ñàìî ñÿÿòèìå é çàâòðà, é ïîçàâòðà íà
ö³é áåçêðà¿é çîðÿí³é êàðò³.
Äî òâîð÷îñò³ ÷èñëåííèõ ïîåò³â ìîº ñòàâëåííÿ ç â³êîì
ç äèòèíñòâà àæ äîòåïåð! ì³íÿëîñÿ, ç â³êîì ïðàãíåííÿ îñÿã-
íóòè ¿õ ãëèáøå íå ñïðàâäæóâàëîñÿ, áî íå áóëî òàì ÷è ñïîä³-
âàíî¿, ÷è ñïðàâæíüî¿ ãëèáèíè. ̳íÿëîñÿ, çâ³ñíî, é ñòàâëåí-
íÿ äî òâîð÷îñò³ Áîãäàíà-²ãîðÿ Àíòîíè÷à, àëå â³í äëÿ ìåíå
165
íàëåæèòü äî ÷èñëà òèõ íåáàãàòüîõ, õòî íå ðîç÷àðóâàâ, à ùå
á³ëüøå çà÷àðîâóâàâ îö³ºþ ñïîä³âàíîþ ³ ñïðàâæíüîþ ãëèáè-
íîþ, âîíà íå ãóáèëàñÿ ³ íå çíèêàëà â ìîºìó ÷èòàöüêîìó
ñïðèéíÿòò³, à âîíà öÿ çàãàäêîâà ñòàëàêòèòîâà ïå÷åðà ïîå糿
â³äêðèâàëà âñå íîâ³ é íîâ³ íåñïîä³âàí³ òàºìíèö³.
... Ìàëî ñêàçàòè ïðî âïëèâ íàðîäíîãî ìèñòåöòâà, ôîëüêëî-
ðó ëåãåíä, êàçîê, ïîâ³ð¿â ³ òàê äàë³ íà ïîåç³þ Áîãäàíà-
²ãîðÿ Àíòîíè÷à. Áåçóìîâíî, öå áóëà á ïðàâäà, àëå íå âñÿ. Ó
÷îìó æ óñÿ ïðàâäà éîãî ïîå糿? Õòî â³äàº! Çàãàäêó òàêîãî ïîåòà
òðåáà ðîçãàäóâàòè íå îäíîìó é íå äâîì ïîêîë³ííÿì, òà é ÷è ç
ïëèíîì ÷àñó âïîðàþòüñÿ ç ö³ºþ ðîçãàäêîþ... (ª. Ãóöàëî).
● Ïðî÷èòàéòå äèàëîã â ëèöàõ. Ïîäåëèòåñü ñâîèìè óñïåõàìè â èçó÷å-
íèè óêðàèíñêîãî ÿçûêà. Íàïèøèòå ïèñüìåííî íåáîëüøîé ðàññêàç «Óê-
ðà¿íñüêà ìîâà â ìîºìó æèòòi».
Îäíîãî ðàçó ïðîôåñîðà çàïèòàëè, ÷è âàæêî íàâ÷èòèñÿ
ðîçìîâëÿòè ïî-óêðà¿íñüêîìó. «Àáñîëþòíî íi, âiäïîâiâ âií,
ïðîñòî ïîòðiáíî çàìiñòü ðîñiéñüêèõ ñëiâ ïiäñòàâëÿòè
óêðà¿íñüêi». I äiéñíî, óêðà¿íñüêà i ðîñiéñüêà ìîâè äóæå
áëèçüêi ìiæ ñîáîþ. Òðîõè íàïîëåãëèâîñòi i óêðà¿íñüêó
ìîâó ìîæíà îïàíóâàòè äîñêîíàëî.
ß ç ïîâàãîþ ñòàâëþñÿ äî ëþäåé, ÿêi âiëüíî âîëîäiþòü
êiëüêîìà ìîâàìè. Íåäàðåìíî êàæóòü, ùî ñêiëüêè òè çíàºø
ìîâ, ñòiëüêè ðàçiâ òè ëþäèíà. Àäæå âèâ÷åííÿ ìîâè äຠçìîãó
ãëèáøå ïiçíàòè êóëüòóðó íàðîäó, éîãî iñòîðiþ.
Âè äàâíî âèâ÷àºòå óêðà¿íñüêó ìîâó?
Ñêîðî ìèíå ðiê, ÿê ÿ ïî÷àâ ðåãóëÿðíî õîäèòè íà çàíÿò-
òÿ. ß âæå íåïîãàíî ðîçìîâëÿþ, âiëüíî ÷èòàþ. Ùèðî ïîëþáèâ
óêðà¿íñüêó ïiñíþ, áàãàòî ïiñåíü çíàþ íàïàìÿòü i «Ðîçïðÿ-
ãàéòå, õëîïöi, êîíi», i «×åðåìøèíó», i «Òè æ ìåíå ïiäìàíóëà»,
i áàãàòî-áàãàòî iíøèõ.
Çíàºòå, Iâàí Ôðàíêî òàê õàðàêòåðèçóâàâ óêðà¿íñüêi ïiñíi:
«Öå îäíå ç íàéöiííiøèõ íàøèõ íàöiîíàëüíèõ íàäáàíü i îäèí
iç ïðåäìåòiâ îïðàâäàíî¿ íàøî¿ íàöiîíàëüíî¿ ãîðäîñòi». À Ëåâ
Òîëñòîé ãîâîðèâ: «Õòî ìຠòàêó ïiñíþ, òîìó íi÷îãî áîÿòèñÿ çà
ñâîº ìàéáóòíº».
Ñïðàâåäëèâî ñêàçàíî. Âçàãàëi, íàðîäíà ïiñíÿ ëåãêî çàïà-
ìÿòîâóºòüñÿ, à öå ïîëåãøóº âèâ÷åííÿ ìîâè. ß ùå çàó÷óþ
íàïàìÿòü óêðà¿íñüêi ïðèñëiâÿ, ïðèêàçêè, àíåêäîòè. Âîíè çàâ-
æäè äîïîìàãàþòü âèéòè iç ñêðóòíî¿ ñèòóàöi¿.
Ìåíi ïðèºìíî, ùî âè ïîëþáèëè óêðà¿íñüêó ìîâó. Áà-
æàþ i íàäàëi óñïiõiâ ó ¿¿ âèâ÷åííi.
166
ÏÐÅÄËÎÃÈ
Ïðåäëîã (ïðèéìåííèê) ýòî ñëóæåáíàÿ ÷àñòü ðå÷è, âûðà-
æàþùàÿ ðàçëè÷íûå ñìûñëîâûå îòíîøåíèÿ ìåæäó ñëîâàìè â
ñëîâîñî÷åòàíèè èëè ïðåäëîæåíèè.  óêðàèíñêîì ÿçûêå, êàê è
â ðóññêîì, ñóùåñòâóþò íåïðîèçâîäíûå è ïðîèçâîäíûå ïðåä-
ëîãè.
Áîëüøèíñòâî íåïðîèçâîäíûõ óêðàèíñêèõ ïðåäëîãîâ âíåø-
íå ñîâïàäàåò ñ ñîîòâåòñòâóþùèìè ðóññêèìè (áåç, â, äî, äëÿ,
íà, çà, ïðè, ïî, ó, íàä, ÷åðåç), ëèøü íåêîòîðûå èç íèõ îòëè-
÷àþòñÿ íàïèñàíèåì: óêð. áiëÿ, ç, ïiä, ñåðåä, âiä, êðiì, êðiçü,
ïðîòè ðóñ. âîçëå, èç, ïîä, ñðåäè, îò, êðîìå, ñêâîçü, ïðîòèâ.
Íåïðîèçâîäíûå ïðåäëîãè ñî÷åòàþòñÿ èëè ñ ôîðìîé îäíîãî
êàêîãî-ëèáî ïàäåæà, èëè ñ íåñêîëüêèìè ïàäåæàìè.  ÷àñòíî-
ñòè, ïðåäëîãè áåç, áiëÿ, âiä, äëÿ, äî, iç-çà, ç-ïiä, ïðîòè, ñåðåä,
êðiì óïîòðåáëÿþòñÿ, êàê è â ðóññêîì ÿçûêå, ñ ðîäèòåëüíûì
ïàäåæîì. Ñðàâíèòå:
Óêð. Ðóñ.
õîäèòè áåç ìåòè õîäèòü áåç öåëè
æèòè áiëÿ øêîëè æèòü îêîëî (âîçëå) øêîëû
âèìàãàòè âiä ó÷íiâ òðåáîâàòü îò ó÷åíèêîâ
ïîäàðóíîê äëÿ áàòüêà ïîäàðîê äëÿ îòöà
÷åêàòè äî ðàíêó æäàòü äî óòðà
âèõîäèòè ç-çà ðîãó âûõîäèòü èç-çà óãëà
äiñòàòè ç-ïiä çåìëi äîñòàòü èç-ïîä çåìëè
ëiêè ïðîòè ãðèïó ëåêàðñòâà ïðîòèâ ãðèïïà
áóòè ñåðåä äðóçiâ áûòü ñðåäè äðóçåé
óñi, êðiì äâîõ âñå, êðîìå äâîèõ
Ñ âèíèòåëüíûì ïàäåæîì ñî÷åòàþòñÿ ïðåäëîãè ïðî, ÷åðåç:
ãîâîðèòè ïðî äðóçiâ, ïåðåõîäèòè ÷åðåç ìiñò.
Ïðåäëîã ïðè óïîòðåáëÿåòñÿ ñ ôîðìîé ïðåäëîæíîãî ïàäåæà:
æèòè ïðè áàòüêàõ, êóðñè ïðè iíñòèòóòi.
Ñ äâóìÿ èëè òðåìÿ ïàäåæàìè óïîòðåáëÿþòñÿ ïðåäëîãè
íàä, ïiä, ïåðåä, ïîçà, íà, î (îá), ïî, ç (iç, çi), çà, ìiæ, â.
Íàïðèìåð:
íàä
ïiä
ñ Â. ï. êðàùèé íàä óñiõ, çàëåòiòè ïiä õìàðè,
ïîêëàñòè ïåðåä ñåáå, ãîâîðèòè ïîçà î÷i
ïåðåä
ïîçà
ñ Ò. ï. ñõèëèòèñÿ íàä êíèãîþ, æèòè ïiä
ëiñîì, áîðãè ïåðåä íàðîäîì, ïiòè ïîçà
áóäèíêîì
167
Äëÿ âûðàæåíèÿ îäíèõ è òåõ æå ñìûñëîâûõ îòíîøåíèé â
óêðàèíñêîì è ðóññêîì ÿçûêàõ ìîãóò óïîòðåáëÿòüñÿ ðàçíûå
ïðåäëîãè. Ïîñòàðàéòåñü çàïîìíèòü òàêèå ñî÷åòàíèÿ:
Óêð. Ðóñ.
î ïÿòié ãîäèíi â ïÿòü ÷àñîâ
çà âñÿêî¿ ïîãîäè ïðè ëþáîé ïîãîäå
ïiä ÷àñ ïåðåðâè âî âðåìÿ ïåðåðûâà
ïiä êiíåöü äíÿ ê êîíöó äíÿ
ïåðåä ðàíêîì ïîä óòðî
íàä ðàíîê ïîä óòðî
íàä ìiðó ñâåðõ ìåðû, ÷ðåç ìåðó
íàä óñå áîëüøå âñåãî, âûøå âñåãî
íàðÿä ïîçà ÷åðãîþ íàðÿä âíå î÷åðåäè
çà ðåäàêöiºþ ïîä ðåäàêöèåé
ïëàêàòè çà ìèíóëèì ïëàêàòü î ïðîøëîì
çà æèòòÿ ïðè æèçíè
● Ïðî÷èòàéòå ñòèõîòâîðåíèå, îáðàùàÿ âíèìàíèå íà ïðîèçíîøåíèå
ãëàñíûõ è ñîãëàñíûõ. Íàéäèòå ïðåäëîãè è îïðåäåëèòå, ñ ôîðìîé êàêî-
ãî ïàäåæà îíè óïîòðåáëåíû.
... Íà ìî¿õ ùîêàõ
õîëîäíi ïëÿìè âiä ïîöiëóíêiâ.
Êîëè âîëîãèé ïîöiëóíîê çàñòèãຠïiä âiòðîì,
òî íà ëèöi çàëèøàºòüñÿ õîëîäíà ïëÿìà.
Íà ìî¿õ î÷àõ òåæ ïîöiëóíêè,
¿õ ïîöiëóâàëà êîëèñü îäíà äiâ÷èíà,
íà
ñ Â. ï. êëàñòè íà ñòië, âäàðèòè îá çåìëþ, éòè
ïî âîäó
î (îá)
ñ Ï. ï. ëåæàòè íà ïîâåðõí³, çóñòðiòèñÿ î
ïÿòié ãîäèí³, ïëèñòè ïî ìîðþ
ïî
ç, iç, çi
ñ Ð. ï. ïðè¿õàòè ç³ ñåëà, çðîáèòè çà æèòòÿ,
íàéìåíøèé ìiæ äiòåé (ä³òüìè)
çà ñ Â.ï. ðàç³â ³ç ø³ñòü, áîðîòèñÿ çà æèòòÿ, éòè
ìiæ (ìåæè) ëþäè
ìiæ ñ Ò.ï. ãîâîðèòè ç ìàòiðþ, òóæèòè çà äîìiâêîþ,
äîðîãà ìiæ ïîëÿìè
â
ñ Â.ï. ïiòè â ëiñ
ñ Ï.ï. æèòè â Êðèìó
168
ÿ é íå çíàâ, ùî öå òàê ãàðíî,
êîëè òåáå öiëóþòü â î÷i.
Íà ìî¿õ óñòàõ áàãàòî-áàãàòî öiëóíêiâ,
i âîíè òåæ õîëîíóòü ïiä âiòðîì,
âîíè ñòàëè, ÿê ðîñÿíi ðàíêîâi êâiòè,
ïðîõîëîäíi é îñiííi.
À ùå íà ëèöi â ìåíå º îäèí ïîöiëóíîê,
âií äîâãî õîëîíóâ, i çàðàç ÿ íå çíàþ,
ïå÷å âií ÷è õîëîäèòü,
ìàòåðèí ïîöiëóíîê...
Â. Ðóáàí.
Òàëàíòëèâûé óêðàèíñêèé ïîýò Âàñûëü Ðóáàí (1942) òîëüêî
â 1989 ã. èçäàë ñâîé ïåðâûé ïîýòè÷åñêèé ñáîðíèê «Õèìåðà». Åùå
â 1967 ã. â ðåöåíçèè íà ñòèõè Â. Ðóáàíà Èâàí Äðà÷ îòìåòèë:
«Êíèæêó èçäàâàòü íàäî êàê ìîæíî ñêîðåå, îíà ñâèäåòåëüñòâó-
åò î ïðèõîäå â óêðàèíñêóþ ïîýçèþ íîâîãî ïîýòè÷åñêîãî ïîêîëå-
íèÿ». Íî ýòîò ïðèõîä, âñëåäñòâèå âóëüãàðíîãî âìåøàòåëüñòâà â
ïîýòè÷åñêèé ïðîöåññ íåêîìïåòåíòíîãî ÷èíîâíè÷åñòâà, áûë çà-
äåðæàí íà 20 ëåò. Çàäåðæàí, íî, ê ñ÷àñòüþ, íå îñòàíîâëåí.
 îðèãèíàëüíûõ ïî ôîðìå è ñîäåðæàíèþ ýêñïðåññèîíèñòñêèõ
ñòèõàõ Âàñûëÿ Ðóáàíà ïóëüñèðóåò áîëü, æåëàíèå èñòèíû, æàæ-
äóùàÿ ñïðàâåäëèâîñòè íåçàùèùåííîñòü æèâîé ÷åëîâå÷åñêîé äóøè.
● Ïåðåïèøèòå, ðàñêðûâàÿ ñêîáêè è óïîòðåáëÿÿ èìåíà ñóùåñòâèòåëü-
íûå â íåîáõîäèìîé ïàäåæíîé ôîðìå. Âûó÷èòå âûðàæåíèÿ íàèçóñòü.
1. Ïîòðiáåí, ÿê ïÿòå êîëåñî äî (âiç). 2. Ïîòðiáåí, ÿê äiðêà
â (ìiñò). 3. Ãîëîäíié êóìi õëiá íà (óì). 4. Ìîëîäåöü ïðîòè
(ââöi), à ïðîòè (ìîëîäåöü) i ñàì âiâöÿ. 5. Äóðíèé ÿê ñàëî áåç
(õëiá). 6. Ñòðiëÿíîãî ãîðîáöÿ íà (ïîëîâà) íå îáäóðèø.
7. ßçèê äî (Êè¿â) äîâåäå. 8. ßê âàðåíèê ó (ìàñëî) ïëàâàº.
9. Íå ëiçü ïîïåðåä (áàòüêî) â ïåêëî. 10. Çåìëi íå ÷óþ ïiä
(ñåáå). 11. Áàáà ç (âiç) êîáèëi ëåãøå. 12. Áðàòè áèêà çà (ðiã).
13. Áóâ íà (êiíü), áóâ i ïiä (êiíü).
● Ïåðåâåäèòå ñëîâîñî÷åòàíèÿ íà ðóññêèé ÿçûê. Çàïîìíèòå óïîòðåáëå-
íèå ïðåäëîãîâ â óêðàèíñêîì è ðóññêîì ÿçûêàõ.
Ïî¿õàòè íà ñåëî, ïîêëàñòè äî êèøåíi, çàëó÷èòè äî ðîáîòè,
ïîäåðòè íà øìàòêè, îäåðæóâàòè 200 ãðèâåíü íà ìiñÿöü, çà òðè
êiëîìåòðè âiä ìiñòà, îá îäèíàäöÿòié ãîäèíi, ÷åðåç òðè áóäèí-
êè, õîäèòè ïî ãðèáè, çà äîïîìîãîþ ñóñiäiâ, äî öüîãî äîäàþòü-
ñÿ äîêóìåíòè, âèðiçíÿòèñÿ ç-ïîìiæ íàòîâïó.
● Ïðî÷èòàéòå âûñêàçûâàíèÿ ïèñàòåëåé î ðîäíîì ÿçûêå. Ðàññêàæèòå
óñòíî î åãî ðîëè â æèçíè ÷åëîâåêà.
169
1. Ëþäèíà, ÿêà íå ëþáèòü ìîâè ðiäíî¿ ìàòåði, ÿêié íi÷îãî
íå ïðîìîâëÿº ðiäíå ñëîâî, öå ëþäèíà áåç ðîäó é ïëåìåíi.
(Â. Ñóõîìëèíñüêèé). 2. Ðiäíà ìîâà öå íàéîñîáèñòiøà i íàé-
ãëèáøà ñôåðà îáñòîþâàííÿ ñâîãî «ÿ», êîëè âîíî º, ñâ îñî-
áèñòî¿ i íàöiîíàëüíî¿ ãiäíîñòi (I. Äðà÷). 3. Ëþáîâ äî ðiäíî¿
ìîâè íå òiëüêè íå çàïåðå÷óº ëþáîâi é ïîøàíè äî iíøèõ ìîâ, à
íàâïàêè, íàðîäæóº, ïëåêàº, âèðîùóº iíòåðíàöiîíàëiñòñüêi
ïî÷óâàííÿ (Ä. Ïàâëè÷êî).
Çàïîìíèòå âûðàæåíèÿ!
Ãîâîðèòü íà íåñêîëüêèõ ÿçûêàõ ãîâîðèòè êiëüêîìà ìîâàìè
îáó÷àòüñÿ íà ðîäíîì ÿçûêå íàâ÷àòèñÿ ðiäíîþ ìîâîþ
ïèñàòü íà óêðàèíñêîì ÿçûêå ïèñàòè óêðà¿íñüêîþ ìîâîþ
Îñîáîå âíèìàíèå íåîáõîäèìî îáðàòèòü íà ñëîâîñî÷åòàíèÿ ñ
ïðåäëîãîì ïî. Â óêðàèíñêîì ÿçûêå îí óïîòðåáëÿåòñÿ â êîíñò-
ðóêöèÿõ ñî çíà÷åíèåì ìåñòà (ïëèñòè ïî ìîðþ), âðåìåíè (ïî-
âåðíóòèñÿ ïî ñâÿòàõ), öåëè (ïiòè ïî âîäó), ðàçìåðà èëè êîëè-
÷åñòâà (ïî ÷àéíié ëîæöi, ïî êàðáîâàíöþ çà êiëîãðàì) è íåêîòîðûõ
äðóãèõ ñî÷åòàíèÿõ (íàêàç ïî øêîëi, ïåðåäàâàòè ïî ðàäiî, òîâàðèøi
ïî ïåðó). Áîëüøèíñòâó ðóññêèõ ñëîâîñî÷åòàíèé ñ ïðåäëîãîì ïî
â óêðàèíñêîì ÿçûêå ñîîòâåòñòâóþò êîíñòðóêöèè ñ èíûìè ïðåä-
ëîãàìè èëè áåç ïðåäëîãîâ. Ñðàâíèòå:
ïî çà
èäòè ïî âåòðó iòè çà âiòðîì
ïëûòü ïî òå÷åíèþ ïëèâòè çà òå÷iºþ
ìåäèê ïî îáðàçîâàíèþ ìåäèê çà îñâiòîþ
ïî ñîáñòâåííîìó æåëàíèþ çà âëàñíèì áàæàííÿì
ïî ïîðó÷åíèþ çà äîðó÷åííÿì
ïî ïðèìåðó çà ïðèêëàäîì
ïî ïðèêàçó çãiäíî ç íàêàçîì
ïî ç
òåòðàäü ïî àëãåáðå çîøèò ç àëãåáðè
ñïåöèàëèñò ïî ÿçûêó ôàõiâåöü ç ìîâè
ëåêöèè ïî èñòîðèè ëåêöi¿ ç iñòîði¿
çíàòü ïî ãàçåòàì çíàòè ç ãàçåò
ïî ñîáñòâåííîé âîëå ç âëàñíî¿ âîëi
ïî ìîåé âèíå ç ì âèíè
ïî òîé ïðè÷èíå ÷åðåç òå
ïî ïîâîäó ç ïðèâîäó
170
ïî íà
íàçûâàòü ïî ôàìèëèè íàçèâàòè íà ïðiçâèùå
íàçûâàòü ïî èìåíè íàçèâàòè íà iìÿ
ïî âèäó íà âèãëÿä
ïî ïðîñüáå íà ïðîõàííÿ
ïî òðåáîâàíèþ íà âèìîãó
ïî ìåñòàì! íà ìiñöÿ!
ïî çàêàçó íà çàìîâëåííÿ
ïî ó
ïî âñåì íàïðàâëåíèÿì ó âñiõ íàïðÿìêàõ
ïî âèõîäíûì äíÿì ó âèõiäíi äíi
ïî ïðàçäíèêàì ó ñâÿòà (íà ñâÿòà)
óäàðèòü ïî ñòðóíàì óäàðèòè â ñòðóíè
ïî ÷åðåç
îòïóñê ïî áîëåçíè âiäïóñòêà ÷åðåç õâîðîáó
(ó çâÿçêó ç õâîðîáîþ)
ïî íåäîðàçóìåíèþ ÷åðåç íåïîðîçóìiííÿ
ïî îøèáêå ÷åðåç ïîìèëêó (ïîìèëêîâî)
ïî äëÿ
êîìèññèÿ ïî ñîñòàâëå- êîìiñiÿ äëÿ ñêëàäàííÿ
íèþ ðåçîëþöèè ðåçîëþöi¿
êðóæîê ïî èçó÷åíèþ ãóðòîê äëÿ âèâ÷åííÿ
ôîëüêëîðà ôîëüêëîðó
ïî ïiñëÿ
ïî îêîí÷àíèè øêîëû ïiñëÿ çàêií÷åííÿ øêîëè
ïî ïðèáûòèè ïîåçäà ïiñëÿ ïðèáóòòÿ ïî¿çäà
ïî âîçâðàùåíèè äîìîé ïiñëÿ ïîâåðíåííÿ äîäîìó
ïî ïiä
íå ïî ñèëàì íå ïiä ñèëó
ïî áåç ïðåäëîãà
ïî öåëûì äíÿì öiëèìè äíÿìè
äîáðûé ïî íàòóðå äîáðî¿ âäà÷i
ñòàðøèé ïî âîçðàñòó ñòàðøèé âiêîì
îòëè÷íûé ïî êà÷åñòâó âiäìiííî¿ ÿêîñòi
ïî ïî÷òå ïîøòîþ ( ïî ïîøòi)
ïî òåëåôîíó òåëåôîíîì (ïî òåëåôîíó)