Терлак З., Сербеньска О. Украинский язык для начинающих

Подождите немного. Документ загружается.

171

● Ïðî÷èòàéòå ïðåäëîæåíèÿ, îïðåäåëèòå, ñ ôîðìîé êàêîãî ïàäåæà óïî-

òðåáëåíû ïðåäëîãè.

1. Ïî äiáðîâi âiòåð âèº, ãóëÿº ïî ïîëþ, êðàé äîðîãè ãíå

òîïîëþ äî ñàìîãî äîëó (Ò. Øåâ÷åíêî). 2. Ç òîãî ÷àñó â Óêðà¿íi

æèòî çåëåíiº; íå ÷óòü ïëà÷ó, íi ãàðìàòè, òiëüêè âiòåð âiº,

íàãèíàº âåðáè â ãà¿, à òèðñó íà ïîëi (Ò. Øåâ÷åíêî). 3. Ãîëîñ

äóõà ÷óòè ñêðiçü: ïî êóðíèõ õàòàõ ìóæèöüêèõ, ïî âåðñòàòàõ

ðåìiñíèöüêèõ, ïî ìiñöÿõ íåâîëi é ñëiç (I. Ôðàíêî). 4. ß ñòîþ

íà ãîñòðié ñêåëi, ìîâ ìàÿê â îäêðèòiì ìîði, çið ìié ãóáèòüñÿ â

ïðîñòîði, ùî ïðîñëàâñü äî íåáà ñòåëi (Ì. Âîðîíèé).

5. Î, íå ìèíàé!.. Ïåðåä òîáîþ ñõèëÿþñü ÿ, ìîâ ïiëiãðèì, ùî

ïåðåä áðàìîþ ñâÿòîþ ñòî¿òü ó çàõâàòi íiìiì. Äèâëþñü â ëèöå

òâîº êîõàíå, ÷èòàþ âiäïîâiäü â î÷àõ  i, íà÷å êâiòêà, âÿíå,

âÿíå ìié ïîöiëóíîê íà óñòàõ (Ì. Âîðîíèé). 6. Íå òðåáà êëà-

ñòè ðóêó íà ïëå÷å. Öåé ðóõ äîðå÷íèé, ìîæå, òiëüêè â òàíöi.

Äîâiðà  çâið ïîëîõàíèé, âòå÷å. Âií ëþáèòü òèõó ïàìîðîçü

äèñòàíöié (Ë. Êîñòåíêî).

● Ïåðåâåäèòå ñëîâîñî÷åòàíèÿ íà ðóññêèé ÿçûê. Îïðåäåëèòå, ñ êàêèìè

ïàäåæàìè óïîòðåáëÿþòñÿ óêðàèíñêèå ïðåäëîãè â ñðàâíåíèè ñ ðóññêè-

ìè.

Á³ãàòè ïî ìàãàçèíàõ, ëàçèòè ïî ãîðàõ, áðîäèòè ïî ïîëÿõ,

æèòè ïî ñåëàõ, çóñòð³÷àòèñÿ ïî ñâÿòàõ, î øîñò³é ãîäèí³, îá

îäèíàäöÿò³é ãîäèí³, î äðóã³é ãîäèí³, ïî¿õàòè çà ì³ñòî, íàìè-

ñòî ç êðèøòàëþ, æèòè ïðè áàòüêàõ, ä³éòè äî áóäèíêó.

● Ïåðåïèøèòå òåêñò, ðàñêðûâàÿ ñêîáêè è óïîòðåáëÿÿ èìåíà ñóùåñòâè-

òåëüíûå â íåîáõîäèìîé ïàäåæíîé ôîðìå.

Áàðâ³íîê ç³ ñâî¿ì â³÷íîçåëåíèì (ëèñò) ³ íåáåñíîãîëóáèìè

(êâ³òè), ñõîæèìè íà (ç³ðêè), îñï³âàíèé ó (ï³ñí³) íàøîãî íà-

ðîäó é ó (â³ðø³) áàãàòüîõ ïîåò³â. Áàðâ³íîê ñóïðîâîäæóâàâ

íàøèõ ç (âè) ä³ä³â ³ ïðàä³ä³â, à îñîáëèâî áàáóñü ³ ïðàáàáóñü,

â³ä (êîëèñêà) ³ äî (ìîãèëà). Â (áàðâ³íîê) êóïàëè íåìîâëÿò,

ùîá âîíè ðîñëè çäîðîâèìè ³ êðàñèâèìè, áàðâ³íêîì ïðèêðà-

øàëè êîñè ä³â÷àòà  â³í ð³ñ á³ëÿ (êîæíà êðèíèöÿ) ³ áóâ

çàâæäè äî (ïîñëóãè) ëþäèíè. ² ñüîãîäí³ ìè áà÷èìî éîãî íà

(êëàäîâèùå), äå áàðâ³íîê, ÿê ñèìâîë â³÷íî¿ ïàìÿò³, âèñàäæóþòü

ç äàâí³õ-äàâåí.

Ó (÷àñè) ñåðåäíüîâ³÷÷ÿ ÷åðåç (íåâÿíó÷à çåëåíü) ³ (âåëèêà

æèâó÷³ñòü) áàðâ³íêîâ³ ïðèïèñóâàëè ÿêóñü íàäïðèðîäíó ñèëó,

ââàæàëè éîãî ñèìâîëîì â³÷íîñò³ òà ïîñò³éíîñò³. Çàáîáîíí³ ëþäè

áóëè ïåðåêîíàí³, ùî áàðâ³íîê îáåð³ãàº ëþäèíó, ÿêà éîãî ìàº

ïðè (ñåáå), â³ä (âëàäà) äèÿâîëà ³ âñ³ëÿêî¿ íå÷èñò³. Òîìó áàðâ³-

íîê âèâ³øóâàëè íàä (äâåð³), éîãî í³êîëè íå âèêèäàëè íà

172

(ñì³òíèê), à ëèøå ó (âîäà), ùîá â³í, ìîâëÿâ, íå çàãèíóâ â³ä

(ñïðàãà). Ó (â³ðóâàííÿ) ñëîâÿíñüêèõ íàðîä³â â³í çàéìàâ íå-

àáèÿêå ì³ñöå, çîêðåìà â (Êè¿âñüêà Ðóñü). Ç (ò³ ÷àñè) áàðâ³íîê

ì³öíî óâ³éøîâ ó (ïîáóò) íàøîãî íàðîäó ³ ÿê äåêîðàòèâíà, ³ ÿê

ë³êóâàëüíà ðîñëèíà (À.Ï. Êîâàëü).

● Ïåðåâåäèòå ïðåäëîæåíèÿ íà óêðàèíñêèé ÿçûê. Çàïîìíèòå óêðàèíñ-

êèå êîíñòðóêöèè ñ ïðåäëîãàìè.

1. Îí óâîëèëñÿ ñ ðàáîòû ïî ñîáñòâåííîìó æåëàíèþ.

2. Îíà áûëà îäåòà ïî ïîñëåäíåé ìîäå. 3. Ïî ïðàçäíèêàì ìû

âñåé ñåìüåé âûåçæàåì çà ãîðîä. 4. Øîôåð îñòàíàâëèâàåò àâòî-

áóñ ïî òðåáîâàíèþ. 5. Ïî ìîåé âèíå ñîáðàíèå íå ñîñòîÿëîñü.

6. Ñåãîäíÿ íàì ïðî÷èòàþò ëåêöèþ ïî àñòðîëîãèè. 7. ß ïî

îøèáêå âçÿë ÷óæóþ øëÿïó. 8. Ìàãàçèí îòêðûâàåòñÿ â ïÿòü

÷àñîâ. 9. Ìû ïðèøëè ðàíüøå âñåõ. 10. Âåòåðàíû âîéíû îáñëó-

æèâàþòñÿ âíå î÷åðåäè. 11. Ïî ïðèêàçó äèðåêòîðà ñëåäóþùåå

âîñêðåñåíüå áóäåò ðàáî÷èì äíåì.

Ñëîâàðü

óâîëèòüñÿ  çâiëüíèòèñÿ ñîáñòâåííûé  âëàñíèé

æåëàíèå  áàæàííÿ îäåòûé  îäÿãíóòèé

ïîñëåäíèé  îñòàííié ïðàçäíèê  ñâÿòî

îñòàíàâëèâàòü  çóïèíÿòè òðåáîâàíèå  âèìîãà

ñëåäóþùèé  íàñòóïíèé ñîáðàíèå  çáîðè

ñîñòîÿòüñÿ  âiäáóòèñÿ îøèáêà  ïîìèëêà

øëÿïà  êàïåëþõ îòêðûâàòü  âiä÷èíÿòè

÷àñ  ãîäèíà îáñëóæèâàòü  îáñëóãîâóâàòè

ïðèêàç  íàêàç âîñêðåñåíüå  íåäiëÿ

● Â ïðèâåäåííûõ íèæå ïðåäëîæåíèÿõ èñïðàâüòå îøèáêè. Ïðàâèëü-

íîñòü îòâåòà ïðîâåðüòå ïî êëþ÷ó.

1. Íåîáõ³äíî îáðàòè êîì³ñ³þ ïî ñêëàäàííþ ïðîåêòó ðåçî-

ëþö³¿. 2. Ô³ëüì «Êàì³ííà äóøà» ñòâîðåíèé ïî îäíîéìåííî-

ìó ðîìàíó Ãíàòà Õîòêåâè÷à. 3. Ì³é òîâàðèø ñòàâ ÷åìï³îíîì

ªâðîïè ïî ïëàâàííþ. 4. Ìè ö³ëèé äåíü õîäèëè ïî ìàãàçè-

íàì. 5. Â äðóã³é ãîäèí³ ïî÷èíàºòüñÿ îá³äíÿ ïåðåðâà. 6. Â ø³ñòü

ãîäèí çàê³í÷óºòüñÿ ïåðøà çì³íà. 7. ×îâåí ïëèâå ïî òå÷³¿.

8. Â³í âçÿâ â³äïóñòêó ïî õâîðîá³. 9. Ó øêîë³ îðãàí³çóâàëè

ãóðòîê ïî âèâ÷åííþ àñòðîíîì³¿. 10. Ïðîëóíàëà êîìàíäà «Âñ³ì

ïî ì³ñöÿõ!»

Êëþ÷

1) Êîì³ñ³ÿ äëÿ ñêëàäàííÿ ïðîåêòó; 2) çà ðîìàíîì; 3) ÷åìï³-

îí ªâðîïè ç ïëàâàííÿ; 4) ïî ìàãàçèíàõ; 5) î äðóã³é ãîäèí³;

6) î øîñò³é ãîäèí³; 7) çà òå÷³ºþ; 8) ÷åðåç õâîðîáó; 9) ãóðòîê

äëÿ âèâ÷åííÿ; 10) íà ì³ñöÿ.

173

Ïðîèçâîäíûå ïðåäëîãè ñôîðìèðîâàëèñü íà áàçå äðóãèõ ÷à-

ñòåé ðå÷è. Ñðåäè íèõ âûäåëÿþò: íàðå÷íûå (áëèçüêî, âçäîâæ,

äîâêîëà, çàìiñòü, íàâêðóãè, íàïåðåäîäíi, íàâïðîòè, íàâêîëî, îñ-

òîðîíü, îïði÷, ïîáëèçó, ïîñåðåä, ïîâåðõ, ñïåðåäó (ðîäèòåëüíûé

ïàäåæ) âñóïåðå÷, íàïåðåê³ð (äàòåëüíûé ïàäåæ); îòûìåííûå

(âíàñëiäîê, êðàé, êðóã, êiíåöü, êîëî, ïðîòÿãîì, øëÿõîì (ðîäè-

òåëüíûé ïàäåæ); îòãëàãîëüíûå (çàâäÿêè (äàòåëüíûé ïàäåæ), âêëþ-

÷àþ÷è (âèíèòåëüíûé ïàäåæ).

Â ôóíêöèè ñîñòàâíûõ ïðåäëîãîâ âûñòóïàþò ñî÷åòàíèÿ ïðîñ-

òûõ ïðåäëîãîâ ñ èìåíàìè ñóùåñòâèòåëüíûìè è íàðå÷èÿìè: ó

ñïðàâi, ó ãàëóçi, ïî ëiíi¿, íà âèïàäîê, â iíòåðåñàõ, ç ìåòîþ, íà

÷îëi, â íàïðÿìi, çà âèíÿòêîì, ó âèãëÿäi, ïiä ÷àñ, çà äîïîìîãîþ, ó

âiäïîâiäü íà, íà âiäìiíó âiä, ó çâÿçêó ç, íàðiâíi ç, ïîðó÷ ç, çãiäíî

ç, íåçàëåæíî âiä, âiäïîâiäíî äî, ïîðÿä ç, ïîðó÷ ç.

Ïðåäëîãè òèïà ïî ëiíi¿, ç ìåòîþ, â ñïðàâi óïîòðåáëÿþòñÿ,

ãëàâíûì îáðàçîì, â äåëîâîì ñòèëå. Â ðàçãîâîðíîé ðå÷è ñëå-

äóåò èçáåãàòü òàêèõ âûðàæåíèé.

Çàïîìíèòå ïåðåâîä íà óêðàèíñêèé ÿçûê íåêîòîðûõ ïðîèç-

âîäíûõ ðóññêèõ ïðåäëîãîâ:

ñîãëàñíî ïðèêàçó  çãiäíî ç íàêàçîì

ñîîòâåòñòâåííî ïðàâèëàì  âiäïîâiäíî äî ïðàâèë

íåñìîòðÿ íà äîæäü  íåçâàæàþ÷è íà äîù

îòíîñèòåëüíî ÷åãî  ùîäî ÷îãî, ïðî ùî

â îòíîøåíèè ÷åãî  ùîäî ÷îãî

áëàãîäàðÿ ÷åìó  çàâäÿêè ÷îìó

● Ïåðåâåäèòå ïðåäëîæåíèÿ íà ðóññêèé ÿçûê. Çàïîìíèòå óïîòðåáëåíèå

ïðåäëîãîâ â óêðàèíñêîì è ðóññêîì ÿçûêàõ.

1. Êàâóíè, íà âiäìiíó â³ä ãàðáóç³â, âèðîùóþòü ëèøå íà

ï³âäí³ Óêðà¿íè. 2. Áóäåìî ÷åðãóâàòè çã³äíî ç ãðàô³êîì.

3. Ó çâÿçêó ç ïîãîäíèìè óìîâàìè âèë³ò ë³òàêà çàòðèìóºòü-

ñÿ. 4. Ó â³äïîâ³äü íà Âàø çàïèò ïîâ³äîìëÿºìî. 5. Çã³äíî ç

÷èííèì çàêîíîäàâñòâîì ïåíñ³ÿ çà âèñëóãó ðîê³â ïðèçíà÷àºòü-

ñÿ òàêîæ äåÿêèì êàòåãîð³ÿì àðòèñò³â. 6. Â³äïîâ³äíî äî Îñíîâ

çàêîíîäàâñòâà ïðî ïðàöþ äëÿ ðîá³òíèê³â ³ ñëóæáîâö³â âñòà-

íîâëåíî ïÿòèäåííèé ðîáî÷èé òèæäåíü ³ç äâîìà âèõ³äíèìè

äíÿìè.

● Èñïðàâüòå ïðåäëîæåíèÿ, óñòðàíèâ êàíöåëÿðñêèå âûðàæåíèÿ. Ïðà-

âèëüíîñòü îòâåòà ïðîâåðüòå ïî êëþ÷ó.

1. Ç ìåòîþ âåäåííÿ îáë³êó ðîáîòè ââåäåíî ñïåö³àëüí³ æóð-

íàëè. 2.Â ñèëó íåñïðèÿòëèâèõ ïîãîäíèõ óìîâ ñ³âáà öüîãî ðîêó

174

çàòÿãíóëàñÿ. 3. Êîëåêòèâ ïðîâ³â çíà÷íó ðîáîòó â íàïðÿì³ ï³äãî-

òîâêè äî âåñíÿíî¿ ñïàðòàê³àäè. 4. Ó íàø ÷àñ çðîñëè âèìîãè ó

ñïðàâ³ íàâ÷àííÿ òà âèõîâàííÿ ï³äë³òê³â. 5. Ïî ë³í³¿ ïðîôñï³ëêî-

âîãî áþðî ïðîâåäåíî ïÿòü çàñ³äàíü. 6. Øêîëà ïåðåéøëà íà

îäíîçì³ííå íàâ÷àííÿ øëÿõîì çàñòîñóâàííÿ êàá³íåòíî¿ ñèñòåìè.

Êëþ÷

1. Äëÿ îáë³êóâàííÿ ðîáîòè ââåäåíî ñïåö³àëüí³ æóðíàëè. 2.

×åðåç íåñïðèÿòëèâ³ ïîãîäí³ óìîâè ñ³âáà öüîãî ðîêó çàòÿãíóëà-

ñÿ. 3. Êîëåêòèâ äîáðå ï³äãîòóâàâñÿ äî âåñíÿíî¿ ñïàðòàê³àäè.

4. Ñüîãîäí³ çðîñëè âèìîãè äî íàâ÷àííÿ òà âèõîâàííÿ ï³äë³òê³â.

5. Ïðîôñï³ëêîâå áþðî ïðîâåëî ïÿòü çàñ³äàíü. 6. Çàñòîñóâàâ-

øè êàá³íåòíó ñèñòåìó, øêîëà ïåðåéøëà íà îäíîçì³ííå íà-

â÷àííÿ.

● Ïðî÷èòàéòå äèàëîã â ëèöàõ, èñïîëüçóÿ äëÿ îòâåòîâ ïðèâåäåííûå

ðÿäîì âûðàæåíèÿ. Ñîñòàâüòå íåáîëüøîé óñòíûé ðàññêàç «Íà ïðåìºði».

Â ÒÅÀÒÐ²

1) Âè ÷àñòî õîäèòå â òåàòð? îäèí ðàç ó ì³ñÿöü; íà ïðåìºðè;

íà óëþáëåí³ âèñòàâè;

2) Ùî éäå ñüîãîäí³ â òåàòð³? âèñòàâà, îïåðåòà, îïåðà;

3) Ñêàæ³òü, áóäü ëàñêà, ìîæ-

íà ïðèäáàòè íà çàâòðà äâà

êâèòêè â ïàðòåð³ (â ëîæ³ ïåð-

øîãî ÿðóñó, â ëîæ³ áåíóàðà?)

çàëèøèëèñü ò³ëüêè íà áàëêîí³;

áåçïîñåðåäíüî ïåðåä ïî÷àòêîì

âèñòàâè; ìîæëèâî, ó êîãîñü íà

ðóêàõ;

4) Ñê³ëüêè êîøòóþòü êâèòêè

â ïàðòåð³ (â ëîæ³ ïåðøîãî ÿðó-

ñó, â ëîæ³ áåíóàðà)?

ïÿòü ãðèâåíü; äâ³ ãðèâí³; ÷î-

òèðè ãðèâí³;

5) Äå ìîæíà âçÿòè á³íîêëü íà-

ïðîêàò?

ó ãàðäåðîá³;

6) Äå ìîæíà êóïèòè ïðîãðàìêó? ó ÷åðãîâî¿ ïî çàëó;

7) Êîëè ðîçïî÷èíàºòüñÿ âèñ-

òàâà?

î ñüîì³é ãîäèí³ òðèäöÿòü õâè-

ëèí; î âîñüì³é;

8) ß äóæå õî÷ó ïèòè. Äå òóò

áóôåò?

íà äðóãîìó ïîâåðñ³; ó âåñòè-

áþë³ çë³âà â³ä âõîäó;

9) Ñê³ëüêè ùå çàëèøèëîñü äî

ïî÷àòêó âèñòàâè?

ïÿòü õâèëèí; óæå ïðîëóíàâ

äðóãèé äçâîíèê; ó ìåíå íåìàº

ç ñîáîþ ãîäèííèêà;

10) À êîëè ìè îãëÿíåìî ôîéº? ï³ñëÿ ïåðøî¿ ä³¿; ï³ä ÷àñ ïåð-

øîãî àíòðàêòó.

175

● Ïðî÷èòàéòå òåêñò, ïðèäåðæèâàÿñü íîðì ïðîèçíîøåíèÿ ãëàñíûõ è

ñîãëàñíûõ çâóêîâ.

Ìîâà íàðîäó  íàéêðàùèé, ùî í³êîëè íå âÿíå é â³÷íî

çíîâó ðîçïóñêàºòüñÿ, öâ³ò óñüîãî éîãî äóõîâíîãî æèòòÿ, ÿêå

ïî÷èíàºòüñÿ äàëåêî çà ìåæàìè ³ñòîð³¿. Ó ìîâ³ îäóõîòâîðþºòü-

ñÿ âåñü íàðîä ³ âñÿ éîãî áàòüê³âùèíà; â í³é âò³ëþºòüñÿ òâîð-

÷îþ ñèëîþ íàðîäíîãî äóõó â äóìêó, â êàðòèíó ³ çâóê íåáî

â³ò÷èçíè, ¿¿ ïîâ³òðÿ, ¿¿ ô³çè÷í³ ÿâèùà, ¿¿ êë³ìàò, ¿¿ ïîëÿ, ãîðè

é äîëèíè, ¿¿ ë³ñè é ð³êè, ¿¿ áóð³ ³ ãðîçè  âåñü òîé ãëèáîêèé,

ïîâíèé äóìêè é ïî÷óòòÿ ãîëîñ ð³äíî¿ ïðèðîäè, ÿêèé â³äáè-

âàºòüñÿ òàê âèðàçíî â ð³äí³é ï³ñí³, â ð³äíèõ ìåëîä³ÿõ, â óñòàõ

íàðîäíèõ ïîåò³â. Ïðîòå â ñâ³òëèõ, ïðîçîðèõ ãëèáèíàõ íàðîäíî¿

ìîâè â³äáèâàºòüñÿ íå ò³ëüêè ïðèðîäà ð³äíî¿ êðà¿íè, àëå é óñÿ

³ñòîð³ÿ äóõîâíîãî æèòòÿ íàðîäó. Ïîêîë³ííÿ íàðîäó ïðîõîäèòü

îäíå çà îäíèì, àëå ðåçóëüòàòè æèòòÿ êîæíîãî ïîêîë³ííÿ çàëè-

øàþòüñÿ â ìîâ³  â ñïàäùèíó íàùàäêàì. Ó ñêàðáíèöþ ð³äíî-

ãî ñëîâà âêëàäàº îäíå ïîêîë³ííÿ çà îäíèì ïëîäè ãëèáîêèõ

ñåðäå÷íèõ ïîðóõ³â, ïëîäè ³ñòîðè÷íèõ ïîä³é, â³ðóâàííÿ, ïîãëÿ-

äè, ñë³ä ïåðåæèòîãî ãîðÿ ³ ïåðåæèòî¿ ðàäîñò³,  îäíå ñëîâî,

âåñü ïë³ä ñâîãî äóõîâíîãî æèòòÿ íàðîä äáàéëèâî çáåð³ãàº â

íàðîäíîìó ñëîâ³.Ìîâà º íàéâàæëèâ³øèé, íàéáàãàòøèé ³ íàé-

ì³öí³øèé çâÿçîê, ùî çºäíóº â³äæèë³, ñó÷àñí³ òà ìàéáóòí³

ïîêîë³ííÿ íàðîäó â îäíî âåëèêå, ³ñòîðè÷íî æèâå ö³ëå. Âîíà íå

ò³ëüêè âèÿâëÿº ñîáîþ æèòòºâ³ñòü íàðîäó, àëå º ÿêðàç ñàìå öå

æèòòÿ. Êîëè çíèêàº íàðîäíà ìîâà,  íàðîäó íåìà á³ëüøå! Îñü

÷îìó, íàïðèêëàä, íàø³ çàõ³äí³ áðàòè, âèòåðï³âøè íàéð³çíî-

ìàí³òí³ø³ íàñèëüñòâà â³ä ³íîïëåì³ííèê³â, êîëè öå íàñèëüñòâî,

íàðåøò³, òîðêíóëîñÿ ìîâè, çðîçóì³ëè, ùî éäåòüñÿ òåïåð óæå

ïðî æèòòÿ ÷è ñìåðòü ñàìîãî íàðîäó. Ïîêè æèâà ìîâà â óñòàõ

íàðîäó, äî òîãî ÷àñó æèâèé ³ íàðîä. ² íåìà íàñèëüñòâà íåñòåð-

ïí³øîãî, ÿê òå, ùî õî÷å â³ä³ðâàòè â íàðîäó ñïàäùèíó, ñòâîðå-

íó íåç÷èñëåííèìè ïîêîë³ííÿìè éîãî â³äæèëèõ ïðåäê³â.

Â³äáåð³òü ó íàðîäó âñå  ³ â³í âñå çìîæå ïîâåðíóòè; àëå â³äáåð³òü

ìîâó, ³ â³í í³êîëè á³ëüøå âæå íå ñòâîðèòü ¿¿; íîâó áàòüê³âùè-

íó íàâ³òü ìîæå ñòâîðèòè íàðîä, àëå ìîâè  í³êîëè: âèìåðëà

ìîâà â óñòàõ íàðîäó  âèìåð ³ íàðîä... (Ê. Óøèíñüêèé).

176

ÒÅÊÑÒÛ ÄËß ×ÒÅÍÈß

ÄÓÌÊÈ ÏÐÎ ÌÎÂÓ

Íó ùî á, çäàâàëîñÿ, ñëîâà...

Ñëîâà òà ãîëîñ  á³ëüø í³÷îãî.

À ñåðöå áºòüñÿ  îæèâà,

ßê ¿õ ïî÷óº!..

Ò. Øåâ÷åíêî.

Ïîòð³áíî âèõîâóâàòè â ñîá³ ñìàê äî õîðîøî¿ ìîâè, ÿê

âèõîâóþòü ñìàê äî ãðàâþð, õîðîøî¿ ìóçèêè (À. ×åõîâ).

Íå çàâàäèëî á çãàäàòè, ùî ó âñ³ ÷àñè áàãàòñòâî ìîâè ³

îðàòîðñüêå ìèñòåöòâî éøëè ïîðÿä. Ó ñóñï³ëüñòâ³, â ÿêîìó

çíåâàæàºòüñÿ ³ñòèííå êðàñíîìîâñòâî, ïàíóº ðèòîðèêà, õàí-

æåñòâî ñëîâà ³ áàíàëüíà áàç³êàíèíà (À. ×åõîâ).

Óêðà¿íà äîðîãà ³ áëèçüêà ìîºìó ñåðöþ. ß ëþáëþ ¿¿ ë³òå-

ðàòóðó, ìóçèêó, ïðåêðàñí³ ï³ñí³, ïîâí³ ÷àðóþ÷î¿ ìåëîä³¿.

ß ëþáëþ óêðà¿íñüêèé íàðîä, ÿêèé äàâ ñâ³òîâ³ òàêîãî òèòà-

íà, ÿê Òàðàñ Øåâ÷åíêî (À. ×åõîâ).

Ó Êèçèëêóìàõ ç äàâí³õ-äàâåí ³ ïîíèí³ ðîñòå âåðáëþæà

êîëþ÷êà. À º ùå ïåðåêîòèïîëå... Òàê îñü, êîðåí³ êîëþ÷êè,

ïðîñòÿãíóò³ äî âîäè, äîñÿãàþòü ìåòð³â ñîðîêà... Êîëè ï³äí³ìà-

þòüñÿ áóð³ ³ ãîíÿòü õìàðè ï³ñêó, áåçêîðåíåâå ïåðåêîòèïîëå

ì÷èòüñÿ ï³ä â³òðîì, êîòèòüñÿ ïî ñòåïó òóäè-ñþäè, à âåðáëþ-

æà êîëþ÷êà, í³áè é í³÷îãî íå ñòàëîñÿ, çàâæäè íà çâè÷íîìó

ì³ñö³. Òàêà ñèëà êîðåíÿ. ² ëþäèí³ ç þíèõ ë³ò ïîãàíî, ÿêùî â

íå¿ íåìà êîðåí³â. Ó êîæíî¿ ëþäèíè îáîâÿçêîâî ïîâèíí³

áóòè, êð³ì áàòüê³â, ÷îòèðè êîðåí³, ÿê ÷îòèðè ìàòåð³: ð³äíà

çåìëÿ, ð³äíà ³ñòîð³ÿ, ð³äíà êóëüòóðà, ð³äíà ìîâà. Êîëè ëþ-

áèø ñâ³é êîð³íü, ö³íóºø éîãî,  òîä³ ðîçóì³ºø á³ëü ³ ëþáîâ

âñ³õ ³ âñüîãî, ïðîéìàºøñÿ òàêèì æå ïî÷óòòÿì ³ äî ³íøî¿

êóëüòóðè, äî ³íøî¿ ³ñòîð³¿ (Ì. Øàõàíîâ).

ßêùî êîæíîãî ãðîìàäÿíèíà íàøî¿ êðà¿íè ìè ââàæàºìî

ëþäèíîþ äåðæàâíîþ, òî é ìîâà êîæíîãî íàðîäó ìóñèòü

177

îõîðîíÿòèñÿ äåðæàâîþ, çàõèùàòèñÿ â³ä çàíåïàäó é çíèêíåííÿ

(Â. ßâîð³âñüêèé).

Ëþäèíà áåç íàö³îíàëüíîãî çàçåìëåííÿ  ïåðåêîòèïîëå

àáî é ïèë íà â³òðàõ ³ñòîð³¿... Ëèøå ëþäèíà, êîòðà íåñå â ñîá³

³ñòîðè÷íèé äîñâ³ä íàðîäó, éîãî äóõîâíó êóëüòóðó, éîãî ìî-

ðàëüí³ñòü ³ ìîâó, àëå ÿêà ïàìÿòàº ïðî òå, ùî íàðîä çàâøå

³íòåðíàö³îíàëüíèé,  ò³ëüêè òàêà ëþäèíà çäàòíà áóòè Îñîáèñ-

ò³ñòþ (Â. ßâîð³âñüêèé).

Óêðà¿íñüêà ìîâà íàéìåëîä³éí³øà é íàéãîëîñí³øà ïîì³æ óñ³ìà

ñëîâÿíñüêèìè ìîâàìè, ç âåëèêèìè ìóçè÷íèìè ìîæëèâîñòÿìè.

Í³äå äåðåâî íàðîäíî¿ ïîåç³¿ íå äàëî ñò³ëüêè ñìà÷íèõ ïëîä³â,

í³äå äóõ íàðîäíî¿ ïîåç³¿ íå â³äáèâñÿ íàñò³ëüêè âèðàçíî é ñîíÿ÷-

íî, ÿê â³í â³äáèâñÿ íà ï³ñíÿõ óêðà¿íñüêèõ (Ô. Áîäåíøòåäò).

Ñòèëü, ç éîãî îñîáëèâèì çàáàðâëåííÿì ñë³â, ³íòîíàö³ºþ,

íàâ³òü åï³òåòàìè,  öå äçåðêàëî ÷àñó.

Ñëîâà ìàþòü ñâîº ñåðöå, ñâîº äèõàííÿ. Ñåðöå ñëîâà ïî-

÷èíàº áèòèñÿ â óí³ñîí ç ÷àñîì ëèøå ïðè òî÷íîìó ñïîëó-

÷åíí³ ç ³íøèìè ñëîâàìè (Þ. Áîíäàðºâ).

Ìîâî ð³äíà, ñëîâî ð³äíå,

Õòî âàñ çàáóâàº,

Òîé ó ãðóäÿõ íå ñåðäåíüêî,

Ò³ëüêè êàì³íü ìàº.

Ñ. Âîðîáêåâè÷.

Ìîâà  öå äîëÿ íàøîãî íàðîäó, ³ âîíà çàëåæèòü â³ä òîãî,

ÿê ðåâíî ìè âñ³ ïëåêàòèìåìî ¿¿ (Î. Ãîí÷àð).

Ó âèãëÿä³ ìîâè ïðèðîäîþ äàíî ëþäèí³ âåëèêèé ñêàðá. Íå

ò³ëüêè êîðèñòóâàòèñÿ íèì, ð³äíèì ñëîâîì, àëå é íàòõíåííî

ðîñòèòè, îáåð³ãàòè éîãî êîð³ííÿ é ëåë³ÿòè éîãî öâ³ò  îñü

òîä³ âîíî é áóäå çàïàøíèì òà ñï³âó÷èì, ñïîâíåíèì ìóçèêè é

÷àðó, æèòòºâî¿ ïðàâäèâîñò³ é ïîåòè÷íîñò³ (Î. Ãîí÷àð).

Çàïàøíà, ñï³âó÷à, ãíó÷êà, ìèëîçâó÷íà, ñïîâíåíà ìóçèêè

é êâ³òêîâèõ ïàõîù³â  ñê³ëüêîìà åï³òåòàìè ñóïðîâîäÿòüñÿ

âèçíà÷åííÿ óêðà¿íñüêî¿ ìîâè! ², çðåøòîþ, âñ³ ö³ åï³òåòè ñëóøí³

(Î. Ãîí÷àð).

×îìó â ëþäèíè äâîº î÷åé, äâîº âóõ, à ÿçèê ò³ëüêè îäèí?

Ð³÷ ó òîìó, ùî, ïåðø í³æ ÿçèê âèïóñòèòü ó ñâ³ò ç³ ñâîãî

ê³í÷èêà ÿêå-íåáóäü ñëîâî, äâîº î÷åé ïîâèíí³ ïîáà÷èòè, à

äâîº âóõ ïîâèíí³ ïî÷óòè (Ð. Ãàìçàòîâ).

178

Õòî íå ëþáèòü ñâîº¿ ð³äíî¿ ìîâè, ñîëîäêèõ, ñâÿòèõ çâóê³â

ñâîãî äèòèíñòâà, íå çàñëóãîâóº íà ³ìÿ ëþäèíè (É. Ãåðäåð).

Ñïîêîíâ³êó áóëî íåçàïåðå÷íîþ ³ñòèíîþ: öóðàòèñÿ ð³äíî¿

ìîâè, à îòæå, ³ ð³äíîãî íàðîäó  ï³äëî. Öå çðàäà, ÿêà íå

âèïðàâäîâóºòüñÿ í³÷èì, íå ïðîùàºòüñÿ í³êîëè... (Ì. Êîñ³â).

Êîæíà íàö³îíàëüíà ìîâà äàº ñâîþ, àáñîëþòíî íåïîâòîð-

íó, ìîâíó êàðòèíó ñâ³òó. Òóò ìè ï³äõîäèìî äî äóìêè, ùî

ïîíÿòòÿ ð³äíî¿ ìîâè º, âëàñíå, íåâ³ää³ëüíèì â³ä ïîíÿòòÿ ð³äíî¿

çåìë³. Ñê³ëüêè á âè íå îñï³âóâàëè é íå îïîåòèçîâóâàëè, ñêà-

æ³ìî, Âîëãó ÷è Óðàëüñüê³ ãîðè, æèâó÷è íà áåðåãàõ Äí³ïðà ÷è

ïðè âåðõîâèíàõ Êàðïàò, íå äîñÿãíåòå åôåêòó ð³äíîñò³. Î÷³ íå

áà÷àòü  äóøà íå áîëèòü. Ùîá íîñòàëüã³éíî áîë³ëà äóøà,

òðåáà, ùîá î÷³ áà÷èëè, ùî âîíè  âáèðàëè, âñìîêòóâàëè â

ñåáå ³ ð³äíå íåáî, ³ çåìëþ, ³ ëþäåé, ³ ¿õíþ ìîâó,  îñü òîä³

âñå öå ç³ëëºòüñÿ â ºäèíèé íåðîçä³ëüíèé äóõîâíèé ïëàñò

(Ì. Êîñ³â).

Ìîâà  öå âåëèêèé äàð ïðèðîäè, ðîçâèíóòèé ³ âäîñêîíàëå-

íèé çà òèñÿ÷îë³òòÿ ç òîãî ÷àñó, ÿê ëþäèíà ñòàëà ëþäèíîþ.

Ó êîæíîãî íàðîäó ñâîÿ ìîâà. Öå âåëèêèé ñêàðá, ÿêèé òðåáà

øàíóâàòè, áåðåãòè ³ ðîçóìíî çáàãà÷óâàòè, íå çàâäàþ÷è éîìó

í³ÿêî¿ øêîäè (Ê. Êðàïèâà).

Óêðà¿íñüêà ìóçèêà òà ïîåç³ÿ º íàéðîçê³øí³øà ç óñ³õ ã³ëîê

ñâ³òîâî¿ íàðîäíî¿ òâîð÷îñò³. Ì³íîðíà çà çì³ñòîì, ñìóòíà

íàâ³òü ó ñâîºìó âåñåëîìó ïîðèâ³, óêðà¿íñüêà ï³ñíÿ ñòàâèòüñÿ

âñ³ìà çíàâöÿìè íà ïåðøå ì³ñöå â ìóçèö³ âñ³õ íàðîä³â. Óê-

ðà¿íñüê³ äóìè, ùî ÷åðåç ñòîë³òòÿ ïåðåäàâàëèñÿ Ãîìåðàìè

Óêðà¿íè  êîáçàðÿìè, ñâ³òÿòü ñâî¿ìè áàðâàìè, ïî÷óâàííÿ-

ìè, ëèöàðñòâîì ó ëþáîâ³ ³ âîðîæíå÷³, ðîçìàõîì êîçàöüêî¿

îäâàãè òà ô³ëîñîôñüêîþ âäóìëèâ³ñòþ (À. Ëóíà÷àðñüêèé).

Íàøà ìîâà  öå íàéâàæëèâ³øà ÷àñòèíà íàøî¿ ñï³ëüíî¿ ïî-

âåä³íêè â æèòò³. ² ïî òîìó, ÿê ëþäèíà ãîâîðèòü, ìè â³äðàçó é

ëåãêî ìîæåìî ñóäèòè ïðî òå, ç êèì ìàºìî ñïðàâó: ìè ìîæåìî

âèçíà÷èòè ñòóï³íü ³íòåë³ãåíòíîñò³ ëþäèíè, ñòóï³íü ¿¿ ïñèõîëî-

ã³÷íî¿ óð³âíîâàæåíîñò³, ñòóï³íü ¿¿ ìîæëèâî¿ çàêîìïëåêñîâà-

íîñò³.

Ó÷èòèñÿ ãàðíî¿, ñïîê³éíî¿, ³íòåë³ãåíòíî¿ ìîâè òðåáà äîâ-

ãî é óâàæíî  ïðèñëóõàþ÷èñü, çàïàìÿòîâóþ÷è, ïîì³÷àþ÷è,

÷èòàþ÷è é âèâ÷àþ÷è. Íàøà ìîâà  íàéâàæëèâ³øà ÷àñòèíà

íå ëèøå íàøî¿ ïîâåä³íêè, à é íàøî¿ îñîáèñòîñò³, íàøî¿

äóø³, ðîçóìó, íàøî¿ çäàòíîñò³ íå ï³ääàâàòèñÿ âïëèâàì ñåðå-

äîâèùà, ÿêùî âîíî çàòÿãóº (Ä. Ëèõà÷îâ).

179

Êîæíà ëþäèíà ìóñèòü ïèñàòè òàê ñàìî äîáðå, ÿê ³ ãîâîðè-

òè. Ìîâà, ïèñåìíà ÷è óñíà, õàðàêòåðèçóº ¿¿ á³ëüøå, í³æ íàâ³òü

¿¿ çîâí³øí³ñòü àáî âì³ííÿ ïîâîäèòèñü. Ó ìîâ³ â³äáèâàºòüñÿ

³íòåë³ãåíòí³ñòü ëþäèíè, ¿¿ âì³ííÿ òî÷íî ³ ïðàâèëüíî ìèñëèòè,

¿¿ ïîâàãà äî ³íøèõ, ¿¿ îõàéí³ñòü ó øèðîêîìó ðîçóì³íí³ öüîãî

ñëîâà (Ä. Ëèõà÷îâ).

Íàéá³ëüøå ³ íàéäîðîæ÷å äîáðî â êîæíîãî íàðîäó  öå

éîãî ìîâà, áî âîíà íå ùî ³íøå, ÿê æèâà ñõîâàíêà ëþäñüêî-

ãî äóõó, éîãî áàãàòà ñêàðáíèöÿ, â ÿêó íàðîä ñêëàäàº ³ ñâîº

äàâíº æèòòÿ, ³ ñâî¿ ñïîä³âàíêè, ðîçóì, äîñâ³ä, ïî÷óâàííÿ

(Ï. Ìèðíèé).

Ìîâà  óí³âåðñàëüíà, àëå êîðèñòóâàííÿ íåþ âêðàé ³íäèâ³-

äóàëüíå. Öå ñâîºð³äíèé åíåðãîïðîâ³ä: â³ä îäíîãî äî ³íøîãî,

â³ä îäíîãî äî áàãàòüîõ (Ï. Ìîâ÷àí).

Ãíîáëåííÿ îäí³º¿ ìîâè ³íøîþ  öå êðè÷óùå ïîðóøåííÿ

ñâ³òîëàäó. Ìîâíà äèñêðèì³íàö³ÿ çóìîâëþº ³ ñîö³àëüíó, ³ ìî-

ðàëüíó äèñêðèì³íàö³þ (Ï. Ìîâ÷àí).

Òàì, äå ïîðóøóºòüñÿ çàêîí ð³âíîñò³ ìîâ, òàì íåãàéíî

äåôîðìóºòüñÿ åòè÷íèé ïîðÿäîê, òàì äåôîðìóºòüñÿ ìîâà-ïåðå-

ìîæíèöÿ (Ï. Ìîâ÷àí).

Ïîâ³òðÿ íà âñ³õ îäíå, àëå íå âñþäè âîíî îäíàêîâå, ³ â

êîæíîãî ñâ³é ïîäèõ, ñâ³é îáºì ëåãåíåâèé. ² ìîâà íà êîæåí

íàðîä îäíà, ÿêà âñ³õ óð³âíþº, ÿêà íå çíàº ³ íå âèçíàº æîä-

íî¿ ñîö³àëüíî¿ äèôåðåíö³àö³¿, æîäíîãî ³äåîëîã³÷íîãî ïîä³-

ëó... Ïðîòå â êîæíîãî ñóùîãî íà çåìë³ ñâ³é ãîëîñ, ñâ³é òåìáð,

ñâîº ³íòîíàö³éíå çàáàðâëåííÿ (Ï. Ìîâ÷àí).

Ëþäèíà, ÿêà âòðàòèëà ñâîþ ìîâó,  íåïîâíîö³ííà, âîíà

äðóãîðÿäíà â ïîð³âíÿíí³ ç íîñ³ºì ð³äíî¿ ìîâè. Â íå¿ çîâñ³ì

â³äì³íí³øà ðåôëåêñ³ÿ, ³ êîðèñòóºòüñÿ âîíà, çà âèçíà÷åííÿì

².Ôðàíêà, «âåðõíüîþ» ñâ³äîì³ñòþ. Ñåáòî ¿¿ ï³äñâ³äîì³ñòü óíàñ-

ë³äîê àñèì³ëÿö³¿ çàãàëüìîâàíà, ïðèòëóìëåíà (Ï. Ìîâ÷àí).

Ðàá ³ º ðàá. Îñü ÷îãî â³í áåçñëîâåñíèé? Â³äïîâ³äü îäíî-

çíà÷íà... Áî  ðàá. Ñåáòî áóäü-ÿêå ïîíåâîëåííÿ ñïðè÷è-

íÿºòüñÿ äî ðàáñòâà äóõîâíîãî. ×è ðàáîâ³ ïîòð³áíà êóëüòóðà?

ßêùî ³ ïîòð³áíà, òî êóëüòóðà ðàáñòâà... Ðàáñüêà êóëüòóðà

òâîðèòüñÿ ðàáñüêîþ ìîâîþ, ìîâîþ çàãàëüíîþ, áåçíàö³î-

íàëüíîþ... (Ï. Ìîâ÷àí).

180

Òèì, õòî çàáóâàº ð³äíó ìîâó, íåõòóº íåþ,  ñë³ä íàãàäàòè,

ùî ó âñ³ ÷àñè êóñàòè ãðóäè ìàòåð³, ÿêà òåáå âèãîäóâàëà, ââàæà-

ëîñÿ ïàòîëîã³ºþ (Á. Îë³éíèê).

Îñê³ëüêè ìîâà ÿê ñòàíîâà îçíàêà ñàìîãî ïîíÿòòÿ íàö³¿ º

ñâîºð³äíîþ ïåðôîêàðòîþ, â ÿê³é çàêîäîâàíî ïàìÿòü óñ³õ

ïîêîë³íü, ³ñòîð³þ íàðîäó, éîãî ðîäîâ³äíó àíêåòó, íåìèíóù³

äóõîâí³ âàðòîñò³, çàêîíè ïðàïðåäê³â, á³îðèòìè íàö³îíàëü-

íîãî ³íñòèíêòó, ïñèõîô³çè÷íó ñòðóêòóðó íàö³îíàëüíîãî òèïó,

òî, çðîçóì³ëî, ùî âòðàòà ìîâè, ç âîë³ ÷è ç íåâîë³, âåäå äî

çíèêíåííÿ ñàìî¿ íàö³¿ (Á. Îë³éíèê).

Ìîâà íàðîäó, íàðîäíîñò³ ÷è ¿õ ä³àñïîðè  òî ãåíåòè÷íèé

êîä íàö³îíàëüíî¿ êóëüòóðè, çàïîðóêà ñàìîáóòíîñò³ òà ñàìî-

çáåðåæåííÿ.

Ð³äíà ìîâà  öå ìóçèêà é ìàëþâàííÿ äóø³ ëþäñüêî¿

(Ä. Îâñÿíèêî-Êóëèêîâñüêèé).

Ò³ëüêè òîé íàðîä ìîæå ââàæàòè ñåáå çäîðîâèì, ò³ëüêè

òîé íàðîä ìîæå âïåâíåíî äèâèòèñÿ â ñâîþ áóäóùèíó, âñ³

ñôåðè ä³ÿëüíîñò³ ÿêîãî ïåðåéíÿò³ éîãî ìîâîþ ³ êóëüòóðîþ

(Ä. Ïàâëè÷êî).

Ìîâà  íàéãîëîâí³øèé îðãàí³çàòîð äóõîâíîãî æèòòÿ, ºäíîñò³

é ðîçâèòêó íàðîäó. Òàì, äå ¿é çàãðîæóº ñìåðòü, íàñòàº õâî-

ðîáëèâèé ðîçêëàä íàö³¿; äå ìîâà ãèíå, ïîìèðàº íàðîä (Ä. Ïàâ-

ëè÷êî

Ëþäèíà, áàéäóæà äî ð³äíî¿ ìîâè,  äèêóí. Âîíà øê³äëèâà

óæå òîìó, ùî áàéäóæ³ñòü äî ìîâè ïîÿñíþºòüñÿ ¿¿ ö³ëêîâè-

òîþ áàéäóæ³ñòþ äî ìèíóâøèíè, òåïåð³øíîñò³ é ìàéáóòíîñò³

íàðîäó (Ê. Ïàóñòîâñüêèé).

Êð³ì ëþáîâ³ äî ñâî¿õ áðàò³â, ùå ïîòð³áíî äåùî, ùî ºäíàº

ëþäåé â îäèí íàðîä,  öå ð³äíà ìîâà. Âîíà, íà÷å öåìåíò,

çâÿçóº ëþäåé. Âîíà äàº ¿ì íàéêðàùèé ñïîñ³á ðîçóì³òè îäèí

îäíîãî, îäí³ºþ äóìêîþ æèòè, îäí³º¿ äîë³ øóêàòè (À. Ïàøêåâè÷

(Öüîòêà)

Ìîâà  íàøà çáðîÿ, ÿêîþ ìè ñëóæèìî íàðîäîâ³, ùî íàñ

ïîðîäèâ, âèãîäóâàâ ³ âèõîâàâ. Ìîâà  âò³ëåííÿ äóìêè. Ùî

áàãàòøà äóìêà, òî áàãàòøà ìîâà. Ëþá³ìî ¿¿, âèâ÷àéìî ¿¿,

ðîçâèâàéìî ¿¿! Áîð³ìîñÿ çà êðàñó ìîâè, çà ïðàâèëüí³ñòü ìîâè,

çà áàãàòñòâî ìîâè... (Ì. Ðèëüñüêèé).