Терлак З., Сербеньска О. Украинский язык для начинающих

Подождите немного. Документ загружается.

201

âà (957972). Ó IÕX ñò. Êè¿â óêëàâ âèã³äí³ äëÿ Ðóñ³ äîãîâî-

ðè ç Â³çàíò³ºþ (882, 911, 944). Íàéá³ëüøîãî ðîçêâ³òó Êè¿âñüêà

äåðæàâà äîñÿãëà çà êíÿçþâàííÿ ñèíà Ñâÿòîñëàâà  Âîëîäèìè-

ðà (9801015). Ó 988989 ðð. íà Ðóñ³ áóëî çàïðîâàäæåíî ÿê

äåðæàâíó ðåë³ã³þ õðèñòèÿíñòâî. Ó 989996 ðð. çáóäîâàíî ãî-

ëîâíèé õðàì Êè¿âñüêî¿ Ðóñ³  Äåñÿòèííó öåðêâó. Í³ìåöüêèé

öåðêîâíèé ä³ÿ÷ XI ñò. ºïèñêîï Ò³òìàð ó ñâî¿é «Õðîí³ö³» (íà-

ïèñàíà 10121018 ðð.) õàðàêòåðèçóâàâ Êè¿â ÿê «âåëèêå ì³ñòî,

â ÿêîìó ïîíàä 400 öåðêîâ, 8 ðèíê³â, íåçë³÷åííà ê³ëüê³ñòü ìåø-

êàíö³â».

Çà êíÿçþâàííÿ ßðîñëàâà Ìóäðîãî (10191054) òðèâàëî

äàëüøå çðîñòàííÿ Êèºâà. Ó 1037 ð. çà ßðîñëàâà Ìóäðîãî çáó-

äîâàíî Ñîô³éñüêèé ñîáîð, Çîëîò³ âîðîòà, ó 1051 ð. çàñíîâàíî

îäèí ç íàéäàâí³øèõ íà Ðóñ³ ìîíàñòèð³â  Ïå÷åðñüêèé.

Ï³ñëÿ ñìåðò³ ßðîñëàâà Ìóäðîãî ðîçãîð³ëàñÿ ì³æóñîáíà

áîðîòüáà ì³æ éîãî ñèíàìè ²çÿñëàâîì (ïîñ³â âåëèêîêíÿç³âñü-

êèé ïðåñòîë) òà ìîëîäøèìè áðàòàìè. Ó 1073 ð. ïðåñòîë çà-

õîïèâ Ñâÿòîñëàâ ßðîñëàâè÷. Ó 1076 ð. âåëèêèì êíÿçåì ñòàâ

Âñåâîëîä ßðîñëàâè÷, ÿêèé íåçàáàðîì çìóøåíèé áóâ â³ääàòè

ïðåñòîë ²çÿñëàâó, à ï³ñëÿ ñìåðò³ éîãî (1078) çíîâó ïî÷àâ

êíÿçþâàòè â Êèºâ³. Ó 1093 ð. âåëèêèì êíÿçåì ñòàâ ñèí ²çÿ-

ñëàâà  Ñâÿòîïîëê.

Ïîñèëåííÿ íàïàä³â íà Êè¿âñüêó Ðóñü êî÷îâèõ ïëåìåí òà

äàëüøå çàãîñòðåííÿ êëàñîâî¿ áîðîòüáè ñïîíóêàëî áîÿðñüêó

âåðõ³âêó çàïðîñèòè â Êè¿â ïåðåÿñëàâñüêîãî êíÿçÿ Âîëîäè-

ìèðà Ìîíîìàõà (ñèíà Âñåâîëîäà ßðîñëàâè÷à). Âîëîäèìèðó

Ìîíîìàõó âäàëîñÿ â³äíîâèòè íà á³ëüø³é ÷àñòèí³ äàâíüîðóñü-

êèõ çåìåëü âåëèêîêíÿç³âñüêó âëàäó ³ òèì÷àñîâî çàòðèìàòè

ïðîöåñ ðîçäðîáëåííÿ Êè¿âñüêî¿ äåðæàâè, ùî ïî÷àâñÿ ç ñå-

ðåäèíè XI ñò. Ï³ñëÿ éîãî ñìåðò³ (1125 ð.) öåé ïðîöåñ ùå

á³ëüøå ïîñèëèâñÿ ³ â ñåðåäèí³ XII ñò. Êè¿âñüêà Ðóñü ðîçïà-

ëàñÿ íà ðÿä ñàìîñò³éíèõ ³ äåðæàâíèõ óòâîðåíü.

Êè¿â íîì³íàëüíî ëèøèâñÿ ñòîëèöåþ Ðóñ³, çàãàëüíîðóñü-

êèì ïîë³òè÷íèì öåíòðîì. Ïðîäîâæóâàëàñÿ ì³æóñîáíà áîðîòü-

áà êíÿç³â çà êè¿âñüêèé ïðåñòîë. Âîíà éøëà â îñíîâíîìó ì³æ

äèíàñò³ÿìè Ìîíîìàõîâè÷³â (íàùàäêàìè Âîëîäèìèðà Ìîíî-

ìàõà), ùî âîëîä³ëè Ïåðåÿñëàâñüêèì êíÿç³âñòâîì, ³ Îëüãî-

âè÷³â (íàùàäêàìè Îëåãà Ñâÿòîñëàâè÷à, îíóêà ßðîñëàâà Ìóä-

ðîãî), ÿê³ êíÿçþâàëè â ×åðí³ãîâ³ ³ ââàæàëè, ùî ìàþòü á³ëüøå

ïðàâî íà Êè¿â, í³æ Ìîíîìàõîâè÷³, áî Ñâÿòîñëàâ áóâ ñåðåäí³ì

ñèíîì ßðîñëàâà, à Âñåâîëîä  ìîëîäøèì.

Ì³æóñîáíà áîðîòüáà êíÿç³â íå ðàç ñóïðîâîäèëàñÿ ðîçî-

ðåííÿì Êèºâà. Ó 1169 ð. ñèí Þð³ÿ Äîëãîðóêîãî, ñóçäàëüñü-

êèé êíÿçü Àíäð³é Áîãîëþáñüêèé, çäîáóâøè ì³ñòî, çðóéíó-

202

âàâ ³ ñïàëèâ áàãàòî êâàðòàë³â, öåðêîâ, ìîíàñòèð³â, âùåíò ïîãðà-

áóâàâ éîãî. Ó 1202 ³ â íàñòóïí³ ðîêè Êè¿â ðîçîðþâàëî â³éñüêî

Ðþðèêà Ðîñòèñëàâîâè÷à (îíóê Àíäð³ÿ Áîãîëþáñüêîãî, ÿêèé

ä³ÿâ ðàçîì ç ïîëîâåöüêèìè îðäàìè Êîí÷àêà). Ç ê³íöÿ XII ñò.

áîðîòüáà çà Êè¿â òî÷èëàñÿ ì³æ ãàëèöüêî-âîëèíñüêèìè, ñìîëåíñü-

êèìè ³ ÷åðí³ã³âñüêèìè êíÿçÿìè. Ïîðàçêà, çàâäàíà ìîíãîëî-òàòà-

ðàìè äàâíüîðóñüêèì â³éñüêàì íà ð³÷ö³ Êàëö³ ó 1223 ð., íå çóïè-

íèëà çãóáíèõ êíÿç³âñüêèõ ì³æóñîáèöü.

Ó 12371238 ðð. ìîíãîëî-òàòàðñüê³ ïîë÷èùà ñïóñòîøè-

ëè ï³âí³÷íîðóñüê³ çåìë³. Ïåðåäîâ³ çàãîíè ìîíãîëî-òàòàð çÿ-

âèëèñÿ íà ë³âîìó áåðåç³ Äí³ïðà, íàïðîòè Êèºâà. Òîä³øí³é

êè¿âñüêèé êíÿçü Ìèõàéëî Âñåâîëîäîâè÷, â³ä÷óâàþ÷è íåáåç-

ïåêó, ó 1238 ð. óò³ê äî Óãîðùèíè. Â 1240 ð. ì³ñòîì îâîëîä³â

Äàíèëî Ðîìàíîâè÷ Ãàëèöüêèé, ÿêèé ïîñàäèâ òóò ñâîãî íà-

ì³ñíèêà áîÿðèíà Äìèòðà. Âîñåíè 1240 ð. ìîíãîëî-òàòàðñüê³

îðäè, î÷îëåí³ õàíîì Áàòèºì, ïåðåéøëè íà ïðàâèé áåðåã

Äí³ïðà ³ îáëîæèëè Êè¿â. Íåçâàæàþ÷è íà ãåðî¿÷íèé îï³ð êèÿí,

çàâîéîâíèêè çàõîïèëè ì³ñòî.

Ï³ñëÿ ìîíãîëî-òàòàðñüêî¿ íàâàëè æèòòÿ â Êèºâ³ çíà÷íîþ

ì³ðîþ çàíåïàëî.

Ç 1243 ð. (ç äîçâîëó ìîíãîëüñüêîãî õàíà) Êè¿â ïåðåáóâàâ

ï³ä âëàäîþ âëàäèìèðî-ñóçäàëüñüêîãî êíÿçÿ ßðîñëàâà Âñå-

âîëîäîâè÷à, ÿêèé ìàâ òóò ñâîãî íàì³ñíèêà, à ç 1249 ð. çà

ÿðëèêîì Çîëîòî¿ îðäè íèì âîëîä³â éîãî ñèí Îëåêñàíäð

Íåâñüêèé. Ïîò³ì ó Êèºâ³ ïî÷àëè êíÿçþâàòè íàùàäêè âëà-

äèìèðñüêèõ êíÿç³â, äîêè â 1362 ð. Êè¿â íå çàãàðáàëà Ëèòâà.

Ó XIV ñò. Êè¿â, Êè¿âùèíà ñòàþòü îäíèì ³ç îñåðåäê³â, äå

ôîðìóºòüñÿ óêðà¿íñüêà íàðîäí³ñòü. Ó XV ñò. àêòèâ³çóâàëàñÿ áî-

ðîòüáà óêðà¿íñüêîãî íàñåëåííÿ ïðîòè ëèòîâñüêîãî ïàíóâàííÿ.

Ó 1569 ð. çà Ëþáë³íñüêîþ óí³ºþ, ùî îáºäíóâàëà Ëèòâó ç

Ïîëüùåþ â îäíó äåðæàâó  Ð³÷ Ïîñïîëèòó, ïîëüñüê³ ôåî-

äàëè âñòàíîâèëè ñâîº ïàíóâàííÿ íàä á³ëüøîþ ÷àñòèíîþ óê-

ðà¿íñüêèõ çåìåëü, ó ò. ÷. íàä Êèºâîì. Ïîñèëåííÿ ñîö³àëüíî-

ãî ãíîáëåííÿ ³ íàö³îíàëüíî-ðåë³ã³éíèõ óòèñê³â çóñòð³÷àëî

íàðîñòàþ÷èé îï³ð óêðà¿íñüêîãî íàðîäó. Ó íàðîäíî-âèç-

âîëüí³é â³éí³ 16481654 ðð. áðàëè àêòèâíó ó÷àñòü ³ êèÿíè.

Çà äîïîìîãîþ êîçàöüêîãî â³éñüêà âîíè âèãíàëè ç ì³ñòà â

òðàâí³ 1648 ð. ïîëüñüêî-øëÿõåòñüêèõ çàãàðáíèê³â. 11 ãðóäíÿ

òîãî æ ðîêó íàñåëåííÿ ì³ñòà çíîâó ïîâñòàëî ³ âèçâîëèëî

Êè¿â. Ó ãðóäí³ 1648 ð. ó ì³ñòî ÷åðåç Çîëîò³ âîðîòà óðî÷èñòî

â¿õàâ íà ÷îë³ êîçàöüêîãî â³éñüêà Áîãäàí Õìåëüíèöüêèé.

Ó 1654 ð. â³äáóëàñÿ Ïåðåÿñëàâñüêà ðàäà, ÿêà ïðèéíÿëà

ð³øåííÿ ïðî ïðèºäíàííÿ Óêðà¿íè äî Ðîñ³¿. Êè¿â óâ³éøîâ äî

ñêëàäó Ðîñ³éñüêî¿ äåðæàâè.

203

Ó XVII ñò. Êè¿â çàëèøàâñÿ ãîëîâíèì åêîíîì³÷íèì ³ êóëü-

òóðíèì öåíòðîì óêðà¿íñüêèõ çåìåëü. Ó 1615 ð. â³äêðèëàñü

Áðàòñüêà øêîëà, ä³ÿëè øêîëè ïðè Ñîô³éñüêîìó, Âèäóáåöü-

êîìó é Ïå÷åðñüêîìó ìîíàñòèðÿõ. Îáºäíàííÿ Áðàòñüêî¿ é

Ëàâðñüêî¿ øê³ë (çàñíîâàíà ìèòðîïîëèòîì Ï. Ìîãèëîþ) ïî-

êëàëî ïî÷àòîê Êèºâî-Ìîãèëÿíñüê³é êîëåã³¿, ÿêó ìàòåð³àëü-

íî ï³äòðèìóâàâ ãåòüìàí Á. Õìåëüíèöüêèé. Ó 1701 ð. âîíà

ä³ñòàëà òèòóë àêàäåì³¿. Öå áóëà ïåðøà âèùà øêîëà íà Óê-

ðà¿í³ òà â Ñõ³äí³é ªâðîï³. Ñòóäåíòè âèâ÷àëè ñëîâÿíî-ðóñü-

êó (òîä³øíþ ë³òåðàòóðíó óêðà¿íñüêó ìîâó), öåðêîâíî-ñëîâÿí-

ñüêó, ïîëüñüêó, ëàòèíñüêó, ãðåöüêó, ñòàðîºâðåéñüêó, í³ìåöüêó

òà ôðàíöóçüêó ìîâè, ³ñòîð³þ, ãåîãðàô³þ, ìàòåìàòèêó, àñò-

ðîíîì³þ, êàòåõ³çèñ, ï³¿òèêó, ðèòîðèêó ³ ä³àëåêòèêó, ô³ëîñî-

ô³þ, áîãîñëîâÿ. Ùå äî â³äêðèòòÿ Ìîñêîâñüêîãî óí³âåðñè-

òåòó (1755) Êè¿âñüêà àêàäåì³ÿ ï³äãîòóâàëà ÷èìàëî îñâ³÷åíèõ

ëþäåé äëÿ Ðîñ³¿ ³ Á³ëîðóñ³¿. Ó 1734 ð. òóò íàâ÷àâñÿ Ì. Ëîìî-

íîñîâ. Òóò çäîáóâàëè îñâ³òó ñòóäåíòè ç Áîëãàð³¿, Ãðåö³¿,

Ìîëäîâè, Ñåðá³¿, Ïîëüù³. Âèïóñêíèêàìè àêàäåì³¿ áóëè

Ã.Ñêîâîðîäà, Ä.Áîðòíÿíñüêèé, À.Âåäåëü, Ì. Áåðåçîâñüêèé,

Ñ. Ïàë³é, Ï. Ãóëàê-Àðòåìîâñüêèé òà ³í. Íà òåðèòîð³¿ Êè¿â-

ñüêî¿ àêàäåì³¿ ïîõîâàíî ãåòüìàíà Ï. Ñàãàéäà÷íîãî.

Ó ê³íö³ XVIIIíà ïî÷àòêó XIX ñò. Êè¿â ñòàâ âàæëèâèì

îïîðíèì ïóíêòîì áîðîòüáè ïðîòè àãðåñ³¿ øëÿõåòñüêî¿ Ïîëüù³

³ ñóëòàíñüêî¿ Òóðå÷÷èíè, à òàêîæ øâåäñüêèõ çàãàðáíèê³â ï³ä

÷àñ Ï³âí³÷íî¿ â³éíè.

Ó íàñòóïí³ ñòîë³òòÿ ì³ñòî çðîñòàëî (Ç åíöèêëîïåäè÷íîãî äîâ³ä-

íèêà "Êè¿â"

ÏÅÐØÀ Á²ÁË²ÎÒÅÊÀ ÍÀ ÐÓÑ²

Ñåðåä ïàìÿòîê ìèíóëîãî ó ñòàðîäàâíüîìó Êèºâ³  çíà-

ìåíèòèé àðõ³òåêòóðíèé êîìïëåêñ ÕIXVIII ñòîð³÷ Ñîô³ÿ

Êè¿âñüêà. Éîãî öåíòðàëüíà ñïîðóäà  Ñîô³éñüêèé ñîáîð,

çàêëàäåíèé â XI ñòîð³÷÷³ ç íàêàçó ßðîñëàâà íà ÷åñòü éîãî

ïåðåìîãè íàä ïå÷åí³ãàìè. Ñîáîð  íå ò³ëüêè íåïåðåâåðøå-

íèé ïàìÿòíèê ñòàðîâèííî¿ àðõ³òåêòóðè, à é ìåìîð³àë âî¿í-

ñüêî¿ ñëàâè íàøèõ ïðåäê³â.

Ïî÷èíàþ÷è ç ÷àñ³â ßðîñëàâà Ñîô³ÿ ñòàº âàæëèâèì êóëü-

òóðíèì öåíòðîì ñõ³äíîñëîâÿíñüêî¿ äåðæàâè. Ó Ñîô³éñüêî-

ìó ñîáîð³ áóâ ñâ³é ñêðèïòîð³é, à òàêîæ ïåðøà â³äîìà íàì

á³áë³îòåêà, çàêëàäåíà ßðîñëàâîì.

Ñë³ä ïàìÿòàòè, ùî äðóêàðñüêèõ âåðñòàò³â òîä³ ùå íå áóëî,

ùå íå íàñòàëè ÷àñè Ãóòåíáåðµà, Ôåäîðîâà, Ñêîðèíè. Ó ñâîº-

204

ð³äíèõ ìàéñòåðíÿõ-ñêðèïòîð³ÿõ ïðàöþâàëè ïåðåïèñóâà÷³ êíèã.

Ñêðèïòîð³¿ çâè÷àéíî îáëàäíóâàëè ïðè êíÿæîìó äâîð³, ïðè

ìîíàñòèðÿõ. À òàì, äå êíèãè ïåðåïèñóâàëèñÿ, òàì âîíè çäåá³ëü-

øîãî é çáåð³ãàëèñÿ.

Äîñèòü ÷àñòî êè¿âñüê³ êíÿç³ áóâàëè ôóíäàòîðàìè òàêèõ

á³áë³îòåê. Ïðî ßðîñëàâà ë³òîïèñåöü ïîâ³äîìëÿº: «ßðîñëàâ

æå... ëþáèâ êíèãè ³, áàãàòî ¿õ ïåðåïèñàâøè, ïîêëàâ ó öåðêâ³

ñâÿòî¿ Ñîô³¿, êîòðó ñòâîðèâ ñàì».

Ïîðòðåò êíÿçÿ, ÿêîãî çà ïðèõèëüí³ñòü äî íàóê íàðîä ïðî-

çâàâ Ìóäðèì, äèâèòüñÿ íà íàñ ³ç êàìÿíî¿ áðèëè, âñòàíîâ-

ëåíî¿ âäÿ÷íèìè íàùàäêàìè 1969 ðîêó â äâîð³ çàïîâ³äíèêà

íàïðîòè Ñîô³éñüêîãî ñîáîðó. Öåé ïàìÿòíèê ñïîðóäæåíî

íà ÷åñòü çàñíóâàííÿ ßðîñëàâîì ïåðøî¿ íà Ðóñ³ á³áë³îòåêè.

Íà êàìåí³ âèð³çüáëåíî ñëîâà ç ë³òîïèñó, ÿêèé çâåëè÷óº êíÿ-

çÿ çà òå, ùî òîé «ñ³ÿâ ó ñåðöÿõ ëþäåé êíèæí³ ñëîâà». Ó

ë³òîïèñ³ ï³äêðåñëþºòüñÿ òà «âåëèêà êîðèñòü», ÿêó äàº ëþäÿì

êíèæíå â÷åííÿ.

Íà æàëü, ìè íå çíàºìî, ÿê³ ñàìå êíèãè áóëè â á³áë³îòåö³

ßðîñëàâà, íå çíàºìî é òîãî, ÿêà äîëÿ ñï³òêàëà öå ñòàðîâèí-

íå êíèãîñõîâèùå. Îäíàê ïðî îäíó êíèãó ç ßðîñëàâîâî¿ êíè-

ãîçá³ðí³ ìîæåìî äåùî ðîçïîâ³ñòè. Éäåòüñÿ ïðî òàê çâàíå

«Ðåéìñüêå ºâàíãåë³º»  ö³êàâó ïàìÿòêó äàâíüîðóñüêî¿ ïè-

ñåìíîñò³, ïîâÿçàíó ç äàëåêèì ìèíóëèì ñëàâíîãî Êèºâà.

Íàì â³äîìî, ÿêèì âèñîêèì àâòîðèòåòîì êîðèñòóâàâñÿ äâ³ð

ßðîñëàâà Ìóäðîãî, ÿê óì³ëî íàëàãîäæóâàâ â³í äèïëîìàòè÷í³

â³äíîñèíè ç áàãàòüìà êðà¿íàìè. Ç ìîãóòíüîþ ßðîñëàâîâîþ

äåðæàâîþ íàìàãàëèñÿ ï³äòðèìóâàòè äðóæí³ ñòîñóíêè, à äåõòî

ç êîðîë³â (ÿê, íàïðèêëàä, Óãîðùèíè, Íîðâåã³¿, Ôðàíö³¿) ââà-

æàâ äëÿ ñåáå çà ÷åñòü ïîð³äíèòèñÿ ç âåëèêèì êíÿçåì. Òàê,

ðîêó 1048 ïðèáóëî ó Êè¿â ïîñîëüñòâî ôðàíöóçüêîãî êîðîëÿ

Ãåíð³õà I. Ïðîñèëè ðóêè þíî¿ êíÿç³âíè Àííè ßðîñëàâ³âíè.

Áàãàòèé ïîñàã ïîâåçëà ç ñîáîþ Àííà â äàëåêó êðà¿íó. Òà,

ÿê ðîçïîâ³äàþòü äàâí³ ïåðåêàçè, âçÿëà âîíà ç ñîáîþ ùå îäíó

êîøòîâí³ñòü  ðóêîïèñíå ªâàíãåë³º, áî âñ³ äî÷êè ßðîñëà-

âîâ³ ëþáèëè êíèãè, áóëè îñâ³÷åí³. Çáåð³ãñÿ äîêóìåíò, íà ÿêî-

ìó ôðàíöóçüêèé êîðîëü çàì³ñòü ï³äïèñó ïîñòàâèâ õðåñòèê, à

äî÷êà êè¿âñüêîãî êíÿçÿ âèâåëà ÷³òêîþ êèðèëèöåþ: «Àííà-

ðåã³íà» («Àííà-êîðîëåâà»).

Â³í÷àëàñÿ Àííà ç Ãåíð³õîì ó ñîáîð³ ì³ñòà Ðåéìñà  ñòà-

ðîäàâíüî¿ ñòîëèö³ Ôðàíö³¿. Ï³ä ÷àñ óðî÷èñòî¿ â³äïðàâè Àííà

ïîêëàëà íà îëòàð íàïèñàíå êèðèëèöåþ ªâàíãåë³º. ² â³äòîä³,

ïðîòÿãîì áàãàòüîõ â³ê³â, ôðàíöóçüê³ êîðîë³, ïîñ³äàþ÷è ïðå-

ñòîë, ïðèñÿãàëè íà öüîìó ªâàíãåë³¿, ùî éîãî â äàëåêîìó XI

ñòîð³÷÷³ ïðèâåçëà ó Ôðàíö³þ êè¿âñüêà êíÿç³âíà.

205

Öÿ êíèãà çáåðåãëàñÿ äî íàøèõ ÷àñ³â. Ó ñó÷àñíîìó âèãëÿä³

âîíà ñêëàäàºòüñÿ ç äâîõ ÷àñòèí: ïåðøà, ÿêó é ïðèâåçëà ç

ñîáîþ Àííà ßðîñëàâ³âíà, íàïèñàíà êèðèëèöåþ, äðóãà 

ãëàãîëèöåþ âæå â XIV ñòîð³÷÷³. Õòî é êîëè çàâ³ç ¿¿ äî Ôðàíö³¿,

íàâ³ùî ïðèëó÷èâ äî ïåðøîãî ªâàíãåë³ÿ, ìè ïîêè ùî íå çíàº-

ìî (Ï. Óòåâñüêà).

ÏÐÎ ÙÎ ÐÎÇÏÎÂ²ÄÀÞÒÜ ²ÌÅÍÀ

Ñåðåä îêåàíó ñë³â º äóæå áàãàòî âëàñíèõ íàçâ  çâè÷àé-

íèõ ëþäñüêèõ ³ìåí, òàêèõ, ÿê ²âàí, Ïåòðî, Ìàð³ÿ ³ ò. ä. Êóäè

âåäå ¿õí³é ðîäîâ³ä? ßêùî ãîâîðèòè ïðî òàê³ ³ìåíà, ÿê Âîëî-

äèìèð, Âñåâîëîä, Ëþáîâ, Â³ðà, Íàä³ÿ òîùî,  òóò óñå äîñèòü

ÿñíî, âîíè çðîçóì³ë³ é áåç ðîçãàäóâàííÿ. À îò ùî îçíà÷àþòü

³íø³ ³ìåíà, íå ñï³âçâó÷í³ í³ ç ÿêèìè ñëîâàìè?

Âñ³ ³ìåíà, áåçïåðå÷íî, òåæ ìàþòü ñâîþ ³ñòîð³þ, ùî áóâàº

á³ëüø àáî ìåíø çàãàäêîâîþ. Ñëîâà-³ìåíà ïðîæèëè â íàø³é

ìîâ³ äîâãå æèòòÿ, ÿêå íàë³÷óº áëèçüêî òèñÿ÷³ ðîê³â. Ïðîòå

íàðîäèëèñÿ âîíè íå íà Ðóñ³, à íà áàòüê³âùèí³ ãðåê³â, ðèì-

ëÿí òà äåÿêèõ ³íøèõ íàðîä³â.

Êîëè Ðóñü ïðèéíÿëà õðèñòèÿíñòâî, ðàçîì ç óñ³ìà ïðàâè-

ëàìè ³ çâè÷àÿìè ãðåöüêî¿ öåðêâè âîíà çàïðîâàäèëà â ñåáå

âøàíóâàííÿ òàê çâàíèõ «ñâÿòèõ»  ïðîðîê³â, ìó÷åíèê³â òà

³íøèõ ëåãåíäàðíèõ îñ³á. Êîæåí äåíü ðîêó áóâ äíåì íà ÷åñòü

ÿêîãîñü ñâÿòîãî. Êîæåí ñâÿòèé, ÿñíà ð³÷, ìàâ ñâîº ³ìÿ. Çâè-

÷àéíî, öå ³ìÿ áóëî ãðåöüêå, õî÷ ãðåêè, â ñâîþ ÷åðãó, ìîãëè

çàïîçè÷èòè éîãî ç ³íøèõ ìîâ. Âñòàíîâèâñÿ íà Ðóñ³ çâè÷àé 

äàâàòè äèòèí³ ³ìÿ òîãî ñâÿòîãî, â äåíü ÿêîãî âîíà íàðîäè-

ëàñÿ. Òàê çÿâèëèñÿ â íàñ ²âàíè, Ìèêîëè, Ãàííè, Ìàð³¿

³ ò. ä. Çÿâèëîñÿ é ñëîâî ³ìåíèíè. Òåïåð íåð³äêî òàê íàçèâà-

þòü äåíü íàðîäæåííÿ, à êîëèñü öå áóâ äåíü ïàìÿò³ ñâÿòîãî,

÷èº ³ìÿ íîñèòü òà ÷è ³íøà ëþäèíà. Äîáðå áóëî òîìó, õòî

íàðîäæóâàâñÿ â äåíü, ïîçíà÷åíèé ó öåðêîâíîìó êàëåíäàð³

çâè÷àéíèì ïðèéíÿòíèì ³ìÿì. À òî âèïàäå ÿêèé-íåáóäü Àñ-

êàëîí ÷è ²óäà  ³ çâèñÿ òàê óñå æèòòÿ.

ßê æå âñå-òàêè óòâîðèëèñÿ íàø³ ³ìåíà? Àäæå íà ñâ³òàíêó

ñâîãî ³ñíóâàííÿ âîíè, ïåâíî, ùîñü îçíà÷àëè?

Ìîâîçíàâö³ çÿñóâàëè, ùî ÷èìàëî óêðà¿íñüêèõ ³ìåí ìà-

þòü ºâðåéñüêå ïîõîäæåííÿ. Âîíè ïîòðàïèëè äî íàñ ðàçîì ³ç

õðèñòèÿíñòâîì ³ç Â³çàíò³¿. Àäæå õðèñòèÿíñüêà ðåë³ã³ÿ âè-

íèêëà ñïåðøó ñåðåä ºâðåéñüêîãî íàðîäó ó I ñòîë³òò³ íàøî¿

åðè, à âæå ïîò³ì ïîøèðèëàñü íà Ðèìñüêó ³ìïåð³þ é Â³çàí-

ò³þ. Ò³ëüêè òàì, ó ñòàðîºâðåéñüê³é ìîâ³, ö³ ³ìåíà ìîãëè é

206

ùîñü îçíà÷àòè. Ùî æ ñàìå? Ãàííà  áëàãîäàòü, Ìàð³ÿ 

âèñîêà, ï³äíåñåíà, Ãàâðèëî  ìóæ Áîæèé, Äàíèëî  ñóä

Áîæèé, Äàâèä  ëþáèé, Çàõàð  ïàìÿòü Áîæà, ²ëëÿ  ñèëà

Áîæà, Ìîéñåé (óêðà¿íñüêå Ìóñ³é)  âçÿòèé ç âîäè, Íàçàð 

ïðèñâÿ÷åíèé Áîãîâ³, Íàóì  ðàä³ñòü, Ñåìåí  ñëóõíÿíèé,

Ñàì³éëî  âèïðîøåíèé ó Áîãà, Ñîëîì³ÿ  ìèðíà, Ñåðàôè-

ìà  ïîëóìÿíà, Òàìàðà  ïàëüìà, ßê³â  õèòðóí, ßðåìà 

ïîêèíóòèé Áîãîì ³ ò. ä. Ñòàðîäàâí³ ºâðå¿ áóëè äóæå íà-

áîæí³ é íàìàãàëèñÿ â ³ìåíàõ íàéá³ëüøå âèðàçèòè ñâ³é ðåë³-

ã³éíèé äóõ.

Ðèìëÿíè æ, íà â³äì³íó â³ä íèõ, âêëàäàëè â ñâî¿ ³ìåíà çíà-

÷åííÿ ÷îãîñü áëàãîðîäíîãî, ãàðíîãî, æàäàíîãî, õî÷ ìîãëè òà-

êîæ íàçèâàòè ëþäåé ³ çà ¿õí³ìè çâè÷àéíèìè, ÷àñîì íåïðèâàá-

ëèâèìè ëþäñüêèìè ÿêîñòÿìè. Òàê, ó ëàòèíñüê³é ìîâ³ Âàëåð³é

îçíà÷àº ìóæí³é, Âàëåíòèí  çäîðîâèé, Â³êòîð  ïåðåìîæåöü,

Êèëèíà  îðëèöÿ, Êëèì  ìèëîñòèâèé, Ìàêñèì  íàéá³ëüøèé,

Ìàðòèí  ì³öíèé ó áèòâ³, Ôåë³êñ  ùàñëèâèé, Êîñòÿíòèí 

ñò³éêèé, Ëàâðåíò³é  óêâ³ò÷àíèé ëàâðàìè, Þñòèíà (Óñòÿ) 

ñïðàâåäëèâà, Ðåã³íà  öàðèöÿ ³ òàêå ³íøå. Àëå òàêîæ: Êîðí³é 

ðîãàòèé, Ìàðêî  çìàðí³ëèé, Íàòàëêà  ð³äíà, Ïàâëî ìàëèé,

Ñåâåðèí  ñóâîðèé ³ ò. ï.

Ãðåöüêèõ ³ìåí ïðèéøëî â íàøó ìîâó íàéá³ëüøå. ¯õí³é

çíà÷åííºâèé ñêëàä äóæå ð³çíîìàí³òíèé  â³ä âèñîêèõ, óðî-

÷èñòèõ çíà÷åíü ³ äî íàéçâè÷àéí³ñ³íüêèõ. Ìîæëèâî, íå âñ³

çíàþòü, ùî Àíäð³é îçíà÷àº ìóæí³é, õîðîáðèé, Àíàòîë³é 

ñõ³äíèé, Àðêàä³é ïàñòóõ, Àðòåì  çäîðîâèé, ñâ³æèé, Âàð-

âàðà  ãðóáà, äèêà, Âàñèëü  öàðñüêèé, êíÿæèé, Ãàëèíà 

í³æíà, òèõà, Ãåííàä³é  ðîäîâèòèé, Ãðèöü  ïèëüíèé, Äìèò-

ðî  íàëåæíèé çåìë³, ªâãåí  áëàãîðîäíèé, Ç³íà¿äà  áîãî-

ïîä³áíà, Çîÿ  æèòòÿ, ²ðèíà  ìèðíà, Êàòåðèíà  ìîðàëüíî

÷èñòà, Ëóêàø  ñâ³òëèé, Ìèêîëà  ïåðåìîæåöü, Íàñòÿ 

âîñêðåñëà, Îëåêñà  çàõèñíèê, ïîì³÷íèê, Îëåêñàíäð  ìóæí³é,

çàñòóïíèê, Îêñàíà  ãîñòèííà, Îëåíà  îáðàíà, Îðåñò 

ã³ðñüêèé, Ëàðèñà  ÷àéêà, Ïåòðî  êàì³íü, ñêåëÿ, Ðà¿ñà 

ëåãêà, Ñîô³ÿ  ìóäð³ñòü, Ñòåïàí  â³íîê, óâ³í÷àíèé, Òàðàñ

 áóíòàð, íåñïîê³éíèé, Òåòÿíà  âîëîäàðêà, Ôåä³ð  äàð

áîæèé, Þð³é  õë³áîðîá ³ ò. ä.

Ìîæíà áóëî á ùå ïåðåë³÷óâàòè é ïåðåë³÷óâàòè ³ìåíà, äàþ÷è

¿ì â³äïîâ³äíå òëóìà÷åííÿ, òà îáìåæèìîñÿ é òèì. Íåõàé ó ÷è-

òà÷à íå ñêëàäàºòüñÿ äóìêà, ùî íàø³ ïðåäêè ìàëè çîâñ³ì ì³çåð-

íó ê³ëüê³ñòü ñâî¿õ, ñïîêîíâ³êó âëàñíèõ ³ìåí ³ â³ääàâíà êîðèñ-

òóâàëèñÿ çàïîçè÷åíèìè. Íàñïðàâä³ æ íå áóëî òàê. Â ÿçè÷åñüê³é

Ðóñ³, äåñü ïðèáëèçíî ó VIIVIII ñòîë³òòÿõ, ëþäèíà ìîãëà çâà-

òèñÿ Ïåðâèì, àáî Âòîðóíêîþ, ÷è Òðåòÿêîì, à òî é ×åòâåðòó-

207

íåþ, Ïÿòóõîì  çàëåæíî â³ä òîãî, ÿêîþ ïî ïîðÿäêó íàðîäè-

ëàñÿ â ñ³ì¿. À êëèêàëà âîíà ñâî¿õ áðàò³â, ñåñòåð òà îäíîïëåì³í-

íèê³â Çèìîþ, Ë³òîì, Ñóáîòîþ, Ïîçíÿêîì (õòî ï³çíî íàðîäèâ-

ñÿ) òîùî. Â ò³ ÷àñè íåìîâëÿ ìîãëè íàçâàòè Æäàíîì, Áàæåíîì

 ÿêùî íà íüîãî ÷åêàëè â ñ³ì¿, Íåæäàíîì  êîëè éîãî íå

æäàëè, Ëþáèìîì ³ Ìèëþêîì  êîëè âîíî áóëî ëþáå. Äåÿê³ ç

öèõ ³ìåí, õî÷ äóæå ð³äêî, ùå çóñòð³÷àþòüñÿ é òåïåð. À ³ìÿ

Íå÷àé íàâ³òü óâ³÷íèëîñÿ â íàðîäí³é äóì³ ïðî áåçñòðàøíîãî

êîçàêà.

Íàø³ ïðåäêè áóëè çàáîáîíí³ é â³ðèëè â ìàã³÷íó ñèëó ñëî-

âà. Âîíè ãàäàëè, ùî íà äîëþ ëþäèíè ìîæå âïëèâàòè ³ìÿ.

ßêùî õîò³ëè, íàïðèêëàä, ùîá ñèí âèð³ñ ñèëüíèé ³ õîðîá-

ðèé, éîãî íàçèâàëè Ëåâîì. Öå ³ìÿ (ïî-ñó÷àñíîìó Ëåâêî) æèâå

³ äîíèí³, õî÷ âîíî íå ñïîêîíâ³÷íå ñëîâÿíñüêå. À îò Âîâêà,

Âåäìåäÿ, Ëèñà, Çàéöÿ, Ñîêîëà, Îðëà, Ùóêè ³ òàê äàë³  öèõ

³ìåí âæå í³äå íå çíàéäåø íà Óêðà¿í³. Õ³áà ùî â ðîñ³éñüê³é

êàçö³ «Ñàäêî» Ñîêîëèêîì çâóòü Ñàäêîâîãî ñèíà. À êîëèñü, ó

ñèâó äàâíèíó, âñ³ âîíè áóëè òàê³ æ çâè÷àéí³, ÿê òåïåð íàø³

ñó÷àñí³. ² âèéøëè âîíè ç óæèòêó íå òàê ëåãêî é øâèäêî. Ùå

ê³ëüêà ñòîë³òü ï³ñëÿ ïðèéíÿòòÿ õðèñòèÿíñòâà, âñóïåðå÷ äóõ³â-

íèöòâó, ðóñè÷³ íàçèâàëè ñâî¿õ ä³òåé äàâí³ìè ñëîâÿíñüêèìè

³ìåíàìè, äàþ÷è íåð³äêî äâà ³ìåí³  öåðêîâíå, îô³ö³éíå òà

ïîâñÿêäåííå. Òîä³, íàïðèêëàä, Òâîðèìèð ì³ã çâàòèñÿ îô³-

ö³éíî ßêîâîì; ìîãëè îõðåñòèòè Ìèõàéëîì, à çâàòè Ñâÿòî-

ïîëêîì. Â³äîìî, çîêðåìà, ùî êè¿âñüêèé êíÿçü Ñâÿòîñëàâ,

²ãîð³â ñèí, îô³ö³éíî çâàâñÿ Àíäð³ºì.

Çãîäîì ñòàð³ ³ìåíà ïîñòóïèëèñÿ ì³ñöåì ïåðåä íîâèìè. À

ö³ íîâ³ ïðîòÿãîì òèñÿ÷îë³òòÿ òàê ì³öíî âæèëèñÿ â íàøîìó

ïîáóò³, òàê ïåðåëèöþâàëèñÿ ñâî¿ìè çâóêàìè íà íàø ëàä, ùî

òåïåð çâó÷àòü ÿê ñïîêîíâ³÷í³ óêðà¿íñüê³.

Ïåðåñåëåííÿ ³ìåí â³äáóâàëîñÿ êîëèñü ³ â ³íø³ ìîâè, àëå

ïåðåâàæíî ç ëàòèíè, áî ³íø³ íàðîäè çàïîçè÷èëè õðèñòèÿí-

ñòâî íå ç Â³çàíò³¿, à ç Ðèìñüêî¿ ³ìïåð³¿. Òà âñå æ ó ìîâè

ïîòðàïèëè äåÿê³ îäíàêîâ³ ³ìåíà ³ ñòàëè çâó÷àòè ïî-ð³çíîìó.

Ò³ëüêè ìîâîçíàâåöü ìîæå âñòàíîâèòè, ùî, íàïðèêëàä, ñòà-

ðîºâðåéñüêå ²îõàíàí  íå ùî ³íøå, ÿê íàøå ²âàí; ó ÷åõ³â ³

ïîëÿê³â ßí, ó í³ìö³â  Éîãàí, ó ôðàíöóç³â  Æàí, â ³òàë³éö³â 

Äæîâàíí³, â ³ñïàíö³â  Õóàí, â àíãë³éö³â  Äæîí, ó â³ðìåí³â 

Îâàíåñ... Òàê ñàìî ç ³íøèìè ³ìåíàìè.

Ç óñüîãî ÿñíî: ³ìåíà íàëåæàòü äî íàéö³êàâ³øèõ æèëüö³â

ìîâè. Âîíè, ÿê ³ ³íø³ ñëîâà, ìîæóòü çàñâ³ä÷èòè ôàêòè ç æèòòÿ

íàðîäó é íàðîä³â, ÷åðåç ³ñòîð³þ ÿêèõ ðàí³øå ÷è ï³çí³øå ïðî-

éøëè (À. Ìàòâ³ºíêî).

208

Ì²ÑÒÎ ËÅÂÀ

Ïåðøå, íàéãîëîâí³øå ñëîâî, ç ÿêîãî õî÷åòüñÿ ïî÷àòè, êîëè

ïèøåø ïðî Ëüâ³â,  öå ëþáîâ.

ß ëþáëþ ñâîº ì³ñòî. Íå ëþáèòè éîãî íåìîæëèâî  öå

ì³é ä³ì, ìîº æèòòÿ, ìîÿ ïðàöÿ, ìîº íàòõíåííÿ. Ëüâ³â ùîäíÿ

â³äêðèâàºòüñÿ ìåí³ íà÷å ìóäðà êíèãà. Ïåðåãîðòàþ ¿¿ äàâí³ é

íîâ³òí³ ñòîð³íêè ³ íå ìîæó áåç ùèðî¿ ëþäñüêî¿ âäÿ÷íîñò³

äóìàòè ïðî òèõ, õòî ñïðè÷èíèâñÿ äî éîãî äðóãîãî íàðîä-

æåííÿ.

Ëüâ³â íåïîâòîðíèé  ðàíêîâèé ÷è âå÷³ðí³é, âåñíÿíèé ÷è

îñ³íí³é, ñïîëîñêàíèé ëèïíåâîþ çëèâîþ ÷è ïðèòðóøåíèé ìî-

ëîäèì ñí³æêîì, Ëüâ³â íîâèõ ñîíÿ÷íèõ ïðîñïåêò³â ³ ñòàðîâèí-

íèõ ìàéäàí³â, òàºìíè÷èõ âóëè÷îê. Ó éîãî ³ìåí³ º ùîñü áàëàä-

íî-ï³ñåííå. Òà é ñàìå ì³ñòî òâîðèëîñÿ, ìîâ ï³ñíÿ ÷è, êðàùå á

ñêàçàòè,  ïîåìà. Áóâ ìóæí³ì ³ âåëè÷íèì ¿¿ çàñï³â.

Òè, Ëüâîâå, çðîäèâñÿ â³ä ñèíîâíüî¿ ëþáîâ³ äî ð³äíî¿ çåìë³,

ùîá óòâåðäæóâàòè íà í³é ìèðíó ïðàöþ. Àëå ç ïåðøèõ äí³â

ñâî¿õ ñóäèëîñÿ òîá³ îäÿãíóòè ëèöàðñüêó îä³æ, óçÿòè äî ðóê

ùèò, àáè çàõèùàòè áàòüê³âùèíó. Íà òâî¿õ óçã³ðÿõ ³ äîëàõ,

íà ïåðåõðåñòÿõ âóëèöü ñòèíàëèñÿ â³òðè ³ñòîð³¿...

Ñåðöå äðåâíüîãî Ëüâîâà  Êíÿæà ãîðà. ¯¿ óêð³ïëåíà âåð-

øèíà äàâí³ì õðîí³ñòàì çäàâàëàñÿ òî áîéîâèì øîëîìîì, òî ñÿé-

ëèâîþ êîðîíîþ... Ñàìå çâ³äñè, òî÷í³øå  ç òåðàñ íàâêîëî

ïåðøîãî çàìêîâîãî óêð³ïëåííÿ ³ ïî÷àâ ðîñòè «ãîðîä Ëüâà».

Çàñíóâàâ éîãî êíÿçü Äàíèëî Ãàëèöüêèé, ïîñë³äîâíèê ä³ÿíü

ßðîñëàâà Îñìîìèñëà, êîòðèé, ÿê ïèñàâ àâòîð «Ñëîâà î ïîëêó

²ãîðåâ³ì», «ï³äïåð ãîðè óãîðñüê³¿ ñâî¿ìè çàë³çíèìè ïîëêàìè,

çàñòóïèâøè êîðîëåâ³ ïóòü, çà÷èíèâøè Äóíàþ âîðîòà, ìåòà-

þ÷è òÿãàð³ ÷åðåç õìàðè, ñóäè ðÿäÿ÷è ïî Äóíàþ...».

Äàíèëî Ðîìàíîâè÷ êíÿçþâàâ ó ïåðø³é ïîëîâèí³ XIII ñòî-

ë³òòÿ  â ÷àñ, êîëè Ðóñü óæå ðîçïàëàñü íà ñàìîñò³éí³ êíÿç³â-

ñòâà, à ò³, â ñâîþ ÷åðãó, ðîçäèðàëèñÿ áîÿðñüêèìè ì³æóñîáè-

öÿìè. Òà íàéñòðàøí³øîþ áóëà çàãðîçà çîâí³øíÿ  â³ä äè-

êèõ êî÷³âíèê³â, ïîëüñüêèõ ³ óãîðñüêèõ ôåîäàë³â, òåâòîíñü-

êèõ «ïñ³â-ðèöàð³â», âàòèêàíñüêèõ ñâÿòåííèê³â.

Äàíèëî Ãàëèöüêèé, çà ë³òîïèñîì «êíÿçü õîðîáðèé ³ ìóä-

ðèé», áóâ ãð³çíèì äëÿ âîðîã³â Ðóñüêî¿ çåìë³. Îäíó çà îäíîþ

â³í îòðèìóº áëèñêó÷³ ïåðåìîãè. Îñîáëèâî çâèòÿæíà  ïå-

ðåìîãà ï³ä Äîðîãè÷èíîì, äå â 1238 ðîö³ éîãî â³éñüêà ðîçãðî-

ìèëè òåâòîíñüêèõ ðèöàð³â.

Â óñ³é ªâðîï³ Äàíèëà Ðîìàíîâè÷à çíàëè ÿê äåðæàâíîãî

ä³ÿ÷à  òîíêîãî ïîë³òèêà ³ äîñâ³ä÷åíîãî äèïëîìàòà. Ï³äïè-

ñóþ÷è ì³æäåðæàâí³ óãîäè, ùî çàêð³ïëÿëè ìèð, â³í äáàâ ïðî

209

ì³öü ñâîº¿ äåðæàâè, òåðèòîð³ÿ ÿêî¿ ïðîñòÿãàëàñÿ â³ä Ïîë³ññÿ äî

Êàðïàò, â³ä Ïîíèççÿ äî Îï³ëëÿ... ² â ð³çíèõ êóòî÷êàõ çåìë³

âèðîñòàëè ì³ñòà-îáîðîíö³.

Ñòð³ìê³ óçã³ðÿ Ðîçòî÷÷ÿ äëÿ çàêëàäåííÿ Ëüâîâà âèáðàíî

ùå é òîìó, ùî òóò ñõîäèëèñÿ âèã³äí³ êàðàâàíí³ øëÿõè ç³

ñõîäó íà çàõ³ä, ³ç ï³âíî÷³ íà ï³âäåíü. Ìàéáóòíº ì³ñòî Äàíè-

ëî âèð³øèâ íàçâàòè ³ìåíåì óëþáëåíîãî ñèíà Ëåâà.

Íà ì³ñö³, äå âèðîñòàâ Ëüâ³â, ç äàâí³õ-äàâåí ñåëèëèñÿ ëþäè:

ïîëþâàëè â íàâêîëèøí³õ ïóùàõ, ðîçêîð÷îâóâàëè ë³ñè, îá-

ðîáëÿëè é çàñ³âàëè ïîëÿ. Ó íàçâàõ íàâêîëèøí³õ ñ³ë, ð³÷îê,

óðî÷èù ùå é ñüîãîäí³ ÷óºòüñÿ â³äãîì³í íåñïîê³éíîãî æèòòÿ

íàøèõ ïðåäê³â-ñëîâÿí. Ëüâ³âñüêà çåìëÿ ÷àñ â³ä ÷àñó áåðåæ-

íî âèíîñèòü íà ñâîþ ïîâåðõíþ òî çàäèìëåí³ óëàìêè ãëèíÿ-

íî¿ êîð÷àãè, òî êàëèíîâî-ïðîçîð³ íàìèñòèíè. Çíåíàöüêà

çáëèñíå íà âîãê³é ñò³í³ ðîçêîïó ñêëÿíèé áðàñëåò, ñÿéíå ñòà-

ðîâèííà ìîíåòà ç êàðáîâàíèì çîáðàæåííÿì ëåâà, ìàéíå

êðèëî êàçêîâîãî ãðèôîíà ç ïîëèâÿíî¿ êàõë³, à òî ëÿæå íà

äîëîíþ òîíêå áðîíçîâå ïèñàëî. Ö³ çíàõ³äêè  íå ìåíø äî-

ðîã³, í³æ âèöâ³ë³ â³ä ÷àñó ñëîâà íà ïåðãàìåíò³ Ãàëèöüêî-

Âîëèíñüêîãî ë³òîïèñó.

Ïåðåãîðí³ìî éîãî ñòîð³íêè, çâåðí³ìî óâàãó íà çàïèñ ï³ä

1256 ðîêîì *... Òîãî ðîêó íàâåñí³ ãîð³â êíÿæèé Õîëì. Ïî-

æåæà, ÿê çàçíà÷àº ë³òîïèñåöü, áóëà òàêà âåëèêà, ùî «íàâ³òü

³ çî Ëüâîâà äèâëÿ÷èñü, áóëî âèäíî ¿¿ ïî áåëçüêèõ ïîëÿõ îä

ïàëàõêîò³ííÿ ñèëüíîãî ïîëóìÿ». Ï³äåìî çà öèì ïîåòè÷íèì

ïåðåá³ëüøåííÿì  ³ óÿâèìî íàïðóæåí³ñòü íà îáëè÷÷ÿõ êíÿ-

æèõ âî¿í³â, ùî íåñóòü âàðòó íà âåæàõ-áóäèëüíèöÿõ, â³äñâ³ò

ïîëóìÿ íà îáëè÷÷ÿõ ìàéñòð³â, êíèæíèê³â, ë³òîïèñö³â. Ïðî

ùî äóìàëè âîíè? Ïðî ñâîº íåõèòðå ìàéíî ÷è ïðî ñêàðáè

áåçö³íí³  ñóâî¿ ïåðãàìåíò³â, âèòîí÷åíå ð³çüáëåííÿ ñòðóí-

êèõ êàï³òåëåé ³ ñîêîâèò³ ðîçïèñè ôðåñîê?

Íàéäàâí³ø³ îïèñè òà íàéñó÷àñí³ø³ àðõåîëîã³÷í³ äîñë³-

äæåííÿ ñòâåðäæóþòü, ùî êíÿæèé çàìîê, ï³ä çàõèñòîì ÿêîãî

ðîçðîñòàëîñÿ ì³ñòî, áóâ ì³öíî óêð³ïëåíîþ òâåðäèíåþ. Ëåâ

Äàíèëîâè÷  â³ðíèé ïîì³÷íèê áàòüêà, âèäíî, äîáðå äáàâ

ïðî ñâ³é ìàéáóòí³é óä³ë, áî éîãî ä³ÿííÿ ÿê ì³ñòîáóä³âíèêà

ñëàâëÿòüñÿ â ñåðåäíüîâ³÷íèõ ë³òîïèñàõ.

Ç ïëèíîì ÷àñó ãîðäî çä³éìàëèñÿ â íåáî ñòð³ìê³ øïèë³,

âèðîñòàëè á³ëîêàìÿí³ ñïîðóäè, ùî, õî÷ ³ òüìÿí³ëè â³ä ÷àñó,

íàâ³êè çáåðåãëè òåïëî ðóê ëüâ³âñüêèõ áóä³âíè÷èõ. Ïîì³æ

ïàãîðáàìè, íàä ÷èñëåííèìè ïîòîêàìè, ÿê³ ïðèéìàëà â ñâîº

ðóñëî ïîâíîâîäà Ïîëòâà, êðàñóâàëèñÿ ïîëÿ é âèíîãðàäíè-

êè, ³ ïîáëèçüê³ ë³ñè, ìîâ äîðîãîö³ííèé ïåðñòåíü, îòî÷óâàëè

ì³ñòî.

* Ïåðøà çãàäêà ïðî ì³ñòî.

210

Êðàñà òà áàãàòñòâî êðàþ íå äàâàëè ñïîêîþ ñóñ³äàì 

ïîëüñüêèì ôåîäàëàì. Ïåðø³ ñïðîáè çàãàðáàòè ì³ñòî êîðîëü

Êàçèìèð III ðîáèòü ó 1340 ðîö³. Äîâ³äàâøèñü ïðî ïåðåä÷àñ-

íó ñìåðòü îñòàííüîãî ðóñüêîãî êíÿçÿ Þð³ÿ, â³í îòî÷óº ³ çà-

õîïëþº ì³ñòî: íå ÷åêàëè ëüâ³âÿíè â³ðîëîìíîãî íàïàäó. Àëå

ïåðåìîãà Êàçèìèðà III áóëà êîðîòêî÷àñíîþ. Áîÿðèí Äìèò-

ðî Äåòüêî ñòàº íà ÷îë³ ïîâñòàííÿ ïðîòè îêóïàíò³â. Ò³êàþ÷è,

âîíè ñïàëèëè Ëüâ³â, ³, ÿê ïèøå ïîëüñüêèé ³ñòîðèê XV ñò.

ßí Äëóãîø, êîðîëü «çàáðàâ ñîá³ çíàéäåí³ â çàìêàõ âåëèêî¿

âàðòîñò³ ñêàðáè, ÿê³ çäàâíà íàëåæàëè ðóñüêèì êíÿçÿì, 

çîëîòî, ñð³áëî, ïåðëè, äîðîã³ êàìåí³ ³ êëåéíîäè, çîêðåìà

äâà çîëîò³ õðåñòè, äâ³ êîðîíè, îçäîáëåí³ äîðîãèìè êàìåíÿ-

ìè ³ ïåðëàìè âåëè÷åçíî¿ âàðòîñò³, à òàêîæ øàòðî ³ äóæå ïèø-

íå êð³ñëî, îçäîáëåíå äîðîãîö³ííèìè êàìåíÿìè». Òèì êð³ñëîì

áóâ êíÿæèé òðîí.

×åðåç äåâÿòü ðîê³â ïîëüñüê³ ôåîäàëè çíîâó çàõîïèëè

ì³ñòî. Àëå çëàìàòè äóõ ïðîòåñòó, äóõ â³ðíîñò³ ì³ñöåâîãî íà-

ñåëåííÿ äàâíüîðóñüê³é ñï³ëüíîñò³, òðàäèö³ÿì, çâè÷àÿì ³ ìîâ³

ïðåäê³â íå çìîãëè  â³í ïàëàõêîò³òèìå íåçíèùåííèì ïîëó-

ìÿì ïðîòÿãîì ñòîë³òü...

À òèì ÷àñîì øëÿõòà «óòâåðäæóºòüñÿ», ñï³øíî ñïðîâàäæóº

ñþäè êóïö³â ³ ìîíàõ³â...Òàê, ó 1469 ðîö³ ç äàëåêî¿ Âåðîíè

ïðèáóâàþòü äî Ëüâîâà ìîíàõè ç îðäåíó áåðíàðäèí³â.

Âîíè áóäóþòü êàïëè÷êó ³ ñêðîìíó îáèòåëü. Êàïëè÷êó

ðóñèíè ñïàëèëè ³ õîò³ëè âèïîëîøèòè ç ì³ñòà öèõ «áðàò³â âî

õðåñò³». Íå âäàëîñÿ... Ìèíå ï³âòîðà ñòîë³òòÿ, áåðíàðäèíö³

íà ì³ñö³ îáèòåë³ ñïîðóäÿòü ïîìïåçíèé êîñòüîë, à íà ì³ñö³

êàïëè÷êè çâåäóòü âåëåòåíñüêèé ìîíàñòèð, îòî÷àòü âåñü êîì-

ïëåêñ ãð³çíèìè, íåïðèñòóïíèìè ìóðàìè, îä ÿêèõ, íåìîâ

ãîð³õè, â³äáèâàòèìóòüñÿ ÷àâóíí³ ÿäðà. À òàêèõ «òâåðäèíü â³ðè»

ó Ëüâîâ³ çâîäèëîñÿ ÷èìàëî. ² âîäíî÷àñ òå, ùî áóëî çëåë³ÿíî

òàëàíòîì, ðîçóìîì ³ íàòõíåííÿì íàøèõ ïðåäê³â-ðóñè÷³â,

íåìèëîñåðäíî çíèùóâàëîñü àáî ïåðåáóäîâóâàëîñü. Æîðñòî-

êà ïîñë³äîâí³ñòü îêóïàíò³â: Ëüâ³â çãîäîì îáëÿãàòèìóòü îðäè

êðèìñüêèõ òàòàð, îáñòð³ëþâàòèìóòü ñåðåäì³ñòÿ ïîòóæí³

øâåäñüê³ ìîðòèðè; ï³çí³øå, ï³ä ÷àñ ìàñîâèõ âèñòóï³â ó 1848

ðîö³, àâñòð³éñüêà àðòèëåð³ÿ îáðóøèòü íà ì³ñòî íèù³âíèé

âîãîíü, ó ÿêîìó ãèíóòèìóòü ëþäè, á³áë³îòåêè, àðõ³âè, ñòàðî-

âèíí³ ç³áðàííÿ âèòâîð³â ìèñòåöòâà. Ìèíå ùå îäíå ñòîë³òòÿ 

³ íà ñâ³òàíêó 22 ÷åðâíÿ 1941 ðîêó íà óêðà¿íñüêèé Ëüâ³â óïà-

äóòü ïåðø³ ôàøèñòñüê³ áîìáè. Òà ùîðàçó, ïåðåæèâøè æîð-

ñòîêå ëèõîë³òãÿ, â³í çíîâó âîñêðåñàâ ç ðóéíàö³¿ ³ ïîïåëó,

çíîâó îçèâàâñÿ ãîìîíîì âóëèöü ³ ìàéäàí³â (Ð. Ëóáê³âñüêèé).