Терлак З., Сербеньска О. Украинский язык для начинающих

Подождите немного. Документ загружается.

211

ßÊ ÍÀÐÎÄÈËÈÑß ÑËÀÂÍÎÇÂ²ÑÍ² «ÇÀÏÎÐÎÆÖ²»

Ì³æ Ä. ². ßâîðíèöüêèì òà ². Þ. Ðºï³íèì ùå çäàâíà ñêëà-

ëàñü òåïëà é ñåðäå÷íà äðóæáà. Çóñòð³÷³ é ëèñòóâàííÿ ì³æ íèìè

òðèâàëè ñîðîê ÷îòèðè ðîêè. Çáåðåãëîñÿ 60 ëèñò³â ². Þ. Ðºï³íà

äî Ä. ². ßâîðíèöüêîãî ³ 30 ëèñò³â Ä. ². ßâîðíèöüêîãî äî

².Þ. Ðºï³íà. Ëèñòè ö³  íåçâè÷àéí³: â íèõ áàãàòî ö³êàâîãî

ìàòåð³àëó ïðî æèòòºâèé ³ òâîð÷èé øëÿõ äâîõ ïðèÿòåë³â. ¯õ

ïë³äíà äðóæáà, ùî ïåðåðîñëà â ùèð³ é ñåðäå÷í³ âçàºìèíè,

ìàº ñâîþ ö³êàâó ³ñòîð³þ.

ßâîðíèöüêèé, ÿê â³äîìî, áóâ çåìëÿêîì âåëèêîãî õóäîæ-

íèêà. Îáèäâà âîíè íàðîäèëèñÿ é âèðîñëè íà Õàðê³âùèí³.

Àëå âïåðøå çóñòð³ëèñÿ â Ïåòåðáóðç³ 1887 ðîêó. Òóò ùîðîêó

ñâÿòêóâàëè ð³÷íèöþ Ò. Ã.Øåâ÷åíêà, íà ÿêó çáèðàëîñü óêðà¿í-

ñüêå çåìëÿöòâî. Ñâÿòêóâàëè ð³÷íèöþ é öüîãî ðîêó. Êîëè

Äìèòðî ²âàíîâè÷ ïðèáóâ íà âå÷³ðêó, Ðºï³í, ïîáà÷èâøè ìî-

ëîäîãî ³ñòîðèêà, ï³ä³éøîâ, ³ âîíè ì³öíî ïîòèñíóëè îäèí

îäíîìó ðóêè. Ïîò³ì ñ³ëè ïîðÿä, ³ ì³æ íèìè çàâÿçàëàñÿ ùèðà

é íåâèìóøåíà ðîçìîâà. Ãîâîðèëè ïðî Óêðà¿íó, Çàïîð³çüêó

Ñ³÷, ðîçïèòóâàëè îäèí îäíîãî, õòî íàä ÷èì ïðàöþº.

Ïðèâîäîì äî ðîçìîâè é çíàéîìñòâà áóâ ëèñò çàïîðîçü-

êèõ êîçàê³â äî òóðåöüêîãî ñóëòàíà. Ðºï³í ñêàçàâ ßâîðíèöü-

êîìó, ùî íàäóìàâ íàìàëþâàòè çàïîðîæö³â, êîëè âîíè ç³áðà-

ëèñÿ íà ðàäó é ñêëàäàþòü â³äïîâ³äü òóðåöüêîìó ñóëòàíîâ³ íà

éîãî ãð³çíèé íàêàç ïðèïèíèòè íàñêîêè íà Êðèì.

Âïåðøå ïðî öåé ñì³õîòâîðíèé ëèñò çàïîðîæö³â Ðºï³í

ïî÷óâ 1878 ðîêó â ìàëüîâíè÷îìó ìàºòêó Àáðàìöåâî ï³ä

Ìîñêâîþ, ÿêèé íàëåæàâ Ñàâ³ Ìàìîíòîâó, ùî äóæå êîõàâñÿ

â ìèñòåöòâ³.

Äî ãîñòèííîãî ãîñïîäàðÿ ÷àñòî çáèðàëèñÿ òàëàíîâèò³

ïèñüìåííèêè, â÷åí³, õóäîæíèêè, àðòèñòè. Ââå÷åð³ âîíè ö³êà-

âî ðîçìîâëÿëè ïðî ìèñòåöòâî, ñï³âàëè, ãðàëè, ÷èòàëè ñâî¿

òâîðè. Ñàìå òóò Ðºï³í ³ ïî÷óâ ïðî ëèñòà çàïîðîæö³â äî ñóë-

òàíà. Â³í îäðàçó æ óÿâèâ ñîá³ öþ ñöåíó, óÿâèâ òîé ãîìåðè÷-

íèé ðåã³ò â³ä äîøêóëüíèõ, ñîëîíèõ äîòåï³â ³ îë³âöåì íàðè-

ñóâàâ çàïîðîæö³â, ùî çàõîäÿòüñÿ â³ä ðåãîòó.

²äåþ õóäîæíèêà  óâ³÷íèòè çàïîðîæö³â íà ïîëîòí³ 

ãàðÿ÷å ï³äòðèìàëè éîãî äðóç³. Ðºï³í ç þíèì õóäîæíèêîì

Â. Ñºðîâèì ïîìàíäðóâàâ íàâåñí³ 1880 ðîêó íà Çàïîðîææÿ,

ùîá íà âëàñí³ î÷³ ïîáà÷èòè ì³ñöÿ Ñ³÷³, ç³áðàòè ïîòð³áíèé

ìàòåð³àë òà â³äøóêàòè ïîì³æ óêðà¿íöÿìè õàðàêòåðíèõ òèï³â

äëÿ ñâîãî ìàëþíêà.

Âîñåíè 1880 ðîêó Ðºï³í ïîâåðíóâñÿ äî Ìîñêâè. Òîä³ æ

òàêè, â æîâòí³, äî íüîãî â ìàéñòåðíþ çàéøîâ Ë. Ì. Òîë-

ñòîé. Öåé â³çèò äàâ õóäîæíèêîâ³ íîâèé íàïðÿì ó éîãî ìàëþí-

212

êó. Îãëÿíóâøè «Çàïîðîæö³â», Òîëñòîé ïîì³òèâ, ùî öåé ìàëþ-

íîê ïîêè ùî ÿâëÿº ñîáîþ ò³ëüêè åòþä, íåâåëè÷êèé õóäîæí³é

òâ³ð, ÿêèé â³äîáðàæàº âèïàäêîâèé åï³çîä ç æèòòÿ çàïîðîæö³â.

Íàñïðàâä³ æ çàäóì ïîâèíåí áóòè íàáàãàòî øèðøèé: öåé òâ³ð,

íà äóìêó Òîëñòîãî, ìàº áóòè á³ëüø çíà÷óùèì. Òðåáà, ùîá

áóëà â³äáèòà ãîëîâíà äóìêà õóäîæíèêà-ðåàë³ñòà: âèñîêå ïî-

÷óòòÿ íàö³îíàëüíî¿ ã³äíîñò³ é ãîðäîñò³, íåïåðåìîæíèé çàïî-

ðîçüêèé äóõ, éîãî ñèëà.

Ðîçóìí³ é ñïðàâåäëèâ³ çàóâàæåííÿ Òîëñòîãî çìóñèëè

Ðºï³íà çàäóìàòèñÿ. Õóäîæíèê ñïðèéíÿâ ¿õ ³ç ùèðîþ âäÿ÷í³ñ-

òþ ³ çðàçó æ óçÿâñÿ ïåðåðîáëÿòè åñê³ç. Â³í çá³ëüøóº éîãî

ôîðìàò, çá³ëüøóº ÷èñëî ä³éîâèõ îñ³á, ïåðåñòàâëÿº îêðåì³

ïîñòàò³, ñòâîðþº âðàæåííÿ âåëèêèõ çáîð³â êîçàê³â.

Åñê³ç ö³º¿ êàðòèíè õóäîæíèê óæå íàìàëþâàâ, àëå äëÿ âå-

ëèêîãî ïîëîòíà éîìó ùå áàãàòî ÷îãî áðàêóâàëî. Êð³ì òîãî,

â³í ïîáîþâàâñÿ êðèòèêè òàêîãî çíàâöÿ Çàïîðîçüêî¿ Ñ³÷³, ÿê

ßâîðíèöüêèé.

Ðºï³í çàïðîñèâ Äìèòðà ²âàíîâè÷à äî ñåáå, ùîá ïîêàçàòè

éîìó åñê³ç ìàéáóòíüî¿ êàðòèíè. ×åðåç äåÿêèé ÷àñ Äìèòðî

²âàíîâè÷ ïðèéøîâ äî ìàéñòåðí³ Ðºï³íà.

Ïåðøà çóñòð³÷ ó ìàéñòåðí³ õóäîæíèêà, ïðî ÿêó âîíè íà-

ïåðåä óìîâèëèñÿ, õâèëþâàëà îáîõ: ßâîðíèöüêîìó, çàêîõà-

íîìó â çàïîðîæö³â, õîò³ëîñÿ ñêîð³øå ïîáà÷èòè åñê³ç, à Ðºï³íó

íå òåðï³ëîñÿ ä³çíàòèñÿ, ùî æ ñêàæå çíàâåöü Çàïîðîçüêî¿

Ñ³÷³? ×è íå îñóäèòü åñê³ç êàðòèíè? Ïîáîþâàííÿ áóëè ìàðí³.

Ç ïåðøîãî æ ïîãëÿäó êàðòèíà ßâîðíèöüêîìó ñïîäîáàëàñÿ.

Â³í ùèðî çàõîïèâñÿ, õâàëèâ àâòîðà çà âäàëèé ñþæåò, çà éîãî

÷óäîâèé çàäóì.

Äìèòðî ²âàíîâè÷ çàïðîïîíóâàâ Ðºï³íó âñå, ùî ïîòð³áíå

áóëî äëÿ ö³º¿ êàðòèíè: êíèãè ç ³ñòîð³¿ çàïîðîçüêèõ êîçàê³â,

ñâîþ êîëåêö³þ çáðî¿, æóïàíè, ÷îáîòè, ëþëüêè, ñóë³þ ç ãîð³ë-

êîþ, ÿêó âèêîïàâ ó çàïîðîçüê³é ìîãèë³, íàâ³òü ÷åðåï, çíàé-

äåíèé íà ×îðòîìëèöüê³é Ñ³÷³. Â³ääàâ òàêîæ ôîòîçí³ìêè çà-

ïîðîçüêîãî ïðàïîðà, ñòàðèõ êàðòèí ³ Äí³ïðîâèõ ïîðîã³â, ôîòî

íàùàäê³â çàïîðîæö³â äí³ïðîâñüêèõ ëîöìàí³â. Àëå öèì íå

îáìåæèâñÿ çàâçÿòèé ³ñòîðèê. Â³í áàãàòî ïðèâîäèâ äî õóäîæ-

íèêà ñâî¿õ çåìëÿê³â òà çíàéîìèõ ïðîòîòèï³â, ÿê³ ïîçóâàëè

éîìó ï³ä ÷àñ ñòâîðåííÿ êàðòèíè. ¯õ ïîñòàò³ é ðèñè îáëè÷÷ÿ

ñêèäàëèñÿ íà çàïîðîçüêèõ êîçàê³â. Öå áóëà íàéãîëîâí³øà é

íàéäîðîæ÷à äîïîìîãà Ðºï³íó.

²ëëÿ Þõèìîâè÷ ãàðÿ÷å âçÿâñÿ çà ðîáîòó. Ïðàöþâàâ â³í

íàä «Çàïîðîæöÿìè» ïîíàä 12 ðîê³â (ç 1880 ïî 1891). Íà âå-

ëèêîìó ïîëîòí³ îäíà çà îäíîþ çÿâëÿëèñÿ âñå íîâ³ é íîâ³

êîçà÷³ ïîñòàò³. Âîíè çäàâàëèñÿ Äìèòðîâ³ ²âàíîâè÷ó ïðåêðàñ-

213

íèìè, à õóäîæíèê çàïåâíÿâ, ùî äî íèõ òðåáà ùå «òðîõè äîòîð-

êíóòèñÿ ïåíçëåì».

Êàðòèíó ùå áóëî íå çàê³í÷åíî, ÿê äî ßâîðíèöüêîãî ïðèé-

øîâ Ðºï³í. Öå áóëî ïåðåä Ð³çäâîì. Âäàðèëè âåëèê³ ìîðîçè.

 À ÿ äî âàñ!  çâåðíóâñÿ Ðºï³í.

 Ùî ñòàëîñÿ?

 ¯äüìî äî ìåíå! ß õî÷ó ïîñàäèòè âàñ íà êàðòèí³ çà ïè-

ñàðÿ.

 ²ëëÿ Þõèìîâè÷, ÿ í³äå íå ëþáëþ âèñòàâëÿòè ñåáå íà-

ïîêàç.

 Í³, í³! ß â³ä âàñ íå â³äñòàíó! Êîìó æ áóòè ïèñàðåì, ÿê

íå âàì?

ßâîðíèöüêèé äîâãî îïèðàâñÿ, àëå ï³ä ê³íåöü çãîäèâñÿ, ³

âîíè ïî¿õàëè äî Ðºï³íà. Ìàéñòåðíÿ õóäîæíèêà â òîé ÷àñ áóëà

íà ÷åòâåðòîìó ïîâåðñ³, ï³ä ñêëÿíîþ ïîêð³âëåþ. Êîëè âîíè

ââ³éøëè, ²ëëÿ Þõèìîâè÷ ãëÿíóâ íà ßâîðíèöüêîãî é ñêàçàâ:

 Ùî öå âè òàêèé ïîõìóðèé?

 Â äîðîç³ ïðîìåðç.

Òîä³ Ðºï³í âèéøîâ ó ñóñ³äíþ ê³ìíàòó, âèí³ñ çâ³äòè ÿêèéñü

æóðíàë ç³ ñì³øíèìè êàðèêàòóðàìè é ïîêëàâ íà ñò³ë ïåðåä ßâîð-

íèöüêèì. Òîé ãëÿíóâ íà ÿêóñü êàðèêàòóðó é ïîñì³õíóâñÿ.

 Ñòðèâàé, ñòðèâàé! Îñü öåé âèðàç ìåí³ é ïîòð³áíèé!

Íå ìèíóëî é ãîäèíè, ÿê íà êàðòèí³ ßâîðíèöüêèé óæå

ñèä³â çà ñòîëîì ó ðîë³ ñ³÷îâîãî ïèñàðÿ.

Ïèñàð  îäíà ç öåíòðàëüíèõ ïîñòàòåé êàðòèíè. Éîãî

ëóêàâà ïîñì³øêà ïðîá³ãàº ïî âñüîìó îáëè÷÷³, óòâîðþþ÷è

ëåäü ïîì³òí³ çìîðøêè á³ëÿ î÷åé ³ íåãëèáîê³ ÿìî÷êè êîëî

ù³ëüíî ñòóëåíèõ ãóá. Ç óñüîãî âèäíî, ùî öå îñîáà õèòðà ³,

ÿê êàæóòü, ñàì ñîá³ íà óì³. Ïèñàð äîáðå ÷óº âñ³ ö³ êðóò³

äîòåïè é óùèïëèâ³ äîøêóëüí³ ñëîâà, ÿê³ éîìó äèêòóþòü, àëå

â³í íå êâàïèòüñÿ ïèñàòè ¿õ íà ïàïåð³ äîâãèì ãóñÿ÷èì ïåðîì.

Öÿ ³ñòîðè÷íà êàðòèíà íåëåãêî äàâàëàñÿ õóäîæíèêîâ³.

Ðºï³í äîâãî ïðàöþâàâ íàä êîæíîþ ïîñòàòòþ, ðîêàìè âèíî-

øóþ÷è â ñâî¿é äóø³ îêðåì³ îáðàçè. ²íêîëè äëÿ ÿêî¿ñü âèðàç-

íî¿ ïîñòàò³ éîìó ïîòð³áí³ áóëè íå îäèí, à äâà-òðè òèïè íà-

òóðíèê³â, ùîá ç îäíîãî âçÿòè âèðàç îáëè÷÷ÿ, çð³ñò, à ç äðó-

ãîãî  î÷³, ç òðåòüîãî  ïðîíèçëèâèé ïîãëÿä, âåëèê³ âóñè-

ùà, óñì³øêó òîùî. Òàê áóëî ç ãîëîâíèì ãåðîºì  Ñ³ðêîì.

Ïîðòðåòà ²âàíà Ñ³ðêà íå çáåðåãëîñÿ, òîìó Ðºï³í ìóñèâ ïðî-

ÿâèòè ñâîþ òâîð÷ó ôàíòàç³þ. Äîâãî â³í øóêàâ ï³äõîæó ëþ-

äèíó äëÿ Ñ³ðêà. ² îñü íàâåñí³ 1899 ðîêó Ðºï³íó ïîùàñòèëî.

Â³í çóñòð³âñÿ ç ãåíåðàëîì Ì. ². Äðàãîìèðîâèì. Êîëè âïåð-

øå éîãî ïîáà÷èâ, Ðºï³í àæ âèãóêíóâ: «Æèâèé Ñ³ðêî!». Äàë³

íàâêîëî Ñ³ðêà ãðóïóâàëèñÿ âñ³ ³íø³ ïåðñîíàæ³.

Ñëàâà «Çàïîðîæö³â» îáëåò³ëà âñþ Ðîñ³þ, ïåðåéøëà é êîð-

äîíè. Íà âèñòàâêàõ ó ×èêàãî, Áóäàïåøò³, Ìþíõåí³, Ñòîê-

ãîëüì³ êàðòèíà ìàëà âåëèêèé óñï³õ.

«Çàïîðîæö³»  îäèí ç íàéïîïóëÿðí³øèõ òâîð³â Ðºï³íà.

Ó «Çàïîðîæöÿõ» áëèñêó÷å ïîêàçàíî âîëåëþáíèé õàðàêòåð,

ùèðó äóøó é íåïîê³ðí³ñòü ñ³÷îâîãî êîçàöòâà. Àâòîð êàðòè-

íè ï³äêðåñëþâàâ, ùî æîðñòîêà ðåàêö³ÿ öàðñüêî¿ Ðîñ³¿ íå

ñì³º ãíîáèòè âîëåëþáí³, àëå ïîíåâîëåí³ íàðîäè ³ìïåð³¿.

«Í³õòî â ñâ³ò³ íå â³ä÷óâàº òàê âîëþ, ð³âí³ñòü ³ áðàòåðñòâî, 

ïèñàâ ñâîãî ÷àñó Ðºï³í Ñòàñîâó.  Âñå ñâîº æèòòÿ çàïî-

ðîæö³ çàëèøàëèñÿ â³ëüíèìè é í³êîìó íå êîðèëèñÿ. Íåõàé

öå áóäå é ãëóìëèâà êàðòèíà, ÿ âñå-òàêè íàïèøó».

Äìèòðî ²âàíîâè÷ ßâîðíèöüêèé ãîâîðèâ Ðºï³íó:

 Ëþáèé ³ äîðîãèé ²ëëÿ Þõèìîâè÷! Âè çðîáèëè âåëèêó

÷åñòü íàøèì ïðåäêàì çàïîðîçüêèì êîçàêàì, à ðàçîì ç íèìè

é íàì òèì, ùî çîáðàçèëè ¿õ íà ïðåêðàñí³é êàðòèí³ «Çàïî-

ðîæö³». Õòî á íàñ çíàâ äî âàøî¿ êàðòèíè? Í³õòî. Ìè äî òîãî

áóëè ìàëåíüê³  ïðè çåìë³, à òåïåð ñòàëè âèùå íà ãîëîâè!

Íèçåíüêî âêëîíÿþñÿ âàì ³ ùèðî äÿêóþ!.. (². Øàïîâàë).

215

ÓÊÐÀ¯ÍÑÜÊ² Ï²ÑÍ²

ÎÉ ÍÀ ÃÎÐ² ÒÀ ÆÅÍÖ² ÆÍÓÒÜ

Îé íà ãîð³ òà æåíö³ æíóòü, (2)

À ïîï³ä ãîðîþ,

ßðîì-äîëèíîþ,

Êîçàêè éäóòü.

Ãåé, äîëèíîþ,

Ãåé, øèðîêîþ

Êîçàêè éäóòü!

Ïîïåðåäó Äîðîøåíêî, (2)

Âåäå ñâîº â³éñüêî,

Â³éñüêî çàïîð³çüêå,

Õîðîøåíüêî.

Ãåé, äîëèíîþ,

Ãåé, øèðîêîþ,

Õîðîøåíüêî!

À ïîçàäó Ñàãàéäà÷íèé, (2)

Ùî ïðîì³íÿâ æ³íêó

Íà òþòþí òà ëþëüêó,

Íåîáà÷íèé,

Ãåé, äîëèíîþ,

Ãåé øèðîêîþ,

Íåîáà÷íèé!

«Ãåé, âåðíèñÿ, Ñàãàéäà÷íèé! (2)

Â³çüìè ñâîþ æ³íêó,

Â³ääàé òþòþí-ëþëüêó,

Íåîáà÷íèé!

Ãåé, äîëèíîþ,

Ãåé, øèðîêîþ,

Íåîáà÷íèé!»

Ìåí³ ç æ³íêîþ íå âîçèòüñÿ! (2)

À òþòþí òà ëþëüêà

Êîçàêó â äîðîç³

Çíàäîáèòüñÿ!

Ãåé, äîëèíîþ,

Ãåé, øèðîêîþ,

Çíàäîáèòüñÿ!

Ãåé, õòî â ë³ñ³, îçîâèñÿ! (2)

Òà âèêðåøåì âîãíþ,

Òà çàïàëèì ëþëüêó,

Íå æóðèñÿ!

Ãåé, äîëèíîþ,

Ãåé, øèðîêîþ,

Íå æóðèñÿ!»

ÎÉ Ó ÏÎË² ÒÐÈ ÊÐÈÍÈ×ÅÍÜÊÈ

Îé ó ïîë³ òðè êðèíè÷åíüêè,

Ëþáèâ êîçàê òðè ä³â÷èíîíüêè:

×îðíÿâóþ òà á³ëÿâóþ,

Òðåòþ ðóäó òà ïîãàíóþ.

«Ùî ÷îðíÿâó â³ä äóø³ ëþáëþ,

Äî á³ëÿâî¿ çàëèöÿþñÿ,

À ç ðóäîþ, ïðåïîãàíîþ,

Ï³äó, ìàáóòü, ðîçïðîùàþñÿ».

«×è ÿ òîá³ òà é íå êàçàëà,

ßê ñòîÿëè ï³ä ñâ³òëèöåþ:

Íå ¿äü, íå ¿äü òà é ó Êðèì ïî ñ³ëü,

Áî çàñòàíåø ìîëîäèöåþ».

«Ëþáèâ ÿ òåáå ä³â÷èíîþ,

Ëþáèòèìó é ìîëîäèöåþ,

À ùå áóäó õî÷ ñ³ì ë³ò æäàòè,

Ïîêè ñòàíåø óäîâèöåþ».

×è âñ³ æ ò³¿ òà ñàäè öâ³òóòü,

Ùî âåñíîþ ðîçâèâàþòüñÿ,

×è âñ³ æ ò³¿ òà é â³í÷àþòüñÿ,

Ùî ëþáëÿòüñÿ òà êîõàþòüñÿ?

Ïîëîâèíà òèõ ñàä³â öâ³òå,

Ïîëîâèíà ðîçâèâàºòüñÿ, 

Îäíà ïàðà òà â³í÷àºòüñÿ,

À äðóãàÿ ðîçëó÷àºòüñÿ.

216

Ì²ÑßÖÜ ÍÀ ÍÅÁ²

Ì³ñÿöü íà íåá³, ç³ðîíüêè ñÿþòü, Ï³ñíÿ òà ìèëà, ï³ñíÿ òà ëþáà

Òèõî ïî ìîðþ ÷îâåí ïëèâå. Âñå ïðî êîõàííÿ, âñå ïðî ëþáîâ,

Â ÷îâí³ ä³â÷èíà ï³ñíþ ñï³âàº, ßê ìè ëþáèëèñü òà é ðîç³éøëèñÿ,

À êîçàê ÷óº, ñåðäåíüêî ìðå. Òåïåð ç³éøëèñÿ íàâ³êè çíîâ.

Îé, î÷³, î÷³, î÷³ ä³âî÷³,

Òåìí³, ÿê í³÷êà, ÿñí³, ÿê äåíü.

Âè æ ìåíå, î÷³, êîõàòü íàâ÷èëè,

Äå æ âè íàâ÷èëèñü çâîäèòü ëþäåé?

ÏÎÂ²É, Â²ÒÐÅ, ÍÀ ÂÊÐÀ¯ÍÓ

Ïîâ³é, â³òðå, íà Âêðà¿íó, ×è ñïèòü âîíà, ÷è çáóäèëàñü,

Äå ïîêèíóâ ÿ ä³â÷èíó, Ñïèòàé ¿¿, ç êèì ëþáèëàñü,

Äå ïîêèíóâ êàð³ î÷³,  3 êèì ëþáèëàñü, ³ êîõàëàñü,

Ïîâ³é, â³òðå, îï³âíî÷³. ² ëþáèòè ïðèñÿãàëàñü.

Ì³æ ãîðàìè òàì äîëèíà, ßê çàáºòüñÿ â í³é ñåðäåíüêî,

Â ò³é äîëèí³ º õàòèíà, ßê ç³òõíå âîíà òÿæåíüêî,

Â ò³é õàòèí³ ä³â÷èíîíüêà, ßê çàïëà÷óòü êàð³ î÷³, 

Ä³â÷èíîíüêà-ãîëóáîíüêà. Ïîâ³é, â³òðå, îï³âíî÷³!

Ïîâ³é, â³òðå, òèøêîì-íèøêîì À ÿêùî ìåíå çàáóëà

Íàä êîõàíèì á³ëèì ëè÷êîì, ² äðóãîãî ïðèãîðíóëà,

Íàä òèì ëè÷êîì íàõèëèñÿ, Òî ðîçâ³éñÿ ïî äîëèí³,

×è ñïèòü ìèëà, ïîäèâèñÿ. Íå âåðòàéñÿ ç Óêðà¿íè.

ÎÉ ×ÈÉ ÒÎ Ê²ÍÜ ÑÒÎ¯ÒÜ?

Îé ÷èé òî ê³íü ñòî¿òü,

Ùî á³ëà ãðèâîíüêà?

Ñïîäîáàëàñü ìåí³,

Ñïîäîáàëàñü ìåí³

Òàÿ ä³â÷èíîíüêà.

Íå òàê òà ä³â÷èíà,

ßê á³ëå ëè÷åíüêî.

«Ïîäàé æå, ä³â÷èíî,

Ïîäàé æå, ãîðäàÿ,

Íà êîíÿ ðó÷åíüêó».

Ä³â÷èíà ï³ä³éøëà,

Ðó÷åíüêó ïîäàëà:

«Îé êðàùå á ÿ áóëà,

Îé êðàùå á ÿ áóëà

Êîõàííÿ íå çíàëà!

Êîõàííÿ, êîõàííÿ

Ç âå÷îðà äî ðàííÿ.

ßê ñîíå÷êî ç³éäå,

ßê ç³ðîíüêà çàéäå,

Êîõàííÿ â³ä³éäå».

Îé ÷èé òî ê³íü ñòî¿òü,

Ùî á³ëà ãðèâîíüêà?

Ñïîäîáàëàñü ìåí³,

Ñïîäîáàëàñü ìåí³

Òàÿ ä³â÷èíîíüêà.

217

ÁÈËÀ ÌÅÍÅ ÌÀÒÈ

Áèëà ìåíå ìàòè

Áåðåçîâèì ïðóòîì,

Àáè ÿ íå ñòîÿëà

Ç ìîëîäèì ðåêðóòîì.

À ÿ ñîá³ ñòîÿëà,

Àæ êóðè çàï³ëè,

Íà äâåð³ âîäó ëëÿëà,

Àáè íå ñêðèï³ëè.

Íà äâåð³ âîäó ëëÿëà,

Íà ïàëüöÿõ õîäèëà,

Ùîá ìàòè íå ïî÷óëà,

Àáè íå ñâàðèëà.

À ìàòè íå ñïàëà

Òà é âñå ÷èñòî ÷óëà,

Òà ìåíå íå ñâàðèëà,

Ñàìà òàêîþ áóëà.

ÎÉ ×ÎÐÍÀ ß ÑÈ, ×ÎÐÍÀ

Îé ÷îðíà ÿ ñè, ÷îðíà,

×îðíÿâà, ÿê öèãàíêà,

Ùå-ì ñè ïîëþáèëà,

Ùå-ì ñè ïîëþáèëà

×îðíÿâîãî ²âàíêà.

²âàíêà, îé, ²âàíêà 

Ñîðî÷êà-âèøèâàíêà,

Âèñîêèé òà ñòðóíêèé,

Ùå é íà áîðîä³ ÿìêà.

²âàíêà òà é ²âàíêà,

²âàíêà òà é íå äóðíÿ,

ßêáè-ì ãî íå çáóäèëà,

Òî ñïàâ áè äî ïîëóäíÿ.

«Ìàðóñþ, òè, Ìàðóñþ,

Ëþáëþ ÿ òâîþ âðîäó,

Ëþáëþ äèâèòèñÿ,

ßê òè ³äåø ïî âîäó.

ßê òè ³äåø ïî âîäó,

À ÿ ³äó ç âîäîþ,

Ëþáëþ äèâèòèñÿ,

Ìàðóñå, çà òîáîþ».

«Íà ãîð³ äâà äóáî÷êè,

Îáèäâà çåëåíåíüê³,

Ìè òàê³ ïàðîâàí³,

Ìè òàê³ ïàðîâàí³ 

Îáîº ÷îðíÿâåíüê³.

Îé âèéäó ÿ íà ãîðó,

Äóáî÷êîì ïîêîëèøó.

ß çâ³äñè íå ïî¿äó,

ß çâ³äñè íå ïî¿äó 

Êîõàííÿ íå çàëèøó».

Îé ðóøèâ ïî¿çä, ðóøèâ,

Ìàðóñÿ çàïëàêàëà.

²âàíêîâ³ ïðèçíàëàñü,

Ùî â³ðíî ïîêîõàëà.

Ï²ÄÌÀÍÓËÀ, Ï²ÄÂÅËÀ

Òè êàçàëà: «Â ïîíåä³ëîê

Ï³äåì ðàçîì ïî áàðâ³íîê».

ß ïðèéøîâ  òåáå íåìà.

Ï³äìàíóëà, ï³äâåëà.

Ïðèñï³â:

Òè æ ìåíå ï³äìàíóëà,

Òè æ ìåíå ï³äâåëà,

Òè æ ìåíå, ìîëîäîãî,

Ç óìà-ðîçóìó çâåëà.

218

Òè êàçàëà: «Ó â³âòîðîê

Ïîö³ëóºø ðàç³â ñîðîê».

ß ïðèéøîâ  òåáå íåìà.

Ï³äìàíóëà, ï³äâåëà.

Ïðèñï³â.

Òè êàçàëà: «Ó ñåðåäó

Ïîæåíåì ðàçîì ÷åðåäó».

ß ïðèéøîâ  òåáå íåìà.

Ï³äìàíóëà, ï³äâåëà.

Ïðèñï³â.

Òè êàçàëà: «Ó ÷åòâåð

Ï³äåì ðàçîì íà ñïàöåð.

ß ïðèéøîâ  òåáå íåìà.

Ï³äìàíóëà, ï³äâåëà.

Ïðèñï³â.

Òè êàçàëà: «Ó ïÿòíèöþ

Ï³äåì ðàçîì íà âóëèöþ».

ß ïðèéøîâ  òåáå íåìà.

Ï³äìàíóëà, ï³äâåëà.

Ïðèñï³â.

Òè êàçàëà: «Ó ñóáîòó

Ï³äåì ðàçîì íà ðîáîòó».

ß ïðèéøîâ  òåáå íåìà.

Ï³äìàíóëà, ï³äâåëà.

Ïðèñï³â.

Òè êàçàëà: «Ó íåä³ëþ

Ïîãóëÿºì íà âåñ³ëë³».

ß ïðèéøîâ  à òè âæå º.

«Çäðàñòóé, ñåðäåíüêî ìîº!»

ÓÊÐÀ¯ÍÑÜÊ² ÊÀÇÊÈ

ÖÀÏ ÒÀ ÁÀÐÀÍ

Æèâ ñîá³ ÷îëîâ³ê òà æ³íêà, ìàëè âîíè öàïà é áàðàíà.

² áóëè ò³ öàï òà áàðàí âåëèê³ ïðèÿòåë³  êóäè öàï, òóäè é

áàðàí: öàï íà ãîðîä íà êàïóñòó  ³ áàðàí òóäè, öàï ó ñàä 

³ áàðàí çà íèì.

 Îõ, æ³íêî,  êàæå ÷îëîâ³ê,  ïðîæåí³ìî ìè öüîãî

áàðàíà é öàïà, à òî çà íèìè í³ ñàä, í³ ãîðîä íå âäåðæèòüñÿ.

 À çàáèðàéòåñü, öàïå é áàðàíå, ñîá³ ç Áîãîì, ùîá âàñ íå

áóëî ó ìåíå â äâîð³!

Ñêîðî öàï òà áàðàí òåº çà÷óëè, çàðàç ³ç äâîðó ìàéíóëè.

Ïîøèëè ñîá³ òîðáó òà é ï³øëè.

²äóòü òà é ³äóòü. À ïîñåðåä ïîëÿ ëåæèòü âîâ÷à ãîëîâà. Îò

áàðàí äóæèé, òà íå ñì³ëèâèé, à öàï ñì³ëèâèé, òà íå äóæèé.

 Áåðè, áàðàíå, ãîëîâó, áî òè äóæèé!  êàæå öàï.

 Îõ, áåðè òè, öàïå, áî òè ñì³ëèâèé!  êàæå áàðàí.

Óçÿëè âîíè ãîëîâó âäâîõ ³ âêèíóëè â òîðáó. ²äóòü òà é

³äóòü, êîëè áà÷àòü,  ó ïîë³ ãîðèòü âîãîíü.

 Õîä³ìî é ìè òóäè, òàì ïåðåíî÷óºìî, ùîá íàñ âîâêè íå

ç¿ëè!

Ïðèõîäÿòü òóäè, àæ òî òðè âîâêè êàøó âàðÿòü. Í³÷îãî

ðîáèòè. Â³òàþòüñÿ:

219

 À, çäîðîâ³, ìîëîäö³!

 Çäîðîâ³-çäîðîâ³!  çðàä³ëè âîâêè.  Ùå êàøà íå êè-

ïèòü  ìÿñî áóäå ç âàñ. Îõ, öàï çëÿêàâñÿ, à áàðàí äàâíî

âæå çëÿêàâñü. Öàï ³ íàäóìàâñü:

 À ïîäàé ëèøåíü, áàðàíå, îòó âîâ÷ó ãîëîâó!

Áàðàí ³ íåñå.

 Òà íå öþ, à ïîäàé á³ëüøó!  êàæå öàï.

Áàðàí çíîâó öóïèòü òó æ ñàìó.

 Òà ïîäàé ùå á³ëüøó!

Òóò óæå âîâêè çëÿêàëèñü; ñòàëè âîíè äóìàòè-ãàäàòè, ÿê

çâ³äñè âò³êàòè. «Áî öå,  ì³ðêóþòü,  òàê³ ìîëîäö³, ùî ç

íèìè é ãîëîâè çáóäåøñÿ: áà÷, îäíó ïî îäí³é âîâ÷³ ãîëîâè

òÿãàþòü!»

Îäèí âîâê ³ ïî÷èíàº:

 Ñëàâíà, áðàòö³, êîìïàí³ÿ, ³ êàøà ãàðíî êèïèòü, òà í³÷èì

äîëèòü, ï³äó ÿ ïî âîäó.

ßê ï³øîâ âîâê ïî âîäó, òî é äóìàº ñîá³: «Õàé âàì àáèùî

ç âàøîþ êîìïàí³ºþ!» À äðóãèé ñòàâ éîãî äîæèäàòè, äóìàòè-

ãàäàòè, ÿê áè é ñîá³ çâ³äòè äðàëà äàòè:

 Å, âðàæèé ñèí, ï³øîâ òà é ñèäèòü, í³÷èì êàø³ äîëèòü;

îñü â³çüìó ÿ ëîìàêó òà ïðèæåíó éîãî, ÿê ñîáàêó!

ßê ïîá³ã, òàê ³ òîé íå âåðíóâñÿ. À òðåò³é ñèä³â-ñèä³â òà é

êàæå:

 Îñü ï³äó ëèøåíü ÿ, òàê ÿê ¿õ ïðèæåíó!

ßê ïîá³ã, òàê ³ òîé ðàä, ùî âò³ê. Òî òîä³ öàï ³ êàæå äî

áàðàíà:

 Îõ, íóì, áðàòå, ñêîð³øå õàïàòèñü, ùîá íàì îöþ êàøó

ïî¿ñòè òà ç êóðåíÿ çàáèðàòèñÿ.  Ïî¿ëè øâèäåíüêî, òà ò³ëüêè

¿õ ³ áà÷èëè. À òèì ÷àñîì ïåðøèé âîâê ðîçäóìóâàâ:

 Å, ÷è íå ñîðîì íàì òðüîì òà öàïà òà áàðàíà áîÿòèñü?

Îñü õîä³ìî ìè ¿õ ïî¿ìî, âðàæèõ ñèí³â!

Ïðèéøëè, àæ ò³ äîáðå ñïðàâëÿëèñü, äàâíî âæå â³ä êàçàíà

âòåêëè, àæ ïîá³ãëè òà íà äóáà é çàë³çëè. Ñòàëè âîâêè äóìà-

òè-ãàäàòè, ÿê áè öàïà òà áàðàíà äîãíàòè. Éøëè-éøëè ³ íàé-

øëè ¿õ íà äóá³.

Öàï ñì³ëèâ³øèé  çàë³ç àæ íà âåðõ, à áàðàí íåñì³ëèâèé 

òî íèæ÷å.

 Îò ëÿãàé,  êàæóòü âîâêè ïåðøîìó âîâêîâ³, òè ñòàð-

øèé, òî é âîðîæè, ÿê íàì ¿õ äîáóòè.

Ë³ã âîâê äîãîðè íîãàìè é ïî÷àâ âîðîæèòè. Áàðàí íà ã³ëë³

ñèäèòü òà òàê äðèæèòü!  íå âòðèìàâñü, ÿê óïàäå, òà íà

âîâêà! Öàï  ñì³ëèâèé, íå ñòàâ ðîçäóìóâàòè, ÿê çàêðè÷èòü:

 Ïîäàé ìåí³ âîðîæáèòà!

Âîâêè ÿê ñõîïèëèñÿ, òî àæ ïèë ïî äîðîç³ çàêóðèâñÿ.

220

À öàï òà áàðàí ç äóáà áåçïå÷íî ïîçëàçèëè, ï³øëè â ïîëå,

çðîáèëè ñîá³ êóð³íü òà é æèâóòü òàì ³ äîñ³.

ÌÓÄÐÀ Ä²Â×ÈÍÀ

Äåñü â îäíîìó ñåë³ æèëè ñîá³ ÷îëîâ³ê òà æ³íêà. Áóëà â íèõ

äî÷êà-îäèíà÷êà, ä³â÷èíà-ï³äë³òîê, òà òàêà êëåïàíà íà ÿçèê,

ãîñòðà é ðîçóìíà, õî÷ áè é êîìó íå ïîïóñòèòü, õî÷ êîìó íîñà

âòðå. Âñ³ íà ñåë³ çâàëè ¿¿ çà öå «á³äîâîþ». Ñïîâíèëîñü ¿é

â³ñ³ìíàäöÿòü ðîê³â,  ä³âêà ñòàëà íà ïîð³. Áàòüêî é ìàòè ÷åêà-

þòü óæå ñòàðîñò³â.

Îäíîãî ðàçó ñòàðèõ äåñü äîìà íå áóëî, ïðèõîäÿòü äî íå¿

ñòàðîñòè. Îò ïîçäîðîâêàëèñü âîíè ç ä³âêîþ, ïîêëàëè õë³á

íà ñòîë³, à ñàì³ ïîñ³äàëè ñîá³ íà ëàâè. Ïî÷àëè áàëàêàòè ç

ä³âêîþ é îïîâ³ñòèëè ¿é, ÷îãî ïðèéøëè.

 Ùî æ,  êàæå ä³âêà,  òåïåð íåìàº äîìà í³ áàòüêà, í³

ìàòåð³, ³ ÿ âàì íå ìîæó ñêàçàòè  ÷è òàê, ÷è ³íàê; êðàùå

ïðèéäåòå ³íøèì ÷àñîì, ÿê áóäóòü ñòàð³ äîìà.

Ñòàðîñòè ïîòåðëèñü, ïîìÿëèñü, à ç õàòè íå éäóòü, ìîâ

ùå ÷îãî æäóòü. Òîä³ ä³âêà é ïèòàº:

 Âè, ëþäè äîáð³, ç äîðîãè, ãîëîäí³, ïåâíî,  ÷è íå

ïåðåêóñèëè á ÷îãî õî÷ òðîõè?

 Îä õë³áà é ñîë³ íå áóäåìî îäìîâëÿòèñü,  ñêàçàâ îäèí

ñòàðîñòà.  Äàñè  ïåðåêóñèìî é ñïàñèá³ ñêàæåìî, à íå

äàñè  âîëÿ òâîÿ.

 Òî é ãàðàçä,  êàæå ä³âêà.  À ÷îãî æ âàì ïîäàâàòè:

÷è îäáóòíîãî, ÷è ïðèáóòíîãî, à ÷è òîãî, ùî âãîðó äèâèòüñÿ?

Ççèðíóëèñÿ ñòàðîñòè ç ìîëîäèì, òà é íå çíàþòü, ùî îä-

ïîâ³ñòè. Äàë³ ñòàðîñòà é êàæå:

Òà äàâàé óæå õî÷ ³ òîãî, ùî âãîðó äèâèòüñÿ.

Õóòåíüêî íàð³çàëà ä³âêà ïàëÿíèö³, íàêðèøèëà öèáóë³ â

ïîëóìèñîê, ïîñòàâèëà íà ñò³ë ³ ïðèïðîøóº ñòàðîñò³â ãîäóâà-

òèñÿ.

Çàêðóòèëè ñòàðîñòè íîñàìè, ççèðíóëèñÿ çíîâ ç ìîëîäèì,

ñèäÿòü, à ¿ñòè ³ â ðîò í³õòî íå âçÿâ. Äèâíà áóëà ¿ì öÿ çàãàäêà,

à äèâí³øîþ çäàëàñü ¿ì ñàìà ä³âêà.

Ïî÷àëàñü ³çíîâ áàëà÷êà ç ä³âêîþ. Ñòàðîñòàì, áà÷òå, õîò³-

ëîñü, ùîá ³ ¿¿ íà ÷îìóñü ïðèòêíóòè. Òàê êóäè òîá³,  êîòðèé

ùî á íå îäêàçàâ àáî íå ñïèòàâ, òî âîíà òàê ðîçóìíî, ãîñòðî

òà äî øìèãè éîìó â³äð³æå, ùî òîé ò³ëüêè î÷èìà êë³ïàº òà

ðàêè ïå÷å. Äàë³ ñòàðîñòà é êàæå:

 Ãîä³ âæå íàì ñêîâçóâàòèñü, êðàùå ðîçòîâêìà÷ íàì,

ä³â÷èíî, ùî òî âîíî îçíà÷à  îäáóòíå, ïðèáóòíå ³ òå, ùî

âãîðó äèâèòüñÿ!