Терлак З., Сербеньска О. Украинский язык для начинающих
Подождите немного. Документ загружается.
131
Ïðàâèëüíî ñòàâüòå óäàðåíèå! Êàæ, êæåø; îäÿãí, îäã-
íåø; äîïîìîæ, äîïîìæåø; áåðåì, áåðåò; æèâåì, æèâåò.
Íåêîòîðûå ìíîãîçíà÷íûå ãëàãîëû ðóññêîãî ÿçûêà èìåþò â
óêðàèíñêîì ÿçûêå ðàçíûå ñîîòâåòñòâèÿ. Âíèìàòåëüíî îçíà-
êîìüòåñü ñ ïðèâåäåííûìè íèæå êîíñòðóêöèÿìè è ïîñòàðàé-
òåñü çàïîìíèòü âûðàæåíèÿ óêðàèíñêîãî ÿçûêà.
ß ñ÷èòàþ
äåíüãè ÿ ðàõóþ (ë³÷ó) ãðîø³
ñâîèì äîëãîì ÿ ââàæàþ ñâî¿ì îáîâÿçêîì
(çà ñâ³é îáîâÿçîê)
÷òî ... ÿ ââàæàþ, ùî ...
Ïîäïèñûâàòüñÿ
ïîä çàÿâëåíèåì ï³äïèñóâàòèñÿ ï³ä
çàÿâîþ
íà ãàçåòû ïåðåäïëà÷óâàòè ãàçåòè
íà ñîáðàíèå ñî÷èíåíèé ïåðåäïëà÷óâàòè
ç³áðàííÿ òâîð³â
Ñäàâàòü
ïîñóäó çäàâàòè ïîñóä
ýêçàìåí ñêëàäàòè åêçàìåí (³ñïèò)
ïîñëå áîëåçíè ìàðí³òè (ïîäàâàòèñÿ,
îñóâàòèñÿ) ï³ñëÿ õâîðîáè
Ïîïàäàòü
â òîí ïîïàñòè â òîí
â öåëü âëó÷àòè â ö³ëü
íà êîíöåðò ïîòðàïëÿòè íà êîíöåðò
â áåäó îïèíèòèñÿ â á³ä³
íà äîðîãó íàòðàïëÿòè íà äîðîãó
â ðóêè ïîïàäàòè (ïîòðàïëÿòè) â ðóêè
âïðîñàê ïîøèòèñÿ â äóðí³, îñîðîìèòèñÿ
îò îòöà ïåðåïàäàòè (ä³ñòàâàòè) â³ä áàòüêà
Îòêðûâàòü
ôåñòèâàëü â³äêðèâàòè ôåñòèâàëü
âõîä â³äêðèâàòè âõ³ä
äâåðü, îêíî â³ä÷èíÿòè äâåð³, â³êíî
êíèãó ðîçãîðòàòè êíèãó
ãëàçà ðîçïëþùóâàòè (â³äêðèâàòè) î÷³
áóòûëêó â³äêîðêîâóâàòè ïëÿøêó
132
● Èñïðàâüòå ïðåäëîæåíèÿ. Ïðàâèëüíîñòü îòâåòà ïðîâåðüòå ïî êëþ÷ó.
1. Öå â³êíî íå â³äêðèâàºòüñÿ. 2. Ìîÿ äî÷êà çäàëà ñüîãîäí³
îñòàíí³é åêçàìåí. 3. Âè âæå ï³äïèñàëèñÿ íà æóðíàë «Êè¿â»?
4. ß ðàõóþ, ùî òè íå ìàºø ðàö³¿. 5. Òîá³ ñüîãîäí³ ïîïàäå â³ä
áàòüêà. 6. ̳é òîâàðèø ïîïàâ ó á³äó. 7. ß çíîâó ïîïàâ âïðî-
ñàê.
Êëþ÷
1. Öå â³êíî íå â³ä÷èíÿºòüñÿ. 2. Ìîÿ äî÷êà ñüîãîäí³ ñêëàëà
îñòàíí³é åêçàìåí. 3. Âè âæå ïåðåäïëàòèëè æóðíàë «Êè¿â»? 4.
ß ââàæàþ, ùî òè íå ìàºø ðàö³¿. 5. Òîá³ ñüîãîäí³ ä³ñòàíåòüñÿ
â³ä áàòüêà. 6. ̳é òîâàðèø îïèíèâñÿ ó á³ä³. 7. ß çíîâó ïîøèâ-
ñÿ â äóðí³ (îñîðîìèâñÿ).
● Ïåðåïèøèòå ñî÷åòàíèÿ ñëîâ è ïåðåâåäèòå èõ íà óêðàèíñêèé ÿçûê.
Ïðàâèëüíîñòü îòâåòà ïðîâåðüòå ïî êëþ÷ó.
Íå ìåøàé ìíå, íå ìåøàëî áû âûñòóïèòü, íå ìåøàåò ñêà-
çàòü, ìåøàòü êàøó, ìåøàòü êðàñêè, ìåøàòü êàðòû, ìåøàòü òî-
âàðèùó, ñìåøàòü â îäíó êó÷ó, íå ìåøàëî áû êóïèòü; ìíå
íàäîåëî æäàòü, íå íàäîåäàé ìíå ñâîåé ïðîñüáîé, ñìåðòåëüíî
íàäîåë, íàäîåë õóæå ãîðüêîé ðåäüêè; ïîëó÷àòü ïèñüìà, ïîëó-
÷èë çàäàíèå, ïîëó÷èë îòâåò, ïîëó÷èë íàñìîðîê, ïîëó÷èë îòêàç,
ïîëó÷èòü çâàíèå, ïîëó÷èë ïîáåäó, ïîëó÷èòü îáðàçîâàíèå, ïî-
ëó÷èë ïîâðåæäåíèå, ïîëó÷èë ïîùå÷èíó, ïîëó÷èë ôîðìó êâàä-
ðàòà; ïðèìåíÿòü íîâûé ìåòîä, ïðèìåíèòü ñòàòüþ, ïðèíèìàòü
ìåðû, ïðèìåíÿòü ñèëó; ïåðåïóòàòü êàðòû, ïåðåïóòàòü ñëåäû,
ïóòàòü ñëîâà, ïóòàòü óëèöû, ïóòàòü ëèíèè, ñïóòàòü êîíÿ, ïåðå-
ïóòàòü êâàðòèðû.
Êëþ÷
Íå çàâàæàé ìåí³, íå çàâàäèëî á âèñòóïèòè, íå çàâàäèòü
ñêàçàòè, ì³øàòè êàøó, çì³øóâàòè ôàðáè, ì³øàòè êàðòè, çì³øó-
âàòè â îäíó êóïó, íå çàéâèì áóëî á êóïèòè, ìåí³ îáðèäëî
÷åêàòè, íå íàáðèäàé ìåí³ ñâî¿ì ïðîõàííÿì, îñòîãèä, ó ïå÷³í-
êàõ ñèäèòü, îäåðæóâàòè ëèñòè, îäåðæàâ (îòðèìàâ) çàâäàííÿ,
îäåðæàâ (ä³ñòàâ) â³äïîâ³äü, ä³ñòàâ íåæèòü, ä³ñòàâ â³äìîâó, ä³ñòà-
òè çâàííÿ, ïåðåìîãòè, ä³ñòàòè (çäîáóòè) îñâ³òó, ä³ñòàâ ïîøêîä-
æåííÿ, ä³ñòàâ ëÿïàñà, íàáðàâ ôîðìè êâàäðàòà; çàñòîñóâàòè íî-
âèé ìåòîä, çàñòîñîâóâàòè ñòàòòþ, âæèâàòè çàõîä³â, çàñòîñó-
âàòè ñèëó; ñïëóòàòè êàðòè, ïåðåïëóòàòè ñë³äè, ïëóòàòè ñëîâà,
ïëóòàòè âóëèö³, ïëóòàòè ë³í³¿, ñïóòàòè êîíÿ, ïåðåïëóòàòè êâàð-
òèðè.
133
Çàïîìíèòå âûðàæåíèÿ!
Ïðèíèìàòü
ìåðû âæèâàòè çàõîä³â
ó÷àñòèå áðàòè ó÷àñòü
● Ïðî÷èòàéòå äèàëîã â ëèöàõ. Èñïîëüçóÿ òåêñò äèàëîãà, ñîñòàâüòå
íåñêîëüêî âîïðîñèòåëüíûõ ïðåäëîæåíèé è äàéòå íà íèõ îòâåòû.
Ó Á²Á˲ÎÒÅÖ²
Äîáðèé äåíü! Ìîæíà çàïèñàòèñÿ äî âàøî¿ á³áë³îòåêè?
Áóäü ëàñêà! À ïàñïîðò ìàºòå?
Òàê, ïðîøó.
Òîä³ çàïîâí³òü, áóäü ëàñêà, ÷èòàöüêó êàðòêó. À ÿêà ë³òå-
ðàòóðà âàñ ö³êàâèòü?
Çíàºòå, ÿ æèâó íà âóëèö³ ßâîðíèöüêîãî. Êàæóòü, ùî öå
â³äîìèé óêðà¿íñüêèé ó÷åíèé, àëå ÿ ìàéæå í³÷îãî ïðî íüîãî íå
çíàþ. ×è íå ìîæíà á ó âàñ ùîñü ïðî÷èòàòè íà öþ òåìó?
Î, Äìèòðî ²âàíîâè÷ ßâîðíèöüêèé áóâ ³ ³ñòîðèêîì, ³
àðõåîëîãîì, ³ åòíîãðàôîì, ³ ôîëüêëîðèñòîì, ³ ïèñüìåííèêîì.
Óñå ñâîº æèòòÿ â³í ïðèñâÿòèâ âèâ÷åííþ ³ñòî𳿠Çàïîð³çüêî¿
ѳ÷³. Äëÿ ïî÷àòêó ÿ ðåêîìåíäóâàëà á âàì äóæå ö³êàâî íàïèñà-
íó êíèãó ²âàíà Øàïîâàëà «Â ïîøóêàõ ñêàðá³â». Òóò, äî ðå÷³,
çíàéäåòå ³ñòîð³þ ñòâîðåííÿ êàðòèíè ². Þ. кï³íà «Çàïîðîæö³
ïèøóòü ëèñòà òóðåöüêîìó ñóëòàíîâ³». Ñâîãî ïèñàðÿ кï³í ìà-
ëþâàâ ç Ä. ßâîðíèöüêîãî. À ùå ðàäæó îçíàéîìèòèñÿ ç µðóí-
òîâíîþ ðîáîòîþ Ìà𳿠Øóáðàâñüêî¿ ïðî àêàäåì³êà Ä. ßâîð-
íèöüêîãî.
Âåëèêå âàì ñïàñèá³! Ñêàæ³òü, ñê³ëüêè äí³â ÿ ìîæó òðè-
ìàòè ö³ êíèãè?
Ïÿòíàäöÿòü. Àëå ïðè ïîòðåá³ òåðì³í êîðèñòóâàííÿ êíè-
ãàìè ìîæíà ïðîäîâæèòè.
À ïðè á³áë³îòåö³ º ÷èòàëüíèé çàë?
Çâè÷àéíî. Òóò âè ìîæåòå ïåðåãëÿíóòè ïåð³îäèêó, à òà-
êîæ ïðî÷èòàòè ò³ êíèãè, ÿê³ êîðèñòóþòüñÿ îñîáëèâî âåëèêèì
ïîïèòîì. Çàõîäüòå äî íàñ.
Ùèðî âäÿ÷íà. Äóìàþ, ùî áóäó âàøèì ïîñò³éíèì ÷èòà-
÷åì. Äî ïîáà÷åííÿ.
Óìåéòå áûòü áëàãîäàðíûìè!
Äÿêóþ
Äÿêóþ âàì
Âåëèêå ñïàñèá³
Ùèðî äÿêóþ
Äóæå âäÿ÷íèé çà âàøó
òóðáîòó
Ùèðî âäÿ÷í³ çà äîïîìîãó
ß âàì äóæå âäÿ÷íèé (âäÿ÷íà)
Ùèðî âäÿ÷íèé (âäÿ÷íà)
ß âàì äóæå äÿêóþ çà âñå
Äóæå âäÿ÷í³ çà ùèðîñåðäèé
ïðèéîì
134
● Ïåðåïèøèòå òåêñò, ðàñêðûâàÿ ñêîáêè è óïîòðåáëÿÿ ãëàãîëû â íóæ-
íîé ôîðìå.
1. Äí³ïðî áåðåã ðèº-ðèº, ÿâîðîâ³ êîð³íü (ìèòè) (Ò. Øåâ÷åí-
êî). 2. ×åñòü òîìó, õòî â çåìëþ ÷îðíó â ñïåêó, â õîëîä ï³ò ñâ³é
(ëèòè) (Ï. Ãðàáîâñüêèé). 3. ³÷íèé ðåâîëþö³îíåð äóõ, ùî
ò³ëî ðâå äî áîþ, ðâå çà ïîñòóï, ùàñòÿ é âîëþ, â³í (æèòè),
â³í ùå íå âìåð (². Ôðàíêî). 4. Ðàíí³ ïòàøêè ðîñó ïþòü, à
ï³çí³ ñëüîçè (ëèòè) (Íàðîäíà òâîð÷³ñòü). 5. Êðàé êàëèíè øîâ-
êîì (øèòè) ëþáàÿ ä³â÷èíà (Ñ. Ðóäàíñüêèé). 6. (Æèòè) òâî¿ìè
ëèñòàìè, ö³ëóþ òåáå â äóìö³ (Ì. Êîöþáèíñüêèé). 7. Ïî ä³áðîâ³
â³òåð (âèòè), ãóëÿº ïî ïîëþ (Ò. Øåâ÷åíêî). 8. Ñèíº ìîðå çâ³ðþ-
êîþ òî ñòîãíå, òî (âèòè) (Ò. Øåâ÷åíêî). 9. Íå âòèðàéòå æ ìî¿
ñëüîçè, íåõàé ñîá³ (ëèòèñÿ) (Ò. Øåâ÷åíêî).
Ñïðàâêà
Îäíîñòðóêòóðíûå ãëàãîëû ìèòè, øèòè, ëèòè, æèòè, âèòè
ñïðÿãàþòñÿ ïî-ðàçíîìó:
ìèòè øèòè ëèòè æèòè âèòè âèòè
(âûòü) (âèòü)
ìèþ øèþ ëëþ æèâó âèþ âþ
ìèºø øèºø ëëºø æèâåø âèºø âºø
ìèº øèº ëëº æèâå âèº âº
ìèºìî øèºìî ëëºìî æèâåìî âèºìî âºìî
ìèºòå øèºòå ëëºòå æèâåòå âèºòå âºòå
ìèþòü øèþòü ëëþòü æèâóòü âèþòü âþòü
● Ïðîñïðÿãàéòå ãëàãîëû. Óñòàíîâèòå, êàêèå èçìåíåíèÿ ïðîèñõîäÿò ïðè
îáðàçîâàíèè ëè÷íûõ ôîðì?
Äàâàòè, ñòàâàòè, ï³çíàâàòè, êóïóâàòè, ìàëþâàòè, áðàòè, äðà-
òè, ïðàòè, ãíàòè, æàòè, çâàòè, òêàòè, êëÿñòè, ïëèñòè, ìîëîòè.
II ñïðÿæåíèå ãëàãîëîâ
● Ïðî÷èòàéòå òåêñò, âûïèøèòå âñå ãëàãîëû, îïðåäåëèòå èõ ëè÷íóþ
ôîðìó, ïîäáåðèòå ðóññêèå ñîîòâåòñòâèÿ.
Êîëè ëåæèø â ïîë³ ëèöåì äî íåáà ³ âñëóõàºøñÿ â ìíîãîãî-
ëîñó òèøó ïîë³â, òî ïîì³÷àºø, ùî â í³é ùîñü º íå çåìíå, à
íåáåñíå.
Ùîñü íà÷å ñâåðäëèòü òàì íåáî, íà÷å ñòðóæå ìåòàë, à âíèç
ñïàäàþòü ò³ëüêè äð³áí³, ïðîñ³ÿí³ çâóêè. Íèâè øóìëÿòü íàâêî-
ëî ³ çàâàæàþòü. Æåíó â³ä ñåáå ãîëîñè ïîëÿ, ³ òîä³ íà ìåíå, ÿê
135
äîù, ñïàäàþòü íåáåñí³. Òîä³ ï³çíàþ. Ñå æàéâîðîíêè. Ñå âîíè,
íåâèäèì³, êèäàþòü ç íåáà íà ïîëå ñâîþ ñâåðäëÿ÷ó ï³ñíþ.
Äçâ³íêó, ìåòàëåâó é êàïðèçíó, òàê ùî âóõî ëîâèòü ³ íå ìîæå
çëîâèòè ¿¿ ïåðåëèâ³â. Ìîæå, ñï³âàº, ìîæå, ñ쳺òüñÿ, à ìîæå,
çàéøëîñü â³ä ïëà÷ó (Ì.Êîöþáèíñüêèé).
Ì.Êîöþáèíñêèé (18641913) òàëàíòëèâûé íîâåëëèñò,
ïðîèçâåäåíèÿ êîòîðîãî ïðèíàäëåæàò ê ëó÷øèì îáðàçöàì óêðà-
èíñêîé ïðîçû XIX âåêà. È.Ôðàíêî ñ÷èòàë, ÷òî ïèñàòåëü «ìÿã-
êîñòüþ êîëîðèòà, ïëàñòè÷íîñòüþ ðèñóíêà è íåæíûì ëèðèç-
ìîì áîëüøå âñåãî íàïîìèíàåò Òóðãåíåâà». Îäèí èç ãåðîåâ åãî
íîâåëë ãîâîðèò: «Ïîåç³ÿ æèòè íå ìîæå íà ñì³òíèêó, à áåç íå¿
æèòòÿ çëî÷èí». Ýòè ñëîâà ìîæíî ïîñòàâèòü ýïèãðàôîì ê
òàêèì íåïðåâçîéäåííûì ïðîèçâåäåíèÿì Ì.Êîöþáèíñêîãî, êàê
«²íòåðìåöî», «Ò³í³ çàáóòèõ ïðåäê³â», «Ñîí», «Öâ³ò ÿáëóí³», êî-
òîðûå ïðåäñòàâëÿþò ñîáîé ñèíòåç èçîáðàçèòåëüíîãî, ìóçûêàëü-
íîãî èñêóññòâà ñî ñëîâåñíûì.
● Ïðî÷èòàéòå ãëàãîëû â îáåèõ êîëîíêàõ è ñðàâíèòå èõ îêîí÷àíèÿ:
âñëóõàºøñÿ, ïîì³÷àºø ëåæèø
ñòðóæå, ñï³âຠñâåðäëèòü, ëîâèòü
ñïàäàþòü, çàâàæàþòü, âèäàþòü øóìëÿòü
Ãëàãîëû ïðàâîé êîëîíêè ïðèíàäëåæàò êî II ñïðÿæåíèþ.
Îíè èçìåíÿþòñÿ ïî òàêîìó îáðàçöó:
Åä. ÷. Ìí. ÷.
1-å ë. ëåæ-, íîø- ëåæ-èì, íñ-èìî
2-å ë. ëåæ-ø, íñ-èø ëåæ-èò, íñ-èòå
3-å ë. ëåæ-òü, íñ-èòü ëåæ-òü, íñ-ÿòü
 1-ì ëèöå ìíîæåñòâåííîãî ÷èñëà â ðàçãîâîðíîé ðå÷è è â
õóäîæåñòâåííîé ëèòåðàòóðå ìîæåò óïîòðåáëÿòüñÿ êàê ïîëíûé,
òàê è ñîêðàùåííûé âàðèàíò îêîí÷àíèÿ: íîñèìî ³ íîñèì, êîñè-
ìî ³ êîñèì.
Îáðàòèòå âíèìàíèå! Ïðàâîïèñàíèå ëè÷íûõ îêîí÷àíèé â
ôîðìàõ 2-ãî ëèöà åäèíñòâåííîãî ÷èñëà è 3-ãî ëèöà åäèí-
ñòâåííîãî è ìíîæåñòâåííîãî ÷èñëà îòëè÷àåòñÿ â ðóññêîì è
óêðàèíñêîì ÿçûêàõ.
Ðóñ. Óêð.
íîñèøü, êðè÷èøü íîñèø, êðè÷èø
íîñèò, êðè÷èò íîñèòü, êðè÷èòü
íîñÿò, êðè÷àò íîñÿòü, êðè÷àòü
136
Çàïîìíèòå! Ïðè îáðàçîâàíèè ëè÷íûõ ôîðì ãëàãîëîâ
II ñïðÿæåíèÿ ïðîèñõîäèò ÷åðåäîâàíèå ñîãëàñíûõ:
à) á, ï, â, ì, ô
→→
→→
→ áë, ïë, âë, ìë, ôë (1-å ëèöî åä. ÷èñëà,
3-å ëèöî ìí. ÷èñëà)
ëþáèòè ëþáëþ, ëþáèø... ëþáëÿòü
òîïèòè òîïëþ, òîïèø... òîïëÿòü
ëîâèòè ëîâëþ, ëîâèø... ëîâëÿòü
ëîìèòè ëîìëþ, ëîìèø... ëîìëÿòü
ãðàôèòè ãðàôëþ, ãðàôèø... ãðàôëÿòü
á) ä
→→
→→
→ äæ, ç
→→
→→
→ æ, ñ
→→
→→
→ ø, ò
→→
→→
→ ÷ (1-å ëèöî åä. ÷èñëà)
âîäèòè âîäæó, âîäèø
âîçèòè âîæó, âîçèø
êîñèòè êîøó, êîñèø
ïëàòèòè ïëà÷ó, ïëàòèø
â) ã
→→
→→
→ æ (âî âñåõ ëèöàõ)
á³ãòè á³æó, á³æèø, á³æèòü, á³æèìî, á³æèòå, á³æàòü.
● Ïîñòðîéòå ïðåäëîæåíèÿ, óïîòðåáëÿÿ ãëàãîëû â íóæíîé ôîðìå. Îá-
ðàùàéòå âíèìàíèå íà ÷åðåäîâàíèå ñîãëàñíûõ.
ðîáèòè âïðàâó
ß ïðîìîâëÿòè ñëîâî
Òè ëàãîäèòè ãîäèííèê
³í ïðèõîäèòè äîäîìó
Ìè íàáëèçèòè ìàéáóòíº
Âè âèâ³ñèòè îãîëîøåííÿ
Âîíè çàñâ³òèòè ë³õòàð
ïåðåá³ãòè âóëèöþ
● Ïðî÷èòàéòå ïîñëîâèöû è ïîãîâîðêè.  êàêîé ôîðìå óïîòðåáëÿþòñÿ
â íèõ ÷àùå âñåãî ãëàãîëû? Âûó÷èòå ïîñëîâèöû è ïîãîâîðêè íàèçóñòü.
1. Íà äåðåâî äèâèñü, ÿê ðîäèòü, à íà ÷îëîâ³êà, ÿê ðîáèòü.
2. Õî÷åø ¿ñòè êàëà÷³ íå ñèäè íà ïå÷³. 3. Õòî í³÷îãî íå
ðîáèòü, òîé í³êîëè íå ìຠ÷àñó. 4. Ëþäåé ïèòàé, à ñâ³é ðîçóì
ìàé. 5. Ùî â ìîëîäîñò³ íàâ÷èøñÿ, òî íà ñòàð³ñòü ÿê çíàéäåø.
6. Íàóêà â ë³ñ íå âåäå, à ç ë³ñó âèâîäèòü. 7. Àáî ðèáêó ç¿ñòè,
àáî íà äíî ñ³ñòè. 8. Êðàùå ç ðîçóìíèì çàãóáèòè, ÿê ç äóðíåì
çíàéòè. 9. Íå äàé, Áîæå, êîíÿ ë³íèâîãî, à ÷îëîâ³êà ðåâíèâîãî.
10. ßê òîïèøñÿ, òî é çà áðèòâó âõîïèøñÿ.
● Ïðî÷èòàéòå âûñêàçûâàíèÿ î êóëüòóðå ðå÷è è îáùåíèÿ. Ñîñòàâüòå
óñòíî ðàññêàç íà òåìó "Êóëüòóðà óñíîãî ìîâëåííÿ".
1. Óñ³ ìè ãîâîðèìî ñâîºþ ð³äíîþ ìîâîþ, â îñíîâíîìó ðîç-
ìîâíîþ. Îäíàê ïåðåä øèðîêèì çàãàëîì òðåáà ãîâîðèòè ïðà-
137
âèëüíîþ ë³òåðàòóðíîþ ìîâîþ. ×èì îô³ö³éí³øèé âèñòóï, òèì
ñóâîð³ø³ âèìîãè ñòàâëÿòüñÿ äî ïðàâèëüíîñò³ ìîâëåííÿ. ˳òå-
ðàòóðíîþ ìîâîþ òðåáà ãîâîðèòè íå ò³ëüêè ç òðèáóíè, à é òîä³,
êîëè âè ãîâîðèòå åêñïðîìòîì. Íà íàðàäàõ ³ ï³ä ÷àñ âèñòóï³â ó
âóçüêîìó êîë³, â ðîçìîâàõ ç äðóçÿìè ìîæíà ÷àñîì â³äõèëèòè-
ñÿ â³ä ñóâîðèõ ðàìîê ë³òåðàòóðíî¿ ìîâè ³ ïåðåéòè íà ðîçìîâíó.
2. ßêùî õî÷åø áóòè ðîçóìíèì, íàâ÷èñÿ ðîçóìíî çàïèòóâàòè,
ñïîê³éíî â³äïîâ³äàòè ³ ïåðåñòàâàòè ãîâîðèòè òîä³, êîëè í³÷îãî
á³ëüøå ñêàçàòè. 3. Äîòåïíå ñëîâî í³êîëè íå ïîòðåáóº ãîëîñíî-
ãî ñì³õó: âîíî ò³øèòü ðîçóì, àëå í³êîëè íå ïðèìóøóº îáëè÷÷ÿ
ñïîòâîðþâàòèñÿ ãðèìàñîþ.
● Ïåðåïèøèòå òåêñò, óïîòðåáèâ ãëàãîëû èç ñêîáîê â íóæíîé ôîðìå.
Ìî¿ äí³ (òåêòè) òåïåð ñåðåä ñòåïó, ñåðåä äîëèíè, íàëèòî¿
çåëåíèì õë³áîì. Áåçêîíå÷í³ ñòåæêè, ñêðèò³, ³íòèìí³, íà÷å äëÿ
ñàìèõ áëèçüêèõ, (âîäèòè) ìåíå ïî íèâàõ, à íèâè (êîòèòè) òà é
(êîòèòè) çåëåí³ õâèë³ ³ (õëþïàòè) íèìè àæ â êðà¿ íåáà. ß òåïåð
(ìàòè) îêðåìèé ñâ³ò, â³í íà÷å ïåðëîâà ñêîéêà: (ñòóëèòèñü) êðà-
ÿìè äâ³ ïîëîâèíè îäíà çåëåíà, äðóãà áëàêèòíà é (çàìêíó-
òè) ó ñîá³ ñîíöå, íåìîâ ïåðëèíó. À ÿ òàì (õîäèòè) ³ (øóêàòè)
ñïîêîþ (Ì.Êîöþáèíñüêèé).
● Ïåðåïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ, âìåñòî òî÷åê âñòàâüòå, ãäå íóæíî, ìÿã-
êèé çíàê.
1. Äåñü ëåòèò... çåìëÿ ïîëÿìè íà á³ëîãðèâîìó êîí³
(Â. Ñîñþðà). 2. Àõ, ñê³ëüêè ñòðóí â äóø³ äçâåíèò...! (Î. Îëåñü).
3. ϳâäåííèé êðàþ! ßê òåïåð äàëåêî ëåæèø... â³ä ìåíå òè!
(Ëåñÿ Óêðà¿íêà). 4. Íà ðîçïóòò³ êîáçàð ñèäèò... òà íà êîáç³ ãðàº
(Ò. Øåâ÷åíêî). 5. Áàíäóðèñòå, îðëå ñèçèé! Äîáðå òîá³, áðàòå:
ìàºø... êðèëà, ìàºø ... ñèëó, º êîëè ë³òàòè (Ò. Øåâ÷åíêî).
6. Ñì³þò...ñÿ, ïëà÷óò... ñîëîâ¿ ³ áþòü ï³ñíÿìè â ãðóäè (Î. Îëåñü).
7. Õî÷åø... òè, ùîá ï³ñíþ ÿ äëÿ òåáå ñêëàâ ç çàïàøíèõ ô³àëîê,
ç çîëîòèõ êóïàâ (Î. Îëåñü). 8. Ó ãàþ, ãàþ â³òðó íåìàº; ì³ñÿöü
âèñîêî, ç³ðîíüêè ñÿþò... (Ò. Øåâ÷åíêî). 9. À òè íå çàïëà÷åø...,
à òè íå ïîáà÷èø..., ÿê âîðîí êëþº ò³ êà𳿠î÷³, ò³ î÷³ êîçà÷³, ùî
òè ö³ëóâàëà, ñåðäåíüêî ìîº! (Ò. Øåâ÷åíêî).
● Ïðèâåäåííûå ãëàãîëû ïðîñïðÿãàéòå. Ïîñòàâüòå óäàðåíèå â êàæäîé
ôîðìå ãëàãîëà. Ïðàâèëüíîñòü îòâåòà ïðîâåðüòå ïî ñëîâàðþ.
Ïëàòèòè, ñïîðîæíèòè, çàê³í÷èòè, íåíàâèä³òè, í³âå÷èòè,
âèñ³òè, âãîñòèòè, ïîëåãøèòè, äåðæàòè, äîñë³äèòè, ïðîñèòè,
íîñèòè.
138
Îáðàòèòå âíèìàíèå! Ãëàãîë ïðîñèòè â ôîðìå 1-ãî ëèöà
åäèíñòâåííîãî ÷èñëà â çàâèñèìîñòè îò çíà÷åíèÿ èìååò ðàçíîå
óäàðåíèå.
Ïðîø óïîòðåáëÿåòñÿ â çíà÷åíèè «îáðàùàþñü ñ ïðîñüáîé».
Íàïðèìåð:
Î, ð³äíà çåìëå, ÿ ïðîø ïðî òå,
Ùîá ïðèãîðíóëà òè ìåíå, ÿê ñèíà,
Òàì, äå áëàêèòü áàðâ³íêîâà öâ³òå,
Äå äëÿ æèâèõ êâ³òóº ÷åðåìøèíà.
Ë. Äìèòåðêî.
Ïðøó óïîòðåáëÿåòñÿ êàê âåæëèâàÿ ôîðìà îáðàùåíèÿ â çíà-
÷åíèè «ïðèãëàøàþ», ñèíîíèì áóäü ëàñêà. Ìîæåò ñî÷åòàòüñÿ ñî
ñëîâàìè ëàñêàâî, óêë³ííî, ìèëîñò³. Íàïðèìåð: Ïðøó äî ñòîëó!
Ìîæíà âçÿòè êíèãó? Ïðøó! Ëàñêàâî ïðøó â ãîñò³.
● Âíèìàòåëüíî îçíàêîìüòåñü ñ ðóññêî-óêðàèíñêèì òåìàòè÷åñêèì ñëî-
âàðåì. Ñîñòàâüòå íåáîëüøîé ðàññêàç íà òåìó «Ì³é âèõ³äíèé äåíü».
Óòþã ïðàñêà
âêëþ÷àòü óòþã âìèêàòè
ïðàñêó
ãëàäèòü áåëüå ïðàñóâàòè
á³ëèçíó
ãëàäèëüíàÿ äîñêà ïðàñó-
âàëüíà äîøêà
øâåéíàÿ ìàøèíà øâåéíà
ìàøèíà
íîæíèöû íîæèö³
ðàçðåçàòü òêàíü ðîçð³çóâàòè
òêàíèíó
ñòèðàëüíàÿ ìàøèíà ïðàëüíà
ìàøèíà
âåðåâêà ìîòóçêà
ïûëåñîñ ïèëîñîñ
ýëåêòðîïîëîòåð åëåêòðè÷íèé
íàòèðà÷ ï³äëîãè
÷èñòèòü êîâåð ÷èñòèòè êèëèì
êëåùè êë³ù³
íàòèðàòü ïîë íàòèðàòè
ï³äëîãó
ìåñòè ïîë çàì³òàòè
ï³äëîãó
âåíèê â³íèê
ñòèðêà ïðàííÿ
îäåæíàÿ ùåòêà ù³òêà äëÿ
îäÿãó
îáóâíàÿ ùåòêà ù³òêà äëÿ
âçóòòÿ
ïîëîâàÿ ùåòêà ù³òêà äëÿ
ï³äëîãè
÷èñòèòü áîòèíêè ÷èñòèòè
÷åðåâèêè
òîïîð ñîêèðà
ìîëîòîê ìîëîòîê
ãâîçäè öâÿõè
çàáèâàòü ãâîçäè çàáèâàòè
öâÿõè
îòâåðòêà âèêðóòêà
● Ïåðåïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ, ðàñêðûâàÿ ñêîáêè è óïîòðåáëÿÿ ãëàãîëû
â íóæíîé ôîðìå.
1. Ïðàâäà î÷³ (êîëîòè) (Íàðîäíà òâîð÷³ñòü). 2. Ìëèí (ìî-
ëîòè) ìóêà áóäå; ÿçèê (ìîëîòè) á³äà áóäå (Íàðîäíà òâîð-
÷³ñòü). 3. ßê á³äíèé (ïëàêàòè), òî í³õòî íå (áà÷èòè), à áàãàòèé
139
ñêðèâèòüñÿ, òî êîæåí äèâèòüñÿ (Íàðîäíà òâîð÷³ñòü).
4. Ñòð³÷êîþ ñð³áëÿñòîþ øëÿõ óäàëèíó. Á³ëÿ íüîãî ä³â÷èíà
(ïîëîòè) ÿðèíó (Ä. Ïàâëè÷êî). 5. Ñüîãîäí³ ëþäè (ïîëîòè) áó-
ðÿêè. 6. Ó êîëãîñï³ (ìîëîòè) ïøåíèöþ. 7. Ðîá³òíèêè ð³æóòü ³
(êîëîòè) äðîâà.
Îáðàòèòå âíèìàíèå! Â óêðàèíñêîì ÿçûêå åñòü ãëàãîëû ñòå-
ëèòè ³ ñëàòè. Çàïîìíèòå èõ ëè÷íûå îêîí÷àíèÿ.
Ñòåëèòè Ñëàòè (ñòëàòü) Ñëàòè (ñëàòü)
ß ñòåë ñòåë øëþ
Òè ñòëèø ñòëåø øëåø
³í ñòëèòü ñòëå øëå
Ìè ñòëèìî ñòëåìî øëåì
Âè ñòëèòå ñòëåòå øëåò
Âîíè ñòëÿòü ñòëþòü øëþòü
● Ïåðåïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ, ðàñêðûâàÿ ñêîáêè è óïîòðåáëÿÿ ãëàãîëû
â íóæíîé ôîðìå.
1. Ãëÿíü, ìîÿ ðèáîíüêî, ñð³áíîþ õâèëåþ (ñëàòèñÿ) ïî-
ëåì òóìàí (Ì. Ñòàðèöüêèé). 2. Îé òàì çà ãîðîþ òà çà êðåì³í-
íîþ íå ïî ïðàâä³ æèâå ÷îëîâ³ê ç æîíîþ: âîíà éîìó (ñòåëèòè)
á³ëó ïîñòåëåíüêó, à â³í ¿é ãîòóº äðîòÿíó íàãàéêó (Íàðîäíà
ï³ñíÿ). 3. Íà Ôåäîðîâà ãð³á ³ç ëüâ³âñüêèõ ÿñåí³â ïîæîâêëå
ëèñòÿ (ñëàòè) ëüâ³âñüêèé â³òåð (Ä. Ïàâëè÷êî). 4. Ìåíå ìàòè òà
é íå áèëà ñàì³ ñëüîçè ëëþòüñÿ: îä ìèëîãî ëþäåé íåìà, îä
íåëþáà (ñëàòèñÿ) (Íàðîäíà ï³ñíÿ). 5. Ìîâ çà÷àðîâàíèé, ñòî¿òü
Áàõ÷èñàðàé. (Ñëàòè) ì³ñÿöü ç íåáà ïðîìåí³ çëîòèñò³ (Ëåñÿ Óê-
ðà¿íêà).
Ïðàâèëüíî óïîòðåáëÿéòå ãëàãîëû!
Îòíîñèòüñÿ
äðóæåñêè ñòàâèòèñÿ ïî-äðóæ-
íüîìó
ê áîëüøèíñòâó íàëåæàòè äî á³ëü-
øîñò³
ñ ïîõâàëîé ïîõâàëüíî â³äãóêóâà-
òèñÿ
êî ìíå ñòîñóâàòèñÿ ìåíå
Ãëàãîë â³äíîñèòèñÿ óïîòðåáëÿåòñÿ â óêðàèíñêîì ÿçûêå òîëüêî
êàê ìàòåìàòè÷åñêèé òåðìèí â ñî÷åòàíèè: À â³äíîñèòüñÿ äî Á.
140
● Ïåðåâåäèòå ñëîâîñî÷åòàíèÿ íà óêðàèíñêèé ÿçûê. Ïðàâèëüíîñòü îò-
âåòà ïðîâåðüòå ïî êëþ÷ó.
1. Ýòî êî ìíå íå îòíîñèòñÿ. 2. Îòíîñèòüñÿ ïî-÷åëîâå÷åñêè.
3. Îòíîñèòüñÿ ê ðàáî÷åìó êëàññó. 4. Ïëîõî îòíñèòñÿ.
5. Îòíîñèòüñÿ ëåãêîìûñëåííî ê ðàáîòå. 6. Ðóêîïèñü îòíî-
ñèòñÿ ê XVII âåêó. 7. Îòíîñèòüñÿ ê êëàññó ìëåêîïèòàþùèõ.
Êëþ÷
Ñòàâèòèñÿ 2, 4, 5; íàëåæàòè 3, 6, 7; ñòîñóâàòèñÿ 1.
Ãëàãîëû áóòè, ¿ñòè, äàòè è ñ îñíîâîé íà -â³ñòè èìåþò
îñîáûå ôîðìû ñïðÿæåíèÿ (ïî-îñîáîìó îíè èçìåíÿþòñÿ è â
ðóññêîì ÿçûêå).
¯ñòè Äàòè Ðîçïîâ³ñòè
ß ¿ì äàì ðîçïîâ³ì
Òè ¿ñè äàñè ðîçïîâ³ñè
Â³í ¿ñòü äàñòü ðîçïîâ³ñòü
Ìè ¿ìî äàìî ðîçïîâ³ìî
Âè ¿ñòå äàñòå ðîçïîâ³ñòå
Âîíè ¿äÿòü äàäóòü ðîçïîâ³äÿòü
Ãëàãîë áóòè âî âñåõ ëèöàõ íàñòîÿùåãî âðåìåíè èìååò ôîð-
ìó º.  õóäîæåñòâåííûõ òåêñòàõ ñî ñòèëèñòè÷åñêîé öåëüþ ìî-
æåò óïîòðåáëÿòüñÿ è ôîðìà ºñòü. Íàïðèìåð: ß ºñòü íàðîä,
ÿêîãî ïðàâäè ñèëà í³êèì çâîéîâàíà ùå íå áóëà (Ï. Òè÷èíà).
Ãëàãîëüíàÿ ñâÿçêà º ÷àùå âñåãî îïóñêàåòñÿ: ϳñíÿ ³ ïðàöÿ
âåëèê³ äâ³ ñèëè (².Ôðàíêî).
 óêðàèíñêîì ÿçûêå íåëüçÿ âìåñòî ñâÿçêè º óïîòðåáëÿòü
ãëàãîë ÿâëÿºòüñÿ. Ñðàâíèòå: Îí ÿâëÿåòñÿ ãåðîåì äíÿ. Â³í º
ãåðîºì äíÿ. ³í ãåðîé äíÿ.
● Ïîñòðîéòå ïðåäëîæåíèÿ, óïîòðåáëÿÿ ãëàãîëû â íóæíîé ôîðìå.
ß, òè, â³í, âîíà, ìè, âè, ¿ñòè áîðù, ìëèíö³,
âîíè ò³ñòå÷êî
ß, òè, â³í, âîíà, ìè, âè, äàòè â³äïîâ³äü,
âîíè ãðèâíÿ
ß, òè, â³í, âîíà, ìè, âè, ðîçïîâ³ñòè áóâàëüùèíó,
âîíè êàçêó
Çàïîìíèòå óäàðåíèå! Êîðèñòóâòèñÿ ³ êîðñòóâàòèñÿ, ðîçïî-
âñòè ³ ðîçïîâ³ñò, äîïîâñòè ³ äîïîâ³ñò, âñ³òè ³ âèñòè,
äæäåøñÿ ³ ä³æäøñÿ, ç³ãíø ³ çãíåø.