Львів. Leopolis. Lwow. Lemberg. Genius Loci

Подождите немного. Документ загружается.

'

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

².

ª äâà ñïîñîáè ïèñàííÿ ³ñòîð³¿ ìèñòåöòâà:

íà îñíîâ³ ñïîñòåðåæåíü ³ âëàñíîãî äîñâ³äó àâòî-

ðà, àáî íà îñíîâ³ ïðî÷èòàíîãî. Íàì ö³êàâ³øèé

ïåðøèé ñïîñ³á  ïåðåäàâàòè âëàñí³ äóìêè ³ âðà-

æåííÿ â çóñòð³÷àõ ³ç òâîðàìè ñòàðîãî ³ íîâîãî

ìèñòåöòâà, à ùå á³ëüøå  ç æèâèìè ìèñòöÿìè.

Â ö³é ñòàòò³ ïîñòàðàºìîñü çàáðàçèòè Ëüâ³â òàêèì,

ÿêèì äîâîäèëîñÿ íàì îñîáèñòî éîãî ï³çíàòè é

óòðèâàëèòè â ïàìÿò³. Òèì á³ëüøå, ùî ùå çîâñ³ì

íåäàâíº ìèíóëå íà íàøèõ òàêè î÷àõ â³äõîäèòü

â ³ñòîð³þ, ñòàº ¿¿ ÷àñòèíîþ, à íàø³ ñó÷àñíèêè ÷àñ-

òî íå âì³þòü öüîãî íàâ³òü ñïîñòåð³ãàòè.

Òà ïîêè ïåðåéäåìî äî ñó÷àñíîñòè, çðîáè-

ìî íåâåëèêó ïðîãóëüêó ïî ñòàðîìó Ëüâîâ³, ïî

ì³ñöÿõ éîãî êóëüòóðíî-ìèñòåöüêèõ ³ ³ñòîðè÷íèõ

ïàìÿòîê, ùîá ïîçíàéîìèòèñü ç õàðàêòåðîì ì³ñòà.

Ëüâ³â, ó â³äì³íó äî Êèºâà, áàãàòîãî â³çàí-

ò³éñüêèìè ïàìÿòêàìè, ìàº â³äì³ííå çîâí³øíº îá-

ëè÷÷ÿ. Éîãî õàðàêòåðèçóº ïåðåäóñ³ì ðåíåñàíñ ³

áàðîêêî, ÿê³ íàäàþòü éîìó òèïîâîãî çàõ³äíå-, ÷è

òàì ï³âäåííî-åâðîïåéñüêîãî âèãëÿäó. Âæå ñàì³

ñèëüâåòè ëüâ³âñüêèõ áóäîâ ìàþòü ó ñîá³ ùîñü ³òà-

ë³éñüêå. Äîñèòü âèéòè íà óçã³ðÿ Âèñîêîãî Çàìêó,

îñîáëèâî äî ïàðêó íà ì³ñö³ ñòàðîãî çàì÷èùà,

³ ïîãëÿíóòè çâ³äòè âíèç: òàì ðîçãîðòàºòüñÿ ïàíî-

ðàìà, ùî ìèìîâîë³ âèêëèêóº ïîä³áí³ñòü ç ôëüî-

ðåíò³éñüêîþ. Ïåðåäóñ³ì öåðêâà Óñïåííÿ (Âîëîñü-

êà) ³ áëèçüêî íå¿ êîïóëà êîñòåëà Äîì³í³êàí³â íà-

ãàäóâàëè ôëüîðåíò³éñüêèé Ñîáîð (äóîìî) ³ éîãî,

çáóäîâàíó çà ïëÿíàìè Äæîòòî, äçâ³íèöþ. Ñàì³ æ

â³çàíò³éñüê³ ïàìÿòêè Ëüâîâà íå÷èñëåíí³, õî÷ êî-

ëèñü ¿õ ìóñ³ëî áóòè íåìàëî. Íàéö³íí³ø³ ç íèõ, öå

öåðêâà ñâ. Ìèêîëàÿ íà Ï³äçàì÷³ ç 1314 ñò., ÿêà,

íå çâàæàþ÷è íà ïåðåð³áêè, ùå ÷óäîâî çáåðåãëà òèï

³ õàðàêòåð ïåðâ³ñíî¿ ñòðóêòóðè òà ÿêà ñâî¿ì ïîëî-

æåííÿì ï³ä ñàìîþ êðóòîþ ãîðîþ òâîðèòü ñïðàâæ-

í³é êóòîê ñåðåäíüîâ³÷÷ÿ ó Ëüâîâ³. Äðóãèì âàðò³ñ-

íèì çáåðåæåíèì ïàìÿòíèêîì º â³ðìåíñüêà êàòåä-

ðà ç 1363 ð. Ö³íí³ñòü ¿¿ íå ò³ëüêè â àðõ³òåêòóð³, àëå

é ó çáåðåæåíèõ çàëèøêàõ ôðåñêîâèõ ìàëüîâèë

ðîáîòè â³ðìåíñüêèõ ³ óêðà¿íñüêèõ ìàéñòð³â. Ïîá³÷

äóæå çíèùåíèõ ðåøòîê ïîä³áíèõ ìàëüîâèë ó

öåðêâ³ â Ëàâðîâ³ êîëî Ñò. Ñàìáîðà, öå ºäèí³ çáå-

ðåæåí³ ïàìÿòêè âåëèêî¿ äîáè â³çàíò³éñüêîãî

ìàëÿðñòâà íà Ãàëèöüê³é çåìë³. Òà äîáà áóëà ñïðî-

ìîæíà çàñèïàòè ïèøíèìè òâîðàìè êîñòåëè ñåðåä-

íüîâ³÷íî¿ Ïîëüù³, äå, â ñèëó ñïðèÿòëèâ³øèõ ³ñòî-

ðè÷íèõ óìîâèí, âîíè çáåðåãëèñÿ â ðîçì³ðíå

äîáðîìó ñòàí³ ³ äîíèí³. ßê ³ öåðêâà ñâ. Ìèêîëàÿ

 Â³ðìåíñüêà êàòåäðà, ³ç ñâî¿ìè ï³çí³øå ïðèáóäî-

âàíèìè àðêàäàìè ³ âåæàìè, òâîðèòü îäèí ç ÷àð³â-

íèõ çàêóòê³â ñåðåäíüîâ³÷íîãî Ëüâîâà.

Ùîá ï³çíàòè ñòàðèé Ëüâ³â, òðåáà âèáðàòè-

ñÿ â îêîëèö³ äàâíüîãî ïðèãîðîääÿ, ùî òÿãíåòüñÿ

íà Ï³äçàì÷³, ïî÷åðåç Ñòàðèé ðèíîê ³ Æîâê³âñüêó

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

âóëèöþ, áàãàòó ñâî¿ìè öåðêâàìè é ìàíàñòèðÿìè.

Òàì ïîâíî ïðåãàðíèõ çàêóòèí, ùî äèøóòü ñòàðî-

âèíîþ é ³ñòîð³ºþ, îñü ÿê öåðêâà ñâ. Îíóôð³ÿ, çáó-

äîâàíà íà ì³ñö³ êíÿæî¿. Ìóðè ñó÷àñíî¿ ôóíäóâàâ

êí. Êîíñòÿíòèí Îñòðîçüêèé. Íà öâèíòàð³ ö³º¿

öåðêâè ïîõîâàíî  â íåâ³äîìîìó ì³ñö³  ïåðøî-

ãî ëüâ³âñüêîãî äðóêàðÿ ²âàíà Ôåäîðîâè÷à. Íåäà-

ëåêî öåðêâà ñâ. Ïàðàñêåâ³¿, ç ïîë. 17 ñò., ïîïóëÿð-

íî â³äîìà ÿê öåðêâà ñâ. Ïÿòíèöü, õàðàêòåðèñòè÷-

íà ñâî¿ìè òâåðäèííèìè ìóðàìè, ç ö³ííèì áàãàòî-

ïîâåðõîâèì ³êîíîñòàñîì (70 ³êîí), ñòàð³øèì çà

ñàìó öåðêâó. Íà Ñòàðîìó ðèíêó òðåáà çãàäàòè ùå

êîñòåë ñâ. ²âàíà Õðèñòèòåëÿ, çáóäîâàíèé äëÿ äðó-

æèíè êí. Ëåâà Äàíèëîâè÷à  Êîíñòàíö³¿, äî÷êè

óãîðñüêîãî êîðîëÿ Áåë³ IV. Êîñòåë ïåðåáóäîâà-

íèé, àëå ìóðè éîãî ìàþòü ó ñîá³ ùå âñþ âàãî-

âèò³ñòü ñòàðîâèíè. Öå, êîëè ùå çãàäàòè êîñòåë

Ìàð³¿ Ñí³æíî¿, òî öå áóëè á íàéâàæëèâ³ø³ áóäî-

âè ò³º¿ ÷àñòèíè ì³ñòà.

Îêðåìèé êîìïëåêñ òâîðèòü íîâèé Ðèíîê òà

ñóìåæí³ âóëèö³. Õî÷ òóò º ùå íåâåëèê³ çàëèøêè

Ãîòè÷íîãî Ëüâîâà, òî ºäèíîþ ³ìïîçàíòíîþ áóäî-

âîþ òîãî ñòèëþ º ðèìî-êàòîë. êàòåäðà íà ïëîù³

Êàï³òóëüí³é, ç ê³íöÿ 15 ñòîë., ïåðåáóäîâàíà â

18-³ì ñò. Ï³ñëÿ çàéíÿòòÿ Ëüâîâà ïîëÿêàìè â ïîë.

14 ñò. ³ ç íàïëèâîì êîëüîí³ñò³â-í³ìö³â, ïîñòàëî

áóëî áàãàòî Ãîòè÷íèõ áóäîâ  ¿õ çðóéíóâàëè ïî-

æåæ³  ç ÿêèõ íàéá³ëüøà áóëà 1527 ð., ëüâ³âñüêèé

Ðèíîê âÿæåòüñÿ çîâñ³ì ç ïîíÿòòÿì ðåíåñàíñó, öåé

õàðàêòåð â³í ïî÷àâ ïðèáèðàòè ç ê³íöåì 16 ñò. Òóò

³òàë³éñüê³ é í³ìåöüê³ âïëèâè ãàðìîí³éíî ïîºäíó-

âàëèñÿ ç ì³ñöåâèìè, ùî â âèñíîâêó äàëî ºäèíèé ó

ñâîºìó ðîä³ òèï óêðà¿íñüêîãî ì³ñòà. Íàéö³íí³øà

ç ìèñòåöüêîãî ïîãëÿäó áóäîâà ñóìåæíîãî ç Ðèí-

êîì êîìïëåêñó  öå, áåçïåðå÷íî, Óñïåíñüêà (Âî-

ëîñüêà) öåðêâà ïðè âóë. Ðóñüê³é, çáóäîâàíà ³òàë.

àðõ³òåêòîì Ïàâëîì Ðèìëÿíèíîì (Ïàîëüî Ðîìà-

íà) â ðð. 15911629 íà ôóíäàìåíòàõ äàâí³øî¿, ñïà-

ëåíî¿ öåðêâè. Âåæà Êîðíÿêòà ñòàð³øà çà ñàìó

öåðêâó, ¿¿ çáóäóâàëè àðõ³òåêòè Ïåòðî ç Áîðáîíè

³ Ïàâëî Äîì³í³÷³ â ðð. 1572-80. Îêðàñîþ öåðêâè º

òàêîæ ¿¿ çíàìåíèòà Òðüîõñâÿòèòåëüñüêà êàïëèöÿ

ç òðüîìà óêðà¿íñüêèìè òðàäèö³éíèìè áàíÿìè,

òâ³ð Ïåòðà ²òàë³éöÿ-Êðàñîâñüêîãî. Óñïåíñüêà

öåðêâà  íå ò³ëüêè çðàçîê âèñîêîãî áóä³âåëüíîãî

ìàéñòåðñòâà ³ âåëèêîãî ñòèëþ, ÷àð³âëèâ³ñòü ¿¿ ñïî-

òóæíåíà ³ ¿¿ îñîáëèâèì ïîëîæåííÿì, íà êðàþ êî-

ëèøíüîãî óêð³ïëåíîãî ì³ñòà. Çàðàç çà öåðêâîþ

ï³äíîñèòüñÿ òåðåí, ³ çâ³äñè, ç êîëèøí³õ ôîðòå÷-

íèõ âàë³â, ðîçêðèâàþòüñÿ ç áàãàòüîõ áîê³â ïðå-

ãàðí³ âèäè íà öåðêâó, ïåðåäóñ³ì ç áîêó íåäàëåêî¿

ñòàðî¿ ïîðîõîâî¿ áàøòè, ùî çáåðåãëàñÿ íà ñòàðèõ

âàëàõ.

Äâ³ ðåíåñàíñîâ³ ïàìÿòêè öåðêîâíîãî õà-

ðàêòåðó âàðò³ ùå îñîáëèâî¿ óâàãè. Öå êàïëèöÿ

Áî¿ì³â ïðè Ãàëèöüê³é âóëèö³, ôóíäîâàíà óãîðñü-

êèì êóïöåì Áî¿ìîì  ïîâíà ð³çüá çâåðõó ³ âñåðå-

äèí³, ³ êàïëèöÿ Êàìïÿí³â ïðè çãàäàí³é óæå ðèìî-

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

êàòîë. êàòåäð³ (ê³íåöü 17 ñò.). Íåâåëèê³ ðîçì³ðà-

ìè, îáèäâ³ êàïëèö³ º ñïðàâæí³ìè ïåðëèíàìè ðå-

íåñàíñîâîãî ñòèëþ, ïðèêìåòîþ ÿêîãî áóëî ãàð-

ìîí³éíå ïîºäíóâàííÿ àðõ³òåêòóðè ç ð³çüáîþ.

Îñîáëèâî êàïëèöÿ Áî¿ì³â íàãàäóº îäíó ñóö³ëüíó

ñêëàäíó ð³çüáó, ³ öå âðàæåííÿ ùå ï³äñèëåíå òèì,

ùî ¿¿ îòî÷åííÿ ñêëàäàºòüñÿ ç ïðîñòèõ àðõ³òåêòóð-

íî áóäîâ. Ïîâåðòàþ÷èñü â³ä öèõ êàïëèöü äî

Ðèíêó, äå ìàéæå êîæíà êàìå-íâöÿ çáåðåãëà çàëèø-

êè ñòàðîâèíè, áà÷èìî, ùî íàéö³íí³øèìè îáºêòà-

ìè òóò º ×îðíà êàìåíèöÿ, òâ³ð Ïåòðà ²òàë³éöÿ

ç 1577 ð., çíàìåíèòå çáåðåæåíà çâåðõó ³ âñåðåäèí³

 òåïåð àðõåîëîã³÷íèé ìóçåé, ³ ïàëàòà Êîðíÿêò³â,

òâ³ð Ïåòðà ç Áîðáîíè (1580), çàêëàäåíà íà ´îòè÷-

íèõ ôóíäàìåíòàõ, òåïåð òàêîæ ìóçåé (³ñòîðè÷íèé)

ì. Ëüâîâà. Ïðîñòà, àëå ãàðìîí³éíà ñâî¿ì âèãëÿ-

äîì, Âåíåöüêà êàìåíèöÿ ç ãåðáîì Âåíåö³¿  êðè-

ëàòèì ëåâîì, äå æèâ êîëèñü ïîñîë ö³º¿ ìîðñüêî¿

ðåñïóáë³êè. Àëå õòî õî÷å ïîáà÷èòè ãàðí³ çðàçêè

ðåíåñàíñîâèõ êàìåíèöü, øóêàòèìå ¿õ íå ò³ëüêè â

Ðèíêó, àëå é ó íåäàëåêèõ âóëèöÿõ  Â³ðìåíñüê³é,

Áî¿ì³â ³ Ãàëèöüê³é. À, âèéøîâøè Ðóñüêîþ âóëè-

öåþ òà ñêðóòèâøè íà âàëè ïðàâîðó÷, çíàéäå ñòà-

ðèé ì³ñüêèé àðñåíàë ç 1555 ð. ç äîáðå çáåðåæåíèì

ð³çüáëåíèì ãåðáîì Ëüâîâà, à äàë³  ï³çíºðåíåñàí-

ñîâèé êîñòåë Áåðíàðäèí³â, êîìïëåêñ ÿêîãî ùå äîñ³

çáåð³ã âèãëÿä ôîðòåö³. Öå ¿¿ øòóðìóâàâ ï³ä ÷àñ

îáëîãè Ëüâîâà Õìåëüíèöüêèì ïîëêîâíèê Êðè-

âîí³ñ.

Áàðîêêî âèáóõëî âñ³ºþ äèíàì³êîþ ñâî¿õ

ôîðì ó ðÿä³ öåðêîâ òà êîñòåë³â. Íàéâàæëèâ³ø³ ç

òèõ ñâÿòèíü, öå Ïðåîáðàæåíñüêà öåðêâà, ñâ. Ïåò-

ðà ³ Ïàâëà, ñâ. Äóõà, âæå ç ðîêîêîâèìè ôîðìàìè,

êîñòåëè ªçó¿ò³â (íàéá³ëüøà ñâÿòèíÿ Ëüâîâà), Êàð-

ìåë³ò³â, Äîì³í³êàí³â òà áàãàòî ³íøèõ. Íàä íèìè

âñ³ìè ³ áóäîâîþ ³ ñâî¿ì ïîëîæåííÿì ïàíóº Ñîáîð

ñâ. Þðà, áóäîâà, â ÿê³é ðîçìàõ ³ ìîíóìåíòàëüí³

ôîðìè áàðîêêà âèñëîâëåí³ ðîêîêîâîþ ´ðàö³éí³-

ñòþ. Îòî÷åíèé â³íêîì çåëåíèõ ïàðê³â, Ñîáîð íà÷å

ï³äíîñèòüñÿ íàä íèìè, ³ âèãëÿä éîãî, îñîáëèâî ç

äîë³øíüî¿ ÷àñòèíè ì³ñòà, íåçàáóòí³é  öå áóäî-

âà, ùî âèñî÷èòü íàä óñ³ì ì³ñòîì. Ãðàíä³îçí³ñòü

ôîðì ö³º¿ áóäîâè áóëà íà÷å çóìèñíå ñòâîðåíà íà

òå, ùîá áóòè òëîì âåëèêèõ ïîñòàòåé íîâ³òíüîãî

óêðà¿íñòâà: ³ ìèòðîïîëèòà Àíäðåé Øåïòèöüêî-

ãî, ³ ìèñòöÿ Îëåêñè Íîâàê³âñüêîãî ãîä³ óÿâèòè

ñîá³ ³íàêøå, ÿê, ñàìå, íà òë³ öüîãî Ñîáîðó. Ì³ñòè÷-

íà âåëè÷ ñïëèâàëà, àæ ïåðåëèâàëàñü, ç ò³º¿ áóäî-

âè íà âñå ì³ñòî é óâåñü êðàé,

² í³äå ºäí³ñòü ðåë³ã³éíîãî ³ íàö³îíàëüíîãî

åëåìåíòó íå ñòàâàëà òàêîþ êîíêðåòíîþ, ÿê â îá-

ëè÷÷³ ìàºñòàòó ö³º¿ áóäîâè.

ª ó Ëüâîâ³ ùå é ³íø³ áóäîâè, â³í æå æèâ ³

ðîçâèâàñÿ, ÷óòêèé äî âñÿêèõ çì³í ñâ³òîâèõ ñòèë³â.

Â³í ìàº ñâ³é àìï³ð ³ êëÿñèöèçì (á³áë³îòåêà Îññî-

ë³íñüêèõ), âñÿê³ íåî ñòèë³ (-ðîìàíñüêèé, -´îòè÷-

íèé, -ðåíåñàíñîâèé ³ ò. ä.), ñåöåñ³éíèé òà, âê³íö³,

ìîäåðíèé. Àëå ö³êàâ³ø³ â³ä óñ³õ áóäîâ, ùî ïîñòà-

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

ëè â íàøîìó  äâàäöÿòîìó  ñòîë³òò³, öå æèâ³

ëþäè, ùî çàïîâíÿëè ñîáîþ òó äîáó. Äî íèõ ìè

çàðàç ïåðåéäåìî, àëå âïåðåä ³ùå ñïèíèìîñü íàä

ìóçåÿìè, ÿê³ ðîçãëÿäàºìî íå ò³ëüêè ÿê çáîðèùà

ñòàðîâèíè çàðàäè ñàìîãî ¿õ çáåðåæåííÿ, àëå, ïå-

ðåäóñ³ì, ÿê æèâèõ ñâ³äê³â ìèíóëîãî.

II.

Ïî÷íåìî â³ä Íàö³îíàëüíîãî Ìóçåþ. Éîãî

çá³ðêà óêðà¿íñüêî¿ ³êîíîãðàô³¿  ºäèíà â ñâîºìó

ðîä³. ²äåÿ ìèòðîïîëèòà Àíäðåÿ çàêëàñòè éîãî

áóëà ³ñòîðè÷íèì ð³øåííÿì, à íàäòî, ùî âîíà çÿ-

âèëàñÿ íå ò³ëüêè ç áàæàííÿ çáåðåãòè òâîðè ñòàðî-

ãî öåðêîâíîãî ìèñòåöòâà â³ä çíèùåííÿ, àëå é ç

âèñîêîãî çðîçóì³ííÿ ÷èñòî ìèñòåöüêî¿ âàðòîñòè

ñòàðèõ ³êîí. ßêå öå ìàëî â òèõ ÷àñàõ (ðîêè äî ïåð-

øî¿ ñâ³òîâî¿ â³éíè) çíà÷åííÿ, íàéêðàùå ãîâîðèòü

ñòàòòÿ ñàìîãî îñíîâíèêà Ìóçåþ, íàäðóêîâàíà

â öüîìó çá³ðíèêó. Ñóòî ìèñòåöüêó âàðò³ñòü ³êîí ó

òèõ ÷àñàõ ìàëî õòî ðîçóì³â ³ äîö³íþâàâ  öå áóâ

îêðåìèé îäóõîâëåíèé ñâ³ò, íåçðîçóì³ëèé ï³ñëÿ

ìàòåð³àë³ñòè÷íî¿ äîáè 19 ñò. Öå íåçðîçóì³ííÿ áóëî

íå ò³ëüêè â íàñ, àëå é ó ÷óæèíö³â. Ïî çàéíÿòòþ

Ëüâîâà öàðñüêèìè â³éñüêàìè, çàéøîâ äî Íàö.

Ìóçåþ ðîñ³éñüêèé ìèñòåöòâîçíàâåöü Âºðåùà´³í,

ÿêèé, ïðîñòóä³þâàâøè ñòàðîâèíó Ëüâîâà, äàâ ó

ïåòåðáóðçüê³ì æóðíàë³ Ñòàðèº ¥îäè ìèñòåöü-

êó ñèëüâåòó Ëüâîâà. Çóñòð³âøèñü ç ³êîíàìè íàøî-

ãî ìóçåþ, â³í âèÿâèâ ïîâíå ¿õ íåðîçóì³ííÿ, ïðî-

ñòî äèâóâàâñÿ, ÿê êóëüòóðíà ëþäèíà ìîæå áðàòè

ïîâàæíî òàê³ ³êîíè, òâîðè, íà éîãî äóìêó, ÷èñòî-

ãî ïðèì³òèâ³çìó. ² â³í, ïèøó÷è ïðî Ëüâ³â, îïèñóº

 êîëåêö³¿ ôðàíöóçüêîãî é ³òàë³éñüêîãî ìèñòåöòâà

â ïîëüñüêèõ ìóçåÿõ òà ïàëàòàõ ïîëüñüêèõ ãðàô³â,

òâîðè, ôàêòè÷íî, ÷óæî¿ ³ìïîðòîâàíî¿ êóëüòóðè.

Äëÿ êîíòðàñòó, îäèí ç ïîëüñüêèõ âèçíà÷íèõ

ìèñòö³â, îãëÿíóâøè â 30-èõ ðð. ò³ ñàì³ ³êîíè, îïè-

ñàâ ¿õ ó ñâî¿é ñòàòò³ ÿê íàéâèùèé äóõîâèé áåíêåò

äëÿ ñó÷àñíîãî ìèñòöÿ, ùî éîãî â Åâðîï³ ìîæíà

ïåðåæèòè õ³áà ò³ëüêè ó â³çàíò³éñüêèõ çá³ðêàõ Âà-

òèêàíó.

Òåðèòîð³ÿëüíî Ëüâ³â ëåæàâ ó ñàìîìó îñå-

ðåäêó ãàëèöüêî¿ ³êîíîãðàô³÷íî¿ òâîð÷îñòè. Çàâ-

äÿêè ñïåöèô³÷íèì ³ñòîðè÷íèì óìîâèíàì ³ îïîðîâ³

ïîëüñüê³é ëàòèíñüê³é êóëüòóð³ â Ãàëè÷èí³ çáåð³ã-

ñÿ êîíñåðâàòèâíî òèï äóæå ñòàðî¿ â³çàíò³éñüêî¿,

âæå ñèëüíî çóêðà¿í³çîâàíî¿, ³êîíè. Çàõ³äí³ ðåàë³ñ-

òè÷í³ ôîðìè ïðèùåïèëèñÿ â ò³é ³êîíîãðàô³¿ ñòóï-

íåâî ³ çàâæäè äîáðå ïåðåòðàâëåí³. Â 16 ñò. Ëüâ³â

áóâ óæå çíà÷íèì îñåðåäêîì ³êîíîãðàô³÷íî¿ òâîð-

÷îñòè, ç äîáðå çîðãàí³çîâàíèì öåõîì, ÿêèé âèêî-

íóâàâ ïðàö³ íàâ³òü äëÿ ðèìî-êàòîëèöüêèõ êîñ-

òåë³â, ¿õ í³ÿê íå ìîãëè çàñòóïèòè ÷óæèíö³, ÿêèì

íàäàâàíî íàâ³òü ñïåö³ÿëüí³ ïðèâ³ëå¿. Öåé öåõ ïðî-

³ñíóâàâ àæ äî 1780 ð. Ç ìèñòåöüêèõ ïàìÿòîê, êð³ì

³êîí, ÿê³ ðîçõîäèëèñÿ ïî âñ³é êðà¿í³, âàðòî çãàäà-

òè ³êîíè öåðêâè Óñïåííÿ, ÿê³ ï³çí³øå (â ïîë. 19

ñò.) ïåðåéøëè íà çáåðåæåííÿ äî ìóçåþ Ëþáîì³ð-

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

ñüêèõ, ³êîíè ³ç çãàäàíîãî âæå ³êîíîñòàñó öåðêâè

ñâ. Ïÿòíèöü ç ïî÷. 17 ñò., ùî ñâîºþ êðàñîþ ³ ñòè-

ëåì êîíêóðóþòü ç ³êîíîñòàñàìè Áîãîðîä÷àíñüêèì

(ö³ëèé ó Íàö. Ìóçåþ) òà Ðîãàòèíñüêèì. Ïÿòíèöü-

êèé ³êîíîñòàñ ìîæíà ðîçãëÿäàòè ÿê äóæå ñâîºð³ä-

íèé çðàçîê óêðà¿íñüêîãî íàö³îíàëüíîãî ìàëÿð-

ñòâà, ³ öå â³äïîâ³äíî îö³íèëè é ÷óæèíö³ (ãð. Ä³äó-

øèöüêèé, ôðàíöóç Òåñî). Ñàì³ æ ³êîíè Íàö³îíàëü-

íîãî Ìóçåþ, ç³áðàí³ ç ö³ëî¿ ãàëèöüêî¿ òåðèòîð³¿,

çðàçêè ÿêèõ îïóáë³êîâàí³ îêðåìèì ãàðíèì àëü-

áîìîì  ñüîãîäí³ ÿâëÿþòü ñïðàâæí³é ñêàðá äëÿ

êîæíîãî ìèñòöÿ. Â³ä÷èùåí³ ç â³êîâîãî ÷àäó ³ ïå-

ðåìàëþâàíü (ôàõîâó ðîç÷èñòêó ïî÷àâ áóâ àðõ³-

òåêò Â. Ïåùàíñüêèé) âîíè âèáëèñêóþòü óñ³ºþ

êðàñîþ ñâî¿õ áàðâíèõ ãàðìîí³é ³ íåçâè÷àéíîþ

ñâ³æ³ñòþ, òàê, íà÷å á áóëè ñòâîðåí³ ùîéíî íåäàâ-

íî. Íîâå óêðà¿íñüêå ìèñòåöòâî (Áîé÷óê, Õîëîä-

íèé, Îñ³í÷óê, Êðèæàí³âñüêèé, Ìóçèêà òà ìî-

ëîäø³) çàâäÿ÷óþòü ¿ì äóæå áàãàòî.

Ïîä³áí³, àëå äàëåêî ìåíø³ çá³ðêè ³êîí ìàëè

é ³íø³ ìóçå¿: Íàðîäíîãî Äîìó, Ñòàâðîï³ã³¿, Íàó-

êîâîãî Ò-âà ³ì. Øåâ÷åíêà, òà, îñîáëèâî, Áîãî-

ñëîâñüêî¿ Àêàäåì³¿. Ö³íí³ñòþ ìóçåþ Áîãîñëîâñü-

êî¿ Àêàäåì³¿ áóëè ³êîíè 1516 ñòîë³òü, äåÿê³ ç äóæå

ö³êàâèìè ³ ð³äêèìè âïëèâàìè ´îòè÷íèìè é ðàííº-

³òàë³éñüêèìè. Âñ³ ö³ çá³ðêè áóëè ñïðàâæíüîþ îê-

ðàñîþ Ëüâîâà ³ âåëèêîþ éîãî êóëüòóðíî-³ñòîðè÷-

íîþ ö³íí³ñòþ.

²íø³ ìóçå¿ ñïåö³ÿë³çóâàëèñÿ â ³íøèõ ä³ëÿí-

êàõ, íàïð., Ìóçåé ÍÒØ â åòíîãðàô³¿ é àðõåîëîã³¿,

âåëèêó àðõåîëîã³÷íó çá³ðêó ìàâ ³ ²ñòîðè÷íèé ìó-

çåé ì³ñòà Ëüâîâà òà ìóçåé Ä³äóøèöüêèõ.

Ç ³íøèõ çá³ðîê òðåáà çãàäàòè Êàðòèííó ãà-

ëåð³þ ì³ñòà Ëüâîâà, ç ö³ííèìè çðàçêàìè ³òàë³éñü-

êîãî ðåíåñàíñîâîãî ìàëÿðñòâà òà ïîëüñüêîãî ìà-

ëÿðñòâà 19 ñò. (¥ðîò´åð, Ìàòåéêî, Êîññàê ³ ³í.).

Îêðåì³ ö³íí³ çá³ðêè ìèñòåöòâà áóëè ó Â³ðìåíñüê³é

Êàï³òóë³, â ïàëàò³ ìèòð. Øåïòèöüêîãî íà Ñâÿòî-

þðñüê³é ãîð³, Ïðîìèñëîâîìó ìóçåþ (äåêîðàòèâíå

ìèñòåöòâî) òà ïðè óí³âåðñèòåò³. Óñå öå, ðàçîì óçÿ-

òå, òâîðèëî ç³ Ëüâîâà âàæíèé êóëüòóðíî-ìèñòåöü-

êèé îñåðåäîê, ç ÿêèì, ùîäî ñê³ëüêîñòè é ÿêîñòè,

ì³ã ð³âíÿòèñÿ õ³áà ò³ëüêè Êè¿â. Íå äèâî, ùî ³ â

ä³ëÿíö³ ìèñòåöüêî¿ òâîð÷îñòè Ëüâ³â çàéíÿâ âèçíà÷-

íå ì³ñöå â ³ñòîð³¿ óêðà¿íñüêîãî ìèñòåöòâà, çîêðåìà

íîâîãî, é ³íäèâ³äóàëüí³ ïîñòàò³ â ö³é ä³ëÿíö³ ö³êàâ³

íå ìåíø çà íàéâåëè÷í³ø³ áóäîâè ñàìîãî ì³ñòà.

III.

Ðîçì³ðíî íåâåëèêèé ïåð³îä ÷àñó ì³æ äâîìà

ñâ³òîâèìè â³éíàìè áóâ äëÿ Ëüâîâà äîáîþ â³äâîéî-

âóâàííÿ óêðà¿íñüêèõ ìèñòåöüêèõ ïîçèö³é. Ï³ñëÿ

íåâäà÷³ íàøèõ âèçâîëüíèõ çìàãàíü, äî Ëüâîâà

ïðèáóëà çíà÷íà ñê³ëüê³ñòü ìèñòö³â ³ç ñõ³äíèõ çå-

ìåëü, ÿê³ âëèëèñÿ â ìèñòåöüêå æèòòÿ Ëüâîâà, äî-

ïîâíèëè éîãî ³ âíåñëè íîâ³ òâîð÷³ ³äå¿. Â³ä 1921

äî 1939 ð., ³ ï³ä ÷àñ ²²-î¿ ñâ³òîâî¿ â³éíè Ëüâ³â ìàé-

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

æå áåçïåðåðâíî ïóëüñóâàâ ðèòìîì óêðà¿íñüêîãî

ìèñòåöòâà, ìèñòö³ æèëè ñïðàâæíüîþ òâîð÷îþ

àòìîñôåðîþ, ïðàöþþ÷è íå ò³ëüêè äëÿ çàðîá³òêó,

àëå ùå á³ëüøå ç ïåðñïåêòèâàìè íà ìàéáóòíº,

ç óñ³ºþ ³ñòîðè÷íîþ â³äïîâ³äàëüí³ñòþ, ùî ç òàêîãî

ñòàíîâèùà âèïëèâàëà. Ñëîâîì, ìèñòö³ ñâîºþ

òâîð÷îþ ðóõëèâ³ñòþ  âèñòàâàìè, âèäàííÿìè,

à íàéá³ëüø òâîðàìè  òâîðèëè îòó êîíå÷íî ïî-

òð³áíó ìèñòåöüêó àòìîñôåðó, ùî ¿¿ áðàê ïðèäó-

øóâàâ ó çàðîäêó áàãàòî ïîïåðåäí³õ íàéêðàùèõ

³äåé ³ ïî÷èí³â. Ïðî òå, ùî çíà÷èëà òà àòìîñôåðà,

ïåðåêîíàºìîñü íàéêðàùå, ïîãëÿíóâøè íà äî-

âîºíí³ ðîêè (äî 1914 ð.). Áóäü-ÿê³ îðãàí³çàö³éí³

ðóõè ìèñòö³â, ³ òî ïåðåâàæíî íà áàç³ çàðîá³òêîâ³é,

ïî÷àëèñÿ ùîëèø â îñòàíí³õ ðîêàõ ìèíóëîãî ñòî-

ë³òòÿ. Íå÷èñëåíí³ ìèñòö³  öå áóëè ìàéæå áåç âèé-

íÿòêó öåðêîâí³ ìàëÿð³ é çîëîòàð³, ùî ñòàâèëèñÿ

äî ñâîãî çàéíÿòòÿ ïî-ðåì³ñíèöüêè, ìàëî, à òî é

çîâñ³ì íå çàö³êàâëåí³ ñóòî ìèñòåöüêèìè ïðîáëå-

ìàìè, ÿê³ îäí³ ò³ëüêè ìîæóòü ðóõàòè ìèñòåöò-

âî. Öå â òó äîáó âèðîáèëàñÿ â Ãàëè÷èí³ ïðèïîâ³-

äêà ç³éòè íà öåðêîâíîãî ìàëÿðà, äî òîãî áî

ôàõó áðàëèñÿ ð³çí³ íåâäà÷íèêè, ÿê³ íå çìîãëè çà-

êîð³íèòèñÿ â ÿê³éñü óñòàíîâ³ àäì³í³ñòðàö³éíîãî

òèïó, ùî â àâñòð³éñüêèõ ÷àñàõ áóëî ³äåàëîì êîæ-

íîãî ³íòåë³ãåíòà. Óêðà¿íñüêî¿ ìèñòåöüêî¿ êðèòè-

êè, òåîð³¿  íå ³ñíóâàëî. Êîëè ìîëîäèé ²âàí Òðóø

ó 1899 ð. âëàøòóâàâ ó Ëüâîâ³ ïåðøó ñâîþ âèñòà-

âó, òî íå áóëî êîìó íàïèñàòè ðåöåíç³¿ íà íå¿. Íà-

ïèñàâ ¿¿, íà çàïðîøåííÿ ðåäàêö³¿ ËÍÂ, ïîëüñüêèé

ìàëÿð Äåìá³öüêèé. Ð³ê 1899 áóâ, âëàñíå, ðîêîì,

êîëè ïîìåð òàëàíîâèòèé Þë³é Êîññàê, âèõîâà-

íåöü áó÷àöüêèõ ÎÎ. Âàñèë³ÿí. ² Êîññàê, ³ íå ìåíø

òàëàíîâèòèé éîãî ñó÷àñíèê Ìèõàéëî Ëþáèé (÷è

Ëîáàé?) ç Ìóêà÷åâà, ùî ñòàâ îêðàñîþ ìàëÿðñòâà

ìàäÿðñüêîãî, ÿê Ì³hàló Ìunkaczy  ÿê ìèñòö³,

âçàãàë³ íå ìàëè ùî ðîáèòè â íàøèõ óìîâèíàõ. Äëÿ

ëþäåé òàêîãî òàëàíòó íå áóëî òîä³ â íàñ ì³ñöÿ.

Ìîëîäèé Òðóø êèäàâñÿ íà âñ³ áîêè, ìàëþâàâ,

îðãàí³çóâàâ âèñòàâêè, ïèñàâ ñòàòò³ íà ìèñòåöüê³

òåìè, çàêëàâ ïåðøèé óêðà¿íñüêèé ìèñòåöüêèé

æóðíàë, ñëîâîì, íàìàãàâñÿ ðîçâîðóøèòè íàøó

ãðîìàäó ³ çàö³êàâèòè ¿¿ ñïðàâàìè ìèñòåöòâà. Àëå

é â³í äîñèòü øâèäêî áóâ çìóøåíèé ïðèñ³ñòè,

äîâåäåíèé äî òîãî ñâî¿ì òîä³øí³ì îòî÷åííÿì òà

íåâåëèêèìè éîãî êóëüòóðíèìè âèìîãàìè.

Â 1905 ð. âëàøòóâàâ â³í ó Ëüâîâ³ Âèñòàâêó óê-

ðà¿íñüêèõ àðòèñò³â, íà ÿê³é ïîêàçàíî 110 òâîð³â

12-îõ ìèñòö³â ç Ãàëè÷èíè ³ Ñõ. Óêðà¿íè. Ãîëîâí³

âèñòàâö³ áóëè: Òðóø, Ì. Ñîñåíêî, Þ. Ïàíêåâè÷,

Ì. Áîé÷óê, Å. Òóðáàöüêèé, Ì. Áóðà÷åê, Â. Ìàñ-

ëÿíèê³â, Ì. Æóê, Ô. Êðàñèöüêèé (Ã³ñòü ³ç Çàïî-

ð³ææÿ), ². Ìàêóøåíêî ³ Ë. Äðàãîìàíîâà. Âèñòàâà

çàê³í÷èëàñÿ çíà÷íèì äåô³öèòîì ³ ìàéæå ö³ëêîâè-

òîþ ìîâ÷àíêîþ óêðà¿íñüêî¿ ïðåñè, õî÷ ïîëüñüêà

âèñëîâèëàñÿ ïðî íå¿ ç âèñîêèì ïðèçíàííÿì. Ïðè-

ãíîáëåíèé Òðóø ïåðåñòàâ âëàøòîâóâàòè òîãî ðî-

äà ³ìïðåçè ³, â ðåçóëüòàò³, â³ä 1905 äî 1914 ð., íå

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

áóëî êîìó âëàøòóâàòè í³ îäíî¿ çá³ðíî¿ ìèñòåöüêî¿

âèñòàâè  òàêà áåçíàä³éíà çäàâàëàñÿ öÿ ñïðàâà!

Òðóø ïðèãàäóºòüñÿ çàâæäè â ñâî¿é ÷îðí³é,

çàâÿçàí³é íà øè¿, øàðô³  òðàäèö³ÿ êðàê³âñüêî¿ ³

ìþíõåíñüêî¿ áîãåì òèõ ÷àñ³â,  ³ â ëàïàò³é ìàí-

òèë³ çàì³ñòü ïëàùà, ÿê äîñèòü øâèäêèì êðîêîì

ìàíäðóâàâ âóëèöåþ Ëèñòîïàäà äî ñâîº¿ â³ëëè íà

ê³íö³ ò³º¿ âóëèö³, ìàéæå çà ì³ñòîì, ñåðåä êîëèøí³õ

öåãîëåíü. Êîëè ïîâ³âàâ â³òåð, ìàíòèëÿ ðîçâ³âà-

ëàñÿ ³ òîä³ çäàâàëîñÿ, ùî öå âåëèêèé ñ³ðî-÷îðíèé

ïòàõ áº êðèëàìè. Öå ëîïîòàííÿ êðèëàìè çàì³ñòü

ëåòó ³ ñòàëî çì³ñòîì Òðóøåâîãî æèòòÿ ³ òâîð÷îñ-

òè. Â³í, ïðèÿòåëü Ôðàíêà ³ Ãðóøåâñüêîãî, çàâæ-

äè ç æàëåì ãîâîðèâ ïðî íàøó ñóñï³ëüí³ñòü.

Ï³çí³øå, êîëè ïðèéøëè íîâ³ â ìèñòåöòâ³ ëþäè, ç

íîâèìè ³äåÿìè (³ ñèëüí³øèìè ë³êòÿìè), ñàì Òðóø

íå ìàâ óæå îõîòè ì³ðÿòèñÿ ç íèìè ñèëàìè. Áóëà

çàãàëüíà äóìêà, ùî â³í ç³éøîâ âèêëþ÷íî íà çà-

ðîá³òêîâå ìàëÿðñòâî, òîáòî ôàáðèêóâàâ ìàëþí-

êè ñåð³éíî  õî÷ ³ êóëüòóðíî ³ ìàéñòåðíî, àëå áåç

òîãî òâîð÷îãî çàïàëó, ùî ïîçíà÷àâ éîãî äàâí³ø³

òâîðè. Ôàêò, ùî â³í ïîâòîðÿâ äåÿê³ ìîòèâè ñåð³é-

íî, íàïð., â³í íàìàëþâàâ ùîñü 300 ìàéæå îäíà-

êîâèõ ïîëîòåí ç ìîòèâîì Äí³ïðà ï³ä Êèºâîì.

Ïðîòå, â³í í³êîëè íå êèäàâ ³ òâîð÷îñòè äëÿ ñåáå.

Êîëè â 1942 ð. ç äîðó÷åííÿ Ñï³ëêè Ìèñòö³â ó

Ëüâîâ³ àâòîð öèõ ðÿäê³â çîðãàí³çóâàâ ïîñìåðòíó

âèñòàâó Òðóøà, íà í³é, ïîá³÷ éîãî ñòàðèõ ðå÷åé 

çíàìåíèòèõ ïîðòðåò³â (äðóæèíè, êàðäèíàëà Ñåì-

áðàòîâè÷à, àâòîïîðòðåòó) òà êðàºâèä³â  áóëî áà-

ãàòî ³ íàéíîâ³øèõ ïåðøîðÿäíèõ éîãî òâîð³â.

Ìàçîê ¿õ áóâ, ìîæëèâî, ñïîê³éí³øèé ³ íå òàêèé

ïðèñòðàñíèé, ÿê äàâí³øå, àëå öå áóëè òâîðè áåç-

ñóìí³âíîãî ³ áåçïåðå÷íîãî ìàéñòðà, íà ÿêèõ áóëî

÷îãî ïîâ÷èòèñÿ ìîëîäèì ìèñòöÿì, ñëîâîì, ñòàðà

Ãâàðä³ÿ áóëà äàëåêà â³ä òîãî, ùîá ï³ääàòèñÿ.

Öåé ïîãëÿä íà Òðóøà íå â³äîêðåìëåíèé.

Ê. Ìàëèöüêà (Äàð³ÿ Â³êîíñüêà) ðîçïîâ³äàëà ïðî

îäí³ ñâî¿ â³äâ³äèíè â Òðóøà â 1934 ð. Éîãî ðîá³òíÿ

çðîáèëà íà íå¿ âðàæåííÿ ðàäøå ñòîëÿðí³, à â³í ñàì

âèêëèêàâ ó íå¿ ãí³òþ÷å âðàæåííÿ. Àëå éîãî ïîð-

òðåò³â äàâí³øîãî ïåð³îäó âîíà íå âàãàëàñÿ ïîð³â-

íþâàòè ç ïîðòðåòàìè ôðàíöóçüêîãî ìàëÿðà Ìàíå.

Àíòèòåçîþ Òðóøà áóâ Îëåêñà Íîâàê³âñü-

êèé. Îáèäâîõ ¿õ íàçèâàëè òèõèìè ñóïåðíèêàìè,

õî÷ Òðóø í³ÿêèì êîíêóðåíòîì Íîâàê³âñüêîãî íå

áóâ ³, ïåâíî, áóòè íå õîò³â áè. Íîâàê³âñüêèé 

çîâñ³ì âèêëþ÷íà ïîñòàòü óêðà¿íñüêîãî ìèñòåöò-

âà, à çîêðåìà  çàõ³äíî-óêðà¿íñüêîãî. Õàé áàãàòî

éîãî òâîð³â ³ íåäîãîâîðåí³, àëå âñ³ âîíè ïîçíà÷å-

í³ ðèñàìè âåëèêîãî ìàéñòðà ³ ïå÷àòòþ âèêëþ÷íî¿,

äèíàì³÷íî¿ äóõîâî¿ ñòðóêòóðè. Êîëè â 1924 ð. äî-

âåëîñÿ ìåí³ óïåðøå ïåðåñòóïèòè ïîðîãè éîãî ìè-

ñòåöüêî¿ ñòóä³¿, Íîâàê³âñüêèé ìàâ óæå çà ñîáîþ

äâ³ âåëèê³ âèñòàâêè ³ ñëàâó ÿêîãîñü ìà´à-÷àðîä³ÿ.

Â³í áî, ñïðàâä³, æèâ ³ òâîðèâ äîñèòü çàìêíóòèé ó

ñâî¿é ðîá³òí³ íà ïëîù³ ñâ. Þðà, äå ç â³êîí ìîæíà

áóëî áà÷èòè îäèí ç íàéâåëè÷í³øèõ âèä³â Ñîáî-

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

ðó, çàâæäè ³íàêøîãî â çì³íàõ ï³ð ðîêó é àòìîñôå-

ðè. Ìè, ìîëîäü, äèâèëèñÿ òîä³ íà éîãî ìèñòåöò-

âî, ÿê íà íåçáàãíåíí³ ÷àðè, íåäîñÿæí³ â³ç³éí³ âåð-

øèíè, ³ íàâ³òü ï³çí³øå, êîëè äîâåëîñÿ ï³çíàòè ñâ³ò

³ âèðîáèòè âëàñí³ êðèòåð³¿, ïîëåò çà÷àðîâàíîñò³,

ùî îáâ³âàâ éîãî ìàëÿðñòâî, íå çíèêàâ. Íîâàê³-

âñüêèé í³êîëè íå ñòàâèâñÿ äî ñâîãî ìèñòåöòâà

ïàñèâíî, â³í çàâæäè éîãî ïåðåæèâàâ, ³ òî ãëèáîêî,

ç òåðï³ííÿì. Öå âíóòð³øíº ãîð³ííÿ ³ º íàéïðèòà-

ìàíí³øîþ ðèñîþ éîãî òâîð÷îñòè. Éîìó ìàëþíîê

ìîæå ³ íå âäàòèñÿ, àëå íà êîæíîìó â³äáèòà ïå-

÷àòü éîãî åêñïðåñèâíîãî äóõîâîãî êîìïëåêñó.

Òðåáà ñêàçàòè, ùî Íîâàê³âñüêèé  ìèñòåöü

äóæå ëüâ³âñüêèé. Âàæêî ñïðåöèçóâàòè òî÷íî

÷èì ñàìå, àëå ôàêò, ùî â éîãî ìèñòåöòâ³ º ùîñü

ç ïñèõå öüîãî ì³ñòà. Ëüâ³â ìàº ñâîþ àòìîñôåðó ³

ñâî¿ áàðâí³ åôåêòè, ùî, îñîáëèâî âå÷îðàìè, ïðè

ìîíóìåíòàëüíèõ ðîçæàðåíèõ õìàðàõ, âèðîñòàþòü

ó ÿê³ñü â³ç³éí³ ôàíòàñìàãîð³¿. Ç öèì ºäíàþòüñÿ íå-

ñïîê³éí³ îáðèñè óçã³ð ³ áàðîêêîâî¿ àðõ³òåêòóðè, à

âñå öå ï³äñèëåíå ò³ºþ âíóòð³øíüîþ òðèâîæíîþ

àòìîñôåðîþ íàïðóæåííÿ, ùî íåþ äèõàëî ì³ñòî.

Âñå öå äàâàëî ïåâíèé äóõîâèé çì³ñò ³ íàêèäàëî

ñâ³é ñòèëü. Íîâàê³âñüêèé öåé êîìïëåêñ çíàìåíè-

òî â³ä÷óâ, ÿê, ìîæå, í³õòî ³íøèé ç ìàëÿð³â, ³ òóò

â³í áëèæ÷èé ðàäøå äî ïîåç³¿. Ç ïîåç³ºþ ºäíàâ éîãî

ïåðåäóñ³ì éîãî ñèìâîë³çì  ö³ëèé ô³ëîñîô³÷íî-

ìèñòåöüêèé ñâ³ò ìèñòöÿ, ïðîáëåìè ÿêîãî áóëè

íåðàç òàê³ ñêëàäí³, ùî âîíè ïåðåðîñòàëè ìåæ³ ñà-

ìîãî ìàëÿðñòâà, ñÿãàþ÷è â öàðèíó ô³ëîñîô³¿ é

ë³òåðàòóðè. Ìèìîâîë³ ïðèõîäèòü òóò íà äóìêó

ïîð³âíÿííÿ ç Âàí ¥î´îì (âèáóõîâ³ñòü, ìóçèêà êî-

ëüîðó) ³ Ãîäëåðîì (ìîíóìåíòàëüí³ñòü), àëå ñèì-

âîë³êà Íîâàê³âñüêîãî íåïîä³áíà í³ äî îäíîãî, í³

äðóãîãî.

Íîâàê³âñüêèé, áåçïåðå÷íî, ìàâ çàìàëî

ì³ñöÿ ñåðåä íàøîãî ñóñï³ëüñòâà äëÿ ñåáå ³ ñâîãî

³íäèâ³äóàë³ñòè÷íîãî ñâ³òó. Êîëè á íå çðîçóì³ííÿ

³ ïîñò³éíà äîïîìîãà ìèòð. Øåïòèöüêîãî, â³í íà-

âðÿä ÷è ì³ã áè áóâ âòðèìàòèñÿ ó Ëüâîâ³. Íå òîìó,

ùî éîãî íå ðîçóì³ëè á,  í³, ÷àñè âæå çì³íèëèñÿ,

àëå òå ãðîìàäÿíñòâî áóëî ùå íåñïðîìîæíå ñòâî-

ðèòè òàêîìó ìèñòöåâ³, ÿê â³í, ïîòð³áíó ìàòåð³ÿëü-

íó áàçó, ÿêà äàâàëà á éîìó ö³ëêîâèòó â³ëüí³ñòü

òâîð÷îñòè. Çàâäÿêè äîïîìîç³ Ìèòðîïîëèòà Íî-

âàê³âñüêèé ì³ã òâîðèòè òå, ùî õîò³â, äàâàòè òâî-

ðè, áåçïîñåðåäíüî íå çâÿçàí³ ç ÿêîþñü óòèë³òàð-

íîþ ìåòîþ. Öå äàâàëî éîìó çìîãó âèÿâèòè âïîâí³

ñâîþ ìèñòåöüêó ³íäèâ³äóàëüí³ñòü, ÷îãî äîñÿãòè

âäàëîñÿ äóæå ³ äóæå íåáàãàòüîì íàøèì ìèñòöÿì,

ñïóòàíèì ò. çâ. óìîâèíàìè, ÿê³ íå äàâàëè çìîãè

ðîçãîðòàòè êðèëà.

Çàòå ñïðàâæí³ì ñóïåðíèêîì Íîâàê³âñüêî-

ãî ç ïîãëÿäó íàéîñíîâí³øèõ çàâäàíü ìèñòåöòâà

áóâ Ïåòðî Õîëîäíèé. Óæå ó âäà÷³ îáèäâîõ

ìèñòö³â áóëà âåëèêà â³äì³íí³ñòü: Íîâàê³âñüêèé,

â³÷íî íåñïîê³éíèé, íå ìàëþâàâ, à øòóðìóâàâ

ïîëîòíî, à Õîëîäíèé ìàéæå ç íàóêîâèì ñïîêîºì

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

(ç ôàõó â³í áóâ, âëàñòèâî, ïðîôåñîð õåì³¿) çð³âíî-

âàæåíî ï³äõîäèâ äî ðîçâÿçêè ñâîõ ìàëÿðñüêèõ

ïðîáëåì.

Õîëîäíèé áóâ çà÷àðîâàíèé ñâ³òîì ãàëèöü-

êî¿ ³êîíè, ÿêà â éîãî ÷àñàõ ïî÷àëà ñïðàâä³ îá-

ÿâëÿòèñÿ ñâ³æèìè, ñîêîâèòèìè áàðâàìè, ðîç÷è-

ùåíà ðóêàìè äîñâ³ä÷åíèõ ðåñòàâðàòîð³â. Éîãî

ö³êàâèëè íå ò³ëüêè ñòèëåâ³ ðèñè, àëå é ¿õ òåõí³÷íà

ñêëàäí³ñòü, ñïîñ³á ¿õ òâîðåííÿ, íåðîçðèâíî çâÿ-

çàíèé ³ç ñàìîþ ³ñòîòîþ ³êîíè. Îòîæ â³í óâàæíî

âèâ÷àâ ³ òåõí³êó ³êîíîïèñó, ãîòóâàâ ìàòåð³ÿëè, íà

ÿêèõ ³ ÿêèìè ìàëþºòüñÿ. Öå â³äêðèòòÿ ïîºäíàâ â³í

³ç ñâî¿ì ³ìïðåñ³îí³ñòè÷íèì ñâ³òîãëÿäîì, ùî çìà-

ãàâ äî ÿñíèõ, ñîíÿøíèõ áàðâ, òàêèõ ïðèòàìàííèõ

ï³âäåíí³é óêðà¿íñüê³é ïðèðîä³. Ç éîãî ïðàãíåííÿ

íàäàòè ðîçïëèâ÷àñòîìó ³ìïðåñ³îí³çìîâ³ ÿêèõñü

îêðåñëåí³øèõ ³ òðèâàë³øèõ ôîðì âèð³ñ, ó ðåçóëü-

òàò³, éîãî íåîâ³çàíòèçì, âëàñíèé ³ íåïîä³áíèé äî

òîãî, ùî éîãî îñíîâè ùå äàâí³øå âèðîáèâ Ì. Áîé-

÷óê. Ó ÷àñ, êîëè øêîëà Áîé÷óêà ìóñ³ëà, â ï³äñîâ-

ºòñüêèõ óìîâàõ, âèçáóâàòèñÿ ðèñ ÿñêðàâî â³çàíò³é-

ñüêèõ, ùî áóëè îçíàêîþ ðåë³ã³éíîãî ñòèëþ, ³ éòè

â íàïðÿìêó ìîíóìåíòàë³çìó, Õîëîäíèé çàëèøèâ-

ñÿ ðàäøå ìèñòöåì ìàëèõ ôîðì, äî ÿêèõ, âëàñíå,

é íàëåæèòü ³êîíà  òâ³ð, ùî âèìàãàº ìàêñèìóì

çîñåðåäæåííÿ ³ ëþáîâíîãî øë³ôóâàííÿ ô³ë³´ðàí-

íèõ äåòàë³â. Õîëîäíèé ìàâ äëÿ öüîãî íå ò³ëüêè

â³äïîâ³äíå çíàííÿ, àëå é âäà÷ó, ïðèñïîñ³áëåíó

ñàìå äëÿ òàêîãî ðîäó òâîð÷îñòè.

×èñëåíí³ òâîðè Õîëîäíîãî ç ðîçì³ðíî êî-

ðîòêîãî ïåð³îäó (1920-30) ñòàëè ñïðàâæí³ìè ïîä³-

ÿìè â íàøîìó ìèñòåöüêîìó æèòò³. Ñþäè íàëåæèòü

³êîíîñòàñ ó êàïëèö³ Áîãîñëîâñüêî¿ Àêàäåì³¿,

â³òðàæ³ â Óñïåíñüê³é öåðêâ³, òà, çîêðåìà, òàê³ êîì-

ïîçèö³¿, ÿê Îé, ó ïîë³ æèòî. Â ÷àñ, êîëè â òâî-

ðàõ Òðóøà ³ Íîâàê³âñüêîãî íå âè÷óâàëîñÿ ÷îãîñü

îñîáëèâî óêðà¿íñüêîãî (õî÷ ñþæåòíî é äóõîâî ¿õ

òâîðè áóëè áëèçüê³ é ð³äí³), Õîëîäíèé çâåðòàâ

óâàãó ñâîºþ ãëèáîêîþ íàðîäí³ñòþ, ùîá íå ñêà-

çàòè íàö³îíàë³çìîì ñòèëþ. Ùîñü ïîä³áíå ìîæíà

áóëî ïîì³òèòè äàâí³øå â Íàðáóòà, ò³ëüêè â öüîãî

ò³ ðèñè áóëè á³ëüø õàðàêòåðó ³ñòîðè÷íîãî.

Òðóø, Íîâàê³âñüêèé ³ Õîëîäíèé  öå òðè

ñïðàâæí³ âåëè÷èíè óêðà¿íñüêîãî ìàëÿðñòâà, ÿêèì

âèïàëî â îäíîìó ÷àñ³ æèòè ³ òâîðèòè ó Ëüâîâ³.

Ëüâ³â âèð³ñ íà ïåðøîðÿäíèé ìèñòåöüêèé îñåðå-

äîê ìîæå ñàìå òîìó, ùî â íüîìó, â äàíèõ ³ñòî-

ðè÷íèõ óìîâèíàõ, ç³éøëèñÿ ñàìå òàê³ ³íäèâ³äóàëü-

íîñò³ ç óñ³õ çåìåëü Óêðà¿íè (ç íèõ ò³ëüêè Òðóø

ãàëè÷àíèí). Ïîá³÷ íèõ ãóðòóâàëîñÿ ó Ëüâîâ³ ùå

áàãàòî ³íøèõ ìèñòö³â, ì³æ íèìè áóëè é ïðåö³êàâ³

ïîñòàò³ òà âèçíà÷í³ ìèñòö³, çãàäàòè á ëèø âåòåðà-

í³â À. Ìàíàñòèðñüêîãî, Î. Êóðèëàñà, Îë. Êóëü-

÷èöüêó, à, ç ìîëîäøèõ, Ì. Îñ³í÷óêà, ß. Ìóçèêó

(îáîº ïðåäñòàâíèêè íåîâ³çàíò³éñüêî¿ øêîëè),

Ï. Êîâæóíà, Î. Ñîðîõòåÿ, Â. Êðèæàí³âñüêîãî,

². ²âàíöÿ, Â. Äÿäèíþêà, Ì. Îëüøàíñüêó-Ñòåôàíî-

âè÷, Ì. Áóòîâè÷à, Ð. Ñåëüñüêîãî, ãðàô³êà Ì. Ëå-

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

!

âèöüêîãî, ñêóëüïòîð³â À. Êîâåðêà, Ñ. Ëèòâèíåí-

êà, À. Ïàâëîñÿ ³ áàãàòî ³íøèõ. Ç ïîëüñüêèõ àêà-

äåì³é, îñîáëèâî ç Âàðøàâè, â 30-èõ ðð. ïðèéøëà

íîâà ìîëîäü, ì³æ íåþ òàê³ òàëàíòè, ÿê ß. Ãàâðàí,

Î. Ë³ùèíñüêèé, Â. Ìàíàñòèðñüêèé, Ð. Âèííèöü-

êèé, Â. Áàëÿñ. Îêðåìó ãðóïó òâîðèëè ìèñòö³, ùî

âèéøëè ³ç ñòóä³¿ Íîâàê³âñüêîãî. Çãàäàòè á ò³ëüêè

òàêèõ, ÿê Ì. Ìîðîç, Ã. Ñìîëüñüêèé, Ð. ×îðí³é,

Â. Ëàñîâñüêèé, Ñ. Ëóöèê, Ë. Ïåðôåöüêèé, À. Ìà-

ëþöà, Î. Êîçàêåâè÷-Äÿäèíþê, Â. ²âàíþõ, Ñ. Äó-

íàºâñüêèé, Å. Êîçàê ³ ³í., ïð³çâèù ÿêèõ íå çãàäóº-

ìî, áî íå âñ³ ï³çí³øå çàëèøèëèñÿ ïðè ìèñòåöüêî-

ìó ôàõó.

Ç óñ³õ òèõ ìèñòö³â îñîáëèâî ö³êàâîþ ³íäè-

â³äóàëüí³ñòþ ³, äåÿêîþ ì³ðîþ, ³äåîëîãîì íîâîãî

ìèñòåöòâà áóâ Ïàâëî Êîâæóí. Íà 4-³é âèñòàâ³

Ãóðòêà Ä³ÿ÷³â Óêðà¿íñüêîãî Ìèñòåöòâà â 1926 ð.,

â³í óæå ó÷àñòè íå áðàâ, õî÷ áóâ äóøåþ ïîïåðåäí³õ

âèñòàâ ðàçîì ³ç Ï. Õîëîäíèì ³ Ì. Ãîëóáöåì.

×îìó? Ïðè÷èíà áóëà ó â³äíîøåíí³ ìîëîäèõ äî

ñòàðèõ, ó ìèñòåöüêîìó ñâ³òîãëÿä³. Çãàäàíèõ

âèùå òðüîõ ìàéñòð³â óñ³ âèçíàâàëè ³ ö³íèëè, àëå â

ìèñòåöüêî¿ ìîëîä³ êðèñòàë³çóâàëàñÿ é ²äåÿ íîâîãî

óêðà¿íñüêîãî ìèñòåöòâà, ÿêå áóëî á íå ò³ëüêè íà-

ö³îíàëüíå (ð³÷ ñàìîçðîçóì³ëà), àëå é íîâî÷àñíå,

ìîäåðíå. Âåëèê³ çëàìè é ïåðåì³íè â ñâ³òîâîìó

ìèñòåöòâ³ íå ìîãëè íå çàòîðêíóòè é ìîëîäîãî

ìèñòåöòâà óêðà¿íñüêîãî ³ òóò, âëàñíå, éîãî ïðîìî-

òîðîì ñòàâ Êîâæóí, ôóòóðèñò ùå ç äîâîºííèõ ÷à-

ñ³â. Äëÿ íüîãî Íàðáóò ³ Õîëîäíèé, ÿê äâà ÿñêðàâ³

âèñëîâíèêè íàö³îíàëüíîãî ñòèëþ, áóëè ò³ëüêè

ïî÷àòêîì òîãî, ùî ìàëî ïðèéòè  îíîâëåííÿ óê-

ðà¿íñüêîãî ìèñòåöòâà òà ïîâÿçàííÿ éîãî ç âåëè-

êèìè ïðîáëåìàìè ìèñòåöòâà ñâ³òîâîãî, äå âæå

ä³ÿâ Àðõèïåíêî. Ç òàêèìè ïåðñïåêòèâàìè é áóëà

çàêëàäåíà ó Ëüâîâ³ â 1931 ð. Àñîö³ÿö³ÿ Íåçàëåæ-

íèõ Óêðà¿íñüêèõ Ìèñòö³â (ÀÍÓÌ) çàõîäàìè Êîâ-

æóíà, Îñ³í÷óêà, Ìóçèêè é àâòîðà öèõ ðÿäê³â.

Çíà÷íó äîïîìîãó íîâ³é îðãàí³çàö³¿ äàâ çâÿçîê

ç ãðóïîþ íàøèõ ïàðèçüêèõ ìèñòö³â òà, çîêðåìà, ç

ãðóïîþ õàðê³âñüêî¿ Íîâî¿ Ãåíåðàö³¿ (äî 1932 ð.).

×èñëåíí³ Êîâæóíîâ³ ñòàòò³ â ïðåñ³, ó âèäàâàíèõ

éîãî çàõîäàìè ìèñòåöüêèõ æóðíàëàõ ³ ìîíîãðà-

ô³ÿõ, âèçíà÷èëèñÿ õî÷ ³ òðîõè âàæêèì ñòèëåì, òà,

ïðîòå, áóëè íåçâè÷àéíî âàðò³ñíèìè äîêóìåíòàìè

äëÿ òåîð³¿ é ³ñòîð³¿ íîâîãî óêðà¿íñüêîãî ìèñòåöò-

âà. Öå áóëî ö³êàâå ÿâèùå çàõ.-óêðà¿íñüêîãî ìèñ-

òåöòâà, ùî ìèñòö³ ñàì³ áðàëèñÿ òâîðèòè òåîð³þ

òîãî íîâîãî ìèñòåöòâà  â íàñ áóëî ê³ëüêà âèç-

íà÷íèõ ³ñòîðèê³â ìèñòåöòâà, àëå òåîð³ÿ òâîð÷îñòè

³ ¿¿ øëÿõ³â íå áóëè ¿õ ñïåö³ÿëüíèìè òåìàìè. Âèé-

íÿòêîì áóâ îäèí íå-³ñòîðèê, Äàð³ÿ Â³êîíñüêà.

Ñàìà æ ãðàô³êà Êîâæóíà  öå îäíå ç íàéö³-

êàâ³øèõ ³ íàéðàä³ñí³øèõ ÿâèù íîâîãî óêðà¿íñüêî-

ãî ìèñòåöòâà, ÿê ³ òâîð÷³ñòü Íàðáóòà. Çàâæäè ÷óò-

ëèâèé äî òîãî, ùî ä³ÿëîñÿ â ìèñòåöòâ³ ñâ³òîâîìó,

â³í ïåðåéøîâ ó ñâî¿é ãðàô³ö³ ð³çí³ âïëèâè (ôóòó-

ðèçì, Íàðáóòà, êóá³çì, êîíñòðóêòèâ³çì, íàäðåà-