Крэнь І.П. (рэд.) Гісторыя Беларусі у 2 ч. Частка 1. Са старажытных часоу да канца XVIII ст. курс лекцый

Подождите немного. Документ загружается.

Распальванню антыуніяцкіх настрояў у епархн спрыяла дзей-

насць вядомага пісьменніка - палеміста і ўплывовага царкоўнага

дзеяча Мялеція Сматрыцкага, які ў 1620 г. быў прызначаны патры-

ярхам на полацкую епіскапскую кафедру, ужо занятую ў 1618 г.

Кунцэвічам. Атрымалася двоеўладдзе. Сматрыцкі абаснаваўся ў

Вільні, абвясціў аб адлучэнні Ясафата ад царквы і разаслаў па

епархіі граматы, у якіх дыскрэдытаваў свайго канкурэнта.

У 1619 г. архіепіскап - уніят, заручыўшыся граматай Жыгімонта

III на падпарадкаванне сабе ўсіх праваслаўных цэркваў Полацкай

епархіі, накіраваўся ў Магілёў з цвёрдым намерам увесці там

унію. Даведаўшыся аб набліжэнні Кунцэвіча, магілёўцы зачынілі

гарадскую браму і, засеўшы на вале, навялі на "душахвата" гарма-

ты, пагражаючы яму смерцю, калі ён задумае пранікнуць у іх

горад. Наблізіўшыся да брамы, архіепіскап пачуў пракляцці ў свой

адрас, крыкі з патрабаваннем забіць адступніка. "Калі гэты ўлады-

ка - адшчапенец яшчэ наблізіцца да горада, ...то мы заб'ём яго,

паколькі не прызнаём яго сваім пастырам і епіскапам і пра яго

ведаць не хочам ", — заявілі паўстанцы.

Кунцэвіч паскардзіўся на жыхароў Магілёва ў Варшаву. Жыгі-

монт III расцаніў іх учынак "як абразу не толькі полацкага ўла-

дыкі, але і нашай каралеўскай улады" і загадаў "ініцыятараў і

зачыншчыкаў гэтага абурэння і бунту пакараць смерцю". Кара-

леўскі суд прыгаварыў 20 гараджан да смяротнай кары, а ўсе пра-

васлаўныя цэрквы і манастыры з іх маёмасцю перадаваліся пад

юрысдыкцыю Кунцэвіча. Усіх праваслаўных манахаў і папоў аба-

вязалі падпарадкавацца уніяцкаму архіепіскапу, а мяшчанам заба-

ранілі ўмешвацца ў царкоўныя справы. За кожны выпадак пару-

шэння судовага прыгавору ўстанаўліваўся штраф у памеры 20 тыс.

злотых.

У 1621—1623 гг. адбыліся антыуніяцкія выступленні ў развя-

рэджаным Сматрыцкім Віцебску.

Повадам для паўстання з'явіўся арышт па загаду Кунцэвіча пра-

васлаўнага папа Іллі, які ранкам 12 лістапада 1623 г. праводзіў за

горадам тайнае багаслужэнне ў часовым культавым збудаванні -

"шопе". (Усе праваслаўныя цэрквы былі закрыты па загаду Кунцэв-

іча). У 7 гадзін раніцы ў Віцебску ўдарылі званы. 3 усіх канцоў

491

горада і з навакольных вёсак натоўпы людзей запоўнілі вуліцы

горада. Каля тысячы чалавек з крыкамі "Смерць драпежніку -

душахвату" рынуліся да рэзідэнцыі Кунцэвіча.

Разламаўшы плот і вароты, уварваліся ў двор. У той час, як

адны распраўляліся з уладыкам, іншыя збівалі епіскапскіх слуг,

трэція абклалі саломай дом і падпалілі яго. Труп Кунцэвіча кінулі ў

Дзвіну. Разграмілі рэзідэнцыю архіепіскапа, "все повредили вничь

обратили", захапілі каштоўнасці, грошы, зерне, шматлікія даку-

менты.

Хваляванні ў Віцебску працягваліся да канца лістапада. Захады

гарадскіх улад па іх падаўленню былі малаэфектыўныя. "Тыя сва-

вольники, - даносіў віцебскі магістрат, знову нам самим отпо-

ведают, обецуючысе повторе збунтовавшисе, вязнев з турмы по-

отбитити и нам самим на дамы нашы нашодшы и нас самих

позабият. И где ж дей тых бунтовников ест великая громада и

мы дей сами собе и врядом своим от так великое сваволи жадною

мерою отнятися не можем".

Народны гнеў зведалі на сабе і прадстаўнікі гарадскіх улад.

Паўстанцы да паўсмерці збілі віцебскага лентвойта, "еще и на уряд

грозились".

Папа Рымскі Урбан VIII адгукнуўся на тыя падзеі суровым

лістом да Жыгімонта III: "Няхай будзе пракляты той, хто ўтры-

мае свой меч ад крыві!... Няхай ерась адчуе, што ёй няма літасці".

Па загаду караля ў Віцебску адбыўся надзвычайны камісарскі

суд на чале з Л. Сапегам. Камісары правялі расследаванне і вы-

неслі жорсткі прыгавор. 120 чалавек былі прыгавораны да пака-

рання смерцю (100 з іх прыгавораны завочна, бо збеглі, іх лёс нам

невядомы), астатнія да іншых мераў пакарання. Маёмасць пакара-

ных была канфіскавана. Горад быў пазбаўлены магдэбургскага пра-

ва і ўсіх прывілеяў, але праз некалькі гадоў яны былі вернуты

Віцебску за перамогу над маскавітамі. Акрамя таго, за прычыне-

ную шкоду жыхары горада павінны былі заплаціць штраф у паме-

ры 3079 талераў. Званы цэркваў і ратушы звон, выкарыстаныя для

закліку да паўстання, суд прадпісаў зняць і пераліць у адзін вялікі

звон, зрабіўшы на ім памятны надпіс аб падзеях 1623 г.

Ужо праз год пасля забойства Рым абвясціў Ясафата блажэн-

492

ным, а ў 1867 г. папа Пій IX кананізаваў мучаніка. Мошчы полацка-

га святога захоўваюцца ў Рыме, у галоўным Храме католікаў свету

- саборы св. Пятра.

Хаця прамых доказаў дачынення М. Сматрыцкага да забойства

Кунцэвіча не было, ён палічыў за лепшае схавацца - адбыў у пада-

рожжа на Блізкі Усход, адкуль вярнуўся ўжо прыхільнікам уніяцтва.

У 1632 г. Маскоўская дзяржава пачала вайну з Рэччу Паспалітай

за Смаленск і Чарнігаў. Яе асобныя атрады ўступілі ў межы Бела-

русі і паспрабавалі захапіць Полацк. У чэрвені 1633 г. да горада з

поўначы, ад Вялікіх Лук, падышоў адзін з атрадаў. Наступлення на

гэтым напрамку кіраўніцтва Вялікага княства Літоўскага не чакала,

і горад не быў гатовы да абароны. Ваявода і войт, калі стала вядома

аб набліжэнні чужога войска, абавязалі гараджан пабудаваць у

Ніжнім Замку вежу, даць лес для яе будаўніцтва, умацаваць гарадс-

кія сцены. Адначасова было загадана, каб усе жыхары Запалоцця

перасяліліся ў Верхні Замак.

Аднак велізарны натоўп палачан сабраўся ля ратушы і заявіў аб

адмове выканаць гэта распараджэнне. Натоўп узначальвалі Іван і

Васіль Харкевічы, Іван Куцок. Спірыдон Бацечка, Васіль Крывуша

і іншыя гараджане. Расправіцца з "бунтаўшчыкамі" гарадскія ўла-

ды не паспелі: ноччу з 12 на 13 ліпеня 1633 г. маскоўскі атрад

нечакана захапіў Запалоцце, Ніжні Замак і асадзіў Верхні, але

ўзяць яго не змог.

Падыход умацаванняў, высланых каралём, прымусіў маскоўскае

камандаванне зняць асаду і адысці на сваю тэрыторыю: разам з імі

ў Расію пайшлі і многія жыхары Полацка. 30 жніўня Уладзіслаў ІУ

паслаў грозную грамату, у якой патрабаваў, каб яны "ізноў вярнулі-

ся ў горад, у ім адбудоўвалі і болей не разыходзіліся". За невыка-

нанне гэтых патрабаванняў ён пагражаў канфіскацыяй маёмасці.

Аднак перасяленні на непрыяцельскую тэрыторыю працягваліся.

Тады кароль накіраваў палачанам новую грамату, вытрыманую

ў зусім іншым духу. Мяшчан ён называў "слаўнымі", "вернымі",

"мілымі". "Дошли до нас вести, - пісаў ён, - что вы по сожжении

неприятелем города нашего Полоцка не только не хотите от-

страиваться на прежних своих местах, но и самый горад и погра-

ничные крепости покинувши, переходите со всем своим имуще-

493

ством в места, временно находящиеся в руках неприятеля, и там

водворяетесь, что нам причиняет немалую заботу. Поэтому напо-

минаем вам и строго приказываем, чтобы вы не покидали этого

города, для нас и Речи Поспалитой столь важного ".

Тыя жыхары Полацка, што засталіся ў горадзе, працягвалі ба-

рацьбу. 12 лістапада 1633 г. на полацкага уніяцкага архіепіскапа

Антонія Сяляву двойчы быў зроблены замах. Слугі Сялявы затры-

малі трох чалавек - Івана Філіповіча, Хадко Мікуліча і Сцешку

Залозіча, якія "учинили большой шум", лаялі і абражалі архіепіска-

па, спрабавалі фізічна расправіцца і ім і яго чэляддзю, абстралялі

іх з агнястрэльнай зброі. Аднак вялікі натоўп жыхароў горада,

"учыніўшы вялікі бунт і окрык", адбілі затрыманых у аховы і не

дазволілі расправіцца з імі.

У студзені 1633 г. адбыліся хваляванні ў Магілёве ў сувязі з

намерам мясцовага уніяцкага духавенства схаваць царкоўныя каш-

тоўнасці, каб яны не дасталіся маскоўскаму войску, якое набліжа-

лася да горада. Ігумен Гервасій паслаў манахаў-базыльян зняць

званы з царквы св. Васіля. Але рамеснікі і гарадская бедната,

"збунтовавшись, з галасом, криком, з бердышами, кийми и инши-

ми, до бою належачими бронями", напалі на манахаў і не далі

зняць званы, многіх збілі і ранілі.

За выступленне супраць мясцовага духавенства 85 магіляўчан

былі прыцягнуты да суда. У час судовага разбору высветлілася,

што гараджане "неоднократно чинили духовным особам различные

обиды ", што яны "издавна привыкли устраивать среди посполь-

ства мятежи, восставая против властей". Удзельнікі выступлен-

ня былі прыгавораны да ўплаты штрафа ў памеры 10 тыс. злотых,

у тым ліку 5 тыс. ігумену базыльскага манастыра. Аднак абвінавач-

ваемыя адмовіліся выканаць гэтую пастанову.

Хваляванні ў Магілёве ў сувязі з гэтай падзеяй мелі працяг і ў

наступныя гады. У час аднаго з судовых пасяджэнняў краўцы Іван

Алексяевіч, Міхаіл Харытановіч і Андрэй Хацковіч пры пыдтрым-

цы 5 тыс. рамеснікаў "с галасом, тумултом немалым" прыйшлі ў

ратушу "и, судить помешав, ... королевскому декрету противи-

лись, приговор чинить за декретами... моцно не допустили", паг-

ражалі самім членам магістрата, збілі іх слуг. Іван Аляксяевіч

494

заявіў суддзям, што ігумен " и манеты адной ад нас не атрымае".

Адзін з членаў Магілёўскага брацтва выступіў з абуральнай прамо-

вай супраць духавенства: "До коих же пор будем терпеть их,...

что их бояться, великий Могилёв очиститься от чернцов ".

Трох названых кіраўнікоў выступлення прыгаварылі да пакаран-

ня смерцю за тое, што яны "узнялі руку на ўладу". Справа была

перададзена ў каралеўскі суд, які павялічыў памер штрафа ў тры

разы.

Але гараджане па-ранейшаму катэгарычна адмаўляліся плаціць

колькі б там ні было базыльянам. Было прынята рашэнне аб заклю-

чэнні непакорных у турму, але ўлады Магілёва ўзялі іх пад сваю

абарону.

У наступнае дзесяцігоддзе на Беларусі не было буйных народ-

ных выступленняў. Магнаты і шляхта назвалі гэты перыяд дзесяці-

годдзем "залатога спакою".

495

ЛЕКЦЫЯ 31

ВАЕННЫЯ ДЗЕЯННІ НА БЕЛАРУСІ Ў 1648 - 1667 гг.

• Сацыяльна-палітычная барацьба на Беларусі ў 1648 — 1653 гг.

• Беларусь у час вайны паміж Рэччу Паспалітай і Расіяй.

Сацыяльна-палітычная барацьба на Беларусі

ў 1648 — 1653 гг.

У першай палове XVII ст. на Беларусі паступова нарастала са-

цыяльная напружанасць. Незадаволенасць значнай часткі гараджан

і сялянства свавольствам "дзяржаўца", цяжкім павіннасным рэжы-

мам, шырокім распаўсюджваннем адкупной сістэмы, шматлікімі

інш'ымі паборамі выяўлялася ў гэты перыяд галоўным чынам у

розных формах пасіўнага супраціўлення. Да іх адносіліся разнас-

тайныя скарп, якія шырокім патокам падаваліся ў адрас дзяржаў-

най адміністрацыі альбо царкоўных улад. Аднак прадпісанні вяр-

хоўнай улады ці, што таксама мела месца, заступніцтва царкоўнай

іерархіі, якая асуджала самавольныя паборы феадалаў, мала што

мянялі ў становішчы сялян. Эксплуатацыя, якая бесперапынна

ўзмацнялася, прымушала многіх сялян шукаць лепшай долі ва ўцё-

ках і перасяленнях.

Яшчэ адным напрамкам сацыяльнай барацьбы з'яўлялася суп-

рацьстаянне бяднейшай часткі мяшчан з гарадскімі вярхамі. Най-

больш яскравым прыкладам можна лічыць паўстанне ў Магілёве

1606—1610 гг.

Пераважнай формай пасіўнага супраціўлення феадалам і рэліг-

ійнаму прыціску з'яўляліся ўцёкі. Памеры масавых адыходаў мяш-

чан і сялян у Рускую дзяржаву, дзе за Волгай адкрываліся бяскон-

цыя неасвоеныя яшчэ землі, прынялі да 1643 г. такі характар, что

кароль Уладзіслав IV быў вымушаны патрабаваць ад адміністрацыі

гарадоў і чыноўнікаў прыгранічных з Расіяй абласцей Беларусі

тэрміновых мер па прадухіленню ўцёкаў.

1648 год з'явіўся пераломным у развіцці сацыяльна-палітычнай

барацьбы. Штуршком паслужыла паўстанне на Украіне, якое вы-

бухнула ў пачатку вясны 1648 г. Вострая нездаволенасць радавога

казацтва, сялянства і гараджан Украіны палітыкай польскай Каро-

496

ны, якая адкрыта падтрымлівала свавольства і гвалт магнатаў і

шляхты, каталіцкага кліра, паслужыла асноўнай прычынай успых-

нуўшага ў 1648 г. паўстання, што узначаліў Багдан Хмяльніцкі.

Нагадаем, што Украіна была вызвалена з-пад панавання Залатой

Арды Альгердам і Вітаўтам, далучана да Вялікага княства Літоўс-

кага, Рускага і Жамойцкага. Паўночная Украіна разам з усходнебела-

рускімі землямі ўяўляла сабой рускі складнік ВКЛ. Украінскія стэпы

ў час вызвалення былі амаль бязлюднымі, толькі татарскія орды

калі-некалі праходзілі па іх. Пасля вызвалення пачалося хуткае асва-

енне высокаўраджайных зямель, імклівы рост насельніцтва. Перася-

ленцамі былі перш за ўсё сяляне і шляхта з Галіцыі, частка якой

была падпарадкавана Польшчы. Люблінская унія 1569 г. і ўтварэнне

Рэчы Паспалітай карэнным шляхам змянілі лёс Украіны: мясцовыя

магнаты і шляхта аддзяліліся ад ВКЛ і перайшлі ў польскую частку

новай дзяржавы - т. зв. Карону. Кіруючыя колы ВКЛ вонкава дэ-

манстравалі абурэнне, але на самай справе не вельмі пакрыўдзілі-

ся, бо занадта цяжка было бараніць новадалучаныя землі перад

экспансіяй Масквы, Крымскага ханства, Турцыі. Ды і цэнтрабеж-

ных памкненняў украінскай шляхты і казацкай старшыны было не

пазбегнуць, літвінамі яна звацца не намервалася.

Украіну ж гэты гістарычны паварот прывёў да вялікай драмы.

Палякі разглядалі яе як калонію, адносіны паміж палякамі-католі-

камі і ўкраінцамі-праваслаўнымі пагаршаліся. У рэшце рэшт раз-

гарнулася крывавая ўкраінска-польская вайна. Абраны гетманам

казацкага войска, Б. Хмяльніцкі здолеў у кароткі час аб'яднаць пад

сваім началам значныя сілы паўстанцаў, якія ў бітвах пад Жоўтымі

Водамі і Корсунем (май 1648 г.) нанеслі паражэнні польскім войс-

кам.

Атрыманыя запарожскімі казакамі і ўкраінскімі сялянамі пера-

могі, а таксама распаўсюджаныя паўстанцамі заклікі да бунту суп-

раць улады вызвалі рост хваляванняў ў паўднёвых раёнах Бела-

русі. Мясцовыя ўлады былі ўстрывожаны. У данясеннях каралю

паведамлялася, што "не было ніводнай вёскі, ніводнага горада, у

якіх бы не раздаваліся заклікі да свавольства і дзе б не замышлялі

на жыцце і маёмасць сваіх паноў".

Летам 1648 г. справа дайшла да стварэння на поўдні Беларусі

497

ачагоў паўстанцкага руху ў басейнах Прыпяці, Бярэзіны і ў Пад-

няпроўі.

Развіццё падзей на Украіне і поўдні Беларусі выклікала панічны

настрой сярод феадалаў, якія меркавалі, што створаныя абставіны

зможа выкарыстаць Руская дзяржава і пачне чарговую вайну з Рэч-

чу Паспалітай. Пры гэтым кіруючыя колы Польшчы і Вялікага

княства Літоўскага не сумняваліся, што частка сялянства і гарад-

жан акажа рускім войскам падтрымку. У прыгранічных з Расіяй

паветах шляхцічы сталі пакідаць свае "маёмасці" і спяшаліся сха-

вацца ў замках буйных магнатаў, у гарадах Барысаве, Віцебску,

Мсціслаўі і іншых, дзе тэрмінова рамантаваліся ўмацаванні ў ча-

канні хуткай аблогі рускіх войск.

Сацыяльны склад удзельнікаў украінскага руху быў разнастай-

ны, што паслужыла прычынай узнікнення ў ім вострых супярэч-

насцей. Сяляне і радавыя казакі змагаліся за поўнае знішчэнне

нацыянальна-рэлігійнага і феадальнага прыгнёту. Казацкае кіраўні-

цтва, мясцовая шляхта, частка праваслаўнага духавенства імкнулі-

ся перш за ўсё да нацыянальнага вызвалення, стварэння незалеж-

най дзяржавы. Вайна прыняла вельмі жорсткія формы. Польскія

войскі не бралі казакоў у палон, знішчалі ўкраінскія сёлы і хутары

разам з усімі іх насельнікамі. Казакі ж помсцілі тым, што забівалі

ўсіх жыхароў гарадоў, якія ім удавалася ўзяць. У гарадах на Украі-

не знаходзіліся польскія гарнізоны, каланіяльная адміністрацыя,

шляхта і каталіцкі клір. Заложнікамі гэтай бязлітаснай бойні стала

і яўрэйскае насельніцтва гарадоў - купцы і рамеснікі. Яны гінулі

разам з палякамі незалежна ад таго, прымалі ўдзел у абароне гора-

да ці не. Рэкі крыві, пралітай падчас украінска-польскай вайны,

надоўга сапсавалі адносіны паміж народамі - ўдзельнікамі гэтай

вайны.

Зазначым, што пераможцаў у гэтай вайне не было. Пасля не-

калькіх перамог украінцаў перавагу атрымалі палякі. Б. Хмяльніцкі

шукаў дапамогі ў суседзяў - татараў, малдаван. Калі ж і гэта не

дапамагло, ён перадаў уладу над Украінай рускаму цару. Украіна

так і не атрымала незалежнасці, больш таго, па выніках вайны

паміж Расіяй і Рэччу Паспалітай, яна была падзелена і ў такім

стане заставалася аж да 1939 г.

498

Украіна была аддзелена ад ВКЛ адміністрацыйнай мяжой, якая,

аднак, не магла ўстрымаць пажар вайны. Казацкія атрады — "заго-

ны" з сярэдзіны 1648 г. рабілі рэгулярныя рэйды на поўдзень Бела-

русі. Можна вылучыць прынамсі дзве мэты гэтых рэйдаў. Па-пер-

шае, пашырыць як можна больш паўстанні і бунты супраць улад

Рэчы Паспалітай, як можна больш аслабіць дзяржаву, каб дапамаг-

чы войскам Б. Хмяльніцкага ў барацьбе з ёй. Па-другое, пашырыць

уплывы казацкай старшыны на тэрыторыі ВКЛ, далучыць частку

гэтых тэрыторый да Украіны. Падставай для такіх планаў і мэтаў

быў шэраг фактараў і аргументаў.

Акружэнне Б. Хмяльніцкага ўлічвала таксама і наяўнасць супя-

рэчнасцей у грамадстве ВКЛ, можа, нават, некалькі перабольшвала

ў ацэнках гэтых супярэчнасцей. У кожным разе антыпрыгонніцкія

настроі беларускіх сялян былі добра вядомы на Украіне ад тых жа

ўцекачоў у Запарожскую Сеч, казакоў - «русінаў і літвінаў» па

паходжанню.

Сацыяльная барацьба нарастала ў гарадскім асяроддзі ВКЛ. За-

можныя гараджане, купцы, рамеснікі былі зацікаўлены ў абмежа-

ванні самаўпраўства магнатаў. Яны ўсё менш спадзяваліся на аба-

рону сваіх інтарэсаў каралеўскай і вялікакняжацкай уладай. Частка

гараджан гатова была шукаць іншых заступнікаў для сябе.

Моцным імпульсам да народнага руху ў Беларусі ў сярэдзіне

XVII ст. з'явілася вострая нездаволенасць насельніцтва ўзмацнен-

нем каталіцкай экспансіі, якую праводзілі польскі епіскапат і кара-

леўская ўлада Рэчы Паспалітай.

Праўда, перыядычна на працягу XV—XVI стст. дзяржаўная ўла-

да некалькі разоў спрабавала ўраўноўваць у правах католікаў і

праваслаўных. Гэта рабілася з мэтай паслабіць антыкаталіцкі і ан-

тыпольскі рух на ўсходнеславянскіх землях і не выклікаць вострага

этнаканфесійнага антаганізму ў дзяржаве. У 1443, 1457, 1563 гг.

каралі падпісвалі граматы аб параўнанні ў правах праваслаўнай

шляхты з шляхцічамі-католікамі. Аднак на самай справе пасля

Люблінскай дзяржаўнай уніі 1569 і уніі цэркваў на Берасцейскім

саборы 1596 г. канфесійная сітуацыя ў дзяржаве адназначна змяні-

лася на карысць каталіцтва і ўзмацнення паланізуючага фактару.

Адначасова назіралася канфрантацыя паміж прыхільнікамі розных

499

канфесій, і гэта спяшаліся выкарыстаць кіраўнікі паўстання на

Украіне.

Многія гісторыкі, якія займаліся даследаваннямі сацыяльных

выступленняў у сярэдзіне XVII ст, адзначалі наяўнасць у складзе

казацкіх сіл вялікай колькасці выхадцаў з Беларусі. Шэраг казацкіх

палкоўнікаў былі па паходжанню літвінамі, вялікі быў працэнт іх і

ў асяроддзі накіраваных на Беларусь "загонаў". У 1648—1649 гг. у

складзе Запарожскай Сечы адзначаліся Менскі, Мазырскі курэні,

існавалі Брагінскі, Рэчыцкі, Тураўскі казацкія палкі.

Першым атрадам, які прыбыў з Украіны на Беларусь, быў "за-

гон" пад кіраўніцтвам Галавацкага. Казакі разам з далучыўшыміся

да іх сялянамі ў сярэдзіне ліпеня 1648 г. рабавалі шляхецкія ма-

ёнткі, у раёне Брагіна, Лоева, Гомеля. Жыхары гэтых гарадоў ад-

чынілі казакам брамы. Пры ўзяцці Гомеля, як сведчаць крыніцы,

было перабіта каля 600 шляхцічаў. У чэрвені 1648 г. на Беларусь

прыбылі таксама атрады Нябабы, Крывашапкі, Гаркушы, Мікуліц-

кага, Няпаліча і Хвеські. Гэта выклікала далейшы рост узброеных

выступленняў і бунтаў супраць улад з боку праваслаўнага насельн-

іцтва ВКЛ.

Паўстанцы грамілі маёнткі шляхты і магнатаў, захоплівалі маё-

масць касцёлаў і уніяцкай царквы, знішчалі дакументы, праганялі

вялікакняжацкіх чыноўнікаў. У канцы лета - пачатку восені паў-

стаўшыя авалодалі Рэчыцай, уступілі ў Кобрын і Бярэсце. Тэрыто-

рыя ўсяго Пінскага павета была пад кантролем казакоў і паўстаў-

шых сялян. Трэба зазначыць, што ў ВКЛ не было, як на Украіне,

польскіх гарнізонаў і польскай адміністрацыі. Узброеная барацьба

тут разгарнулася ўнутры аднаго грамадства і таму мела рысы гра-

мадзянскай вайны. Самы звычайны сацыяльны бунт нізоў супраць

уладароў і ўвогуле багатых суайчыннікаў цесна пераплятаўся з ва-

яўнічым супрацьстаяннем прыхільнікаў і праціўнікаў прапольскай

арыентацыі і памнажаўся на міжканфесійную варожасць.

Адміністрацыя і буйныя феадалы Вялікага княства Літоўскага

ўзяліся за арганізацыю адпору. Канцлер Вялікага княства Літоўска-

га Я. Радзівіл усклаў на сябе абавязкі польнага гетмана і абвясціў

паспалітае рушэнне. Аднак ахопленая панікай шляхта палічыла за

лепшае схавацца за моцнымі ўмацаваннямі Пінска і Слуцка. У

500