Крэнь І.П. (рэд.) Гісторыя Беларусі у 2 ч. Частка 1. Са старажытных часоу да канца XVIII ст. курс лекцый

Подождите немного. Документ загружается.

Германію і там слухаў лекцыі ў Нюрнбергскім, Лейпцыгскім, Ві-

тэнбергскім універсітэтах. Пасля вяртання жыў пад Менскам, по-

тым пераехаў у Вільню, дзе ўступіў у праваслаўнае брацтва і пры-

няў удзел у барацьбе супраць уніі і каталіцызму. Тут напісаў каля

20 твораў.

"Фрынас" ("Плач") Тэафіла Артолага (псеўданім Мялеція Смат-

рыцкага) — адзін з самых выдатных помнікаў палемічнай лі-

таратуры. Ён з'явіўся ў 1610 г. як водгук на драматычныя падзеі ў

Вільні ў 1609 г. — захоп па загаду мітрапаліта Пацея праваслаўных

цэркваў уніятамі. "Фрынас" меў вялікую папулярнасць сярод пра-

васлаўнага насельніцтва Рэчы Паспалітай і лічыцца самым леп-

шым творам пісьменніка. У ім Сматрыцкі даў яркі малюнак сучас-

нага яму стану праваслаўнай царквы. Ён раскрывае маразм і ўнут-

раны разлад у самой царкве, абураецца бяздзейнасцю духавенства,

практыкай куплі-продажу вышэйшых царкоўных пасад. Ён кідае

палітычнае абвінавачванне ў адрас папскай імперыі Ватыкана, па-

казвае небяспечнасць для народа і радзімы працэсу акаталічвання і

дэнацыяналізацыі мясцовай феадальнай знаці, служылай шляхты і

нават мяшчанства. Напалоханыя "Фрынасам" , прасякнутым "смя-

ротным ядам" для каталіцызму, езуіты і уніяты адразу ж выступілі

супраць кнігі Сматрыцкага. Першымі, хто напісаў адказ, былі

П.Скарга і Ілля Марахоўскі. Яны абвінавачвалі аўтара ў прапаган-

дзе аднолькава небяспечных як для праваслаўнай, так і для ка-

таліцкай цэркваў пратэстанцкіх ідэй Лютэра і Кальвіна. А кароль

Жыгімонт III сваім універсалам забараніў продаж і куплю кніжкі

Сматрыцкага пад пагрозай вялікага штрафу, яна падлягала спаль-

ванню, а аўтар і выдавец — арышту.

Напалоханы суровасцю каралеўскіх санкцый, Сматрыцкі на ней-

кі час адышоў ад літаратурнай палемікі і заняўся педагагічнай

дзейнасцю ў брацкіх школах Вільні і Кіева, якая прынесла яму не

меншую славу, чым яго "Фрынас". Ён абессмяроціў сваё імя як

таленавіты аўтар першай грунтоўнай у навуковых адносінах пра-

цай "Граматика словенския правилное синтагма". Выдадзеная ў

1619 г. для практычных патрэб школьнай адукацыі, яна мела вык-

лючнае культурнае і палітычнае значэнне для свайго часу, склала

цэлы этап у станаўленні славянскага мовазнаўства. На працягу

461

амаль паўтараста гадоў "Граматыка" Сматрыцкага была агульнап-

рызнаным школьным падручнікам па старажытнаславянскай мове

не толькі ў Вялікім княстве Літоўскім, але і ў Расіі, была вядома і ў

краінах Захаду. Яшчэ ў 1617 г. Мялецій пастрыгся ў манахі вілен-

скага Святадухаўскага манастыра. Актыўная грамадска-палітычная

дзейнасць у радах праваслаўнай апазіцыі, аўтарытэт выдатнага

палеміста забяспечылі яму пры жыцці вялікую славу сярод суай-

чыннікаў, а з 1620 г. і высокі духоўны сан архіепіскапа полацкага,

епіскапа віцебскага і мсціслаўскага.

Страх паўстаць перад дзяржаўным судом пасля забойства ў

Віцебску Кунцэвіча вымусіў Мялеція пакінуць радзіму. Ён адбыў у

падарожжа па "святых месцах" Блізкага Усходу (1624—1626). За

час яго падарожжа ў асяроддзі праваслаўнага духавенства распаў-

сюдзілася чутка, быццам Мялецій адправіўся да ўсходніх патрыяр-

хаў за атрыманнем благаславення на аб'яднанне праваслаўнай цар-

квы з уніяцкай. Таму пасля вяртання ён адчуў недавер, варожыя

адносіны да сябе. Яму прыйшлося апраўдвацца і публічна абара-

няцца ад наветаў на спецыяльна скліканым у Кіеве царкоўным

саборы для высвятлення мэты яго паездкі на Усход. Гэта, а таксама

разлад, які ён убачыў у патрыярхаце — вышэйшым кіруючым орга-

не праваслаўнай царквы, — абумовілі крах яго ранейшых рэлігій-

на-палітычных ілюзій. Сматрыцкі прыйшоў да высновы, што да-

лейшая барацьба за рэлігійную дактрыну праваслаўя ўжо не мае

сэнсу. Спачатку тайна, а потым яўна ён парывае з праваслаўнай

царквой і пасля 1628 г. адкрыта перайшоў у лагер уніятаў. Усе

астатнія свае сілы Сматрыцкі аддаў на абарону ідэі уніі, крытыцы

якой прысвяціў амаль усё сваё свядомае жыццё, заклікаў правас-

лаўнае насельніцтва паследаваць яго прыкладу. Ва уніяцкі перыяд

Мялецій напісаў шэраг высокамастацкіх твораў: "Пратэстацыя"

(1628), "Паранезіс" (1629), "Экзатезіс" (1629). Апошнія гады свай-

го жыцця ён правёў у сценах Дзярманскага манастыра на Валыні,

дзе і памёр, пакінуўшы аб сабе памяць таленавітага палеміста і

пісьменніка, але чалавека, супярэчлівага ў сваіх поглядах. Мялецій

Сматрыцкі быў чалавекам вялікага інтэлекту, таленавітым пісь-

меннікам, вучоным. Ён заняў пачэснае месца ў гісторыі літаратуры,

навукі і грамадскай думкі беларускага і ўкраінскага народаў.

462

Зацятым барацьбітом супраць Берасцейскай уніі быў Афанасій

Філіповіч (каля 1595/1600—1648). Выхадзец з Берасцейшчыны, з

сям'і збяднелага шляхціча, ён атрымаў адукацыю ў Віленскай

езуіцкай акадэміі. Потым працаваў хатнім настаўнікам у дамах

шляхты і магнатаў і меў аўтарытэт выдатнага педагога. Пастрыгся

ў манахі і жыў у манастырах Берасцейшчыны. У 1637 г. ён дабраў-

ся да Масквы, дамогся аўдыенцыі ў маскоўскага цара, на якой

заклікаў яго заступіцца за праваслаўных аднаверцаў у Рэчы Пас-

палітай.

Вярнуўся Афанасій на радзіму з багатымі ахвяраваннямі для

сваёй царквы, але з рэпутацыяй здрадніка. У апошняе дзесяці-

годдзе жыцця А. Філіповіч пісаў "Дыярыуш", у якім паказаў паўве-

кавую гісторыю царкоўнай уніі як гісторыю ганенняў і здзекаў над

духоўным жыццём праваслаўнага насельніцтва.

Абвінавачаны ў сувязях з казакамі і ў тым, што "унию святую

оскорблял и проклинал", 5 верасня 1648 г. пасля жорсткіх катаван-

няў быў расстраляны ў лесе непадалёк ад Бярэсця. А.Філіповіч

кананізаваны праваслаўнай царквой.

За час свайго існавання царкоўна-палемічная публіцыстыка,

увабраўшы ў сябе літаратуру адкрытых лістоў, адозваў, памфлетаў,

трактатаў і іншых відаў творчасці, прайшла складаны і супярэчлівы

шлях развіцця. У ёй назіраліся ўздымы і спады, ідэйна-мастацкі

рост і таптанне на адным месцы вакол набіўшых аскому адных і

тых жа багаслоўска-дагматычных пытанняў. Але яна адыграла ста-

ноўчую ролю ў гісторыі, упісаўшы яркую старонку ў грамадска-

палітычную думку і літаратуру беларускага і ўкраінскага народаў.

На працягу больш за паўстагоддзя яна карысталася вялікай папу-

лярнасцю ў шырокіх колах грамадскасці таго часу, для якой яна

выконвала функцыю зброі вострай ідэалагічнай барацьбы.

Летапісы, гісторыка-мемуарная і палітычная літаратура

У XVI — першай палове XVII ст. на беларускіх землях працяг-

валася стварэнне летапісаў. Ва ўмовах узмоцненай цікавасці да

мінулага, выкліканай фарміраваннем нацыянальнай самасвядомас-

ці, уплывам ідэй Адраджэння, была зроблена спроба стварыць но-

вую гісторыю Літвы і Русі.

463

Арыгінальным помнікам гістарыяграфіі і грамадска-палітыч-

най думкі Вялікага княства Літоўскага першай паловы XVI ст.

з'яўляецца "Хроніка Вялікага княства Літоўскага і Жамойц-

кага", створаная ў асяроддзі патрыятычна настроенай літоўскай

знаці. У яе аснову пакладзена легенда аб паходжанні старажыт-

ных літоўцаў ад рымлян. Летапісец падае велічную, ідэаліза-

ваную і не пазбаўленую фактычных памылак і недакладнасцей

гісторыю Літвы. Выдатным помнікам агульнадзяржаўнага лета-

пісання ВКЛ з'яўляецца "Хроніка Быхаўца", заснаваная на матэ-

рыялах папярэдніх беларускіх летапісаў і хронік. Сваю назву яна

атрымала ад імя беларускага пана А.Быхаўца, уладальніка адзі-

нага рукапіснага экземпляра гэтага летапісу. У XIX ст. рукапіс

быў згублены, але тэкст твора захаваўся дзякуючы гісторыку Тэа-

дору Нарбуту, які надрукаваў яго ў 1846 г. У навуцы няма адзінай

думкі наконт часу і месца стварэння "Хронікі Быхаўца". Імкну-

чыся стварыць максімальна поўную гераізаваную гісторыю Вялі-

кага княства Літоўскага, невядомы аўтар (аўтары) стварыў этап-

ны твор у гісторыі агульнадзяржаўнага летапісання, якое згасла

разам са стратай у другой палове XVI ст. Вялікім княствам Літоў-

скім палітычнай незалежнасці.

У гісторыі беларускай літаратуры другой паловы XVI — пер-

шай паловы XVII ст. важнае месца займаюць гісторыка-мемуарная

літаратура і творы палітычнай сатыры. На змену цяжкавагавай

мове пісьменнікаў-палемістаў прыйшла лёгкая і ясная, вобразная

мова пісьменнікаў-мемуарыстаў і сатырыкаў. Славесная творчасць

прыкметна пачала набліжацца да жыцця, рабілася неад'емным ду-

хоўным спажыткам пісьменнага грамадства.

Узорам эпісталярнай творчасці другой паловы XVI ст. з'яўляюц-

ца лісты аршанскага старасты Філона Сямёнавіча Кміты-Чарна-

быльскага да членаў каралеўскай Рады Вялікага княства Літоў-

скага за 1573—1574 гг. Гэта былі сакрэтныя службовыя данясенні

аб стане спраў у Маскоўскай дзяржаве і пагранічных раёнах Вялі-

кага княства Літоўскага. "Лісты" Ф.Кміты да сённяшняга дня заха-

валі не толькі гістарычна-пазнавальную цэннасць, але і чыста

літаратурную цікавасць. Гэта своеасаблівы літаратурна-мастацкі

помнік канца XVI ст.

464

Насычанае падзеямі грамадска-палітычнае жыццё Беларусі дру-

гой паловы XVI — першай паловы XVII ст. заахвочвала яго ўдзель-

нікаў і сведкаў брацца за пяро і расказаць пра перажытае, убачанае,

пачутае сваім сучаснікам. Самым раннім з вядомых у сучасны мо-

мант мемуарных помнікаў з'яўляецца "Дзённік", ці "Гістарычныя

запіскі" Фёдара Еўлашоўскага, напісаныя на беларускай мове ў

1603—1604 гг. У іх аснову, відаць, пакладзены дзённікавыя запісы

аўтара за папярэднія 40 гадоў. У дзённіку знайшлі адлюстраванне

падзеі таго часу, дарожныя прыгоды аўтара, урачыстыя прыёмы

паслоў і замежных гасцей, моравыя пошасці і пажары, пададзены

малюнкі жыцця беларускай і польскай шляхты, яе паводзін, звыча-

яў, настрояў і падзеі сямейнага жыцця Еўлашоўскага. Мемуары аб

сваім жыцці пакінуў таксама беларускі шляхціч Ян Цадроўскі.

Адным з цікавых літаратурных помнікаў канца XVI — пачат-

ку XVII ст. з'яўляецца "Баркулабаўская хроніка", напісаная

невядомым жыхаром в Баркулабава (Быхаўскі раён), які добра

ведаў быт і норавы простых людзей, іх думкі і настроі. Чалавек

адукаваны і шчыры, ён імкнуўся быць аб'ектыўным і праў-

дзівым летапісцам. Гэтыя якасці робяць хроніку цікавым даку-

ментам і добрым узорам мемуарнай літаратурнай творчасці той

эпохі. Яе аўтар па праву называецца выдатным пісьменнікам

свайго часу, а "Баркулабаўская хроніка" — важнейшым пом-

нікам беларускай нацыянальнай культуры. Цікавымі літара-

турнымі здабыткамі XVII ст. з'яўляюцца "Прамова Мялешкі" і

"Ліст да Абуховіча".

"Прамова Мялешкі", як мяркуюць даследчыкі, была напісана

паміж 1622 і 1632 гг. і ўяўляе сабой бліскучую сатырычную

пародыю на парламенцкае выступленне, пародыю, у якой яскра-

ва паказаны сумныя вынікі згубнай паланізатарскай палітыкі

Польшчы на Беларусі і Украіне, мараль і сапсаваныя норавы

разбэшчаных раскошай і чужаземнымі ўплывамі прывілеяваных

слаёў беларускай і ўкраінскай шляхты. Невядомы пісьменнік

вуснамі дэпутата Варшаўскага сойма 1589 г., смаленскага каш-

таляна Івана Мялешкі абвінавачвае самога караля ў марнатраў-

стве і патуранні марнатраўцам. Само імя І.Мялешкі — творчая

выдумка пісьменніка.

465

Палітычны памфлет "Ліст да Абуховіча" (1655) высмейвае гра-

мадска-палітычную дзейнасць смаленскага ваяводы Піліпа Казі-

міра Абуховіча (рэальная гістарычная асоба), які здаў Смаленск

маскоўскаму цару. Аўтар пісьма (яго імя невядома) дакарае свай-

го адрасата за здраду, крытыкуе тагачаснае дзяржаўнае ўпарадка-

ванне.

Названыя творы палітычнай сатыры былі шырока папулярнымі,

бытавалі ў шматлікіх спісках-копіях і вуснай перадачы.

На другую палову XVI ст. прыпадае літаратурная дзейнасць

паэта-гімнатворца Андрэя Рымшы. Жыў у Вільні, напісаў у 1585—

1591 гг. дыфірамбічныя вершы, прысвечаныя "зацным асобам":

Астапу Валовічу, Льву Сапегу, Фёдару Скуміну. У канцы XVI —

пачатку XVII ст. тварылі Ян Радван, Гальяш Пельгрымоўскі. Іх

паэтычныя творы ("Дэкатэрас" А.Рымшы, "Радзівіліяда" Я.Радвана

і "Пасольства да вялікага князя Маскоўскага" Г.Пельгрымоўскага)

былі вядомыя ў тагачаснай Еўропе.

Сімяон Полацкі

Вядомым паэтам, мысліцелем, асветнікам застаўся ў гісторыі

Сімяон Полацкі (Самуіл Емяльянавіч Пятроўскі-Сітніяновіч)

(1629—1680), паходзіў з сям'і заможных палачан. Атрымаў адука-

цыю ў Кіева-Магілянскай калегіі і Віленскай езуіцкай акадэміі.

Відаць, не выпадкова Сімяон, які атрымаў праваслаўную і ка-

таліцкую адукацыю, схіліўся да кампраміснага паміж імі уніяцтва.

Яно, верагодна, здавалася яму адзіна прыемлемай формай зблі-

жэння заходне- і ўсходнееўрапейскіх традыцый і культур.

Вайна 1654—1667 гг. крута памяняла не толькі намеры, але і ўсё

жыццё і далейшы лёс 25-гадовага Сімяона. Захоп маскоўскай ар-

міяй на працягу 1654—1655 гг. амаль усёй Беларусі, сталіцы ВКЛ

Вільні зрабіла на яго вялікае ўражанне, прывяло ў шокавы стан.

Малады чалавек паказаў сябе ў гэтай сітуацыі прагматыкам. У

1656 г. ён прымае манаскі сан, становіцца дыдаскалам (настаў-

нікам) невялікай брацкай школы пры манастыры і ўжо праз месяц

разам са сваімі выхаванцамі вітае цара Аляксея Міхайлавіча як

вызваліцеля беларускага народа.

У 1660 г. ездзіў у Маскву прасіць дапамогі для полацкага манас-

466

тыра, некаторы час жыў там, прадставіў цару хвалебную "Дэклама-

цыю", у якой назваў яго "царом-Сонцам". Вясной 1664 г., баючыся

ганенняў з боку ўлад Рэчы Паспалітай, ён, як прыхільнік маскоўс-

кай арыентацыі, пакінуў родны горад і паехаў у Расію на пастаян-

нае жыхарства. Там ён стаў прыдворным літаратарам.

Сімяон становіцца прыхільнікам, а потым ідэолагам праваслаўя

і расійскага самадзяржаўя. Яго выбар быў як вымушаным, так і

добраахвотным. У драматычнай дылеме, якую яму прапанавала

жыццё, — патрыятызм або кар'ера — ён выбраў апошняе. У Маск-

ве С. Полацкі вымушаны быў адмовіцца ад роднай мовы. Ён пак-

лаў пачатак згубнаму для нашай культуры працэсу культурнай

эміграцыі, які ў XVIII—XIX стст. набыў масавы характар. Інтэлек-

туальна-творчыя сілы беларускага народа з прычыны адсутнасці

ўласнай дзяржаўнасці і нацыянальнай самасвядомасці "эмігры-

равалі" або ў польскую, або ў рускую культуру.

467

ЛЕКЦЫЯ 29

МАСТАЦТВА XVI — ПЕРШАЙ ПАЛОВЫ XVII ст.

• Жывапіс, скульптура.

• Дойлідства.

• Музыка і тэатр.

Жывапіс, скульптура

Жывапіс Беларусі XVI — першай паловы XVII ст. — складаная,

супярэчлівая і ў той жа час самабытная і арыгінальная з'ява ў

гісторыі сусветнага мастацтва. Развіваючыся на скрыжаванні шля-

хоў, ён узбагачаўся, з аднаго боку, рысамі заходнееўрапейскай куль-

туры, з другога — захоўваў рысы ўсходнеславянскай культуры.

Адначасова ў ім прыкметна праяўлялася і тая плынь, якая зы-

ходзіла ад народнага мастацтва. Вялікі ўплыў на развіццё жывапісу

зрабілі тагачасныя гістарычныя падзеі, якія адбываліся на тэры-

торыі Беларусі.

Адметная рыса твораў жывапісу пачатку XVI ст. — цесная су-

вязь з візантыйскім і старажытнарускім мастацтвам, захаван-

не ладу мыслення і пачуццяў, уласцівых сярэднявеччу. У

параўнанні з творамі гэтага часу жывапіс сталага XVI і пачатку

XVII ст. вызначаецца імкненнем да канкрэтызацыі выявы. Хаця і

іншасказальна, але досыць поўна адбіліся ў ім уяўленні народа аб

справядлівасці і прыгажосці, яго клопаты і спадзяванні ў склада-

ных умовах сацыяльна-гістарычнага жыцця.

Зараз вядома, што ў XVI ст. у Беларусі працавала 26 жывапісцаў,

44 скульптары, 105 майстроў залатых спраў; вядомы таксама 19

мастакоў, працаваўшых у першай палове XVII ст. Яны стварылі

шмат арыгінальных манументальных фрэскавых і іканапісных тво-

раў.

Фрэскавыя роспісы XVI — першай паловы XVII ст. дайшлі да

нас у вельмі абмежаванай колькасці, што не дазваляе даць разгор-

нутую характарыстыку манументальнага мастацтва гэтага перыяду.

Вялікую гістарычную і мастацкую каштоўнасць мае фрэскавы

роспіс з выявамі Благавешчанскай царквы Супрасльскага манасты-

ра, створаны ў 1557 г. Да нашых дзён роспіс захаваўся толькі ў

468

фрагментах. Ён набліжаецца да мастацтва Візантыі канца XIV —

пачатку XV ст. Аднак у жывапісе Супрасля яўна праявіліся і эле-

менты заходнеславянскага мастацтва. Цікавымі помнікамі ману-

ментальнага жывапісу першай паловы XVII ст. з'яўляюцца роспісы

Куцеінскага манастыра каля Оршы, Багаяўленскага сабора ў Ма-

гілёве, царквы Св. Духа Тапічэўскага манастыра ў г. Мсціславе.

Найбольш папулярным і распаўсюджаным відам жывапісу ў

XVI — першай палове XVII ст. быў абраз. На пачатку XVI ст. пад

уплывам ідэй Адраджэння складваецца беларуская іканапісная

школа. Характэрная для мастацтва эпохі Адраджэння ўвага да зям-

ной прыгажосці звычайнага чалавека, да яго пачуццяў і клопатаў

была ўласціва і беларускаму мастацтву. Гэта ярка праявілася ў

кніжнай гравюры, алтарным жывапісе, некалькі менш — у іка-

напісе, дзе сказалася трываласць традыцый. Новыя павевы ўспры-

маліся іканапісам, развіццё якога вызначалася царкоўнымі кано-

намі, асцярожна і з адборам. Але тым не менш і ў абразах усё

часцей персанажы надзяляюцца індывідуальнымі рысамі, у сюжэт-

най канве з'яўляюцца элементы бытавога, этнаграфічнага характа-

ру. Абуджаецца павышаная цікавасць да навакольнай рэчаіснасці і

жаданне перадаць узнёслыя пачуцці і ўяўленні праз звыклыя, бліз-

кія да рэальных формы. Абраз убірае ў сябе прыкметы рэальнага

жыцця і адлюстроўвае густы і традыцыі народнага мастацтва, што

і надае яму мясцовы каларыт.

Да лепшых узораў беларускага іканапісу XVI ст. належаць абра-

зы "Матка Боская Іерусалімская" са Здзітава і "Нараджэнне Бага-

родзіцы" з Ляхаўцаў на Берасцейшчыне, "Матка Боская Адзі-

гітрыя" з Дубінца, "Пакланенне вешчуноў" з Дрысвят на Віцеб-

шчыне, "Параскева Пятніца" са Случчыны.

У першай палове XVII ст. працягвала развівацца нацыянальная

школа іканапісу. У канцы XVI — першай палове XVII ст. на змену

рэнесансу прыйшоў новы стылістычны напрамак — барока. Ад-

ступленне ад традыцый старажытнарускага іканапісу і з'яўленне

элементаў барока праяўляецца ў больш жывапіснай прапрацоўцы

складак адзення, смелым спалучэнні колеру, новым падыходзе да

прапіскі лікаў, у імкненні да ўзорыстасці, арнаментыкі. Цікавымі

помнікамі першай паловы XVII ст. са сталымі стылявымі прык-

469

метамі беларускай школы іканапісу з'яўляюцца абраз "Тройца но-

вазапаветная" з Дастоева, "Успенне" з Паніквы на Берасцейшчыне,

"Матка Боская Адзігітрыя Неўвядальны цвет" з сяла Басценавічы

на Магілёўшчыне, пяць работ маларыцкага майстра, выкананых у

1648—1650 гг. ("Праабражэнне", "Пакроў", "Успенне", "Нараджэн-

не Маткі Боскай", "Цалаванне Іаакіма і Ганны. Благавесце Ганне").

Сярод твораў XVII ст. адзіным уласнаручна падпісаным пом-

нікам з'яўляецца работа Пятра Яўсеевіча з Галынца (Магілёў-

шчына) "Нараджэнне Маткі Боскай" (1649). Гэты твор — яркі

прыклад беларускай іканапіснай школы, у якой ужо добра прасоч-

ваецца станаўленне нацыянальнага варыянта барока. Работа Пятра

Яўсеевіча азначае важны этап у гісторыі станковага жывапісу пер-

шай паловы XVII ст., які дэманстраваў яе дасягненні і паказваў,

што ў развіцці рэалістычных тэндэнцый беларускі іканапіс таго

часу некалькі апярэджваў старажытнарускае мастацтва, уздым у

якім адбыўся крыху пазней, у другой палове XVII ст.

Беларускі станковы партрэт, які пачаў фарміравацца ў XV ст.,

ужо ў канцы XVI ст. дае высокія ўзоры. Асаблівага росквіту гэты

жанр дасягнуў у XVII — пачатку XVIII ст.

Партрэт XVI—XVIII стст. з'яўляецца не толькі творам мастацт-

ва, а яшчэ (можа, і найперш) генеалагічным дакументам, які ўве-

кавечвае прадстаўніка таго ці іншага роду і з'яўляецца яго свое-

асаблівым "пашпартам". Такая функцыянальная накіраванасць парт-

рэта нараджала своеасаблівыя стылістычныя прыкметы, якія не

змяняліся на працягу многіх дзесяцігоддзяў, аж да пачатку XIX ст.

Складваецца тып партрэта, які ў польскім мастацтвазнаўстве назы-

ваецца "сармацкім", у Расіі вядомы з другой паловы XVII ст. як

"парсуна". Для партрэтаў такога роду характэрны строгія каноны:

фігуры падаюцца ў рост, радзей пагрудна, або пакалеНна, у пара-

дным адзенні, з атрыбутамі ўлады (булава, жэзл, ключ і г.д.). На

фоне звычайна маляваліся падвязаныя драпіроўкі і элементы архі-

тэктуры, што рабіла ўражанне і надавала партрэту ўрачыстасць і

параднасць. Выява дапаўнялася доўгім надпісам, у якім паведамля-

лася пра ўзнагароды, тытул, пасады партрэтаванага, а таксама не-

каторыя біяграфічныя звесткі. Нярэдка ў кутку партрэта можна

было ўбачыць і герб заказчыка. Мастак імкнуўся праўдзіва пера-

470