Крэнь І.П. (рэд.) Гісторыя Беларусі у 2 ч. Частка 1. Са старажытных часоу да канца XVIII ст. курс лекцый

Подождите немного. Документ загружается.

гісторыя Беларусі пачынаецца толькі з Кастрычніцкай рэвалюцыі, а

ўсё, што ёй папярэднічала, было толькі перадгісторыяй.

Сёння відавочна, што вучэнне аб сацыяльна-эканамічных фарма-

цыях не вытрымала выпрабаванне часам - гэта пяцічленная схема не

мае таго універсальнага характару, на які яна прэтэндавала. Усходнія

славяне ў сваім развіцці не праходзілі другую стадыю - рабаўладан-

ня. Цяпер выглядае блефам аб'яўленне сацыялізму, насуперак фак-

там, найбольш прагрэсіўным спосабам вытворчасці. I хаця наша

гістарычная навука не адмовілася ад фармацыйнага падыходу, да-

ваць перыядызацыю толькі па такому прызнаку сёння ўжо нельга.

Яшчэ ў савецкія часы Мікола Ермаловіч, праігнараваўшы фар-

мацыйную канцэпцыю, выдзеліў у гісторыі Бацькаўшчыны IX—

XIV стст. тры перыяды: полацкі (XI - сярэдзіна XIII ст.), навага-

родскі (сярэдзіна XIII - пачатак XIV ст.) і віленскі (1316—1385) -

на аснове таго горада, які з'яўляўся цэнтрам жыцця Беларусі,

у якім рабілася ўся палітыка, дзе вызначаліся лёсы Беларусі.

У апошняе дзесяцігоддзе ў беларускую навуку ўсё болей прані-

кае, размываючы фармацыйную канцэпцыю, цывілізацыйны па-

дыход, які забяспечвае лепшае разуменне нацыянальнай гісто-

рыі ў кантэксце сусветна-гістарычнага працэсу. У адпаведнасці з

гэтым прынцыпам, у гісторыі чалавечага грамадства на тэрыторыі

Беларусі выдзяляюцца наступныя перыяды: старажытнасць (100-40

тыс. г. да н. э. - V ст.н.-э.), сярэднія вякі (VI—XV стст), новы час

(XVI ст. - 1918 г.), сучасны перыяд, альбо найноўшая гісторыя.

3 пункту гледжання нацыянальнай канцэпцыі гісторыі Беларусі

спалучэнне цывілізацыйнага і фармацыйнага падыходаў у сукупнасці

з прызнаннем крьггэрыем ісціны гуманістычных, агульна-чалавечых і

нацыянальна-дзяржаўньгх каштоўнасцей і іх прыярытэтам у ацэнцы

гістарычньгх падзей, фактаў, дзеячаў, з плюралістычнай метадалогіяй,

разглядам айчыннай гісторыі як арганічнай часткі еўрапейскай і сус-

ветнай гісторыі забяспечвае аптымальныя магчымасці для высвятлен-

ня заканамернасцей і спецыфікі сацыяльна-эканамічнага, палітычнага

і культурнага развіцця Беларусі на кожным з этапаў яе гісторыі. Такі

падыход дазваляе вывесці на належнае месца ў гісторыі праблемы

беларускай дзяржаўнасці, культуры і духоўнага жыцця, якія раней -

пры манаполіі фармацыйнага прынцыпу - яўна недаацэньваліся.

ЛЕКЦЫЯ 2

СТАРАЖЫТНАЕ ГРАМАДСТВА

НА ТЭРЫТОРЫІ БЕЛАРУСІ

•

Пачатак засялення чалавекам тэрыторыі Беларусі.

• Балцкая каланізацыя беларускіх зямель.

•

Генезіс усходнеславянскіх плямён і шляхі іх рассялення на тэры-

торыі Беларусі. Узаемаадносіны балтаў і славян.

• Грамадскі лад, заняткі і рэлігія ўсходнеславянскіх плямён на

беларускіх землях у VI—VIII стст. н. э.

Пачатак засялення чалавекам тэрыторыі Беларусі

На тэрыторыю Еўропы першыя людзі праніклі каля 600 тыс.

гадоў таму назад. На тэрыторыі Беларусі яны з'явіліся значна паз-

ней, дзесьці каля 100 тыс. гадоў да н.эры. Гэта здарылася таму, што

ў старажытнасці яе тэрыторыя была пакрыта леднікамі. Вядомы

тры буйныя і некалькі меншых па маштабу і часу працягласці

абледзяненняў. Першым было бярэзінскае, ці, як яго яшчэ называ-

юць геолагі, окскае абледзяненне. Яно цягнулася каля 150 тыс. гадоў

і ахоплівала храналагічныя рамкі 500-350 тыс. гадоў да н. эры. У

гэты час ляднік пакрываў тэрыторыю Беларусі да лініі Пінск -

Мазыр - Рэчыца - Гомель. На поўдзень ад гэтай лініі размяшчаліся

тундра і лесатундра.

Прыкладна за 350 тыс. гадоў да н.э. ляднік пачаў таяць і наступ-

іла міжледнікоўе. Яно цягнулася каля 50 тыс. гадоў. Тэрыторыя

Беларусі ў гэты час пакрылася лясамі, пераважна хвойна-шыракал-

істымі з прымешкай ліпы, вяза, дуба, ляшчыны. У іх вадзіліся

розныя віды сланоў, маманты, насарогі, высакародныя і гіганцкія

алені і іншыя жывёліны, якія прыстасаваліся да халоднага клімату.

Ужо ў гэты час з'явіліся ўмовы для жыцця людзей. Але пакуль што

слядоў першабытнага чалавека таго часу на тэрыторыі Беларусі не

знойдзена.

Другое абледзяненне геолагі называюць дняпроўскім. Яно пра-

цягвалася каля 190 тыс. гадоў і ахоплівала храналагічныя рамкі ў

300-110 тыс. гадоў да н. эры. У час гэтага абледзянення ляднік то

адступаў на поўнач, то зноў наступаў. Затым настала яшчэ адно

міжледнікоўе. У гэты час клімат на тэрыторыі Беларусі ўстанавіўся

прыкладна такі, які мы маем у сучасны момант. Да гэтага часу

адносіцца і з'яўленне першабытных людзей на тэрыторыі Беларусі,

аб чым сведчаць знаходкі мусцьерскіх стаянак ля вёскі Абідавічы

Быхаўскага раёна Магілёўскай вобласці і каля вёскі Клеявічы Кас-

цюковіцкага раёна Гомельскай вобласці.

Але праз некаторы час наступіла новае абледзяненне - валдайс-

кае, якое цягнулася 7 тыс. гадоў. Яно ахоплівала храналагічныя

рамкі 90-83 тыс. гадоў да н. эры. У гэты час ляднік займаў тэрыто-

рыю цяперашніх Віцебскай, паўночную частку Мінскай і паўночны

захад Гродзенскай абласцей. Хаця пасля зноў наступіла пацяплен-

не, але ляднік яшчэ не раз напамінаў аб сабе. Поўнасцю ледніковы

перыяд у Беларусі закончыўся толькі ў XI тысячагоддзі да н.эры.

Менавіта з гэтай пары пачалося актыўнае засяленне яе тэрыторыі

першабытнымі людзьмі.

Найбольш старажытнымі стаянкамі першабытных людзей на тэ-

рыторыі Беларусі, адкрытых археолагамі, з'яўляюцца стаянкі ля

вёсак Бердыж Чачэрскага і Юравічы Калінкавіцкага раёнаў Го-

мельскай вобласці. Усе яны адносяцца да эпохі позняга палеаліту і

датуюцца 40-30 тысячагоддзямі да н. эры. Іх матэрыялы разам з

матэрыяламі стаянак Юдзінава і Елісеевічаў на Браншчыне (на

самай граніцы з Беларуссю) даюць магчымасць уявіць, як жылі і

чым займаліся нашы далёкія продкі ў тыя часы.

Першапачаткова аснеўным матэрыялам, з якога першабытныя

людзі выраблялі прылады працы, быў камень. Увесь гэты перыяд

гісторыкі называюць каменным векам. Па спосабах і прыёмах ап-

рацоўкі каменя яны дзеляць каменны век на палеаліт (старажытны

каменны век), мезаліт (сярэдні каменны век) і неаліт (новы камен-

ны век). Для палеаліту характэрны самыя прымітыўныя спосабы

апрацоўкі каменя - адколы, рэтушаванне і г.д. У мезаліце людзі

ўжо выкарыстоўвалі недасканала апрацаваныя каменныя сякеры,

долаты, навершнікі стрэл, дзідаў, нажы і г.д. У эпоху неаліту ка-

менныя прылады працы ўжо вырабляліся з выкарыстаннем такіх

відаў апрацоўкі, як піленне, шліфаванне і свідраванне. У Беларусі

палеаліт датуецца 40-9-м тысячагоддзямі да н. эры, мезаліт - 8-5

тысячагоддзямі да н. эры, неаліт - 4-3 тысячагоддзямі да н. эры.

Асноўнымі заняткамі першабытных людзей у эпоху палеаліту былі

паляванне, рыбалоўства і збіральніцтва. Галоўным аб'ектам паляван-

ня быў мамант. Для гэтага наладжваліся лоўчыя ямы. Звычайна іх

выкопвалі на шляху руху мамантаў да вады, або ў тых месцах, куда іх

заганялі пры аблаве. Мамант, вага якога дасягала 3—4 тоны, а рост 3,5

метра, даваў значную колькасць мяса, скуру для пашыву адзення і

абутку або для пакрыцця жылля. Косці служылі палівам, будаўнічым

матэрыялам і матэрыялам для вырабу прылад працы.

Важнымі аб'ектамі палявання былі таксама паўночны алень,

дзікі конь, бізон, воўк, пясец, заяц і іншыя жывёлы. Паляванне на

буйных жывёл разам са збіральніцтвам (збіралі ядомыя травы, яга-

ды, арэхі, грыбы, карэнні і клубні дзікіх раслін) і рыбалоўствам

забяспечвала людзей запасамі ежы і іншымі сродкамі існавання,

што садзейнічала аселаму спосабу жыцця. Жыллё будавалася з

касцей мамантаў, жэрдак, вялікіх валуноў і пліт, узятых з марэнных

адкладанняў. Памеры жылых памяшканняў былі невялікімі - 5-6

метраў у папярэчніку (Бердыж) з ачагом для вогнішча ў цэнтры.

Знешне яны былі падобныя на добра вядомыя нам паўночныя чумы

ці вігвамы. Будаваліся і шматсекцыйныя памяшканні, як у Юдзіна-

ва, дзе жылі асобныя сем'і.

Некалькі парных сямей, спачатку, напэўна, яшчэ няўстойлівых,

аб'ядноўваліся ў абшчыну, або род. Асновай абшчыны з'яўлялася

група родзічаў па маці. Адсюль - мацярынскі род.

У той час ужо існавала экзагамія, г.зн. звычай, які строга забара-

няў шлюбныя сувязі ўнутры рода. Муж і жонка павінны былі нале-

жаць да розных абшчын.

Асноўным тыпам чалавека ў гэты час на тэрыторыі Беларусі

быў яшчэ неандэрталец. Такую назву першабытныя людзі атры-

малі ад знаходак частак шкілета ў даліне Неандэрталь у Германіі ў

1856 г. Гэта былі непасрэдныя папярэднікі людзей сучаснага тыпу,

захаваўшыя яшчэ ў сваім выглядзе і паводзінах рысы жывёлы. Але

пад уздзеяннем удасканалення прылад працы і тэхналогіі вытвор-

чых працэсаў паступова адбываліся змены і ў фізічным выглядзе

чалавека. На змену неандэртальцу ў хуткім часе прыйшоў неант-

рап (новы чалавек - чалавек разумны).

У перыяд позняга палеаліту сярод першабытных людзей існава-

ла і некаторая спецыялізацыя працы. Вопытныя і найбольш дужыя

мужчыны займаліся паляваннем, жанчыны вялі гаспадарку, дагля-

далі дзяцей і старых, збіралі травы, карэнні, ягады, выконвалі маг-

ічныя абрады, падтрымлівалі агонь у ачагу, ахоўвалі прадметы

культу. Некаторыя члены абшчыны займаліся толькі вырабам пры-

лад працы. Яны вырабляліся з мясцовага крэменю і косці. Ад крэ-

меню адколвалі вузкія доўгія пласціны, з якіх пасля апрацоўкі (рэ-

тушавання) вырабляліся разцы, скрабкі, цеслі, падвіркі, пілкі, дола-

ты, наканечнікі коп'яў, дзід, стрэл і г.д. 3 касцей выраблялі шылы,

іголкі і іншыя прыстасаванні.

У эпоху позняга палеаліту зарадзіліся рэлігія і мастацтва. Рэліг-

ійныя ўяўленні першабытнага чалавека сведчылі пра яго няўпэўне-

насць у заўтрашнім дні, аб бяссіллі перад грознымі сіламі прыро-

ды. Жыццё першабытнага чалавека ў многім залежала ад жывёл,

на якія яны палявалі, або раслін, якія яны збіралі. Адсюль бярэ

пачатак культ жывёл і раслін. Яны з'яўляліся апекунамі чалавека і

таму першабытныя людзі ім пакланяліся. Пакланенне першабыт-

ных людзей звярам, птушкам, рыбе, раслінам называецца татэміз-

мам. Так, татэмамі Елісеевіцкай і Юравіцкай мацярынскіх абшчын

была рыба. Гэта пацвярджаюць малюнкі, выгравіраваныя на пласц-

інках з біўня маманта, фігуркі рыб, выразаныя з косці. Падобныя

пласціны-чурынгі звычайна захоўваліся ў патаемных месцах як

прадметы, якія нібыта мелі таямнічую сувязь з пэўным татэмістыч-

ным продкам і членамі роду.

Адносіны, якія склаліся паміж чалавекам і прыродай у час по-

зняга палеаліту, мелі дваісты характар: з аднаго боку, панаванне

прыроды над чалавекам, з другога - яго ўздзеянне на прыроду,

няхай сабе нават у абмежаваных і недасканалых формах, з выкары-

станнем прылад працы, здольнасцей і звычак. Своеасаблівыя прыё-

мы, з дапамогай якіх чалавек імкнуўся ўздзейнічаць адпаведным

чынам на прыроду, атрымалі назву магічных.

Імітацыя прыёмаў палявання павінна была забяспечыць поспех

самога палявання. Перш чым ісці на пошукі жывёлы, першабыт-

ныя паляўнічыя выконвалі розныя абрады вакол рытуальнай фігу-

ры гэтай жывёлы, ад здабычы якой залежала існаванне ўсяго ка-

лектыву. Чалавек верыў у тое, што ў жывёл, раслін, рыб ёсць

двайнікі - душы і лічыў, што розніца паміж ім, жывёлай і раслінай

невялікая. Такія рэлігійныя вераванні носяць назву анімізму. Паз-

ней на яго аснове ў першабытных людзей узнік культ замагільнага

жыцця і ўшанавання нябожчыкаў, што выклікала з'яўленне паха-

вальнага абраду.

Звычай пахавання адпавядаў толькі неабходнасці забяспечыць

нябожчыку працяг яго матэрыяльнага існавання. Труп клалі або на

бок, або ніцма з падкручанымі нагамі, у позе спячага чалавека, у

спецыяльнай камеры, абстаўленай з усіх бакоў буйнымі касцямі

маманта. Астанкі чалавека часта пасыпаліся чырвонай фарбай -

охрай, косным вугалем - магічнай заменай крыві або агню, бо

людзі лічылі, што нябожчык працягвае жыць. Тут жа клаліся рэчы

памёршага. Зверху камера прыкрывалася буйнымі касцямі маманта

і звычайна прымыкала да жылля. Часам абрад пахавання выконваў-

ся непасрэдна у памяшканнях.

Развіццё матэрыяльнай культуры і рэлігійных вераванняў у пер-

шабытных людзей было цесна звязана з развіццём мастацтва. Ся-

род твораў першабытнага мастацтва ў насельніцтва Беларусі эпохі

позняга палеаліту сустракаюцца жаночыя статуэткі, малюнкі роз-

ных жывёл, якія служылі аб'ектам палявання. Першабытны мастак

маляваў чалавека і жывёлу такімі, якімі ён прывык іх бачыць у

паўсядзённым жыцці. Толькі ў асобных выпадках даваліся ўмоў-

ныя стылізаваныя малюнкі.

Сярод археалагічных знаходак стаянак першабытных людзей на

тэрыторыі Беларусі сустракаюцца шматлікія ўпрыгажэнні - разнас-

тайныя падвескі, вырабленыя з пласцінак біўня маманта, каралі з

зубоў пясца і ваўка, ракавіны з прасвідраванымі адтулінамі для

нанізвання. Найбольшую цікавасць выклікаюць ракавіны. Паводле

апошніх даных, яны паходзяць з раёна Чарнаморскага ўзбярэжжа

або з Дняпроўска - Бугскага лімана, што сведчыць аб вялікіх пера-

мяшчэннях паляўнічых калектываў і, магчыма, пра пачатак абмену.

У перыяд позняга палеаліту, былі заселены толькі паўднёвыя

раёны Беларусі. Цэнтральная і паўночная часткі яе тэрыторыі былі

заселены прыкладна ў 7-5 тысячагоддзях да н.эры (у час мезаліту).

Засяленне праходзіла некалькімі шляхамі. 3 паўднёвага ўсходу

было заселена ўсходняе Палессе (басейн сярэдняй і ніжняй Пры-

пяці), а таксама верхняе Падняпроўе, Заходняе Палессе (басейн

верхняй Прыпяці), Панямонне засялялася пераважна з паўднёвага

захаду. Падзвінне было заселена з поўдня і з захаду.

У неалітычную эпоху насельніцтва на тэрыторыі Беларусі знач-

на павялічылася. За гэты час з'явілася шмат новых пасяленняў.

Калі да мезаліту адносіцца прыкладна 80 адкрытых археолагамі

пасяленняў, то да неаліту - больш 500.

Але і ў час неаліту асноўная частка насельніцтва Беларусі пра-

жывала на тэрыторыі Палесся, Панямоння і Пасожжа. У Падзвінні

яно было нешматлікім. Тут пакуль што адкрыта 16 пасяленняў,

тады як у прыпяцкім Палессі - 150, Пасожжы - больш за 110, у

Панямонні - больш за 100, у верхнім Падняпроўі - каля 50.

На працягу мезаліту і неаліту ў жыцці першабытных людзей

адбыліся значныя змены. Яны былі звязаны з удасканаленнем вы-

рабу прылад працы. У эпоху мезаліту чалавек стаў ужываць ужо

масіўную крэмневую сякеру і цясло, з дробных апрацаваных крэм-

невых пласцін - нажы, наканечнікі стрэл, гарпуноў. Лук і стрэлы,

вынайдзеныя ў канцы палеаліту, у мезаліце распаўсюдзіліся паў-

сюдна. У неаліце чалавек упершыню навучыўся ляпіць гліняны

посуд, пачаў вырабляць новыя прылады працы - шліфаваныя сяке-

ры і цяслы.

Адначасова з раней вядомымі (адколы, рэтушоўка), шырокае

распаўсюджванне атрымалі новыя спосабы апрацоўкі каменю -

шліфоўка, пілаванне, свідраванне. Шырэй, чым раней, выкарысто-

ўвалася дрэва. 3 яго рабілі чаранкі зброі, стрэлы, дрэўкі коп'яў,

выдзёўбвалі чаўны, узводзілі свайныя пабудовы, рабілі пасткі і

заколы для лоўлі звяроў і рыбы.

У эпоху неаліту пачалася таксама распрацоўка шахтавым споса-

бам крэмненосных радовішчаў, як напрыклад, паблізу пасёлка Крас-

насельскі Ваўкавыскага раёна Гродзенскай вобласці. Зарадзіліся і

атрымалі шырокае распаўсюджванне якасна новыя, вытворчыя фор-

мы гаспадарання - земляробства і жывёлагадоўля. Яны дапаўняліся

вядомымі раней паляваннем, рыбалоўствам і збіральніцтвам.

Нягледзячы на ўдасканаленасць прылад працы і авалодванне

новымі формамі вядзення гаспадаркі, прадукцыйнасць працы ў

першабытных людзей заставалася нізкай. Яны яшчэ не маглі жыць

асобнымі сем'ямі. Калектыўныя формы палявання і рыбалоўства

па-ранейшаму давалі большую частку прадуктаў. Таму калектыў

(род) асноўнымі сродкамі вытворчасці валодаў супольна. Шлюбны

парадак у родзе, як і раней, заставаўся экзагамным, унутры пле-

мені - эндагамным, г.зн., што муж і жонка павінны былі быць

супляменнікамі. Гэта садзейнічала захаванню адметных прыкмет

племені: мовы, абрадаў, упрыгажэнняў, арнаментацыі керамікі,

вытворчых навыкаў, характару домабудаўніцтва і г.д.

У познім неаліце кожнае племя займала пэўную тэрыторыю,

мела свае паляўнічыя і рыбалоўныя участкі. Асноўнымі формамі

ўласнасці на сродкі вытворчасці былі радавая і племянная. Заблы-

танасць шлюбных адносін, якая ўзнікла ў сувязі з павелічэннем

колькасці родаў, выміраннем ад голаду і хвароб або асіміляцыяй

некаторых з іх, прыводзіла да парушэння эндагамнасці плямён. У

сувязі з гэтым сталі пашырацца экзагамныя шлюбы паміж прад-

стаўнікамі розных плямён. Гэтаму садзейнічаў і пераход ад прыс-

войваючай да вытворчай гаспадаркі - земляробства і жывёлага-

доўлі. Яны надавалі большае значэнне мужчынскай працы. Гэта

патрабавала пераходу жонкі ў род мужа. Усе гэтыя з'явы сведчылі

пра пачатак разлажэння матрыярхату. Аднак роля жанчыны як за-

хавальніцы старажытных звычаяў і абрадаў, прадказальніцы і зна-

харкі захоўвалася яшчэ працяглы час.

У час мезаліту і неаліту далейшае развіццё атрымалі рэлігійныя

вераванні і мастацтва ў першабытных людзей. Татэмізм, аформіў-

шыся ў першабытную рэлігію, дасягнуў сталых формаў. Ва ўмовах

складаных узаемаадносін родаў і плямён татэм стаў выступаць як

радавое імя або назва племені. Мастацтва адлюстроўвала татэмі-

стычныя ўяўленні і адносілася да ліку важных племянных прык-

мет. Аб гэтым сведчаць шматлікія археалагічныя знаходкі: фігуркі

птушак, рыб, жывёл.

3 павелічэннем колькасці насельніцтва частка родаў была выму-

шана аддзяляцца і пераходзіць на новыя месцы. Паступова ствара-

лася група плямён, якія размаўлялі на блізкіх дыялектах, на аснове

чаго пачалі ўтварацца вялікія этнічныя супольнасці. Вызначыць

этнічную прыналежнасць старажытнага насельніцтва Беларусі

эпохі палеаліту, мезаліту і неаліту немагчыма. Мова яго невядомая,

бо не зафіксавана ў пісьмовых крыніцах. Можна вызначыць толькі

граніцы іх месцазнаходжання па даных матэрыяльнай культуры,

асабліва па формах глінянай пасуды і яе арнаментацыі.

Матэрыялы археалагічных раскопак дазволілі ўстанавіць, што

на тэрыторыі сучаснай Беларусі ў эпоху неаліту жылі тры вялікія

групы плямён. У беларускім Палессі і на тэрыторыі паўночна-

заходняй часткі Украіны жылі плямёны, для якіх была характэрна

грабенчата-накольчатая кераміка. Яны выраблялі шыракагор-

лыя, вострадонныя гаршкі, упрыгожаныя адбіткамі грэбеня і на-

колкамі. Для гэтых плямён былі характэрны таксама лістападоб-

ныя навершнікі стрэл, серпападобныя нажы, долаты, цёслы, невял-

ікія трапецыяпадобныя сякеры і іншыя прылады працы. Прад-

стаўнікі гэтых плямён былі еўрапеідамі - краманьёнцамі: рослымі,

шыракатварымі, з вялікім чэрапам. Яны насілі адзенне з апрацава-

ных скураў жывёлы, пацеркі і падвескі з шліфаваных пласцінак,

ракавін і клыкоў. Іх адзенне, галаўныя ўборы і нават абутак упры-

гожваліся касцянымі пласцінкамі, зубамі аленя, дзіка, рыбы і г. д.

Другая група плямён засяляла вярхоўі Дняпра і Сожа. Для іх

быў характэрны посуд, арнаментаваны ямачнымі і лапкавымі адбі-

ткамі. Наколы ў ім амаль поўнасцю адсутнічаюць. Таму такую

кераміку называюць грабенчата-ямачнай.

Трэцяя група плямён займала вярхоўі Прыпяці, Ясельды і ба-

сейн Нёмана. Яны выраблялі вострадонны, таўстасценны посуд,

пад венчыкамі якога наносіліся наколы, насечкі і перакрэсленыя

лініі. Асноўная частка паверхні посуду не арнаментавалася. Тут

перапляталіся элементы як грабенчата-ямачнай, грабенчата-наколь-

чатай, так і шнуравой керамікі. Гэтую культуру археолагі называ-

юць нёманскай.

Археолагамі і лінгвістамі выказваецца меркаванне, што ў 3-м

тысячагоддзі да н.эры ў Падзвінні і Падняпроўі пражывалі групы

ўральскага насельніцтва, яго фіна-угорскага адгалінавання, а ў нека-

торых мясцовасцях Папрыпяцця, на яго крайнім паўднёва-захадзе -

асобныя невялікія групы індаеўрапейскага насельніцтва. Сляды фі-

на-угорцаў засталіся на Беларусі ў тапаніміцы - у назве рэчак, азёр,

мясцовасцей, нават пазнейшых племянных аб'яднанняў. Антрапала-

гічна старажытныя фіна-угорцы належалі да мангалоіднай расы.

Менавіта гэтым даследчыкі тлумачаць наяўнасць некаторых манга-

лоідных рыс знешнасці (вузкія вочы, круглы твар, чорныя валасы)

ў насельніцтва некаторых рэгіёнаў Беларусі (перш за ўсё на

крайнім паўночным усходзе, паблізу з тэрыторыямі, якімі фіна-

угорцы - лівы і эсты - апанавалі поўнасцю).

Балцкая каланізацыя беларускіх зямель

3 канца 3-га тысячагоддзя да н. э. і да 4-5 ст. нашай эры этнічны

склад насельніцтва Беларусі значна змяніўся. У гэты час на ўсёй

тэрыторыі Беларусі рассяліліся індаеўрапейцы, якія асіміля-

валі папярэдняе насельніцтва. Большую частку тэрыторыі Бела-

русі, асабліва паўночнай і цэнтральнай, у эпоху ранняга металу

займала ўжо індаеўрапейскае насельніцтва балцкай галіны

(продкі сучасных літоўцаў і латышоў) і толькі ў асобных месцах

паўднёвага захаду - славянскай.

У глыбокай старажытнасці індаеўрапейцы прыйшлі з Цэнтраль-

най Азіі і рассяліліся на Балканскім паўвостраве, Малой Азіі, у

заходнім і паўночна-заходнім Прычарнамор'і. На рубяжы 3 і 2 ты-

сячагоддзяў да н.эры ў сувязі з развіццём жывёлагадоўлі (пастаян-

ным павелічэннем пагалоўя жывёлы, для чаго патрабаваліся новыя

выпасы), ростам насельніцтва і магчыма, нават, дэмаграфічным

выбухам яны пачалі пакідаць сваю новую радзіму і засяляць вялі-

кія прасторы Цэнтральнай, Усходняй Еўропы ад Рэйна да Волгі.

Гэтае вялікае перасяленне народаў паклала пачатак утварэнню

многіх еўрапейскіх і азіяцкіх народаў: галаў, грэкаў, кельтаў, гер-

манцаў, балтаў, славян, іранцаў і іншых. Кожны з іх пасля сфармі-

раваў сваю мову і культуру.

Ёсць меркаванне, што балты - гэта адгалінаванне этнічнай су-

польнасці галаў. Яны знаходзіліся на больш высокім узроўні сацы-

яльна-эканамічнага развіцця, чым іх папярэднікі, і прынеслі на

тэрыторыю Беларусі жывёлагадоўлю і земляробства. Змяшаўшыся

з мясцовым даіндаеўрапейскім насельніцтвам, асноўная маса якога

засталася на ранейшым месцы, яны паступова асімілявалі яго, на-

вязалі сваю мову і культуру.

Пасяленне балтаў на тэрыторыі Беларусі супала з векам металу.

Першымі ў гісторыі чалавецтва металамі, якія сталі асноўным ма-