Крэнь І.П. (рэд.) Гісторыя Беларусі у 2 ч. Частка 1. Са старажытных часоу да канца XVIII ст. курс лекцый

Подождите немного. Документ загружается.

ні ў чым не ўступала развітым дзяржавам таго часу. Яго паважалі ў

еўрапейскім свеце.

Палітычны трохкутнік Кіеў-Полацк-Ноўгарад

у другой палове IX - першай палове X ст.

Вызначальную ролю ў гістарычным развіцці Усходняй Еўропы,

у тым ліку і Полацкай зямлі, меў водны шлях "з варагаў у грэкі",

які злучаў праз сістэму рэк Дняпра, Дзвіны, Лаваці і Волхава по-

ўдзень кантынента з поўначчу, усход з захадам. Гэта важная магіст-

раль, па якой у асноўным ішоў міжнародны гандаль і ажыццяўлял-

іся паходы на Візантыю, і стала воссю дзяржаўнаўтваральнага пра-

цэсу. Найперш, дзякуючы ёй, узвысіўся Полацк. Гэтак жа шлях "з

варагаў у грэкі" вызначыў статус Кіева і Ноўгарада як важных

палітычных цэнтраў Усходняй Еўропы. Паўночныя крыніцы, у пры-

ватнасці, скандынаўскія сагі і саксонскія паданні бачылі ў тыя

часы на ўсходзе йўропы тры цэнтры, тры палітычна-дзяржаўныя

арганізацыі славянскіх зямель - Ноўгарад, Полацк і Кіеў. Ноўгарад

засланяў вялікі водны шлях з поўначы, Кіеў - з поўдня. Беларус-

кія землі, што ўкліньваліся паміж імі і стваралі канкурэнцыю ў

справе аб'яднання зямель, з самага пачатку сваёй датаванай гісто-

рыі апынуліся ў фокусе барацьбы за першынство ва ўсходнесла-

вянскім свеце.

Менавіта з летапіснага паведамлення пра сутыкненне інтарэсаў

Ноўгарада і Кіева на Беларусі пачынаецца датаваная частка нашай

гісторыі. Праўда, звесткі крыніц пра падзеі таго перыяду - адзінка-

выя, лаканічныя і супярэчлівыя. Таму нельга чакаць дакладных

сведчанняў пра гэты час і дакладных ацэнак тагачасных падзей.

Нашы веды пра ранюю пару беларускай гісторыі носяць гіпатэтыч-

ны характар з-за недахопу крыніц і іх фрагментарнасці.

У летапісе пад 859 г. сказана, што варагі бралі даніну з чудзі,

славенаў, меры і крывічоў, а хазары спаганялі яе з палянаў, севера-

наў, вяцічаў. Радзімічы не ўпомнены ў гэтым запісе. Але з летапіс-

нага паведамлення 885 г. вядома, што гэтае племя таксама плаціла

даніну хазарам. Беларускія землі, такім чынам, былі падзелены

тады на сферы ўплыву паміж варагамі і хазарамі.

У 862 г. варажскі князь Рурык, што сядзеў у Ноўгарадзе (862-

879), пасля смерці сваіх братоў Сінявуса і Трувора, разам з якімі ён

быў "закліканы на Русь", зрабіўся адзінадзяржаўцам і стаў разда-

ваць сваім стаўленікам гарады. Адзін з іх атрымаў Полацк. "И прия

власть Рюрик, - чытаем мы ў "Аповесці мінулых гадоў", - и раздая

мужем своим грады, овому Полотеск, овому Ростов, другому Бело-

озеро.И по тем городам суть находници варязи, а первии насельни-

цы в Полотьски кривичи ...И теми всеми обладаше Рюрик". Мена-

віта ў такім кантэксце ўпершыню згадваецца Полацк. Летапісец

ясна кажа, што заснавальнікамі горада з'яўляюцца крывічы, а ва-

рагі - гэта прышлыя.

Летапіс звязвае з'яўленне першых рускіх князёў з дзейнасцю

варагаў, пад якімі гісторыкі разумеюць выхадцаў са Скандынавіі

- нарманаў. Варагі, якія прасоўваліся па Заходняй Дзвіне на

ўсход і поўдзень,. адыгралі пэўную ролю ва ўсходнеславянскай

гісторыі, у тым ліку і полацкай. Але яны не мелі вырашальнага

значэння ва ўтварэнні ўсходнеславянскіх дзяржаў, хоць нават і

стаялі пэўны час на чале іх. Відавочна, што ігнараванне дзей-

насці варажскіх дружын на Беларусі такое ж памылковае, як і

перабольшанае ўяўленне пра іх ролю ў старажытнабеларускай

гісторыі. Калі нават першыя князі на нашых землях і былі скан-

дынаўскага паходжання, гэта не змяніла славянскага характару

ранніх дзяржаўных утварэнняў. Кіеўская Русь не стала варажс-

кай дзяржавай з-за таго, што ёй кіравалі нашчадкі Рурыка. Нар-

манскія князі, бясспрэчна, павінны былі ў сваёй дзейнасці кіра-

вацца інтарэсамі той мясцовасці, дзе яны княжылі. Інакш бы

яны там доўга не змаглі затрымацца.

Летапісны запіс 862 г. сведчыць, што княжацкая ўлада ў По-

лацку не была трывалай, спадчыннай. Але Рурык, відаць, меў з

мясцовым насельніцтвам нейкія даўнія, можа нават кроўныя су-

вязі, што дало яму магчымасць навязаць крывічам сваю волю

практычна без барацьбы. Палачане прынялі Рурыкавага "мужа".

Падначаленне Полацка было асаблівым поспехам для Ноўгарада,

што не магло не ўстрывожыць Кіеў і не выклікаць неадкладных

мер з боку яго князёў Аскольда і Дзіра. У 865 г. яны "воеваша

полочан и много зла створиша". Чым скончыўся паход кіеўскіх

князёў і якое зло яны ўчынілі палачанам, нам невядома. Ва ўсякім

разе ясна, што Кіеў раўніва сачыў за падзеямі ў Полацкай зямлі.

Аскольд і Дзір адпомсцілі за тое, што яна прыняла намесніка

Рурыка.

Прычыну такой рэакцыі кіеўскіх князёў на падзеі 862 г. дас-

ледчыкі тлумачаць па-рознаму. Адны лічаць, што далучэнне По-

лацкам да сваіх уладанняў прыпяцкай часткі дрыгавічоў стварыла

непасрэдную пагрозу Кіеву і з'явілася падставай для помсты Ас-

кольда і Дзіра. Іншыя мяркуюць, што да таго часу палачане ўва-

ходзілі ў склад Русі, і вайна пасля зацвярджэння ў Полацку Руры-

кавага "мужа" была прадыктавана імкненнем Кіева вярнуць ула-

данне па Заходняй Дзвіне пад свой палітычны кантроль. Так,

акадэмік Б.А. Рыбакоў сцвярджае,што землі палачан і дрыгавічоў

належалі Русі ўжо ў пачатку IX ст. Гэта пацвярджаецца, на яго

думку, пералікам падпарадкаваных уладзе кіеўскага князя пле-

мянных саюзаў, які прыводзіцца ў недатаванай частцы "Аповесці

мінулых гадоў": "Се бо токмо словенеск язык в Руси: поляне,

древляне, новгородци, полочане, дреговичи, север, бужане, зане

седоша по Бугу, послеже же велыняне".

Гісторык М.К. Любаўскі ў сваіх лекцыях, прачытаных у Мас-

коўскім універсітэце, прытрымліваўся думкі, што аб'яднанне

ўсходніх славян пачалося з Ноўгарада, на чале якога стаялі варажс-

кія князі - конунгі. Адзін з іх - Алег - пазней умацаваўся ў Кіеве і

прымусіў прызнаць сябе галоўным правадыром усяго ўсходняга

славянства.

В.В. Сядоў мяркуе,што Полацкая зямля ў другой палове IX ст.

знаходзілася ў залежнасці ад Ноўгарада, а з утварэннем Кіеўскай

дзяржавы стала яе часткай. А вось гісторык Б.Д. Грэкаў сцвярджаў,

што да драматычных падзей 980 г. Полацк ніколі не быў пад ула-

дай Кіева.

Падзея 865 г. мела значныя наступствы для далейшага лёсу

беларускіх зямель. Полацк хутчэй за ўсё быў адабраны ад Рурыка і

ўключаны (ці вернуты) ў сферу ўплыву Кіева. Пасля смерці Рурыка

(879 г.) фактычна поўнаўладным гаспадаром стаў Алег-апякун ма-

лалетняга Ігара Рурыкавіча. У 882 г. з войскам Алег пайшоў з

Ноўгарада ў Кіеў, забіў Аскольда і Дзіра і абвясціў Кіеў "мати

градом русьским". Па дароге ён падпарадкаваў сабе Смаленск. Ус-

таляваўшыся ў Кіеве (882-912), ён, заклапочаны пошукамі данні-

каў, падначаліў сабе з дапамогай як згоды, так і прымусу ўсходнес-

лавянскія землі і вырашыў большасць праблем, звязаных з нарад-

жэннем самай вялікай раннефеадальнай дзяржавы Еўропы. Алег

"устави дани славеном, кривичем и мери". Кіеўскі князь адносна

да крывічоў ужо дзейнічае не як заваёўнік, а як дзяржаўны дзеяч,

што вызначае павіннасці сваіх падданых. Але далучэнне Полацкай

зямлі да дзяржавы Рурыка, а потым Алега не прывяло да поўнай

страты яе самастойнасці.

Пад сцягам вызвалення ад панавання хазар у 885 г. Алег падна-

чаліў сабе радзімічаў. Летапісец паведамляе, што князь спытаўся ў

радзімічаў, каму яны плацяць даніну, і, пачуўшы, што даніну з іх

здымаюць хазары, загадаў: "Не дайте хозарам, но мне дайте". I яны

сталі плаціць Алегу "па шэлягу", як дагэтуль плацілі хазарам.

Асобныя гістарычныя працы сцвярджаюць, што падпарадкаван-

не радзімічаў было ў нейкай ступені добраахвотным. "Алег выз-

валіў радзімічаў ад уплаты даніны хазарам". Але гэту ідылію аб-

вяргае пазнейшы факт непакорнасці радзімічаў, што выклікала паў-

торнае падпарадкаванне іх Кіеву ў 984 г. Такім чынам, у 80-ыя

гады завяршылася падначаленне Кіевам беларускага ўсход-

неславянскага Падзвіння і Пасожжа. Дрыгавічы, верагодна, да

980 г. захоўвалі самастойнасць. На захадзе Беларусі, як вядома,

жылі балты - яцвягі, літва, дайнова.

Крывічоў і радзімічаў мы бачым у ліку шматплямённага войска,

з якім Алег у 907 г. пайшоў на Царград. Паход быў удалы. Грэкі

абавязаліся выплаціць вялікую кантрыбуцыю рускім гарадам, дзе

"седяху велиции князи,под Олгом суше", у тым ліку і Полацку. Аб

чым сведчыць гэтая летапісная звестка: аб ўваходжанні Полацкага

княства ў склад Кіеўскай дзяржавы ці аб удзеле ў паходзе раўнап-

раўнага ваеннага саюзніка.

У паходзе Ігара на Візантыю ў 944 г. радзімічы ўжо не ўдзельн-

ічалі, а крывічы, хоць і ўдзельнічалі, але ў дагаворы 945 г. Полацк

не згадваецца. Відавочна, што пры пераемніках Алега - Ігары,

Вользе і Святаславе - уплыў Кіева аслабеў. Полацк тады вый-

шаў з-пад улады Кіева, аднавіў сваю палітычную самастой-

насць і незвычайна ўзмацніўся ў 40-70-ыя гады X ст. Выгаднае

геаграфічнае становішча княства на важных гандлёвых шляхах да-

вала магчымасць умацавацца эканоміцы, адчыняла Полацку шлях

да палітычнай самастойнасці.

Характар адносінаў Полацка з Кіевам у IX—XII стст. з'яўляецца

спрэчным. У літаратуры намеціліся два асноўныя падыходы да

гэтай праблемы. Першы падыход, што існаваў у савецкай гістары-

яграфіі, разглядаў Кіеўскую Русь як адзіную дзяржаўную структу-

ру, пабудаваную на аснове сузаранітэту - васалітэту, часткай якой

было Полацкае княства. Прыхільнікі другога падыходу (М. Ерма-

ловіч, Г. Штыхаў і інш.) бачаць у Кіеўскай Русі няўстойлівы канг-

ламерат плямён і народаў, у якім непрацяглы час і ў нетрывалым

саюзе давялося пабываць і Полацкаму княству. Перыяды яго са-

юзніцкіх адносін з кіеўскімі князямі чаргаваліся з ваеннымі канф-

рантацыямі, ініцыятарамі якіх нярэдка выступалі полацкія князі.

Яшчэ К. Маркс назваў Кіеўскую дзяржаву "імперыяй Рурыкаві-

чаў", якая была "недарэчнай", "нязграбнай", "скараспелай" і

"шматковай". На жаль, у XX ст. дадзеная выключна трапная харак-

тарыстыка чамусьці забылася многімі гісторыкамі, якія пачалі гэ-

тае ўтварэнне без надзейных унутраных мацуючых ніцяў паказваць

як цэнтралізаваную і адзіную дзяржаву. У сапраўднасці ж, яна

была нетрывалым ваенна-палітычным аб'яднаннем племянных са-

юзаў, якое дзе-нідзе было добраахвотным (напрыклад, у раёнах

знешняй бяспекі), але часта ажыццяўлялася і сілай. Племянныя

землі ўключаліся ў склад Кіеўскай Русі нярэдка насуперак іх волі і

інтарэсам. Таму яе палітычныя граніцы былі вельмі зменлівыя: то

адзін, то другі племянны саюз выходзіў з падпарадкавання, адстой-

ваў свой суверэнітэт. На працягу цэлага стагоддзя Кіеў вёў паўтор-

ныя войны з іншымі землямі, утрымліваючы іх і вяртаючы ў склад

сваёй дзяржавы.

Нанава пачаў фарміраваць "імперыю Рурыкавічаў" пазашлюбны

сын Святаслава наўгародскі князь Уладзімір (вялікі кіеўскі князь у

980—1015 гг). Збіраючыся распачаць барацьбу за вялікакняжацкі

пасад, што займаў яго зводны брат Яраполк, Уладзімір намагаецца

схіліць на свой бок Полацк, які падтрымліваў раўнапраўныя сувязі

з Кіевам. Ізноў Полацкая зямля аказалася ў ролі дзяржавы, ад якой

залежыць перавага ў спрэчцы паміж Кіевам і Ноўгарадам.

Полацкае княства ў апошняй чвэрці X ст.

Рагвалод і Рагнеда. Ізяслаў

У апошняй чвэрці X ст. у Полацку незалежна ад Кіева і ад

Ноўгарада правіў Рагвалод. Ён стаў першым персанажам беларус-

кай гісторыі, чыё імя данеслі да нас пісьмовыя крыніцы.

Асоба першага летапісна вядомага полацкага князя і яго знакам-

ітай дачкі Рагнеды выклікае цікавасць у даследчыкаў і шмат спрэ-

чак. Найбольш дыскусійнымі з'яўляюцца пытанні: адкуль з'явіўся

Рагвалод у Полацку і хто ён па паходжанні? У летапісе сказана,

што прыйшоў ён з "заморья, имяше волость свою в Полотьске".

Для гісторыкаў-нарманістаў гэтага было дастаткова, каб аб'явіць

яго варагам, якому ўдалося ў канцы X ст. падначаліць сабе Полацк

і стаць у ім князем. Гэта імя, як і імя яго дачкі Рагнеды, сталі

выводзіць са скандынаўскіх моў. Якія адносіны меў Рагвалод да

праўнукаў Рурыка - вызначыць немагчыма. У адным з летапісаў

сказана, што продак Рагвалода прыйшоў з варагаў разам з Руры-

кам. Ці былі Рагвалод Полацкі і Рагнеда скандынавамі? Можа так,

мяркуючы па ўрывачных летапісных даных, а таксама па іх асабі-

стых іменах, якія знаходзяць адпаведнасць у скандынаўскіх мовах.

Лагічна дапусціць, што ў X ст. у Полацк прыйшла нешматлікая

варажская дружына на чале з Рагвалодам, але хутка растварылася

сярод мясцовага насельніцтва, нават не пакінуўшы следу ў археа-

лагічным матэрыяле.

Але імя яго можа быць растлумачана і са славянскіх моў у

этымалагічным значэнні "валадар рога" (у сэнсе культавага

язычніцкага прадмета, а можа багацця; рог у язычніцтве з'яўля-

ецца сімвалам урадлівасці, багацця). Імя Рагвалод сустракаецца

і ў чэхаў.

Аднак самае важнае для нас не паходжанне Рагвалода, а тое,

што ён выступае як гістарычны дзеяч, поўнасцю адданы інтарэсам

Полацка. Ён стаў княжыць тут у 60—70-ыя гады X ст. і, скарыс-

таўшыся палітычнымі абставінамі - скіраванасцю інтарэсаў кіеўс-

кага князя Святаслава на поўдзень, - намерваўся ахапіць сваёй

уладай землі ад Прыпяці да Фінскага заліва. Рагвалод замацаваў

пазіцыі Полацка на землях дрыгавічоў. Паводле падання, ён накіра-

ваўся на поўдзень па цячэнню Дняпра і, прыйшоўшы да вусця

Прыпяці, выслаў уверх па рацэ адну са сваіх дружын на чале з

Турам. Апошні выбраў выгаднае месца, пасяліўся на ім і збудаваў

затым горад. Полацкі князь стаў распаўсюджваць свой уплыў на

поўнач. Іакімаўскі летапіс прыводзіць факт паходу Рагвалода на

наўгародскія землі, у чым бачыцца імкненне Полацка набыць клю-

чавыя пазіцыі на шляху "з варагаў у грэкі".

У часы Рагвалода Полацкае княства - магутная, суверэнная,

прызнаная дзяржава, якая выступіла аб'яднальным цэнтрам знач-

най часткі ўсходнееўрапейскага масіву славянства. Таму яна можа

разглядацца на аднолькавым узроўні з Кіеўскай дзяржавай. Свед-

чаннем прызнання Полацка з боку Ноўгарада і Кіева могуць быць

падзеі, занатаваныя летапісцамі пад 980 (970) годам. Даследчыкі

найбольш верагоднай лічаць дату не пазней 976 г. Тады наспела

неабходнасць у саюзе Полацкага і Кіеўскага княстваў, замаца-

ваць які збіраліся звыклым для тых часоў шляхам - шлюбам

дачкі Рагвалода князёўны Рагнеды і кіеўскага стольнага князя

Яраполка.

Наўгародскі князь Уладзімір Святаслававіч, намерваючыся ава-

лодаць вялікакняжацкім тронам, вырашыў умяшацца і парушыць

палітычныя сувязі Полацка і Кіева. Поспех у будучым супрацьста-

янні мог вырашыцца тым, на чыім баку выступіць полацкі князь.

Знешне падзеі выглядалі ў форме сватаўства Уладзіміра да Рагне-

ды. Сватаўся наўгародскі князь, нягледзячы на тое, што ведаў пра

яе заручыны з Яраполкам Кіеўскім. Абодва браты дамагаліся рукі

Рагвалодавай дачкі, каб перацягнуць Полацк на свой бок. Паводле

летапісу, Рагвалод спытаў у дачкі: "Ці хочаш ісці за Уладзіміра?"

Яна ганарліва адказала: "Не хачу разуць сына рабыні, а хачу за

Яраполка". Гэта не толькі быў выбар самой Рагнеды, вырашаў

Рагвалод. Вуснамі Рагнеды полацкі князь ясна мовіў, каго ён падт-

рымлівае. Яно і зразумела: Яраполк - законны ўладар Русі, а хто

такі Уладзімір? Незаконнанароджаны сын Святаслава ад ключніцы

Малушы, пазбаўлены правоў на кіеўскі пасад.

У гэтым асабістым трохкутніку мы зноў бачым палітычны трох-

кутнік Кіеў-Полацк-Ноўгарад. А гісторыя сватання наўгародскага і

кіеўскага князёў да Рагнеды адлюстроўвае барацьбу Ноўгарада і

Кіева за ўплыў на Беларусі. Гэта барацьба за прыярытэт і саюз з

Полацкам прывяла ледзь не да поўнага вынішчэння мясцовай кня-

жацкай дынастыі і часовай страты ім палітычнай незалежнасці.

Абражаны адказам, не жадаючы ў будучым паходзе на Кіеў пакі-

даць за спінаю такога магутнага праціўніка, Уладзімір збірае "вои

многи" з варагаў, славенаў, чудзі, крывічоў і ідзе на Полацк. Фак-

тычна супраць яго былі кінуты ўсе сілы Паўночнай Русі.

Горад быў абрабаваны і спалены. Рагвалод, яго жонка і сыны —

забіты. Мужчынская лінія полацкіх князёў была знішчана. Рагнеда

гвалтам узята ў жонкі. Уладзімір, які, безумоўна, меў заслугі перад

Руссю, для нашых продкаў заўсёды быў захопнікам і забойцам.

Драматычны лёс Рагвалода, з якім звязаны першыя падзеі сівой

мінуўшчыны нашай Бацькаўшчыны, не закрэсліваюць значэння

першага вядомага полацкага князя ў гісторыі. Рагвалод першы ўба-

чыў і па-сапраўднаму ацаніў магчымасці Полацкай зямлі як асоб-

най дзяржавы са сваімі мэтамі і інтарэсамі і аднавіў яе самастой-

насць. Не выпадкова, што менавіта ён быў першым з полацкіх

князёў, занесеных у аналы.

Падпарадкаваўшы сабе Полацкую зямлю, а захоп стольнага го-

рада быў раўназначны авалоданню ўсім княствам, Уладзімір ідзе

на Кіеў, забівае брата свайго Яраполка і садзіцца на вялікакняжацкі

трон. Яму ўдаецца на нейкі час сабраць пад сваёй уладай вялікія

абшары ўсходнееўрапейскіх славянскіх зямель.

Каля 976 г. быў захоплены Полацк, а разам з ім, магчыма,

падпарадкавана і Дрыгавіцкая зямля. У 983 годзе "мде Володимер

на ятвягы м победи ятвягы, и взя землю их". На жаль, у летапісе

не ўдакладняецца месца паходу. Яцвягі займалі значную тэрыто-

рыю на захадзе Беларусі і паўночным усходзе Польшчы. Гэты

паход мог быць зроблены ў раёны Пабужжа ці Панямоння. Пачы-

наючы з 983 г., кіеўскія князі праводзяць захопніцкую палітыку ў

беларускай Яцвягіі і Літве, накіраваную на пашырэнне ўладанняў

Старажытнарускай дзяржавы.

У 984 г. Уладзімір здзейсніў паход на радзімічаў, якія разам з

вяцічамі і севяранамі перасталі падпарадкоўвацца Кіеву. 3 пакаран-

нем вяцічаў у пачатку 80-х гадоў быў прадвырашаны і лёс жыхароў

Пасожжа.У 984 г. княжацкі ваявода па мянушцы Воўчы Хвост

разбіў радзімічаў на рацэ Пяшчане (пад Слаўгарадам). 3 таго часу і

з'явілася прымаўка, якой дражнілі радзімічаў: "Пяшчанцы воўчага

хваста бегаюць". I зноў тыя "плацяць даніну Русі, павоз вязуць і

дагэтуль", - падсумоўвае летапіс. У выніку карнай экспедыцыі

радзімічы былі вернуты пад уладу Кіева.

Знаёмства з крыніцамі выклікае такія асацыяцыі: факт уплаты

якімсьці племем даніны на карысць Кіева быў раўназначны прыз-

нанню над сабой яго ўлады і ўваходжанню ў склад старажытнай

Русі; адмова ў даніне азначала выхад з-пад яго адміністрацыі і са

складу дзяржавы.

Слабасць такого дзяржаўнага ўтварэння, якім з'яўлялася імпе-

рыя Уладзіміра, была відавочнай. У сувязі з эканамічным ростам

перыферыйных цэнтраў у XI ст. пачаўся працэс яе палітычнага

распаду, у якім актыўна ўдзельнічала і Полацкая зямля. Яе падпа-

радкаванне Кіеву было фармальным, без глыбокіх эканамічных і

палітычных падстаў. Ужо ў канцы X ст. яна адрадзіла самастойную

княжацкую дынастыю, а ў другім пакаленні князёў - і палітыку

дзяржаўнай незалежнасці. У канцы жыцця Уладзімір робіць спробу

адасобіцца ад Кіева і Тураўскага княства.

Прымусам узятая ў жонкі Рагнеда дала працяг полацкай кня-

жацкай дынастыі Рагвалодавічаў і роду вялікіх кіеўскіх князёў.

Славуты будаўнік кіеўскай Сафіі, князь-кніжнік, палітык еўрапейс-

кага ўзроўню, аўтар першага ўсходнеславянскага зборніка законаў

"Руская праўда" Яраслаў Мудры - яе другі сын. Гады не вылечылі

яе боль за спаленне роднага горада, за расправу з бацькамі. Яна

робіць няўдалую спробу забіць Уладзіміра, пасля чаго разам з сы-

нам Ізяславам, які заступіўся за маці, была выслана на Бацькаўш-

чыну ў заснаваны для іх горад Ізяслаўль (сучаснае Заслаўе Мінскай

вобласці).

Там Рагнеда прымае манаскі стан пад імем Анастасіі, засноўвае

манастыр - ці не першы ва Усходняй Еўропе — і ў 1000 г. памірае.

Яе імя разам з імем Рагвалода стаіць ля вытокаў старажытнай

гісторыі Беларусі. Яе вобраз набыў шмат легендарных рыс. У асобе

Рагнеды мы бачым мужную жанчыну з высокім гонарам і адданас-

цю Радзіме. Трагічны вобраз непакорнай палачанкі ў розныя гады

натхняў пісьменнікаў, кампазітараў і мастакоў.

Ізяслаў Уладзіміравіч трымаў спачатку Заслаўе, а каля 985 г.,

верагодна, быў запрошаны палачанамі на княжацкі стол.

Уладзімір, які пасля хрышчэння Русі накіраваў сваіх сыноў у

буйнейшыя гарады сваёй «імперыі» ў якасці намеснікаў, гэтаму не

пярэчыў. Разам са сваімі баярамі ён бачыў, што толькі сілай гэты

край нельга ўтрымаць. Для яго была патрэбна прыхільнасць По-

лацка і прымірэнне з ім.

Пісьмовыя крыніцы нам нічога не гавораць пра дзяржаўную

дзейнасць Ізяслава. Разам з ім узнаўляўся род полацкіх князёў,

якія нязменна называлі сябе Рагвалодавічамі, а не Рурыкавічамі, як

астатнія рускія князі. Ізяслаў фактычна паклаў пачатак палітычна-

му адраджэнню Полацкага княства на мяжы Х-ХІ стст., спрыяў

распаўсюджванню тут хрысціянства. Ён першым з усходнесла-

вянскіх князёў быў ахарактарызаваны у летапісе як кніжнік. Яго

асабістая пячатка з'яўляецца першым помнікам усходнеславянска-

га пісьменства. Памёр Ізяслаў у 1001 г., пражыў не болей 25-26

гадоў.