Крэнь І.П. (рэд.) Гісторыя Беларусі у 2 ч. Частка 1. Са старажытных часоу да канца XVIII ст. курс лекцый

Подождите немного. Документ загружается.

ным у той момант рэальна выставіць такую задачу, будзе сын Геды-

міна Альгерд. Аб'ектыўна ён імкнуўся рэалізаваць грандыёзны

план адраджэння Старажытнарускай дзяржавы ў ранейшых і яшчэ

большых межах.

У Гедыміна было сем сыноў. Два з іх - Альгерд і Кейстут -

аказалі найбольшы ўплыў на нашу гісторыю.

Дзяржаўная дзейнасць Альгерда. Вільня як цэнтр

аб'яднання зямель былой Кіеўскай Русі

Яшчэ пры жыцці Гедымін падзяліў дзяржаву паміж сваімі сы-

намі. Больш за ўсіх пашанцавала Яўнуту. Менавіта ён, слабы і

нерашучы, атрымаў вялікакняжацкую пасаду. Альгерд павінен быў

задаволіцца Крэўскім і Віцебскім княствамі, а Кейстут-княствамі

Трокскім, Жамойцкім, Берасцейскім і Гарадзенскім. Паміж улада-

рамі адразу ж успыхнула рознагалоссе. Вось што піша аб падзеях

тых часоў "Летапіс вялікіх князёў літоўскіх": "Альгерд, бацька

караля (Ягайлы), і Кейстут, бацька вялікага князя Вітаўта, жылі

ў вялікай дружбе і любові. I не спадабалася ім, што вялікі князь

Яўнут так узвысіўся, і змовіліся паміж сабою..., як бы яго адтуль

(з Вільні) выгнаць, а каму-небудзь з іх сесці на яго месца, і, змовіў-

шыся паміж сабою, яны выбралі пэўны час, калі б да Вільні прыг-

наць і заняць горад пад братам, вялікім князем Яўнутам ". Адбы-

лося гэта ў 1345 г., калі браты, напаўшы на Вільню, пакінулі слаба-

га і недарэчнага кіраўніка без дзяржаўнай улады. "I сказаў князь

вялікі Кейстут брату свайму, вялікаму князю Альгерду: "Табе нале-

жыць князем вялікім быць у Вільні, бо ты старэйшы брат, а я з

табою заадно жыву".

Фактычна браты з'ўляліся суправіцелямі. Яны размежавалі

"сферы ўплыву" і інтарэсы. Кейстут, кіруючы Жамойцю і Тро-

камі, узяў на сябе барацьбу з крыжацкім націскам, у чым меў

зНачныя поспехі. Абвешчаны вялікім літоўскім князем Альгерд

(1345-1377 гг.) займаўся усходняй і паўднёвай палітыкай. Кейстут

бараніўся - Альгерд наступаў. Але абодва яны выконвалі агульную

задачу - захаванне, умацаванне і пашырэнне Вялікага княства

Літоўскага. Яны змаглі зберагчы рэдкую для палітычных дзеячаў

якасць - шчырую братэрскую любоў. У той час, як Кейстут надзей-

211

на ахоўваў заходнюю мяжу, Альгерд працягваў справу бацькі -

збіранне рускіх зямель. Яўнуту яны далі Заслаўе. Праўда, той палі-

чыў за лепшае ўцячы ў Маскву, але праз два гады вярнуўся назад.

Палітычная кар'ера Альгерда пачалася тады, калі ён ажаніўся

на віцебскай князёўне Марыі і пасля смерці цесця ў 1320 г. быў

прыняты віцеблянамі на княжанне. Разам з бацькам ён вёў бараць-

бу супраць крыжакоў, наступаў на рускія землі на ўсходзе. Як

кіраўніка дзяржавы Альгерда вызначалі мужнасць і шырыня палі-

тычных поглядаў. Ён "не столькі сілаю, колькі ўмельствам вая-

ваў ", - сведчыць летапіс.

Пры Альгердзе Вялікае княства Літоўскае выступіла з палітыч-

най праграмай аб'яднання, збірання ўсіх рускіх зямель і абвясціла

сябе пераемнікам духоўных і культурна-гістарычных традыцый

старажытнай Русі. У 1358 г. ён адкрыта абвяшчае сваю палітычную

праграму, заявіўшы паслам германскага імператара, што "ўся Русь

павінна належаць Літве". У 1359 г., пасля смерці былога літоўскага

саюзніка Івана Смаленскага, Альгерд адхапіў ад Смаленскага кня-

ства ледзь не палову - усё Пасожжа з Мсціславам. Хутка ён пасяг-

не і на непасрэдныя ўладанні Залатой Арды - на ардынскія правін-

цыі на Украіне. Напачатку Альгерд лічыў, што зможа перамагчы

Маскву і тым самым спыніць аб'яднаўчую палітыку, з якой яна, у

параўнанні з ВКЛ, значна спазнілася. Ён прыступіў да тактыкі

знясільвання Масквы праз падтрымку міжусобнай барацьбы з ёю,

якую вялі рускія княствы.

Больш як удвая павялічыў князь тэрыторыю дзяржавы, пашы-

рыў яе межы далёка на поўдзень і на ўсход. Ён далучыў да яе

большую частку Украіны, землі на ўсходзе Белай Русі - на Дняпры

і Сожы, частку заходніх зямель сучаснай Расіі..

Яшчэ будучы віцебскім князем, Альгерд спрабаваў падпарадка-

ваць сваёй уладзе Пскоў. У 1377 г. жыхары Пскова прынялі на

княжанне сына Альгерда Андрэя Полацкага. Неўзабаве пасля ўзы-

ходжання на вялікае княжанне ён імкнецца ўмацаваць свае пазіцыі

ў Ноўгарадзе, але беспаспяхова. Як у Пскове, так і ў Ноўгарадзе

існавалі так званыя літоўская і маскоўская партыі, перамогі якіх ва

ўзаемнай барацьбе вызначалі кірунак палітыкі і арыентацыю гэтай

зямлі. У 1352 г. Альгерд далучыў да ВКЛ Валынь, у 1355 г. —

212

Бранскае княства. У арбіце палітычнага прыцягнення Літвы апы-

нуўся Смаленск. У 1350 - 1360-ыя гады Альгерд вёў барацьбу з

Польшчай за Валынь і Падляшша.

За два дзесяцігоддзі да Дзмітрыя Данскога Альгерд атрымаў

шэраг выдатных перамог над мангола-татарамі і вызваліў з-пад

ханскай улады многія рускія землі. Выкарыстаўшы аслабленне За-

латой Арды ў выніку барацьбы розных феадальных груповак, Аль-

герд зрабіў наступ на поўдзень і ў 1361-1362 гг. падпарадкаваў

Кіеўскае і Чарнігава-Северскае княствы.

Кіеўская зямля ў XIV ст. не была падобнай на багатае і магутнае

княства ІХ-ХІ стст. Яна была дашчэнту зруйнавана феадальнымі

ўсобіцамі і набегамі паўднёвых стэпнякоў - спачатку полаўцаў,

потым татар. Зніклі слава і багацце кіеўскага князя. Ён зрабіўся

адным з дробных паўднёвых князькоў, які да таго ж ледзь-ледзь

трымаўся на прастоле. I ён прызнаў над сабой вярхоўную ўладу

больш магутнага паўночнага суседа.

Разам з Кіеўскім княствам у 60-ыя гады XIV ст. у склад ВКЛ

увайшлі Брагінская і Мазырская воласці, падпарадкаваныя Кіеву.

Гэта былі апошнія з беларускіх зямель, далучаныя да Літвы. Яшчэ

ў 50-ыя гады XIV ст. да ВКЛ перайшлі беларускія землі па Бярэзі-

не, сярэдняму Падняпроўю і Сожу з гарадамі Мсціслаў, Прапойск,

Чачэрск, Рэчыца.Такім чынам, пры Альгердзе завяршылася аб'-

яднанне тэрыторыі сучаснай Беларусі ў складзе ВКЛ.

У 1363 (1362) г. адбылася бітва з татарамі на Сініх Водах (цяпер

рака Сінюха, прыток Паўднёвага Буга), якая карэнным чынам змя-

ніла лёс украінскага народа. Нягледзячы на колькасную перавагу,

татары былі разбіты і пакінулі на месцы бітвы шмат забітых і

палонных, уцяклі на паўднёвы ўсход. Украінскі гісторык Ф.М. Ша-

бульда назваў гэту бітву "пралогам да Данскага пабоішча". У па-

гоні за пераможанымі татарамі Альгердавы воі дайшлі аж да

паўночных берагоў Чорнага мора. Украінскія землі: Валынь і

Падолле, вызваленыя ад ардынскага іга, ўвайшлі ў склад ВКЛ. Яны

ўрэшце атрымалі магчымасць нармальнага эканамічнага і культур-

нага развіцця. 3 зямель былой Кіеўскай Русі практычна ўся паўднё-

ва-заходняя палова ўвайшла ў склад ВКЛ.

Альгерд праводзіў прадуманую і паслядоўную "ўсходнюю" пал-

213

ітыку. 3 мэтай умацавання свайго ўплыву на ўсходзе ў 1349 г.

аўдавелы князь узяў сабе ў жонкі цвярскую князёўну Ульяну. Ён

падтрымліваў цесны саюз з Цверру, дапамагаў ёй у барацьбе з

Масквой. Альгерд аб'яднаў пад сваёй уладай большую частку

гістарычнай Кіеўскай Русі і рэальна прэтэндаваў на завяршэнне

гэтага працэсу на ўсходзе. Здавалася б, лідэрства на Русі назаўсёды

перайшло да Гедымінавічаў. У саюзе з Цверру Альгерд спрабуе

замацаваць свой поспех у "вотчыне" асноўнага саперніка.

Убачыўшы рэальную пагрозу сваім пазіцыям у Паўночна-Усход-

няй Русі, узмацнелая Масква імкнецца перашкодзіць пашырэнню

літоўскага ўплыву. Не ў стане ўступіць у адкрытую барацьбу з

самім Вялікім княствам Літоўскім, яна паспрабавала аслабіць са-

юзніка Альгерда — Цвер. Менавіта ў падтрымку Цверы Альгерд у

1368 г. арганізуе першы паход на Маскву. Ён разбіў маскоўскае

войска на Строшыне, узяў шмат палонных і некалькі дзён стаяў

аблогай ля Масквы. "Хроніка Літоўская і Жамойцкая" апавядае пра

гэта наступнае: "...Знакаміты слаўным рыцарствам Дзмітрый,

вялікі князь маскоўскі, задумаў сілай забраць Кіеўскае, Віцебскае і

Полацкае княствы, што пад Літвою. Паслаў да Альгерда паслоў з

голым мячом і агнём, абяцаючы яго ў Вільні на Вялікдзень прыві-

таць чырвоным яйкам, а Літву ўсю агнём і мячом зваяваць і пака-

заць сілу і перавагу сваю. Гэтую пахвальбу Альгерд выслухаў і,

параіўшыся з Кейстутам, братам сваім, і іншымі княжатамі,

затрымаў у сябе тых паслоў а сам адразу паспалітае войска ва

ўсіх панствах Вялікага княства Літоўскага і Рускага заклікаў, каб

збіраліся пад Віцебск.

..А калі прыйшоў пад Маскву, ...паслоў маскоўскіх адправіў даў-

шы ім агонь запалены, з наказам аддаць свайму пану і сказаць:

маўляў Альгерд не такі ганарысты, таму апярэджвае яго і выказ-

вае пашану, не жадаючы, каб ён так далёка ехаў у Вільню. Маўляў,

сам я ў ягонай Маскве буду...

I на світанку прыйшоў пад горад і стаў абозам на Паклоннай

гары. Вялікі князь маскоўскі Дзмітрый, пачаў перамовы аб міры,

абяцаў даць усяму войску літоўскаму плату са сваёй казны.

Пасля доўгіх перамоў згадзіўся Альгерд на яднанне і перамір 'е,

аднак пажадаў з часткай рыцарства літоўскага і панамі знатней-

214

шымі ў замак Маскоўскі ўзброенымі заехаць і дзіду сваю аб сцяну

замкавую скрушыць... " Уехаўшы ў Маскоўскі замак, Альгерд пры-

ставіў сваю дзіду да яго сцяны і сказаў Дзмітрыю Іванавічу: "Кня-

жа вялікі маскоўскі, памятай, што дзіда літоўская стаяла пад

Масквою ". А потым "з вялікай славай", учыніўшы граніцу па Ма-

жайск і Каломны, дамоў ад'ехаў.

Паходы на Маскву - "літоўшчыны", як там празвалі гэтыя ўвар-

ванні, - былі паўтораны ў 1370 і 1372 гг. У іх удзельнічалі таксама

Кейстут і яго сын Вітаўт, смаленскі князь. Аднак, нягледзячы на

знешні эфект, задума падчыніць Маскву не ўдалася.

Альгерд вымушаны быў прызнаць вотчынныя правы нашчад-

каў Каліты на Уладзімірскае княжанне, г.зн. падзяліў з імі Русь.

Грандыёзны намер Альгерда адраджэння Старажытнарускай дзяр-

жавы сутыкнуўся з супраціўленнем ўсходніх княстваў, аб'яднаных

вакол Масквы. Але спробы маскоўскіх вялікіх князёў перашкодзіць

аб'яднанню беларускіх зямель былі сарваны.

Варта зазначыць, што ўсе папярэднія дзесяцігоддзі і нават ста-

годдзі гісторыя ўзаемаадносін Вялікага княства Літоўскага і Мас-

коўскай Русі разглядалася з масквацэнтрычных пазіцый. I да гэтага

часу большасць рускіх гісторыкаў перакананы, што насельніцтва

беларускіх і ўкраінскіх зямель падзяляла менавіта маскоўскую

праграму аб'яднання і з нецярпеннем чакала моманту, калі "чужа-

земная" (літоўская) ўлада зменіцца маскоўскай. Далучэнне зямель і

княстваў да маскоўскіх уладанняў заўсёды лічылася з'явай глыбока

прагрсіўнай. Маскоўскія князі паўставалі са старонак іх твораў як

збіральнікі, а літоўскія князі - як чужаземныя заваёўнікі. Гістарыч-

ная навука доўгі час не прызнавала Наваградак, а за ім Вільню як

адзін з патэнцыяльных цэнтраў аб'яднання зямель былой Кіеўскай

Русі. Між тым яшчэ ў 60 - ыя гады XX ст. І.Б. Грэкаў паказаў, што

і Вялікае княства Літоўскае, і Вялікае княства Маскоўскае фактыч-

на выступалі з адной праграмай - праграмай аб'яднання ўсіх ус-

ходнеславянскіх зямель. Нядаўна і беларуская гістарычная навука

зламала ранейшую гістарыяграфічную схему.

На захадзе даволі паспяхова дзейнічаў Кейстут. На кожны паход

крыжакоў ён адказваў спусташальнымі ўварваннямі ў Прусію.

Штогод, а то і па некалькі разоў на год, нападалі яны на ВКЛ,

215

спусташалі землі Панямоння і Падзвіння, Жамойці. Неаднаразова

яны абрушваліся і на Гарадзен. На працягу 1345—1377 гг. прускія і

лівонскія крыжакі зрабілі сюды каля 100 рэйдаў. У адказ Кейстут і

Альгерд з беларускімі, смаленскімі і валынскімі палкамі некалькі

разоў нападалі на Лівонію, даходзілі аж да Юр'ева (сучасны Тарту,

Эстонія), змаглі разбіць нямецкую крэпасць Каралевец (Кенігс-

берг). У 1345—1382 гг. літоўскае войска зрабіла 30 паходаў на

Прусію і 10 - ў Лівонію.

Усё сваё жыццё Альгерд з прыхільнасцю ставіўся да хрысціян.

У розных гарадах княства пры ім было заснавана некалькі правас-

лаўных цэркваў і каталіцкіх касцёлаў. Паводле летапісаў, сам князь

незадоўга да смерці прыняў праваслаўную веру.

Альгерд хацеў зрабіць княства не толькі наймагутнейшай дзяр-

жавай Еўропы, але адначасова і асяродкам праваслаўнай царквы.

Ужо Віцень пачаў хадайнічаць перад канстанцінопальскім патры-

ярхам аб зацвярджэнні Літоўскай мітраполіі і прызначэнні мітрапа-

літа, але заўчасная смерць перашкодзіла яму завяршыць гэту важ-

ную для дзяржавы справу. Яна была здзейснена ў пачатку княжан-

ня Гедыміна. Першы літоўскі мітрапаліт Феафіл, з грэчаскага духа-

венства, у хуткім часе памёр. Кіева-маскоўскі мітрапаліт Феагност

пры падтрымцы маскоўскага князя Івана Каліты пераканалі патры-

ярха закрыць Літоўскую мітраполію з-за малай колькасці хрысціян

(што не адпавядала рэчаіснасці).

Альгерд вяртаецца да старой ідэі падпарадкавання ўплыву вялі-

кага князя літоўскага царкоўнай іерархіі. У дзяржаўныя планы Аль-

герда ўваходзіла стварэнне асобнай мітраполіі для ВКЛ. Ён пап-

расіў у канстанцінопальскага патрыярха дазволу на заснаванне (ад-

наўленне) праваслаўнай мітраполіі з цэнтрам у Наваградку. Падоб-

ная просьба прыйшла ў Канстанцінопаль і ад маскоўскага князя.

Жадаючы задаволіць абодвух, патрыярх дазволіў заснаваць Літоўс-

кую мітраполію з рэзідэнцыяй у Наваградку і Маскоўскую з цэнт-

рам у Кіеве і Уладзіміры. Напружанне, што ўзнікла тады ў цар-

коўным жыцці, паклала пачатак доўгатрываламу саперніцтву

ВКЛ з Маскоўскай дзяржавай за лідэрства ў царкоўнай сферы, а

пасля і за палітычную ўладу ва Усходняй Еўропе. На нанава ство-

раную Літоўскую мітраполію Альгерд дамагаецца прызначэння

216

свайго кандыдата - цверыча Рамана. Яму былі падпарадкаваны

Полацкая, Тураўская епархіі, Галіцка-Валынская зямля. Нейтралі-

зацыя царкоўна-палітычнага ўплыву Масквы ў гэтым рэгіёне

ўзмацняла тут пазіцыі Альгерда.

Альгерд памёр у 1377 г. Па адных звестках, ён быў пахаваны ў

царкве ў Вільні; па другіх — спалены на вогнішчы разам з 18-цю

баявымі коньмі.

Такім чынам, на працягу сярэдзіны XIII - трэцяй чвэрці XIV ст. з

малога і няўстойлівага княства ў Панямонні вырасла магутная еўра-

пейская дзяржава, з якой вымушаны быў лічыцца Нямецкі ордэн,

мангола-татарская Арда і іншыя магутныя суседзі. У яе складзе апы-

нулася даўняя сталіца Старажытнай Русі — горад Кіеў - і большая

частка яе былых зямель. Да 70-х гадоў XIV ст. у склад ВКЛ увайшла

практычна ўся беларуская зямля. Большасць яе гарадоў і княстваў

уваходзіла ў склад новай дзяржавы добраахвотна, кіруючыся,

найперш, ваенна-палітычнай мэтазгоднасцю. У стварэнні ВКЛ дамі-

ніруючую ролю адыгрывалі палітычныя прычыны. Фарміраванне

дзяржавы і ўключэнне ў яе склад новых зямель адбывалася рознымі

шляхамі: шляхам пагадненняў, заключэння шлюбных саюзаў. Мела

месца і гвалтоўнае падпарадкаванне зямель.

Паралельна са стварэннем ВКЛ, але з некаторым спазненнем

ішло фарміраванне Маскоўскай дзяржавы. Цвер, Разань, Ноўгарад

і іншыя буйныя гарады ўсходняй Русі былі далучаны да яе гвалтоў-

на, але гэта не змяншае гістарычнай ролі Масквы ў кансалідацыі

рускіх зямель. Аналагічную ролю адыгрывалі беларускія гарады

Наваградак, а потым Вільня.

ВКЛ склалася як федэрацыя асобных зямель і княстваў. Ступень

іх залежнасці ад цэнтральнай улады была рознай. Аднак ім у боль-

шай ці меншай ступені была забяспечана значная ўнутраная аўта-

номія, недатыкальнасць сацыяльна-эканамічных і палітычных

структур, што склаліся ў папярэдні перыяд. Вялікі князь прысвой-

ваў сабе частку феадальнай рэнты, што належала яму как сюзерэ-

ну. Многія землі, прызнаўшыя над сабой уладу літоўскіх князёў,

захоўвалі "старыну". Фактычна мяняліся толькі правіцелі, месца

прадстаўнікоў мясцовых дынастый, як правіла, займалі прыбліжа-

ныя і родныя вялікіх князёў.

217

Узнікшая дзяржава была федэрацыяй народаў Прыбалтыкі, Бе-

ларусі, Украіны і Расіі. Гэта падкрэслівалася ў яе назве - Вялікае

княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае. Яна паўстала як балта-

ўсходнеславянская дзяржава са значнай перавагай. усходнеславянс-

кай тэрыторыі, насельніцтва, сацыяльных, эканамічных і культур-

ных традыцый. Больш высокі ўзровень развіцця феадальных ад-

носін, багатыя культурныя традыцыі дазволілі ўсходнім славянам -

рускім, русінам - не толькі поўнасцю захаваць сваю самабытнасць,

але і аказаць істотны ўплыў на балтаў: яцвягаў, дайнову, літву, якія

прымалі славянскія звычаі, мову, пісьменнасць, хрысціянскую рэл-

ігію. Паступова ішла славянізацыя літоўскіх зямель, якая працягва-

лася некалькі стагоддзяў. У часы Гедыміна і Альгерда ВКЛ мела

выразна акрэсленую праўсходнеславянскую накіраванасць. Яно

было сфарміравана на 9/10 з усходнеславянскіх тэрыторый і на 8/

10 з усходнеславянскага насельніцтва.

Аб'яднанне ў адзіную дзяржаву дапамагло увайшоўшым у яе

склад землям і народам выстаяць у барацьбе з крыжацкай агрэсіяй

і мангола-татарскай навалай і не падпасці пад уладу чужаземцаў, як

гэта здарылася з іх суседзямі - народамі сучаснай Латвіі, Эстоніі,

паўночнай Польшчы, Расіі.

218

ЛЕКЦЫЯ 14

ШЛЯХ ВЯЛІКАГА КНЯСТВА ЛІТОЎСКАГА

ДА ПАЛІТЫЧНАГА ЛІДЭРСТВА

ВА УСХОДНЯЙ ЕЎРОПЕ

• Дынастычная барацьба. Крэўская унія. Востраўскае пагаднен-

не.

• Унутраная і знешняя палітыка Вітаўта.

• "Вялікая вайна " супраць Ордэна. Грунвальдская бітва

Дынастычная барацьба. Крэўская унія.

Востраўскае пагадненне

Смерць Альгерда парушыла палітычную раўнавагу ў ВКЛ.

Паміж прадстаўнікамі вялікакняжацкай сям'і пачынаецца барацьба

за ўладу. Штуршком для яе стала заняцце вялікакняжацкага пасада

малодшым братам у абыход старэйшых.У свой час Альгерд быў

жанаты два разы: першы раз на Марыі Віцебскай, другі - на Улья-

не Цверскай. Ад адной і другой жонак было ў яго 12 сыноў. Пры

яго жыцці яны атрымалі ўдзелы ў розных частках краіны, і на

гэтым трымалася палітычнае адзінства вялікай дзяржавы. Аднак

паміж гэтымі дзвюма галінамі Альгердава роду ішло саперніцтва.

Пасля яго смерці, насуперак традыцыі, паводле якой спадкаёмцам

павінен быў стаць старэйшы сын ад першай жонкі Андрэй, вялікім

князем быў абвешчаны старэйшы сын ад другой жонкі Ягайла.

Чаму Альгерд аб'явіў сваім спадкаёмцам не Андрэя, а Ягайлу -

гэта адна з загадак гісторыі. Даследчыкі бачаць у гэтым вынік

інтрыг другой Альгердавай жонкі - Ульяны, якая прагнула бачыць

уладаром Вялікага княства свайго сына Ягайлу.

Ягайла не стаў пераемнікам Альгерда ў аб'яднанні ўсіх рускіх

зямель вакол Вільні. Гэта тлумачыцца ўнутрыпалітычнымі супя-

рэчнасцямі (дынастычнай барацьбой за вялікакняжацкі трон з род-

ным братам полацкім князем Андрэем Альгердавічам) і складаным

знешнепалітычным становішчам (актывізацыя захопніцкай палі-

тыкі Ордэна, абвастрэнне адносін з Маскоўскім княствам).

Супраць завяшчання Альгерда выступілі старэйшыя браты Ягай-

лы. У краіне ўспыхнула барацьба за ўладу. Ягайла звярнуўся за

219

дапамогай да татар і крыжакоў.У Тэўтонскім ордэне пільна на-

зіралі за падзеямі ў Літве. Палітычны крызіс у княстве адкрываў

магчымасць для інтрыг, якія маглі яшчэ мацней штурхнуць Літву ў

полымя міжусобіцы.

Праціўнікаў Ягайлы ўзначаліў полацкі князь Андрэй, найболын

незадаволены размеркаваннем улады, які шукаў падтрымкі ў паў-

ночнай і ўсходняй Русі. Не прыняўшы клятвы новаму гаспадару, ён

адпраўляецца за падтрымкай у Пскоў. Там яго чакае расчараванне.

Пскоў, аслаблены вайной з крыжакамі, не рашаецца падняць зброю

на ВКЛ. Тады шлях Андрэя Полацкага ляжыць у Маскву да

Дзмітрыя Іванавіча, які стане вядомы пазней як Дзмітрый Данскі.

Маскоўскі гаспадар не забыўся, як Альгерд разам з Андрэем уда-

рылі кап'ём у браму Масквы. I вось Андрэй перад ім. Дзмітрый

прыняў яго і ў надзеі распаліць вогнішча міжусобнай барацьбы ў

ВКЛ абяцаў падтрымку. Аднак на сур'ёзную вайну з літоўскай

дзяржавай ён не адважыўся: "Мамай яростю дышит на всех нас ".

Мы не маем ніякіх сведчанняў аб намеры князя Дзмітрыя дапама-

гаць Андрэю ў змаганні з Ягайлам. Затое маскоўскі князь выкарыс-

тоўвае яго вайсковы вопыт.

Андрэй, адкрыта стаўшы прыхільнікам Маскоўскай Русі, прыняў

удзел у яе барацьбе супраць мангола-татар. У 1378 г. ён дапамагае

маскоўскаму князю разбіць іх полчышчы на рацэ Вожы. Як свед-

чыць "Хроніка літоўская і жамойцкая" ён прывёў "войска вялікае"

на Кулікова поле. Са сваёй дружынай прышоў і яго родны брат

Дзмітрый Бранскі. Іх стрыечны брат Дзмітрый Баброк-Валынскі ста-

яў на чале засаднага палка, які практычна вызначыў зыход бітвы на

карысць рускіх войск. Перад самай бітвай маскоўскі князь правёў

нараду, на якой Андрэй Полацкі прапанаваў перайсці Дон: "Аше

пребудем зде, слабо будет воинство, аще мы на ону сторону Дона

переведемся, крепко и мужественно будет". Дзмітрый згадзіўся з

довадамі полацкага князя, і войска пераправілася цераз Дон. I ў

далейшым Дзмітрый прыслухоўваўся да парад Андрэя.

8 верасня 1380 г. "...соступишеся обе силы великия на бой и

бысть брань крепка и сеча зла зело... ". Андрэй камандаваў палком

правай рукі, які адбіў усе атакі татараў, вымусіў ворага ад-

ступіць, чым спрыяў агульнай перамозе рускіх войск. "О соловей,

220