Крэнь І.П. (рэд.) Гісторыя Беларусі у 2 ч. Частка 1. Са старажытных часоу да канца XVIII ст. курс лекцый

Подождите немного. Документ загружается.

яго на вялікакняжацкай пасадзе. Хутчэй за ўсё гэта быў дуумвірат

братоў Будзікіда і Будзівіда. Аднак з-за адсутнасці інфармацыі зас-

таецца незразумелым, чым тлумачыцца такі дуумвірат, да якога

роду належалі гэтыя князі, хоць іх імёны сведчаць пра іх славянс-

кае паходжанне.

У 90-ыя гады цемра над гэтым кутом Еўропы пачынае рассо-

ўвацца. Пераадолеўшы самыя цяжкія часы, Літоўская дзяржава па-

волі, але няўхільна пачынае ўзыходзіць да вяршыны сваёй магут-

насці. У першую чаргу гэта было звязана з дзейнасцю вялікага

князя Віценя (1293—1316) - асобы для нас даволі загадкавай. Мы

не ведаем, дзе і калі ён нарадзіўся, з якога роду паходзіў, як памёр.

Гісторыкі звярнулі ўвагу на славянскае імя Віценя і яго сыноў -

Воіна і Фёдара. Яны ўказваюць на славянскія карані князя. Правіў

Віцень у Наваградку, які пры ім заставаўхя_сталіцай ВКЛ.

Вялікі князь змагаўся за ўнутранае ўмацаванне дзяржавы. Яму

ўдалося дабіцца яе палітычнага адзінства. Нашчадкі іншых кня-

жацкіх дынастый больш не прэтэндавалі на яе трон. Віценева кня-

жанне пачалося ў вельмі неспрыяльных умовах. У 1294 г. паднялі

паўстанне жамойцкія феадалы, маючы намер пайсці на саюз з кры-

жакамі. Віцень мячом уціхамірыў іх.

I Наваградак, і Полацк разумелі неабходнасць аб'яднання сіл у

барацьбе з крыжакамі і мангола-татарамі. Князь літоўскай дынас-

тыі - Таўцівіл, пляменнік Міндоўга, упершыню згадваецца ў По-

лацку ў 1262-1263 гг. Даследчыкі мяркуюць, што далучэнне Полац-

кай зямлі да ВКЛ адбылося пры Войшалку, але часам канчатковага

аб'яднання звычайна лічаць 1307 год, як запісана ў М. Стрыйкоўс-

кага: "Літва ў 1307 г. авалодала Полацкам." Як адбылося гэта

аб'яднанне - пры адсутнасці дакументаў меркаваць цяжка. Віда-

вочна, што не вайсковай сілай, а на падставе "рады"-дагавора, які

гарантаваў палачанам захаванне мясцовых законаў і суда, і са зго-

ды полацкага баярства і багатага купецтва. Аб'яднанне ВКЛ з ПО-

лацкай зямлёй хутчэй за ўсё адбылося праз выбранне палачанамі

сваім князем Віценева сына Воіна. Існуе гіпотэза, якую некаторыя

гісторыкі лічаць за праўду. Полацкі князь Канстанцін нібыта за-

вяшчаў Полацк рыжскаму біскупу. Біскупавы людзі, прыбыўшы ў

горад, пачалі ўводзіць каталіцтва, а палачане паўсталі і папрасілі

201

дапамогі ў Віценя, і той са сваёй дружынай расправіўся з немцамі.

На полацкі пасад быў выбраны яго сын Воін. Можа так яно і было?

Дакладнага фактычнага матэрыялу пра гэтыя падзеі, на жаль, няма.

Выгада ад аб'яднання была ўзаемная. Віценева войска было

ўзмоцнена вайсковымі сіламі Полацкай зямлі. Полацк захаваў веча-

вы лад, аўтаномнасць зямлі, маёмасныя правы, непадуладнасць вя-

лікакняжацкаму суду, самастойнасць у пытаннях веры і гандлю.

Значным тэрытарыяльным прырашчэннем у час Віценя было

далучэнне да ВКЛ Берасцейскай зямлі. У 1315 г., па сведчанню

Васкрасенскага летапісу, ён "прибавил земли Литовское много и до

Бугу".

Ад Віценя, як сведчыць Іпац'еўскі летапіс, ідзе наш гістарыч-

ны герб Пагоня. Стаўшы князем у Наваградку, ён "измысли себе

герб и всему княжеству печать: рыцер збройный на коне з мечем,

еже ныне наричут погоня". Спачатку асабістая эмблема князя,

Пагоня з цягам часу стала гербам дьгнастыі вялікіх літоўскіх кня-

зёў, а з 1384 г. - дзяржаўным гербам ВКЛ. Сучаснымі даследчы-

камі выказваецца думка, што Пагоня мае больш старажытнае па-

ходжанне і бярэ свой пачатак ад папярэднікаў Віценя. Увядзенне

княжацкага герба і агульнадзяржаўнай пячаткі, толькі будучы за-

мацаванымі якой набывалі юрыдычную сілу дакументы, было

важным цэнтралізатарскім крокам.

Віценева княжанне прайшло ў войнах з жамойцкімі феадаламі,

прускімі і лівонскімі крыжакамі, з палякамі. Паводле падлікаў, за

24 гады ён здзейсніў 11 паходаў у Прусію, 5 — у Лівонію, 9 — у

Полынчу.

3 1284 г., пасля канчатковага пакарэння тэўтонамі прускіх аў-

тахтонаў, тэрыторыя ВКЛ становіцца аб'ектам агрэсіі Прускага ор-

дэна. Ён прыступіў да рэалізацыі важнейшай стратэгічнай задачы

(якую яму так і не ўдалося вырашыць) - злучэння па сушы праз

Жамойць сваіх прускай і лівонскай філій. На працягу 1300—1315

гг. ордэнскае войска правяло 20 рэйдаў з тэрыторыі Прусіі на Жа-

мойць і Літву, у першую чаргу на Гародню. У 1284, 1295, 1296,

1305, 1306 (двойчы), 1311 (тройчы), 1314 гг. крыжакі нападалі на

землі Гарадзеншчыны. Віцень прыклаў нямала намаганняў для

ўмацавання Гародні і папаўнення яе гарнізона. Старастам у горад

202

ён назначыў Давыда - сына былога нальшчанскага князя Даўмон-

та. Чвэрць стагоддзя Давыд абараняў край ад крыжацкай навалы. У

1311 і 1315 гадах Віцень сам узначаліў паходы баявых дружын у

Прусію. Абодва яны былі няўдалымі. Паход 1315 г. стаў апошняй

справай вялікага князя. Вяртаючыся назад, ён быў забіты ўдарам

маланкі.

Гаспадаранне Віценя можна ахарактарызаваць як паспяховае

процідзеянне крыжакам, пры адначасовым павелічэнні ўплыву на

суседнія рускія землі. Маладая дзяржава пры ім трымалася ўпора-

вень з наймацнейшымі суседзямі.

1316 год можна ўмоўна прыняць за дату завяршэння стварэння

дзяржавы. Пры Гедыміне (1316—1341 гг.) гэты працэс стаў незва-

ротным, жыццястойкасць новага дзяржаўнага ўтварэння стала віда-

вочнай, распачаўся яго бурны рост у геаграфічнан і палітычнай

прасторы сярэднявечнай Еўропы.

203

ЛЕКЦЫЯ 13

РОСТ ВКЛ У ГЕАГРАФІЧНАЙ I ПАЛІТЫЧНАЙ

ПРАСТОРЫ УСХОДНЯЙ ЕЎРОПЫ

• Рост уплыву ВКЛ на рускіх землях пры Гедыміне.

• Дзяржаўная дзейнасць Альгерда. Вільня як цэнтр аб'яднання

зямель былой Кіеўскай Русі.

Рост уплыву ВКЛ на рускіх землях пры Гедыміне

Калі папярэдні, назавём яго ўмоўна, наваградскі перыяд быў

перыядам станаўлення і ўмацавання ВКЛ, то наступны - віленскі

(1320—1385 гг.) стаў часам бурнага тэрытарыяльнага росту дзяр-

жавы, што і вывела яе ў лік найбуйнейшых тагачасных еўрапейскіх

краін.

У яшчэ больш шырокіх маштабах аб'яднаўчую палітыку сваіх

папярэднікаў прадоўжыў Гедымін (1316—1341 гг). Ён правіў

чвэрць стагоддзя і за гэты час далёка пасунуў межы і ўплыў сваёй

дзяржавы на ўсходнеславянскі поўдзень і ўсход.

Вялікакняжацкую пасаду Гедымін заняў пасля смерці свайго

бацькі (па другіх звестках, брата) Віценя ў 1316 г. 3 крыжацкага

асяроддзя была пушчана чутка аб нізкім сацыяльным паходжанні

Гедыміна, нібы ён - былы конюх ці нават халоп Віценя, які аргані-

заваў забойства свайго князя і захапіў уладу ў дзяржаве. Гэта плёт-

ка абражала ў той час у вачах свету ўсю дзяржаву, з якой Ордэн

нязменна знаходзіўся ў варожых адносінах. Гэту чутку пазней пад-

хапілі ў Кракаве і Маскве, якія - кожны з свайго боку - імкнуліся

падначаліць сабе ВКЛ.

Большасць гісторыкаў справядліва лічыць спробу прадставіць

Гедымінавічаў узурпатарамі ўлады выдумкай пазнейшых храністаў

з мэтай дыскрэдытацыі літоўскай дынастыі.

У 1320 г. князь будуе ў Троках (сённяшні Тракай, Летува) замак

на востраве, сярод вялікага возера і пераносіць сюды сваю рэзідэн-

цыю. Ужо пры Віцені дамінуючая роля Наваградка ў дзяржаве

стала падаць. Найпершай прычынай гэтага былі вельмі неспры-

яльныя знешнія ўмовы. Калі ў 50—70-ыя гады XIII ст. Наваградс-

кую зямлю спусташалі з дапамогай татар галіцка-валынскія войскі,

204

то, пачынаючы з 80-ых, яна становіцца аб'ектам крыжацкай аг-

рэсіі, што не магло не падарваць эканоміку, а разам з тым і палі-

тычнае значэнне зямлі. Абрабаванне і разбурэнне Наваградка ў

1274, 1277 і 1314 гадах не маглі не падзейнічаць адмоўна на лёс

яго як на стольны горад дзяржавы.

Гедымін перанёс сталіцу дзяржавы у Вільню, заснаваную на

месцы старажытнага паселішча XI — XII стст. на Крывой (Лысай)

гары. Таму першая назва Вільні была Крывы-горад. Славянскае

паходжанне яе першых пасяленцаў і назвы горада - бясспрэчна.

Існуе прыгожае паданне пра заснаванне Гедымінам гэтага горада

пасля вешчага сну, які прысніўся князю ў час палявання. Палявалі

ў гэтых мясцінах дапазна, вяртацца ў Трокі было позна, таму на-

ладзілі начлег. Прыснілася князю, што стаіць на вяршыні гары

жалезная ваўчыца ды вые так гучна, нібы сто ваўкоў адразу. Па-

ганскі вяшчун Лыздзейка разгадаў сон так: князь павінен збудаваць

тут магутны замак, які, нібы жалезнай сцяной, абароніць Літву ад

крыжакоў, вакол замка вырасце горад, слава аб якім пойдзе па

ўсяму свету. Як вяшчае паданне, князь прыслухаўся да начнога

адкрыцця. Пабудаваў ён на гэтай гары мураваны замак, вежа якого

захавалася да нашых дзён. Ужо ў 1323 г. Вільня называецца ў

Гедымінавых граматах "каралеўскім горадам", гэта значыць, сталі-

цай. Сябе ж ён называў "каралём Літвы і Русі".

Горад Вільня з'яўляецца сапраўднай святыняй для беларусаў, бо

з ім непарыўна звязаны значны перыяд нашай гісторыі.На працягу

XVI - пачатку XX ст. Вільня была буйнейшым цэнтрам беларускай

культуры, адукацыі, навукі, нацыянальнага руху.

У 1321 і 1322 гг., пасля чарговай перамогі над крыжакамі Ге-

дымін зрабіў два паспяховыя паходы на поўдзень і, паводле"Х-

ронікі літоўскай і жамойцкай", за "одным звитязством манархию

Киевскую, Волынские и Северские княства ажь до Путивля за

Киевом на 50 миль и далей опановал, « до Литовскага панства

прилучил". Так упісваліся апошнія старонкі ў гісторыю Кіеўскай

Русі і адначасова закладваліся асновы магутнасці ВКЛ. Праўда, у

некаторых гісторыкаў існуюць сумненні наконт дакладнасці летап-

існых звестак пра гэтыя паходы. Кіеўскае княства прызнае вярхоў-

ную ўладу Гедыміна. Старая сталіца Рурыкавічаў прыйшла ў по-

205

ўны заняпад у выніку мангола-татарскіх набегаў. Але абставіны

канчатковага пераходу Кіеўскай зямлі пад уладу ВКЛ поўнасцю не

высветлены. Замацаванне гэтых зямель за княствам адбылося ўжо

пры Альгердзе.

Падчас праўлення Гедыміна да княства далучыліся Віцебская,

Менская, Тураўская землі. Можна меркаваць, што гэты працэс

насіў мірны характар.

Ужо ў 1323 (1326) г. Менскае княства ўваходзіла ў склад дзяр-

жавы. Менскі князь Васіль не быў выгнаны са сваёй зямлі, а па-

ранейшаму правіў там. Як васал Гедыміна ён ездзіў у складзе

літоўскага пасольства ў Ноўгарад Вялікі. Гедымінаў сын Альгерд

пабраўся шлюбам з дачкой віцебскага князя Яраслава Марыяй і ў

1320 г, пасля смерці цесця, стаў спадкаёмцам Віцебскага княства.

3 пачатку XIII ст. Тураўская зямля, пераадольваючы імкненне

галіцка-валынскіх князёў падначаліць яе сабе, усё больш і больш

звязвае свой лёс з Наваградкам. Лагічным завяршэннем гэтага

збліжэння з'явіўся ўваход турава-пінскіх абшараў у Вялікае кня-

ства.Трэба помніць, што Пінск яшчэ ў 1260-ыя гады адыграў важ-

ную ролю ва ўтварэнні ВКЛ. Пагроза апынуцца ў "воли татарскай",

плаціць даніну Залатой Ардзе прадвызначылі іх рашэнне.Ужо ў

першай палове XIV ст. у Тураўскай зямлі канчаткова ўсталявалася

ўлада літоўскіх князёў. Пры Гедыміне тут кіраваў яго сын Нары-

монт. У гэты час дзяржава Гедыміна набыла межы, якія амаль

супадалі з сучаснымі межамі Беларусі.

Увайшло ў склад ВКЛ таксама Падляшша (цяпер у складзе

Польшчы), а ў 1340 г. — Валынь.

Такім чынам, пры Гедыміне большая частка сучасных бела-

рускіх зямель апынулася ў складзе ВКЛ. Палітычная мудрасць гас-

падара праявілася ў тым, што пры ўключэнні новых зямель ён

гарантаваў ім аўтаномію і непадзельнасць тэрыторыі, дэклараваў

"старыны не парушаць", захоўваў мясцовыя законы, недатыкаль-

насць правоў і ўладанняў феадалаў, мяшчан, духавенства, падсуд-

насць іх толькі сваім мясцовым судам, самастойнасць пры заклю-

чэнні гандлёвых пагадненняў.

За стагоддзе свайго імклівага росту, ад Міндоўга да Гедыміна,

невялікае княства ў Панямонні далучыла суседнія тэрыторыі, засе-

206

леныя славянамі і балтамі, і пераўтварылася ў Вялікае княства

Літоўскае і Рускае. Тэрмін "Літва" адносіўся тады да верхняга і

сярэдняга Панямоння, пад "Руссю" разумелася сярэдняе Падзвінне

і Падняпроўе. Менавіта "рускія" (беларускія і ўкраінскія землі)

рабілі гэта княства вялікім, узбагацілі яго сваімі багатымі трады-

цыямі дзяржаўнага існавання, палітычнага, эканамічнага і культур-

нага развіцця. Усходнеславянскае насельніцтва княства лічыла Рус-

сю менавіта сваю дзяржаву, а сябе называла рускімі. Жыхароў

паўночна-ўсходняй Русі яны называлі па сталіцах іх зямель і кня-

стваў: цверычы, пскавічы, падданых Маскоўскай дзяржавы - мас-

кавітамі. Ддя ўзмацнення і пашырэння сваёй дзяржавы Гедымін

выкарыстоўваў розныя сродкі: дынастычныя саюзы, пагадненні з

мясцовым баярствам і ,безумоўна, узброеную сілу. Ні адна з сярэд-

нявечных дзяржаў не ўзнікала на аснове свабоднага волевыяўлення

насельніцтва. I ў літоўскіх князёў былі праціўнікі - пазбаўленыя

ўлады прадстаўнікі мясцовых дынастый, частка баярства. Але ў

цэлым пашырэнне Вялікага княства Літоўскага адбывалася пара-

ўнальна мірна, паколькі ўмовы далучэння маглі задаволіць най-

больш уплывовыя колы мясцовага насельніцтва: баярства, гарад-

жан і (з пэўнымі агаворкамі) царкву.

Гедымін умела выкарыстоўваў супярэчнасці паміж рускімі

княствамі і падтрымліваў праціўнікаў маскоўскага князя Івана

Каліты. Так, ён дапамог пскавіцянам адбіць нашэсці нямецкіх і

дацкіх рыцараў у 1323-1324 гг., падтрымаў іх у спробе адасобіц-

ца ад Наўгародскай епархіі ў 1331 г. Уплыў Вялікага княства

распаўсюдзіўся на паўночную Русь. I з гэтым павінен быў лічыц-

ца Каліта. Ён уступае ў кантакт з Гедымінам, сватае свайго сына

да яго дачкі.

Магчыма, літоўскі ўладар дасягнуў бы на Русі і большага ўплы-

ву, але яго ўвагу ў значнай ступені адцягваў захад, дзе па-ранейша-

му галоўным ворагам быў Тэўтонскі ордэн.

Асноўным тэатрам вайны з'яўлялася Панямонне. Гэта была бра-

ма для ўварвання ў глыб княства. Літвіны імкнуліся надзейна за-

чыніць яе абарончымі замкамі.

Для абароны княства ад уварванняў крыжакоў Гедымін узвёў

першакласныя па тым часе крэпасці ў Троках, Вільні, Медніках,

207

Лідзе, Крэве. 3 у'сіх канцоў дзяржавы збіралі майстроў-будаўнікоў,

княжацкія цівуны зганялі просты люд насыпаць валы, капаць рвы,

цягаць камяні, высякаць лес. Праз стагоддзі захавалася памяць аб

гэтых грандыёзных будоўлях.

У барацьбе супраць Ордэна Гедымін меў выдатнага памочніка -

князя Давыда Гарадзенскага, які фактычна быў намеснікам у Га-

родні і галоўным ваяводам княства. Яго ўзвышэнне пачалося яшчэ

пры Віцені, але асабліва ярка палкаводчы талент праявіўся на па-

чатку праўлення Гедыміна. Практычна ніводная перамога над кры-

жакамі як у абарончых, так і ў наступальных аперацыях не абыход-

зілася без удзелу Давыда. Гедымін нават аддаў за яго сваю дачку.

Узімку 1341—1342 года войска ВКЛ захапіла крыжацкую крэ-

пасць Баербург. Праўда, платай за гэта было жыццё вялікага князя.

3 канца 1330-ых гадоў на ўзбраенні ордэнскіх замкаў з'явілася

агнястрэльная зброя. Пакуль што яна выглядае дзівам —большасць

ваякаў толькі прыглядаецца да яе, спадзеючыся на старыя добрыя

самастрэлы, мячы і дзіды. Літоўскаму князю давялося пазнаёміцца

з яе эфектыўнасцю на ўласным вопыце. Каменнае ядро трапіла ў

Гедыміна, які знаходзіўся у шэрагах вояў. Паводле іншых звестак,

Гедыміна атруцілі.

Хоць большасць баяр пры Гедымінавам двары былі праваслаў-

нымі, а сам ён сімпатызаваў хрысціянству, пахавалі яго як язычні-

ка. Вось што піша пра гэта "Хроніка літоўская і жамойцкая":

"Кгедымін, вялікі князь, таго року ад немцаў у Прусах забіты з

ручніцы...Сыны яго...звычаем паганскім, наклаўшы вялікі стос

смалістага дрэва, труну яму нарыхтавалі. А потым прыбралі яго

ў адзенне княжае каляровае, якое любіў пры жыцці найболей, а

пры ім шаблю, рагаціну, сагайдак, сокалаў пару, хортаў пару, каня

з сядлом, слугу яго найшчырэйшага ўлюбенца, з ім звязаўшы, на

бярэмя дроў паклалі...і трох вязняў немцаў узброеных вакол дрэва

запаліўшы, з ім спалілі...Кідалі ў агонь кіпцюры рысіныя і мядзве-

быў у іх звычай старадаўні".

Гедымін умела балансаваў паміж усходнім і заходнім хрысціян-

ствам. Не ўціскаючы правоў праваслаўнай царквы, ён імкнуўся

ўплываць на канфесійныя справы шляхам пастаўлення ў мітрапал-

іты свайго кандыдата, а ў выпадку няўдачы - адарваць падуладныя

208

яму землі ад агульнарускай мітраполіі, стварыў для Вялікага кня-

ства Літоўскага асобную царкоўную іерархію.

З'яўленне і рост новага палітычнага цэнтра на Русі не прайшло

міма ўвагі канстанцінопальскага патрыярха. Пра гэта сведчыць яго

дазвол заснаваць каля 1311 г. самастойную мітраполію з цэнтрам у

Наваградку, што ахоплівала Полацкую і Тураўскую епархіі. Літоўс-

ка-наваградскім мітрапалітам стаў Феафіл. Але пасля яго смерці

новы мітрапаліт у Наваградак не прызначаецца, а названыя епархіі

падпарадкоўваюцца мітрапаліту Феагносту, які займаў кафедру ва

Уладзіміры і вельмі адмоўна ставіўся да спроб стварыць іншыя

мітраполіі.

Адначасова Гедымін не перапыняў кантактаў з каталіцкай царквой.

Заключыўшы пагадненне з Рыгай, ён з яе дапамогай адправіў некалькі

пасланняў папе Іаану X, абяцаў яму хрысціць Літву па заходняму

абраду і абвінавачваў ордэнскіх рыцараў у тым, што яны жорсткімі

набегамі адварочваюць літоўцаў ад хрысціянства. У 1324 г. у княства

прыбыло папскае пасольства. Але супраць планаў увядзення катал-

іцызму выступіла і язычніцкая літоўская знаць, і "русіны", г.зн.

прадстаўнікі праваслаўнага насельніцтва, з пазіцыяй якіх Гедымін

не мог не лічыцца. "Кароль Літвы і Русі" добра разумеў, што крын-

іцай сілы яго дзяржавы з'яўляюцца славянскія землі.

ВКЛ дамаглося пры Гедыміне міжнароднага прызнання і пачало

адыгрываць прыкметную ролю ва Усходняй Еўропе. У складаных

знешнепалітычных умовах ён ішоў на саюз з суседнімі дзяржавамі.

Гарантам саюза былі роднасныя сувязі, якія адыгрывалі значную

ролю ў тагачасным палітычным свеце. Дыпламатычным поспехам

Гедыміна спрыяла шматлікасць яго патомства. Дачка князя Альдо-

на стала жонкай польскага каралевіча Казіміра, другія таксама

выйшлі замуж за знакамітых людзей - князя цвярскога, мазавецка-

га валадара, сына Івана Каліты, Давыда Гарадзенскага. Гедымін

быў не супраць збліжэння з Захадам. Шлюб Гедымінаўны з наш-

чадкам польскага караля паклаў пачатак саюзніцкім дачыненням

дзяржаў.

Такім чынам, ВКЛ пры Гедыміне выступае моцнай дзяржавай.

Яно з лёгкасцю далучае да сябе буйныя усходнеславянскія землі,

якія шукалі ў гэтым моцным і роднасным дзяржаўным арганізме

209

надзейную абарону ад татараў. Сталіца Гедыміна Вільня становіц-

ца прэтэндэнтам на спадчыну Кіева.

У першай палове XIV ст. ва Усходняй Еўропе ўзмацняюцца

тэндэнцыі цэнтралізацыі грамадска-дзяржаўнага ладу. Услед за На-

ваградкам і Вільняй пачаў збіраць рускія землі маскоўскі князь

Іван Каліта (1325—1340 гг.) Міма яго пільнага вока не схвалася

тое, што Масква ўжо трохі запазнілася з клопатам пра збіранне

тэрыторый, што заходнерускія землі ўжо аб'ядналіся ў адзінай

дзяржаве, якая, як снежны камяк, абрастае славянскімі землямі, усё

больш разрастаецца на ўсход.

У гэты час набірае сілу Цвер. Аднак дадзеная частка Русі зна-

ходзіцца пад кантролем хана, які выкарыстоўвае імкненне князёў

Цверы і Масквы да пасады вялікага князя ўладзімірскага, каб

знясіліць абодвух у міжусобнай барацьбе. Больш актыўны мас-

коўскі князь Іван Каліта бярэ верх у гэтай барацьбе, але ўзвышэнне

Масквы некалькі дзесяцігоддзяў будзе ісці не ў выглядзе аб'яднан-

ня суседніх княстваў, а ў выглядзе "праглынання" болыш слабых з

іх пры татарскай падтрымцы.

Літоўскі князь умешваецца ў барацьбу паміж Цверру і Масквой

за вялікае княжанне ўладзімірскае. Пры гэтым робіць стаўку на

Цвер. Ён вядзе барацьбу за кантроль над Ноўгарадам, якая скончы-

лася часовай перамогай Гедыміна ў 1333 г., калі наўгародцы пры-

нялі да сябе князем яго сына Нарымонта. У 1338 г. той пасадзіў

замест сябе малалетняга сына Аляксандра. Пасля смерці Давыда

Гарадзенскага Гедымін як спадкаёмца свайго зяця прэтэндуе на

валоданне Псковам. Гэта ў нейкай ступені было выгадна самому

Пскову, які хацеў выйсці з-пад улады Ноўгарада.

Ідзе барацьба за ўплыў ВКЛ на Смаленск і Бранск. Смаленск

выступае саюзнікам Гедыміна.

Русь Маскоўская і Русь Літоўская абрасталі землямі і няўмольна

набліжаліся межамі. Ужо ў першай палове XIV ст. адбываліся пер-

шыя, пакуль яшчэ невялікія сутычкі паміж імі: паход Івана Каліты

на саюзны Літве Смаленск, напад Альгерда на Мажайск у 1341 г.,

але час адкрытага сутыкнення дзяржаў яшчэ не прыйшоў. Ён на-

быў характар адкрытай барацьбы за валоданне "усёй Руссю" пры

нашчадках Каліты і Гедыміна. Прычым адзіным палітыкам, здоль-

210