Крэнь І.П. (рэд.) Гісторыя Беларусі у 2 ч. Частка 1. Са старажытных часоу да канца XVIII ст. курс лекцый

Подождите немного. Документ загружается.

ЛЕКЦЫЯ 8

ТУРАЎСКАЕ КНЯСТВА

• Утварэнне княства.

•

Спробы атрымання самастойнасці.

Утварэнне княства

У гісторыі старажытных зямель Беларусі значнае месца нале-

жыць Тураву (цяпер гарадскі пасёлак Жыткавіцкага раёна Гомельс-,

кай вобласці), вакол якога ў X ст. сфарміравалася другое па значэн-

ню ранняе сярэдневяковае дзяржаўнае ўтварэнне.

Працэс афармлення княства праходзіў у два этапы. На пер-

шым, пасля рассялення дрыгавічоў у басейне Прыпяці, сфарміра-

ваўся самастойны саюз плямёнаў - перадфеадальнае этнічнае кня-

жанне. Гэта яшчэ не было ўласна княства з развітымі феадаль-

нымі адносінамі, а аб'яднанне аднароднага ў этнічных адносінах

насельніцтва. У недатаванай частцы "Аповесці мінулых гадоў"

(ахоплівае перыяд да сярэдзіны IX ст.) паведамляецца аб стара-

жытнейшым княжанні дрыгавічоў у наступным кантэксце:"...и

по сих братьи (Кий, Щек, Хорив) держати почаша род их княже-

нье в полях, а в деревлях свое, а дреговичи свое...". На чале

гэтага княжання стаяў мясцовы князь, акружаны старэйшынамі

родаў і больш дробных плямёнаў, якія ўваходзілі ў склад дадзена-

га першапачатковага дзяржаўнага ўтварэння. Фарміраванне на ад-

народнай этнічнай аснове складае асаблівасць Тураўскага княства

ў параўнанні з Полацкім.

На другім этапе племянное дрыгавіцкае княжанне пераўтвара-

ецца ў феадальнае Тураўскае княства, якое ўжо з'яўлялася тэрыта-

рыяльна-палітычнай адзінкай. Выяўленнем гэтага ператварэння

было заснаванне Турава. Археалагічныя і летапісныя даныя гаво-

раць аб узнікненні горада ў канцы X ст. Ён быў закладзены ў

самым цэнтры Дрыгавіцкай зямлі. Перад ім Прыпяць прымала важ-

нейшыя прытокі: Піну, Ясельду, Случ, Гарынь і Убарць, што звяз-

валі Тураў з басейнамі Нёмана, Заходняга Буга і гэтым самым

рабілі яго вузлом важных водных шляхоў.

Размешчанае на поўдні Беларусі ў басейне Прыпяці Тураўскае

111

княства ахапіла не ўсю этнічную тэрыторыю дрыгавічоў. Пад уп-

лывам розных фактараў ад асноўнага дрыгавіцкага тэрытарыяльна-

га масіву аказаліся адарванымі значныя плошчы на карысць больш

моцных суседзяў. На поўначы землі вакол Менска належалі Полац-

кай дзяржаве, на поўдні і ўсходзе - Брагінская воласць - Кіеўскаму

княству, Рэчыцкая - Чарнігаўскаму, на захадзе частка зямель была

ва ўладанні ўладзіміра-валынскіх князёў. Трэба адзначыць аднос-

ную стабільнасць усходняй і паўночнай граніц Тураўскай зямлі і

значныя хістанні яе ў паўднёвай і заходняй частках.

Блізкасць да Польшы рабіла дастаткова адчувальнымі ў гэтай

зямлі заходнія ўплывы, у той час як усход Беларусі меў чыста

візантыйскі напрамак культурнага і духоўнага развіцця.

Адносна назвы гэтай дзяржавы сярод даследчыкаў няма адна-

душнасці. У літаратуры ўжываецца падвойны тэрмін: Тураўскае

княства і Турава-Пінскае княства. Пінск узнік у апошняй чвэрці

XI ст. і ніколі не быў цэнтрам усёй зямлі, а толькі сталіцай уд-

зельнага княства, якое ў апошняй чвэрці XII ст. вылучылася са

складу дзяржавы. Тураўская княжацкая дынастыя на працягу ста-

годдзяў пражывала ў Тураве. Пінск атрымаў дынастыю адтуль,

знаходзіўся ў русле тураўскай палітыкі. Адзіным палітычным,

адміністрацыйным і рэлігійным цэнтрам дзяржаўнага ўтварэння

дрыгавічоў у канцы X - першай палове XII ст. быў горад Тураў.

Таму тэрмін "Турава-Пінскае княства" — неправамерны. Відавоч-

на, падставай для ўключэння ў найменне зямлі назвы Пінска пас-

лужыла яго буйное эканамічнае ( у XII—XIII ст.) і палітычнае (у

XIII ст.) значэнне.

3 самага пачатку Тураўскае княства развівалася як самастойная

дзяржаўная адзінка з усімі адпавядаючымі гэтай пабудове атрыбутамі:

тэрыторыяй, вярхоўнай уладай, асаблівым грамадска-палітычным ла-

дам, вайсковай сілай. Гістарычныя крыніцы дазваляюць меркаваць,

што да канца X ст. у Тураве кіравала ўласная дынастыя князёў, чый

радавод быў спынены падчас утварэння "імперыі" Уладзіміра Святас-

лавіча. 3 сярэдзіны XI ст. з'явілася новая тураўская княжацкая дынас-

тыя - Ізяславічаў. Яе заснавальнікам лічыцца старэйшы сын Яраслава

Мудрага Ізяслаў. Нават, будучы пазбаўленай палітычнай самастойнасці

ў складзе Кіеўскай зямлі, Тураўскае княства заставалася эканамічна

112

самастойным і тэрытарыяльна цэласным, а залежнасць абмяжоўвала-

ся толькі штогадовымі выплатамі даніны.

У параўнанні з Полацкам грамадска-палітычны лад у Тураўс-

кай зямлі меў свае асаблівасці. Вельмі верагодна, што тут дзейні-

чала веча. Кірыла Тураўскі стаў епіскапам па просьбе князя "і

людзей таго горада". Значыць, гараджане Турава мелі права гола-

су пры абранні епіскапа. Звычайна епіскап назначаўся кіеўскім

мітрапалітам.

Тураўскі князь часта знаходзіўся ў Кіеве, таму гарадское апал-

чэнне ўзначальваў тысяцкі. У Тураве быў і пасаднік. Тысяцкі Іван-

ка ў 1128 г. вадзіў тураўскую дружыну ў Полацкую зямлю. Пад

1146 г. у Іпац'еўскім летапісе згадваецца пасаднік Жыраслаў -

асоба, вядомая далёка за межамі Тураўскага княства. Праз некалькі

год ён апынуўся пасаднікам у Ноўгарадзе. Іванка і Жыраслаў -

відныя прадстаўнікі аднаго баярскага роду, верагодна, бацька і сын.

Знаходжанне ў горадзе адначасова князя і пасадніка, акрамя

Ноўгарада Вялікага, — з'ява незвычайная для іншых гарадоў.

Аб існаванні пасадніка ў Полацку звестак няма.

Тураўская зямля была адным з развітых у сацыяльна-эканам-

ічных адносінах княстваў Русі, пра што сведчыць спроба яе

адасаблення ад Кіева ўжо пры Уладзіміру Святаславічу. Яна

з'яўлялася і адным з самых палітычна значных княстваў Русі.

Паводле існаваўшай чарговасці, тураўскія князі неаднаразова

станавіліся вялікімі князямі кіеўскімі і пры гэтым захоўвалі за

сабой Тураў. Традыцыйна ён выдзяляўся трэцяму па старшын-

ству сыну вялікага князя кіеўскага прьг падзеле Русі: Уладзімі-

рам у 988 г. Святаполку, Яраславам у 1052 г. Ізяславу, Уладзімі-

рам Манамахам у 1125 г. Вячаславу. Туравам валодалі прад-

стаўнікі старэйшых дынастычных ліній старажытнай Русі, ён не

раз станавіўся аб'ектам барацьбы паміж імі, бо тураўскі стол быў

своеасаблівым плацдармам для пераходу на стол кіеўскі, удзель-

ныя валадары бывала пакідалі дзеля яго свае княствы. На кіеўскі

вялікакняжацкі пасад перайшлі Святаполк Уладзіміравіч у 1015 г.,

Ізяслаў Яраславіч у 1054 г., Святаполк Ізяславіч у 1092 г., Вячаслаў

Уладзіміравіч у 1139 г.

Час падпарадкавання дрыгавічоў Кіеву ў летапісах не пазнача-

113

ны, не згадваюцца паходы кіеўскіх князёў на іх зямлю, не пералі-

чваюцца дрыгавічы і ў складзе плямёнаў, што ўдзельнічалі ў па-

ходах Алега і Ігара на Візантыю. Аднак ужо ў працах візантыйс-

кага гісторыка Канстанціна Парфірароднага пад 948 г. дрыгавічы

пералічваюцца сярод плямёнаў, што плацілі даніну кіеўскаму кня-

зю. Княжанне дрыгавічоў захоўвала ў сярэдзіне X ст. пэўную

самастойнасць, яго залежнасць ад Кіева абмяжоўвалася падатко-

вымі абавязкамі.

Упершыню Тураўская зямля згадваецца ў старажытных ус-

ходнеславянскіх летапісах пад 980 г. у сувязі з імем Тура, ад

якога жыхары княства нібы і празваліся тураўцамі. Заслугоўвае

ўвагі той факт, што Тураў згадваецца нароўні з Полацкам, сталіцай

самастойнага княства. Калі факт існавання Рагвалода як гістарыч-

най асобы ўсімі даследчыкамі прызнаецца, то ў адносінах да Тура

такой адзінай думкі няма. Многія лічаць, што Тур - асоба выдума-

ная, легендарная. Іншыя не адмаўлялі гістарычнай сапраўднасці

Тура, але лічылі яго нарманам. Прычынай такой рознагалосіцы

з'яўляецца выключна бедная інфармацыя крыніцы. Летапісец, па-

ведаміўшы пра Рагвалода, што ён меў воласць у Полацку, дадаў:

"...а Туры Турове, от него же и туровцы прозвашася".

Застаецца невядомым, якія сувязі былі паміж князямі Рагвало-

дам і Турам. Ва Усцюжскім летапісе Тур названы братам Рагвало-

да. Паводле падання, Рагвалод накіраваўся на поўдзень па цячэнні

Дняпра і, прышоўшы да вусця Прыпяці, выслаў уверх па гэтай

рацэ адзін са сваіх атрадаў на чале з Турам. Той знайшоў зручнае

месца, пасяліўся на ім і збудаваў горад. Нельга цалкам адмаўляць

Тура як рэальную гістарычную асобу. У свой час лічыўся легендар-

ным і заснавальнік Кіева Кій. Зусім верагодна, што Тур - таксама

заснавальнік Турава. Што датычыць яго этнічнай прыналежнасці,

неабходна ўлічыць, што на Русі не было гарадоў, названых імёнамі

варажскіх конунгаў. Больш таго, імя Тур неаднаразова зарэгістра-

вана ў летапісах. Таму больш верагодным падаецца славянскае

паходжанне першага тураўскага князя.

Летапісныя паведамленні, што непасрэдна адносяцца да Тураўс-

кай зямлі, урывачныя і несістэматычныя. Яны датычаць яе гісторыі

ў асноўным у сувязі з тымі ці іншымі падзеямі агульнарускага

114

плана. У часы Рагвалода яна, магчыма, належала да Полацка, а

Уладзімір Святаславіч, перамогшы ў 980 (970, 976) г. Рагвалода,

далучыў Тураў з яго землямі да Кіева. Зразумела, што мясцовы

тураўскі князь згубіў тады сваю незалежнасць. Размешчаная ў не-

пасрэднай блізкасці ад Кіева і доўгі час будучы ў сферы яго палі-

тычнага прыцягнення, Тураўская зямля не магла адыгрываць той

ролі, якую мела Полацкае княства. I ўсё ж, хоць тураўская гісторыя

не была такой бліскучай, як полацкая, нельга прыменшваць яе

значэння.

У 988 г., пасля прыняцця хрысціянства, вялікі кіеўскі князь

Уладзімір падзяліў паміж сваімі сынамі землі Русі і раздаў ім важ-

нейшыя гарады. Тураўская зямля становіцца набыткам яго трэцяга

па старшынству сына Святаполка. Вышэй яе цаніліся толькі Наўга-

родскае і Полацкае княствы, што дасталіся старэйшым сынам -

Вышаславу і Ізяславу.

К часу выдзялення яму Тураўскага княства Святаполк быў не-

паўналетні. Гэта выдзяленне не азначала поўнага аддзялення і са-

мастойнасці. Святаполк быў прызначаны на правах пасадніка і аба-

вязаны плаціць даніну Кіеву, бясспрэчна падпарадкоўвацца цэнтру,

ліквідаваць дэцэнтралісцкія настроі ў сваёй зямлі, праводзіць візан-

тыйскі ўплыў. I ён апраўдаў спадзяванні свайго бацькі.

Становішча князёў "Рурыкавага дома", якія змянілі племянных

правадыроў, уяўляецца дваістым. 3 аднаго боку, яны былі намесні-

камі вялікага князя кіеўскага, што абавязвала іх падтрымліваць

кантакт з Кіевам, аказваць яму ваенную і фінансавую дапамогу. 3

другога — прымаючы на сябе ролю мясцовых князёў, яны нібы

зрасталіся з тубыльскай глебай, пранікаліся мясцовымі інтарэсамі і

ў вядомай меры супрацьстаялі Кіеву. Як Полацк меў свае ўласныя

інтарэсы і вёў самастойную палітыку, так і Тураў, нягледзячы на

залежнасць ад Кіева, ніколі не забываўся пра свае інтарэсы. Тураў-

скае княства было размешчана на блізкай ад Кіева зямлі, але адроз-

нае ад яго прыроднымі, геаграфічнымі ўмовамі, слаба звязанае эка-

намічна.

У палітычных адносінах становішча выдзеленых у 988 г. кня-

стваў характарызавалася залежнасцю ад Кіева і падпарадкаванас-

цю яго адміністрацыі. Эканамічныя ж сувязі асобных зямель, аб'-

115

яднаных у старажытнай Русі, былі слабымі. Працэсу кансалідацыі

"імперыі Рурыкавічаў» супрацьстаялі такія фактары, як этнічныя і

палітычныя традыцыі раней незалежных племянных княжанняў,

якія да таго ж мелі свае эканамічныя і культурна-рэлігійныя асабл-

івасці. Гэтым тлумачыцца мясцовы сепаратызм, шматлікія спробы

разрыву з Кіевам і стварэння поўнасцю незалежных княстваў, най-

перш з боку найбольш развітых і самастойных зямель (Полацкай,

Наўгародскай). Тураўскае княства было ў іх ліку. Яно першым з

усходнеславянскіх зямель зрабіла спробу, праўда, беспаспяховую,

адасобіцца ад Кіева.

На тое меліся падставы: выгаднае геаграфічнае размяшчэнне

княства на шляху з Польшчы ў Кіеў, на прыпяцкім адгалінаванні

знакамітага шляху "з варагаў у грэкі"; ураджайныя і багатыя землі.

Былі тут і матывы суб'ектыўнага характару. Святаполк быў сынам

Уладзіміра Святаславіча ад грачанкі - былой жонкі Яраполка. Як

паведамляе летапіс, калі Уладзімір забіў свайго брата Яраполка,

грачанка была ўжо цяжарнай. Сын двух бацькоў Святаполк, вера-

годна, не быў ўпэўнены ў бацькоўстве Уладзіміра, што праявілася ў

далейшым у яго імкненні да незалежнасці Турава ад Кіева. Ён

зрабіў гэту спробу ў 1013 (1012) г. Яго саюзнікам стаў польскі

кароль Баляслаў Харобры, які жадаў умацаваць свае пазіцыі на

Усходзе. Святаполк ажаніўся на дачцы Баляслава, каталічцы па

веравызнанню. Разам з жонкай у Тураў прыбыў яе духоўнік епіс-

кап Рэйнберг, які стаў правадніком інтарэсаў Баляслава на Русі,

устанавіў сувязі з кіеўскай баярскай апазіцыяй і рыхтаваў змову

супраць Уладзіміра, каб яго скінуць і пасадзіць на вялікакняжацкі

пасад Святаполка. Ці не гэтым выклікана такое страшэннае непры-

няцце асобы Святаполка кіеўскімі летапісцамі.

Аднак спроба з дапамогай змовы і польскіх саюзнікаў дамаг-

чыся незалежнасці для Тураўскага княства скончылася няўдала.

Уладзімір убачыў у змове небяспеку для адзінства Русі і сваёй

уладзе і пасадзіў Святаполка, яго жонку і Рэйнберга ў поруб, дзе

апошні хутка, верагодна атручаны, памёр. Пагроза вайны з Баляс-

лавам прымусіла Уладзіміра выпусціць зняволенных, але князь не

адпусціў іх у Тураў. Святаполк заставаўся тураўскім князем, але,

вымушаны жыць у Вышгарадзе пад наглядам бацькі, не спыняў

116

барацьбы за ўладу і самастойнасць - згуртаваў вакол сябе адда-

ных баяр і да самай смерці ў 1019 г. вёў жорсткую барацьбу за

вялікакняжацкі пасад. У 1015 г., пасля смерці Уладзіміра, Свята-

полк як старэйшы ў родзе яго і займае. Але гэта не спадабалася

наўгародскаму князю Яраславу, які таксама прэтэндаваў на

кіеўскі стол. Ён уступае ў барацьбу з законным нашчадкам Уладз-

іміра. У выніку палітычных інтрыг гінуць браты Барыс, Глеб,

Святаслаў, якія здаваліся небяспечнымі сапернікамі ў барацьбе за

карону.

Воляй кіеўскіх правіцеляў - заказчыкаў "Аповесці мінулых

гадоў" - забойцамі сваіх братоў быў аб'яўлены Святаполк - на

яго спісалі "злачынства века", грахі Яраслава Мудрага, якога

прадставілі барацьбітом за справядлівасць, мсціўцам за кроў бра-

тоў. Стагоддзямі імя Святаполка ганьбілі як імя забойцы і зло-

дзея. Мала хто сумняваўся, што ён пасля смерці быў абылганы.

Далёкія ад святасці ахвяры, Барыс і Глеб, былі кананізаваны.

Даследчыкі яшчэ ў мінулым стагоддзі звярнулі ўвагу на тэндэн-

цыйнасць летапісных паданняў пра злачынствы Святаполка. Ён,

які амаль тысячагоддзе насіў таўро "Акаянны", сёння рэабілітава-

ны (глядзі: Г.М. Филист. История "преступлений" Святополка

Окаянного. — Мн, 1990, і інш.)

У 1016 г. войскі Яраслава Наўгародскага (Мудрага) і Святаполка

Тураўска-Кіеўскага сышліся на Дняпры ля Любеча. Яраслаў пера-

мог і сеў у Кіеве. Святаполк уцёк у Польшчу, а праз год з дапамо-

гай Баляслава аднаўляе сваю ўладу над Руссю. Яраслаў ідзе да

Кіева на чале вялікага войска. На гэты раз апальны князь бяжыць

да печанегаў, вяртаецца з іх дапамогай. Але ў 1019 г. зноў перамо-

жаны Яраславам на р. Альце і ў чарговы раз уцякае ў Польшчу.

Летапіс зарэгістраваў гэту бітву наступным чынам: "...м бысть

сеча зла, такова не была в Руси, за руки емлючися сечахуся, и

стугшшася трижды, яко по удольем крови текущи, к вечеру же

одолеша Ярослав... ". Святаполк прайграў вайну. Вялікім кіеўскім

князем становіцца наўгародскі ўзурпатар. Яраслаў Мудры фактыч-

на выгнаў Святаполка з Русі, і ён вымушан быў бадзяцца на чужы-

не, дзе і памер.

Непасрэдна з трагічным завяршэннем жорсткай барацьбы за вя-

117

лікакняжацкі пасад звязаны і першы летапісны ўспамін пра горад

Бярэсце (сучасны Брэст). У 1019 г., пасля паражэння на Альце,

Святаполк ўцякае за межы дзяржавы праз Бярэсце, якое было

апошнім пунктам перад "ляцкай землёй" (Польшчай), куды ён бег.

Цяжкая барацьба і паражэнне падарвалі яго здароўе і прывялі да

нервовага ўзрушэння і параліча: "Святаполк бежа. Бежаше ему,

нападе на нь (него) бес, « расслабеша кости его, не могоше седети

на кони, и несяхуть и (его) на носилех... принесоша и (его) к Бе-

ресть... " А можа гэта ўжо дзейнічала атрута, паднесеная Ярас-

лававым наймітам?

Завяршэнне барацьбы Святаполка і Яраслава азначала змену

лёсу Тураўскай зямлі. Пры Мудрым яна зноў увайшла ў склад

Русі і кіравалася непасрэдна з Кіева. Такое становішча працягва-

лася амаль да смерці Яраслава (1054). Кіеў моцна трымаў Тураўс-

кую зямлю як тэрыторыю, па якой ішла важная водная магіст-

раль, што звязвала Кіеў з Захадам, і як плацдарм для барацьбы з

яцвягамі, Польшчай, Літвой, Полацкам.

У канцы жыцця Яраслаў здзейсніў чарговы падзел Русі паміж

сваімі сынамі. Тураўскім князем стаў яго трэці па старшынству

сын Ізяслаў, што яшчэ раз падкрэслівае эканамічную і палітыч-

ную важнасць Турава для Кіева. Дынастыя Ізяславічаў (нашчад-

каў Яраслава Мудрага) правіла ў Тураўскай зямлі з перапынкамі ў

другой палове XI—XII ст.

Пасля смерці бацькі Ізяслаў як старэйшы з засталых ў жывых

сыноў Яраслава па яго наказу займае кіеўскі вялікакняжацкі па-

сад (1054- 1073, 1076-1078), пакідаючы за сабой і Тураў. У 1067 г.

разам са сваімі братамі Яраславічамі ён ваяваў супраць Усяслава

Полацкага і ў 1068 г. уцякаў з Кіева, калі той быў абвешчаны

вялікім князем. У 1073 г. Ізяслаў быў прагнаны з Кіева сваімі

братамі Святаславам і Усеваладам і ўцёк у Польшчу. Вялікакня-

жацкі стол заняў Святаслаў, а Тураў ён аддаў Усеваладу ў падзяку

за дапамогу. У 1076 г. Святаслаў памёр. Ізяслаў вяртаецца ў Кіеў,

але ў 1078 г. гіне. Вялікім кіеўскім князем надоўга становіцца

Усевалад (1078- 1093). Каб забяспечыць большую трываласць ста-

новішча, ён аддае Тураўскае і Уладзіміра-Валынскае княствы

сыну Ізяслава - Яраполку. 3 1078 г. у Тураўскім княстве зацвярд-

118

жаецца Яраполк. Яму давялося весці ўнутраную барацьбу з

іншымі князямі за Валынскія землі, і таму яго дзейнасць як князя

тураўскага ў летапісе не адлюстравана. У 1087 г. Яраполк загінуў

ад рук забойцаў - сваіх палітычных праціўнікаў.

Яго пераемнікам стаў брат Святаполк, які перайшоў у Тураў з

Ноўгарада. Такі пераход абумоўлены палітычным разлікам. Тураў

знаходзіўся ў непасрэднай блізкасці ад Кіева і таму адсюль ляг-

чэй было завалодаць вялікакняжацкім пасадам пасля смерці Усе-

валада. Апроч таго, у выпадку з'яўлення сапернікаў адсюль ляг-

чэй было заручыцца падтрымкай палякаў і венграў. Як бачым,

Тураўскае княства было выгадным плацдармам для барацьбы за

кіеўскі стол. Святаполк хацеў з Турава правіць і Ноўгарадам, але

апошні убачыў у гэтым прыніжэнне свайго статуса і адмовіўся ад

Святаполка. Кола княжацкіх інтарэсаў звузілася і абмежавалася

толькі Туравам. Маючы апору толькі ў Тураве, Святаполк прані-

каецца яго інтарэсамі, зжывацца з ім. Палітычнае значэнне кня-

ства пры Святаполку (1088-1093) ўзрасло.

Для Святаполка, як і для яго бацькі Ізяслава, Тураў быў своеа-

саблівым перавалачным пунктам на шляху да вялікакняжацкага

стала. Пасля смерці Усевалада ён без перашкод перайшоў у Кіеў

(1093—1113), застаўшыся па традыцыі і князем тураўскім. Летапі-

сы шмат увагі ўдзяляюць дзейнасці Святаполка на вялікакняжац-

кай пасадзе і не згадваюць пра яго дзейнасць як князя тураўскага.

Будучы ў Кіеве, ён падтрымліваў цесныя сувязі з гэтай зямлёй,

неаднаразова выязджаў у Тураў і Пінск. У сталіцы ён меў сваю

тураўскую дружыну, а яго жонка - грачанка Варвара заснавала,

паводле падання, у Тураве жаночы Варварынскі манастыр. Лю-

бечскі з'езд князёў у 1097 г. прызнаў за Святаполкам тэрыторыю ў

басейне Прыпяці з гарадамі Тураў, Пінск, Бярэсце, раён Пагарын-

ня, а таксама Кіеўскую і Наўгародскую землі.

Такім чынам, у канцы X і на працягу XI ст. Тураўская зямля

знаходзілася ў цесным палітычным кантакце з Кіевам. У XI—XII

стст. (да 1146 г.) Кіеў і Тураў часта аказваліся ў руках аднаго і

таго ж князя (глядзіце табліцу). На кіеўскім стале ад Уладзіміра

Святаславіча і да Усевалада Ольгавіча змянілася 11 князёў, з якіх

8 таксама валодалі адначасова і Тураўскай зямлёй.

119

КНЯЗІ ТУРАЎСКІЯ I КІЕЎСКІЯ

Імя

Князь

тураўскі

Вялікі кіеўскі князь

і пры гэтым

застаецца

князем тураўскім

Тур

980

Святаполк

988-1015 1015-1019

Яраслаў Мудры

1019-1052

Ізяслаў Яраславіч

1052-1054

1054-1073,1076-1078

Усевалад Яраславіч

1073-1076

1078-1093

Яраполк

1078-1087

Святаполк

1088-1093

1093-1113

Уладзімір Манамах

1113-1125

Вячаслаў

1125-1146

(з перепынкамі)

1139-1140

Усевалад

1140-1146

(з перапынкамі)

1142-1146

Спробы атрымання самастойнасці

Сцвярджэнне, што для Тураўскай зямлі ў XI ст. былі яшчэ неха-

рактэрнымі сепаратысцкія тэндэнцыі, якія мелі месца тады ў

іншых землях Русі, не мае пад сабой падставы. Яны выявіліся тут

сярод мясцовай знаці яшчэ ў пачатку стагоддзя і знайшлі праяву ў

змове Святаполка.

Даследчык старажытнай Тураўскай дзяржавы П.Ф. Лысенка

вылучае шэраг этапаў у яе палітычнай гісторыі. Першы этап, звяза-

ны з дзейнасцю Святаполка, характарызуецца вялікім значэннем

Турава ў Кіеўскай Русі і спробай яе аддзялення ад Кіева ў пачатку

XI ст. Ён завяршаецца падпарадкаваннем Кіеву пры Яраславе Муд-

рым, што азначала змену яе лёсу. На другім этапе Тураўскае кня-

ства належыць дынастычнай лініі Ізяславічаў — Ізяслаў (1052—

1078), Яраполк (1078—1087), Святаполк (1088—1113), — прад-

стаўнікі якой пераходзяць на кіеўскі вялікакняжацкі стол, захоўвае

120