Костюк М. Энциклопедия истории Беларуси. Том 4 (на бел.языке)

Подождите немного. Документ загружается.

ЖылуновічЗ. Эпізод з жыцця беларускай часота//Полымя. 1923.№7/8.

СШ;.*"

*' '

З'езд беларусюх нацыянальных аргашзацый // Полымя. 1925. №6. С.202; Ен ок-

ЛЮТЫ- Кастрычшк у беларусюм нацыянальным руху // Беларусь: Нарысы псторьп,

культур

рэвалюцыйнага руху. Мн., 1924. С. 184.

Верас 3. Менск: 3 дзёнткавых затсау // Бацькаушчына: 36. пстарычнай лгт.-

ры. М*>

1992. С. 127-146; Скалабан В. "...В это суровое и важное время": Максим Богданович в

Минске//

Неман. 1981. №12. С.141-142,146.

ПДГА г. С.-Пецярбурга, ф.1935, воп.1, спр.2, арк.1,6 адв.-7; спр.З, арк.22;

спр.8, арк.1'

31-32; Станкетч Я. Беларусы-^цекачы у Расп // Гоман. 1917.12 кастр.

462

сау, друкавалася кірыліцай, другая, прызначаная католікам, - лацінкай. Газеты

выказвалі надзею на дасягненне пасля вайны нацыянальнага раўнапраўя, імкнуліся

падвесці чытача да думкі аб неабходнасці змагацца за інтарэсы роднага краю і народа. Аднак

непераадольнай перашкодай для іх выдання паустала царская цэнзура, і 31 снежня 1916 г. на

сёмых нумарах газеты спьнілі выхад

Тады ж, у канцы 1916 г. на нарадзе беларускіх актывістаў у Петраградзе было

вырашана склікаць праз некалькі месяцаў нелегальны з'езд дэлегатау ад беларускіх

суполак, раскіданых па прасторах Расійскай імперыі

. Але у разгар падрыхтоукі з'езда

выбухнула расійская рэвалюцыя, якая кардынальна змяніла ўсю Сітуацыю.

Такім чынам, на тэрыторыі Беларусі, што заставалася пад юрысдыкцыяй Расіі, як і

ў акупаванай немцамі заходняй частцы краю, насельніцтва знемагала ад гаспадарчай

разрухі, недахопу харчавання і прадметау першай неабходнасці, недаядання і хвароб.

Нягоды, прынесеныя імперыялістычнай вайной, выклікалі глухое незадавальненне,

пашырэнне апазіцыйных настрояў, якія ўсё часцей выліваліся ў адкрытае супраціўленне

ўладам. Поруч з класава-палітычнай абуджалася нацыянальная самасвядомасць беларусаў.

Усё гэта у спалучэнні з аналагічнымі працэсамі у іншых рэгіёнах Расійскай дзяржавы

паглыбляла крызіс арганізаванага па імперскаму тыпу расійскага грамадства, які ўрэшце

рэшт выліуўя у грандыёзны рэвалюцыйны катаклізм 1917 года.

4. Перамога Лютаўскай рэвалюцыі. Грамадскі рух (люты

- чэрвень 1917 г.)

Фарміраванне новых органаў улады. 23 лютага (8 сакавіка) 1917 г. - у

Міжнародны жаночы дзень - у Петраградзе з-за перабояў у гандлі хлебам пачаліся

стыхійныя хваляванні. 27 лютага (12 сакавіка) рух перарос ва узброенае паўстанне, якое

закончылася перамогай ў сталіцы імперыі народ-най рэвалюцыі.

Падчас паўстання з ліку Ліберальных дэпутатау Дзяржаунай думы утварыўся часовы

думскі камітэт, які ў ноч на 28 лютага абвясціў аб узяцці улады у краіне. Адначасова

прадстаунікі левай, сацыялістычнай часткі антыцарскай апазіцыі арганізавалі Петраградскі

савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў. У выніку перагавораў паміж думскімі дзеячамі і

лідэрамі савета 1 сакавіка быу сфарміраваны Часовы урад Расіі на чале з князем Г.

Львовым. Дамінуючыя пазіцыі ва урадзе спачатку займалі канстытуцыйныя дэмакраты

(кадэты). Часовы урад абавязваўся забяспечыць у краіне дэмакратычныя правы і свабоды,

склікаць Устаноучы сход. Петраградскі савет, узначалены адным з лідэрау меншавіцкай

часткі РСДРП М.Чхеідзе, карыстаўся падтрымкай ўзброенага народа, але не ўзяў у свае

рукі распарадчую і выканаучую уладу, захаваушы за сабой толькі кантроль над урадам.

Кіраунікі савета (памяркоўныя сацыял-дэмакраты і сацыялісты-рэвалюцыянеры) Лічылі,

што на шляху да сацыялізму Расіі належыць прайсці працяглы этап эвалюцыйнага развіцця

на аснове парламенцкай дэмакратыі і капіталістычнай эканоміюкі

_________________

Жылуновгч 3. Эпізод з жыцця беларускай часота. С. 111 -117; Александровы

С.Х. Час і людзі. С.91-101.

Гоман. 1918. 16 лш.; Мядэёлка П. Сцежкамі жыцця. М., 1974. С.89-93.

463

Цара Мікалая II рэвалюцыя заспела у Стаўцы Вярхоўнага галоўнакамандуючага у

Магілёве. Не здолеўшы задушыць паўстанне ў сталіцы і не дачакаўшыся падтрымкі з боку

вышэйшых военачальнікаў, ён 2 сакавіка 1917 г. адрокся ад трона.

Вестка пра падзенне царызму у Лічаныя дні разнеслася па краіне. Насельніцтва

гарадоў і мястэчак Беларусі салдаты Заходняга фронту у большасці станоўча сустракалі

гэту навіну.

Паусюдна наладжваліся сходы для выпрацоўкі захадаў па захаванні парадку,

забеспячэння людзей харчаваннем і г.д. У некаторых населеных пунктах прайшлі Мітынгі і

дэманстрацыі, удзельнікі якіх разбройвалі паліцыю, вызвалялі з турмаў палітычных

зняволеных. Урачыстыя маніфестацыі былі арганізаваны у пачатку сакавіка ў Гомелі,

Магілёве, Мінску, Віцебску.

Дзейнасць старога дзяржаунага апарату была паралізавана. Па ініцыятыве

гарадскіх дум, земствау, устаноў Усерасійскага земскага саюза (У ЗС) і Усерасійскага

саюза гарадоў (УСГ), палітычна актыуных груп інтэлігенцыя на Месцах сталі узнікаць

самадзейныя органы кіравання. Паводле узору часоў Вялікай Французскай рэвалюцыі іх

часцей за усё называлі камітэтамі грамадскай бяспекі.

У Мінску пачатак стварэнню новай сістэмы кіравання быу пакладзены увечары 3

сакавіка на нарадзе прадстаўнікоў ад розных арганізацый і груп насельніцтва горада.

Нарада выбрала старшыню губернскай земскай управы Б.Самойленку цывільным

камендантам горада і вызначыла схему стварэння гарадскога прадстаўнічага органа

. Для

замены раззброенай паліцыі было вырашана сфарміраваць з супрацоўнікаў УЗС часовую

міліщыю, начальнікам якой на наступны дзень быу прызначаны М.Міхайлаў (М.Фрунзе).

На яе аснове пачала фарміравацца пастаянная гарадская міліцыя

.7 сакавіка 1917 г. сход

грамадскасці пад старшынствам камандзіраванага ў Мінск дэпутата Дзяржаўнай думы

М.Шчэпкіна ўтварыу ў якасці калегіяльнага органа кіравання горадам Камітэт

грамадскай бяспекі. У яго увайшлі прадстаўнікі гарадской ўправы, фарміруемага савета

рабочых дэпутатаў, нацыянальных груп (рускіх, беларусаў, палякаў, яўрэяў) і г.д.

У Віцебску план арганізацыі новай улады быу выпрацаваны на нарадах мясцовых

грамадскіх актывістаў 3-4 сакавіка. У ноч на 5 сакавіка ў кіраванне ўступіў Гарадскі

грамадскі камітэт, у якім былі прадстаулены гарадская дума, земства, кааператывы,

культурныя і дабрачынныя арганізацыі, асобныя групы насельіцтва - усяго 48

арганізацый і ўстаноў

ініцыятыва рэарганізацыі мясцовага кіравання ў Магілёве зыходзіла ад гарадской

думы, якая правяла выбары упаўнаважаных ад розных арганізацый горада - у"

Выканаўчы камітэт па ахове грамадскай бяспекі. Яго першы сход адбыўся 8 сакавіка

__________________

Вестник комитета Западного фронта Всероссийского земского союза.

1917. 5 марта, Минский голос. 1917. 5 марта.

Минский голос. 1917.5 и 6 марта; Великая Октябрьская социалистическая

революция в Белоруссии: Док-ты и мат-лы. Мн., 1957. Т.1. С. 82.

Великая Октябрьская социалистическая революция в Белоруссии. Т.1. С.94-

9з,

Игнатенко ИМ. Февральская буржуазно-демократическая революция в Белоруссии.

Игнатенко ИМ. Февральская буржуазно-демократическая революция в

Белоруссии.

С.111; Башко П.К. Вщебсю гарадсю грамадсю камггэт // Энцыклапедыя псторьп

БеларУ

Мн., 1994. Т.2. С.329-330.

Победа советской власти в Белоруссии. С.84; Вестник Могилевского

земства. 1917. М^' С.29-31.

464

У тыя ж дні падобныя камітэты узніклі ў Гомелі, Оршы, Полацку, Горках, Быхаве,

Рагачове, іншых гарадах і мястэчках. іх галоўнай адметнасцю быу пазасаслоўны і

пазакласавы характар, кааліцыйны склад. Поруч з маёмаснымі класамі ў камітэтах былі

прадстаўлены інтэлігенцыя, гарадскія

13Ы, вайскоўцы. У іх уваходзілі прьшпільнікі розных

палітычных поглядаў, у тым ліку сацыялістычных. У большасці выпадкаў з камітэтамі

грамадскай бяспекі супрацоўнічалі саветы рабочых і салдацкіх дэпутатау.

Часовы урад разглядау камітэты як зародак дэмакратычнага самакіравання,

фундамент мясцовай ўлады да правядзення новых выбараў гарадскіх дум і земстваў. Але,

з'яўляючыся па спосабу утварэння грамадскімі ар-ганізацыямі, камітэты афіцыйна не

атрымалі ўсёй паўнаты уладных паўнамоцтваў. Іх роля паступова звялася да грамадскай

падтрымкі мясцовага урадавага апарату, галоўнымі фігурамі ў якім сталі губернскія і

павятовыя камісары.

Пастановай Часовага ўрада ад 4 сакавіка 1917 г. пасады губернатараў і павятовых

спраунікаў былі скасаваны, а іх функцыі перадаваліся ура-давым камісарам, чые абавязкі

часова ўскладаліся на старшынь земскіх упраў

. Камісарамі беларускіх губерняў сталі:

Мінскай - Б.Самойленка, Віцебскай - М.Карташоў (неузабаве быу арыштаваны

мясцовым саветам салдацкіх дэпутатаў і заменены А.Валковічам), Магілёўскай -князь М.

Друцкі-Сакалінскі (які таксама з-заканфлікту з саветам рабочых і салдацкіх дэпутатау

быу заменены у ліпеш 1917 г. эсэрам Г. Пеўзнерам)

19 сакавіка 1917 г. Часовы урад скасаваў пасаду земскіх начальнікаў; іх

адміністрацыйныя функцыі перадаваліся павятовым камісарам, судовыя -часовым

суддзям

. У той жа дзень была прынята пастанова урада аб арганізацыі замест валасных

праўленняў часовых органаў кіравання ў валас-цях - валасных камітэтаў

Узнікненне саветаў. На хвалі рэвалюцыйнага зздыму поруч з агульна-

дэмакратычнымі органамі кіравання па прыкладу Петраграда сталі утва-рацца

самадзейныя органы рабочых, салдат, а затым і сялян - саветы. Яны акумулявалі ў сабе

мнагакратна узмоцненую вайной і рэвалюцыяй цягу працоунага люду да сацыяльнай

справядлівасці, з'яўляліся формай яго далучэння да палітыкі. Ініцыятарамі і галоўнымі

дзеючымі асобамі пры ства-рэнні саветаў сталі сацыялісты-рэвалюцыянеры і сацыял-

дэмакраты розных адценняў.

Адным з першых у Беларусі ўтварыуся савет у Мінску. Тут намаган-нямі

арыентаваных на левыя партыі служачых мінскіх устаноў УЗС і УСГ Ужо ў першы тыдзень

сакавіка адбыліся выбары дэпутатаў ад прадпрыемстваў горада і часцей гарнізона.

Выканаўчы камітэт Мінскага савета рабо-

________________

Революционное движение в России после свержения самодержавия: Док-ты и

мат-лы.

1957. С.422.

С 1 игнатенко ИМ. Февральская буржуазно-демократическая революция в

Белоруссии. 2<К» о

;

Воликая

Октябрьская социалистическая революция в Белоруссии. Т.1.

С. 126-127, УУ-300; Могилевский вестник. 1917. 17 и 18 марта; Могилевская жизнь. 1917.

28 июля;

або

Чая

мысль. 1917. 1 авг.

Минц И.И. История Великого Октября. М., 1978. Т.2. С.129. ,

Революционное

движение в России после свержения самодержавия. С.440; Андреев А.М. Местные Советы

и органы буржуазной власти. М., 1983. С.83.

465

чых і салдацкіх дэпутатаў узначаліў сацыял-дэмакрат "міжраёнец" Б. По-зерн.

Савет выступіў у падтрымку Часовага урада пры умове ажыццяўлення ім

дэмакратычных пераўтварэнняў, накіраваў сваіх прадстаўнікоў у склад Мінскага

камітэта грамадскай бяспекі

На працягу першага тыдня сакавіка аформіўся савет рабочых і салдацкіх

дэпутатаў у Гомеле.

У Віцебску, дзе таксама размяшчаўся шматлкі гарнізон, утварэнне ар-ганізацыі

рабочых і салдат узяў пад сваю апеку Петраградскі савет накіраваўшы сюды

спецыяльнага пасланца. 8 сакавіка адбыуся ўстаноўчы сход савета рабочых дэпутатаў,

да сярэдзіны сакавіка закончыліся выбары у савет салдацкіх дэпутатаў. Меркавалася

аб'яднанне абодвух саветаў, аднак агульны прэзідыум не быу створаны

У Магілёве 6 сакавіка узнік часовы Камітэт салдацкіх дэпутатаў. Аб утварэнні

аб'яднанага савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў было абвешчана

22 сакавіка

Саветы рабочых і салдацкіх дэлутатау узнік таксама ў Бабруйску, Ба-рысаве,

Оршы, Полацку, Слуцку, Рагачове, Лепелі, Рэчыцы, іншых гарадах і мястэчках Беларусі У

сяго на працягу сакавіка-чэрвеня 1917 г. саветы рабочых дэпутатаў або рабочыя секцыі

пры саветах розных назваў арганіза-валіся ў 57 населеных пунктах, саветы салдацкіх

дэпутатаў або салдакія секцыі - у 59 населеных пунктах Беларусі

Неузабаве пазначылася тэндэнцыя да каардынацыі дзейнасці саветаў у маштабах

Беларусі 22-25 мая 1917 г. дэлегаты ад 13 саветау Мінскай, Магілёўскай і неакупаванай

часта Віленскай губерняў на нарадзе (з'ездзе) у Мінску выпрацавалі план арганізацыі

саветау Заходняй вобласці. Функ-цыі абласнога выканаўчага камітэта былі ускладзены на

выканком Мінскага

савета

Учэрвені 1917 г. у Петраградзе адбыўся I Усерасійскі з'езд саветаў рабочых і

салдацкіх дэпутатаў. 3 Беларускім у з'ездзе удзельнічалі дэлегаты ад Мінскага,

Віцебскага, Бабруйскага, Гомельскага, Аршанскага саветаў, ад арміі Заходняга фронту

Пераважная большасць дэлегатаў з'езда належала да эсэра-меншавіцкага блока, што

прадвызначыла палітычную накіраванасць яго рэзалюцый. На з'ездзе быу выбраны

Усерасійскі Цэнтральны Выканаўчы Камітэт (У ЦБК) саветау рабочых і салдацкіх

дэпутатаў на чале з

М.Чхеідзе.

Арганізацыя саветау сялянскіх дэпутатаў адбывалася ў ходзе падрых-тоукі і

правядзення сялянскіх з'ездаў, якія ваусіх губернях і большасці паве-

______________________

Великая Октябрьская социалистическая революция в Белоруссии. Т.1. С.83-

85,91-93;

Башко ПК. Советы рабочих, солдатских и крестьянских депутатов Белоруссии (март -

октябрь 1917г.). С.15-17; Сяменчык МЯ. Да пытанняаб утварэнш Мшскага Савета у

1917г.//

Весщ Беларускага дзярж. пед. ун-та. 1995. №1. С.66-67.

Игштенко ИМ. Февральская буржуазно-демократическая революция в

Белоруссии.

С.94, 116-117; Савицкий Э.М. Революционное движение в Белоруссии (август 1914 -

февраль

1917 гг.). С.148-149.

Башко П.К. Советы рабочих, солдатских и крестьянских депутатов

Белоруссии

(март-октябрь 1917 г.). С.18-19; Прыгуиова Я.К. Віцебсш Савет рабочых і салдадкй

дэпутатаў // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі Т.2. С.337.

История рабочего класса Белорусской ССР. Т.1. С.373; Башко П.К. Советы

рабочих,

солдатских и крестьянских депутатов Белоруссии. С.28.

Башко П.К. Советы рабочих, солдатских и крестьянских депутатов

Белоруссии. С.36-3Фронт. 1917. 27 мая; Вестник Минского губернского комиссарита.

1917. 4 июня.

Башко П.К. Советы рабочих, солдатских и крестьянских депутатов Белоруссии.

С.30-38.

466

тау Беларуі прайшлі у красавіку-ліпені 1917 г.

З'езды утваралі пастаянна дзеючыя органы -

выканаўчыя камітэты сялянскіх дэпутатаў губерні або

павета. За гэты перыяд у Беларусі ўзніклі чатыры

губернскія, 26 павятовых і больш за 10 валасных

саветаў сялянскіх дэпутатаў.

Усяго з сакавіка да ліпеня 1917 г. у Беларусі узнікла каля 150 саветаў розных

назваў. Абсалютную перавагу ў іх мелі меншавікі, бундауцы, эсэры. Пазіцыі бальшавікоў

былі слабымі, адносна уплывовая бальшавіцкая трупа склалася толькі у Мінскім савеце.

Як і Петраградскі савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў, саветы Беларусі лаял ьна

ставіліся да Часовага урада і яго органаў на месцах, звычайна прыз-навалі прыярытэт за

камітэтамі грамадскай бяспекі, у склад якіх пасылалі сваіх пастаянных прадстаунікоу.

Разам з тым саветы, маючы у асобе салдат узброеную падтрымку, сталі ўмешвацца у

канфлікты паміж рабочымі і прадпрымальнікамі, дамагаліся увядзення 8-гадзіннага

рабочага дня, зніжэння беспрацоўя, дыктавалі кадравыя прызначэнні. Гэтымі ж пытан-

нямі займаліся і іншыя мясцовыя органы, з-за чаго пры неразмежаванасці кампетэнцыі на

месцах фактычна узнікла Сітуацыя шматуладдзя пры двоеўладдзі у цэнтры

. Такое

становішча параджала неразбярыху, перашкаджала станоўчаму вырашэнню жыццёвых

праблем. У выніку толькі што здабытая свабода выклікала расчараванне, не паспеушы

замацавацца ў ма-савай свядомасці як безумоўная каштоўнасць, якою трэба даражыць.

Арганізацыя прафесійных саюзаў. Рост грамадскай актыунасці на-сельніцтва

выявіўся і ў ажыуленні прафсаюзнага руху. У Беларусі най-больш хутка аднаўляліся

старыя і ўтвараліся новыя прафесійныя ар-ганізацыі ў Мінску, Віцебску і Гомелі.

У Мінску к маю 1917 г. налічвалася 20 прафсаюзаў, якія аб'ядноўвалі каля 10 тыс.

рабочых і служачых. У чэрвені прафсаюзныя аб'яднанні дзейнічалі ў горадзе ва усіх

галінах вытворчасці. Найбуйнейшымі сярод іх былі прафсаюз служачых (1500 чалавек),

саюз "іголка" (800), саюз рабочых тытунёвых фабрык (600), саюз гарбароў (400) і інш. Да

кастрычтка 1917 г. у Мінску узнікла яшчэ каля 10 саюзаў

К| сярэдзіне чэрвеня 20 прафсаюзаў налічвалася ў Віцебску. Сярод іх сваей

колькасцю вылучаліся прафсаюз хатняй і рэстараннай прыслугі (1200 чалавек), саюз

рабочых і служачых фабрыкі "Дзвіна" (800 чалавек)

У Гомелі ў першыя месяцы рэвалюцыі дзейнічалі 30 прафсаюзаў.

Паспяхова развіваўся прафсаюзны рух у Магілёве, Оршы, Полацку, Бабруйску,

Барысаве, Мазыры, Рэчыцы. У чэрвені 1917 г. у 26 населеных пунктах Мінскай,

Віцебскай, Магілёўскай і Смаленскай губерняў Дзейнічалі 126 прафесійных арганізацый,

якія аб'ядноўвалі каля 35 тыс. чалавек

_________________

Герасименко ГЛ. Трансформация власти в России в 1917 году //Отечественная

история. 1997.№1.С.60-76.

Т л "

овсе

Варшавское утро. 1917. 4 мая; Документы и материалы по истории

Белоруссии. 104/1

ИСТ0

Рии установления Советской власти в Белоруссии и образования

БССР. Мн.,

>4. С.97; Сяменчык М.Я. Грамадска-палиычнае жыццё на Беларусл у перыяд

Лютаускай 1 ^астрычнщкай рэвалюцый (сак. 1917 - сак.1918 гг.). 4.1. Мн., 2001. С.81.

Інаценка I., 1вашын У. Кастрычнік у Беларусі. Мн., 1967. С.25; Гневко ВТ.

Рабочий класс Белоруссии в борьбе за победу Октября. Мн., 1973. С. 69.

Гневко. ВТ. Рабочий класс Белоруссии в борьбе за победу Октября. С.70;

Башко П.К.

советы рабочих, солдатских и крестьянских депутатов Белоруссии. С.73.

467

Дамінуючую ролю ў прафсаюзах Беларусі адыгрывалі бундауцы, мен-шавікі,

паалей-цыялісты, эсэры.

Уплыу бальшавікоў у прафесійных саюзах быу нязначным. Больш моц-ныя

пазцыій яны мелі ў фабрычна-заводскіх камітэтах, якія узніклі ў са-кавіку-красавіку 1917

г. на шэрагу прадпрыемстваў Мінска, Віцебска, Бабруйска, Гомеля, Магілёва, Оршы і г.д.

Фабзаукомы аб'ядноўвалі рабочых і служачых прадпрыемства незалежна ад прафесіі,

займалсія не толькі надзённымі пытаннямі (увядзенне 8-гадзіннага рабочага дня,

павышэнне заработнай платы), але і спрабавалі ўстанауліваць кантроль над вытворчасцю і

размеркаваннем. У Беларусі з-за перавагі дробнай прамысловай вы-творчасці гэтыя

формы самаарганізацыі рабочых шырокага распаўсюджання не атрымалі.

Пад уздзеяннем Саветаў, прафсаюзаў, фабрычна-заводскіх камітэтаў на

прадпрыемствах Беларусі пашыраўся забастовачны рух. У сакавіку-чэрвені 1917 г.,

паводле няпоўных звестак, у неакупаванай частцы краю адбы-лося каля 60 забастовак,

пераважна эканамічнага характару

Аднаўленне дзейнасці палітычных партый і арганізацый. Наяўнасць сярод

насельніцтва Беларусі разнародных класавых і нацыянальных інтарэ-саў пры поўнай

свабодзе слова, сходаў, саюзаў стварала глебу для дзейнасці шматлікіх палітычных партый

і арганізацый. Асноўнае месца у 1917 г. тут займалі агульнарасійскія партыі.

Радыкалізацыя грамадскай свядомасці пасля падзення царызму прадвызначылі а

значны зрух палітычнага спектра ўлева і звялі да мінімуму сацыяльную базу манархічна-

чарнасоценных і кансерватыўна-ахоўніцкіх арганізацый. Як партыя фактычна перастаў

кіраваць і праваліберальны "Саюз 17 кастрычніка".

Канстытуцыйна-дэмакратычная партыя (Партыя народнай свабоды - ПНС),

застаючыся прыхільнціай мірных, прававых шляхоу змянення дзяржаўна-палітычнага

ладу, тым не менш прыняла рэвалюцыйнае звяржэнне царызму як здзейснены факт і з

апазіцыйнай ператварылася ў правячую. Праграмнае палажэнне аб канстытуцыйнай

манархіі партыя замясціла пажаданнем устанаўлення у Расіі рэспубліканскага ладу. Але

прапановы абвясціць Расію федэрацыяй аўтаномных нацыянальна-тэрытарыяльных

адзінак (Украіны, Беларусі, Літвы і г.д.) кадэты рашуча адхілілі, цвёрда ад-стойвалі

унітарную будову дзяржавы. Адначасова ПНС выступіла за ліквівідацыю двоеуладдзя і

спроб розных арганізацый канкурыраваць з Часовым урадам, а таксама за працяг вайны да

поунай перамогі.

У Беларусі утварыліся арганізацыі ПНС у Віцебску, Мінску, Магілёве, а таксама у

Гарадоцкім, Горацкім, Гомельскім, Чавускім паветах

. Мелі месца спробы партыйнага

будаўкіцтва і на Заходнім фронце, але салдаты у боль-шасці насцярожана, а часам і

агрэсіўна ставіліся да кадэтау. У канцы мая 1917 г. у беларускіх губернях функцыяніравалі

толькі сем кадэцкіх арганіза-цый (з 183 па Расіі ў цэлым), у канцы чэрвеня - 10

Арыентацыя ПНС на за-ходнееўрапейскі ўзор развіцця (прававая дзяржава, развітая

грамадзянская супольнасць, рынак як спосаб функцыяніравання эканомікі) не знаходзіла

шырокай падтрымкі ў масе замучаных вайною нядауніх царскіх падданых,

_________________

Гісторыя Беларускай ССР. Мн., 1973. Т. 3. С. 29-30.

Вестник Партии народной свободы. 1917. № 8/10. С.34; №11/13, С.25-26. 36;

№14/1

С.43, 45; №26/27. С.16-17.

Шардыка 1.У. Да пытанні аб колькасным і сацыяльным складзе арганізацый

кадэцкай

партьі на Беларуі у 1917 г. // Вестнік Бел. дзярж. ун-та. Сер. 3: Гсторыя. Філасофі»-

Палиалогія. 1992. №3. С.З.

468

якія усё больш спакушаліся на ўраўняльныя лозунгі сацыялістаў. У выніку ПНС

паступова адцяснялася з вядучага месца на палітычнай арэне левымі партыямі.

Неанародніцкая Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянерау (ПСР) актыуна удзельнічала

ў рэвалюцыйных падзеях, яе прадстаунікі амаль паўсюдна утваралі новыя органы улады,

саветы, прафсаюзы. У маі 1917 г. эсэры уступілі ва ўрадавую кааліцыю. ПСР выказвалася

за адмену прыватнай уласнасці на зямлю і пераход яе без выкупу ва усенародны набытак

(сацы-ялізацыю) для ўраўняльнага працоўнага карыстання, а таксама за усталя-ванне у

Расіі федэратыунай дэмакратычнай рэспублікі з тэрытарыяльна-на-цыянальнай аўтаноміяй

для кампактна пражываючых народау (украінцаў, беларусаў, Літоўцаў, эстонцаў і інш.) і

персанальна-нацыянальнай - для народау без тэрыторыі (яўрэяў)

За кароткі тэрмін ПСР стала самай шматлікай партыяй. На працягу са-кавіка-

чэрвеня 1917 г. арганізацыі эсэраў узніклі ў Мінску, Віцебску, Оршы, Полацку, Магілёве,

Мазыры, Вілейцы, Бабруйску, Слуцку, і іншых гарадах і мястэчках Беларусі. Да ліпеня

1917 г. у беларускіх губернях (без уліку Заходняга фронту) дзейнічалі не менш чым 22

эсэраўскія арганізацыі

. У партыйных арганізацыях Заходняга фронту налічвалася

прыблізна 30 тыс. членаў

. Ужо у ма11917 г. у Мінску была склікана I канферэнцыя

сацыялістаў-рэвалюцыянерау Заходняга фронту і прылеглых губерняў, на якой быу

выбраны абласны камітэт ПСР

. Асаблівасцю мясцовых эсэ-раускіх арганізацый было тое,

што якраз з устаноўкамі свайго партыйнага цэнтра яны катэгарычна пярэчылі супраць

аўтаноміі Беларусі, згаджаліся толькі на аб'яднанне беларускіх губерняў у

адміністрацыйную вобласць.

Разам з эсэрамі шырокай папулярнасцю пасля Лютаўскай рэвалюцыі карысталіся

сацыял-дэмакраты розных плыняў: група "Адзініства", меншавікі-абаронцы, меншавікі-

інтэрнацыяналісты, "міжраёнцы", бальшавікі-ленінцы. У Беларусі моцную сацыяльную

апору меў Бунд, які прымыкаў да меншавіцкага крыла РСДРП. Большасць сацыял-

дэмакратау лічыла, што перад Расіяй стаяла задача умацоуваць і развіваць буржуаз-на-

дэмакратычны лад на аснове шырокай кааліцыі усіх прагрэсіуных сш, уключаючы

буржуазію. Толькі бальшавікі узялі ўльтрарадыкальны курс на неадкладны пераход ад

буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыі да сацылістычнай.

У пэршыя месяцы рэвалюцыі на перыферыі паусюдна узнікалі аб'ядна-ныя

арганізацыі РСДРП: у Віцебску, Магілёве, Мінску, Гомелі, Рагачове, Полацку, Оршы,

Бабруйску, Слуцку, іншых гарадах, а таксама ў арміях Заходняга фронту. У іх уваходзілі

меншавікі, бундауцы, бальшавікі, польскія і латышскія сацыял-дэмакраты. Аднак з цягам

часу у аб'яднаных арганізацы-ях узнікалі ўнутраныя непаразуменні, акрэсліваўся

Міжфракцыйны падзел. Ужо у сакавіку 1917 г. з іх пачалі выходзіць і аднаўляць уласныя

арганіза-цыйныя структуры бундаўцы. Да лета 1917 г. буйныя арганізацыі Бунда

дзейнічалі ў Мінску, Бабруйску, Віцебску, Гарадку, Полацку, Парычах і г.д.

_______________

Резолюции, принятые на III съезде Партии социалистов-революционеров в

Москве ^5 мая - 4 июня 1917 г. М., 1917. С. 15—16; Брюллова-Шасколъская Н.В. Партия

социалистов-Революционеров и национальный вопрос. Пг., 1917. С.21.

Липецкий Э.А. Борьба большевистских организаций Белоруссии с

мелкобуржуазными

Партиями в период подготовки и проведения Великой Октябрьской социалистической

Революции (март 1917 - янв.1918 гг.): Автореф. дис.... канд. ист. наук. Мн., 1973. С.13.

Казлякоу У.Я. 3 гісторыі барацьбы бальшавікоу Беларуі і Заходняга фронту

супраць

эсэраў (сакавік-чэрвень 1917 г.) // Весщ АН БССР. Сер. грамад. навук. 1980. №4. С.63.

Фронт. 1917. 25 мая.

469

У пачатку чэрвеня ў Мінску адбылася I канферэнцыя Бунда Пауночна-За-ходняга

краю. У ей ўдзельнічалі дэлегаты ад 26 арганізацый Мінскай, Віцебскай, Магілёўскай,

Смаленскай і Чарнігаўскай губерняў і якія прадстаўлялі каля 7,7 тыс. членау партыі.

Пад націскам свайго кіраунцтва, якое не падзяляла ідэю агульнанацы

_ нальнай

згоды, пачалі выходзщь з адзіных сацыял-дэмакратычных арганізацый і бальшавікі. Яшчэ

у красавіку стварылі самастойную арганізацыю бальшавікі Гомеля, затым аформіліся

Мінская арганізацы

РСДРП(бальшавікоў), Віцебская арганізацыя РСДРП

(інтэрнацяналістаў) і Полацкая арганізацыя РСДРП (аб'яднаных інтэрнацыяналістаў). На

пачатак ліпеня 1917 г. лнію бальшавіцкага цэнтра на выхад з аб'яднаных арганізацый

падтрымлівалі каля 4 тыс. сацыял-дэмакратаў Беларусі і Заходняга фронту, за захаванне

адзінства сацыялістычных сіл выступалі 14 тыс. чалавек

Акрамя агульнарасійскіх, у Беларусі і на Заходнім фронце функцы-

яніравалі, польскія, яўрэйскія, літоўскія, украінскія, Латышскія 1 іншыя

нацыянальныя партыі і арганізацыі.

Ажыўленне беларускага нацыянальнага руху. Значна актывізаваўся ў гэты час і

беларускі нацыянальны рух. Перамога рэвалюцыі стварыла маг-чымасці для яго поунай

легалізацыі, ідэйнага і арганізацыйнага афарм-лення.

25-27 сакавіка 1917 г. у Мінску адбыуся з'езд беларускіх арганізацый, скліканы

Мінскім аддзелам Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны. З'езд вітаў

перамогу Лютаўскай рэвалюцыі і заявіў аб падтрымцы Часовага урада. Галоўнае

праграмнае патрабаванне, выпрацаванае з'ез-дам, - дзяржаўна-тэрытарыяльная аутаномія

Беларусі у складзе Расійскай федэратыунай дэмакратычнай рэспублікі. Ядром беларускай

тэрыторыі вызначаліся Мінская, Магілёўская, Віцебская, Гродзенская і Віленская губерні.

Аўтаномная Беларусь павінна была мець свой прадстаунічы орган з заканадаўчымі

функцыямі - Беларускую краевую раду, выбраную усімі жыхарамі краю. 3 езд выказаўся

зарэформу народнай адукацыі, адкрыццё ў Беларусі універсітэта, выкладанне ў

навучальных установах беларускай мовы. У якасці выканаўчага органа быу" выбраны

Беларускі нацыянальны камітэт у складзе 18 асоб (П.Аляксюк, А.Смоліч, Я.Канчар,

ГКраскоўскі, В.Гадлеускі, З.Жылуновіч і шш.). Старшынёй БНК стаў былы дэпутат і

Дзяржаунай думы, нашчадак старадаўняга шляхецкага роду Р.Сюрмунт

У дні працы з'езда аднавіла легальную дзейнасць Беларуская сацы-ялістычная

грамада. Выпрацаваная ёю палітычная платформа была блізкай да курсу расійскіх эсэраў і

меншавікоў. БСГ выступіла ў падтрымку Часовага урада, выказалася за агульнанародную

ўласнасць на зямлю і перадачу яе сялянам у адпаведнасці з працоунай нормай, заявіла аб

неабходнасці для Беларусі аўтаноміі у складзе Расійскай федэратыунай рэспублікі

. Ар-

ганізацыі БСГ узніклі у Мінску, Петраградзе, Маскве, Бабруйску, Слуцку. Віцебску, Буда-

Кашалёве, сярод беларускіх бежанцаў і вайскоуцау. Часовы

_____________________

Башко П.К. Советы рабочих, солдатских и крестьянских депутатов

Белоруссии. С-5">

230; Фронт. 1917.6 июня; Новое Варшавское утро. 1917.4 и 7 июня; Победа Советской

власти

в Белоруссии. С.115-116,134-136; Шестой съезд РСДРП (б). Протоколы. М, 1958. С.36.

Пратакол з'езду беларусюх нацыянальных аргашзацый у

Мшску 25-27 марта 1917 г.//

Спадчына. 1990. №4. С.29-33.

Революционное движение в России после свержения самодержавия. С.736-

737; Чаго

хоча Беларуская сацыялістычная грамада: Праект праграмы. Мн., 1917.

470

ЦК БСГ, выбраны у чэрвені 1917 г. партыйнай канферэнцыяй у Петраградзе,

узначалілі 13.Жылуновіч (старшыня), П. Бадунова, К. Дуж-Душэўскі, А. Барысёнак, В.

Лузгін

Вясной 1917 г. былі заснаваны таксама Беларуская народная партыя са-цыялістаў,

Беларуская народная грамада, Хрысціянска-дэмакратычная злучнасць беларусаў (з 1920-х

гг. - Беларуская хрысціянская дэмакратыя і іншыя нацыянальныя згуртаванні. У аснове іх

праграм таксама ляжала патрабаванне аўтаноміі Беларусі свабоднага развіцця беларускай

мовы і культуры.

Аднак гэтыя ідэі пракладвалі сабе дарогу з вялікімі цяжкасцямі. Часовы урад,

зыходзячы з эканамічных і геапалітычных інтарэсаў Расіі ў Беларусь не падтрымаў

аўтанамісцкай платформы, прадстаўленай яму Бе-ларускім нацыянальным камітэтам. Не

адразу гэта праграма знайшла падтрымку і ў грамадскай думцы самой Беларусі Сялянства

- у патэнцы-яле асноўная масавая база беларускага руху - было захоплена самым

надзённым для сябе пытаннем аб зямлі і не выказвала выразных адносін да нацыянальнага

самавызначэння. Адмоуна адбівалася на папулярнасці БНК і звязаных з ім арганізацый

знаходжанне на чале кіруючага органа руху Р.Скірмунта, які меў рэпутацыю цвёрдага

прыхільніка памешчыцкага землеўладання.

Тым часам у асяроддзі цэнтралісцкіх Сіл, прадстаўленых у Беларусі шматлікім

чыноуніцтвам, Нізавымі арганізацыямі агульнарасійкіх партый, а таксама мясцовымі

групоўкамі, што Кіраваліся дактрынай "заходнерусізму", былі ажыццёўлены арганізацыйныя і

ідэалагічныя захады у процівагу БНК. У красавіку 1917 г. у Гомелі па ініцыятыве

П.Каранкевіча (знаходзіўся тут у эвакуацьй пасля захопу Вільні немцамі) тутэйшыя

прыхільнікі "заходне-русізму" аб'ядналіся ў так званы Саюз беларускай дэмакратыі, які

заявіў аб намеры "процідзейнічаць імкненню некаторых беларусаў да аутаноміі"

. Ана-