Костюк М. Энциклопедия истории Беларуси. Том 4 (на бел.языке)

Подождите немного. Документ загружается.

карыстання зямлёю кожнаму, хто на ей сам працуе". "Цяпер надыходзіць час, - гавары-

лася ў лістоўцы, - калі народ сам павінен падняцца ды пастанавіць аб сваей долі Дзеля таго

будзем гнаць усякіх начальнікаў, разбіваць ды паліць кан-цылярыі і паліцэйскія

ўпраўленні, разганяць і біцъ паліцыю і жандараў; пе-растанем плаціць падаткі і адбываць

павіннасці...".

Рашэннямі з'езда прадугледжваўся пераход улады на усёй беларускай зямлі ў рукі

сейма-схода народных прадстаўнікоў, выбарных ад кожнай во-ласці, які павінен быу

ўстанавіць новыя справядлівыя законы і падаткі і вы-значыць, "на якія народныя патрэбы

маюць ісці грошы, што плаціць народ". "Кожны народ, - было заяўлена на з'ездзе, - павінен

мець свой сейм, каторы вёў бы яго справы, але ўсе народы, што жывуць у Расіі;, маюць

яшчэ і агуль-ныя справы. Дзеля таго трэба, каб выбарныя ад нашай Беларусі і Літвы, ад

Польшчы, Фінляндыі, Каўказа і ўсіх другіх народаў разам з рускімі збіраліся на агульны

сейм у Пецярбургу, чым у якім другім горадзе і там усе разам пастанаўлялі аб сваіх

агульных справах"

Вясною і летам 1905 г. БСГ пашырыла агітацыю сярод сялян і пастаян-ных

сельскагаспадарчых рабочых, заклікаючы іх да правядзення арганізава-

___________________________

Сацыялістычны рух на Беларусі ў пракламацыях 1905 г. Мн., 1927. С.67-71.

Там жа. С.75-77; НГАБ, ф.1430, воп. 2, спр.135, арк.62-63.

338

ных страйкау у панскіх маёнтках з мэтай паляпшэння ўмоў найму і свайго становішча. Пра

гэта, у прыватнасці, сведчыць адозва "Да ўсіх работнікаў і работніц дваровых, да ўсіх

дзеравенскіх людзей на туташняй зямлі Беларускай", выдадзеная ў чэрвені масавым

тыражом (10 тыс. экземпляраў).

Разам з іншымі рэвалюцыйна-дэмакратычнымі партыямі БСГ байката-вала

булыгінскую Думу, пераконвала, што царскі маніфест аб скліканні Думы - "адно

ашуканства", і заклікала народ да далейшай барацьбы за свабоду. "Будзем Сілай дабівацца

канстытуцыі, або права народу сваей ўласцю пастанаўляць аб сваіх справах і патрэбах, -

гаварылася ў лістоўцы "Царова дума". - Не супакоімся, пакуль кожны чалавек, што жыве

ў Расіі, не будзе мець права выбіраць выбарных у Канстытуцыйны сход, ці сейм, суполь-

нымі, роўнымі і тайнымі выбарамі, пакуль не даб'емся права свабодна пісаць і гаварыць

праўду, збірацца і змаўляцца, як палепщыць сваю долю. Патрабуем, каб кожны народ меў

права сам пастанаўляць аб сваіх справах, выбіраць сабе сваіх чыноўнікаў і судзіць іх,

гаварыць, пісаць і вучыцца па-свойму. Патрабуем, каб кожны народ меў свой сейм у сваім

краі Далоў цара і яго правіцельства! Далоў царову Думу! Хай жыве народнае праўленне і

Канстытуцыйны сход у Вільні"'-

У кастрычніку 1905 г. Віленскі камітэт БСГ выдаў адозвы "Браткі хрысціяне!" і

"Да салдат!" Першая з іх выкрывала дзейнасць улад, накірава-ную на арганізацыю

яўрэйскіх пагромаў сіламі чарнасоценцаў, і заклікала хрысціян і яўрэяў да братняй згоды і

сумеснай барацьбы за свабоду. Другая адозва даказвала, што нельга верыць Маніфесту 17

кастрычніка, і заклікала салдат не паднімаць зброю супраць народа. Заканчвалася яна

лозунгам: "Хай жыве згода армія з народам! Далоў новую царскую думу! Хай жыве на-

родны сход Літвы і Беларусі ў Вільні

Гэта адозва сведчыць, што Грамада без ваганняў,

услед за выданнем Маніфеста 17 кастрычніка, падтрымала рэ-валюцыйна-дэмакратычны

лозунг байкоту новай Дзяржаўнай думы, не зва-жаючы на абвешчаныя Мкалаем II

свабоды, пашырэнне выбарчага права і наданне Думе заканадаўчых паўнамоцтваў.

У 1905 г. Мінская і Віленская арганізацыі БСГ паступова пашыралі агітацыйную

дзейнасць сярод рабочых прамысловых прадпрыемстваў, на якіх працавалі выхадцы з

беларускай вёскі. У дні кастрычніцкай палітычнай стачкі на мітынгах у Мінску выступаў I.

Луцкевіч. Ён адыграў важную ролю ў ажыццяўленні рашэння Мінскага кааліцыйнага

савета аб правядзенні агульнагарадской стачкі пратэсту ў адказ на Курлоўскі расстрэл. У

Вільні і яе прамысловым прадмесці Нова-Вілейску актыуна дзейнічала А. Пашкевіч

(Цётка). Яна часта выступала на розных мітынгах. Шырокую папулярнасць набыу яе верш

"Хрэст на свабоду", які выдаваўся на мове арыгінал а не толь Грамадою, але Літоўскай

сацыял-дэмакратычнай партыяй, а таксама ППС у Літве

Выдатныя арганізатарскія здольнасці і самаахвярнасць у рэвалюцый-най барацьбе

праявіў А. Бурбіс. У лістападзе-снежні 1905 г. пад яго кірауніцтвам у Мейшагольскай

воласці Віленскага павета старая ўлада была фактычна скінута, узнікла "Мейшагольская

рэспубліка". Паводле абвінаваўчага акта, Бурбіс з групай аднадумцаў (студэнт Алеснікаў,

сяляне Запольскі, Струй, Ярусь і інш.) "самавольна" збіраў валасныя сходы, высту-

________________________

Сацыялістычны рух на Беларусі ў пракламацыях 1905 г. С.78-79.

Там жа.

ЛуцкевічА. За дваццаць пяць гадоў (1903-1928). Успаміны аб працы першых

беларускіх палітычных арганізацыяў. Мн., 1991. С. 17-19.

339

пау на іх, а таксама на кірмашовай плошчы, з балкона карчмы з прамовамі ў якіх заклікаў

сялян не выконваць распараджэнняў царскіх улад, сілай адбіраць у памешчыкаў зямлю,

праганяць земскіх начальнікаў, станавых прыставаў, валасных старшынь, не плаціць

падаткау, не адбываць вайско-вай павіннасці, закрываць казённыя вінныя крамы. На

валасным сходзе 14 снежня 1905 г. ён зачытаў і прапанаваў сялянам прыняць два прыгаворы.

У адным з іх заяўлялася, што абяцаная ў Маніфесце 17 кастрычніка Дзяр-жаўная дума

народу не патрэбная і сяляне не павінны яе выбіраць. На думку Бурбса, трэба дамагацца

склікання Устаноўчага сходу, выбранага на аснове усеагульнага, роўнага, прамога і тайнага

галасавання. Гэты сход прыме законы, назначыць падсправаздачны яму ўрад, перадасць у

карыстанне ўсяго народа зямлю, і кожны зможа карыстацца екі пры умове апрацоўгкі сваімі

сіламі, без эксплуатацыі чужой працы, забяспечыць усім грамадзянам сва-боду слова,

сходаў, сумлення, друку, саюзаў, недатыкальнасць асобы. Правамі кожнага краю павінны

кіраваць яго выбарныя. Беларускаму краю неаб-ходна поўнае самакіраванне з сеймам у

Вільні. Ускосныя падаткі акцызы адмяняюцца, уводзіцца адзіны падаходны падатак.

Скасоўваюцца саслоўі Вызваляюцца ўсе палітычныя вязні. Забараняецца пакаранне

смерцю. Дзяржава на казённы кошт забяспечвае ўсеагульнае навучанне дзяцей на іх роднай

мове. На валасных сходах голас даецца ўсім жыхарам воласці. Другім прыгаворам

скасоўвалася ўлада ранейшага валаснога праўлення, ад-мяняліся ўсе падаткі і павіннасці на

карысць антынароднага ўрада, закрываліся казённыя вінныя крамы, назначаліся выбары

новых кіраўнікоу воласці

Віленскі губернатар неўзабаве паслаў у Мейшаголу (22 вярсты ад Вільні) казакаў,

якія ліквідавалі "рэспубліку"

. А.Бурбісу ўдалося пазбег-нуць арышту.

Рэвалюцыйную агітацыю сярод сялян Койданаўскай воласці Мінскага павета ў

снежні 1905 г. вяла група грамадоуцаў у складзе К. Кастравіцкага (Каруся Каганца), С.

Багушэўскага, С. Дацко, В. 1 М. Кардзецкіх. Яны выступалі на сходах сялян і

распаўсюджвалі сярод іх нелегальныя выданні -"Маніфест", пракламацыю Беларускага

сялянскага саюза, "Рэзалюцыю 1-га дэлегацкага з'езда Усерасійскага сялянскага саюза" і

беларускамоуны зборнік "Песні". Па сведчанні паліцыіі, сяляне пад уплывам агітацыі

адмаўляліся плаціць падаткі.19 снежня агітатары былі арыштаваны ва ўро-чышчы

Цекліполь Койданаўскай воласці. Паліцыя адабрала ў іх некалькі дзесяткау экземпляраў

гэтых выданняў, два рэвальверы з баявымі патронамі, два фінскія нажы і самаробны

кінжал.

"Маніфест", які распаўсюджвала група К.Кастравіцкага, быу выдадзены 3 снежня

1905 г. ад імя Савета рабочых дэпутатаў (Пецярбургскага), Галоўнага камітэта

Усерасійскага сялянскага саюза, Цэнтральнага камітэта (бальшавіцкага) і арганізацыйнай

камісіі (меншавіцкай) РСДРП, ЦК ПСРі ЦК ППС. Гэтыя арганізацыіі канстатавалі, што

царскі урад давёў краіну да эканамічнага, ваеннага і фінансавага банкроцтва. "Выхад адзін,

- заяўлялі яны, - скінуць урад, адабраўшы у яго апошнія сілы... апошні спосаб жыцця яго -

даходы". Дзеля гэтага заклікалі насельніцтва не плаціць у казну вы-

______________

Біч М. "Стары змаганец" // Мастацтва Беларусі. 1986. №3. С.69-71.

Луцкевіч. За

дваццаць пяць гадоў (1903-1928). Успаміны аб працы першых беларускіх палітычных

арганізацыяў. С. 19-20.

ДАРФ, ф.ДП, АА, воп.1910, спр.536, арк.1 1 адв.; Бгч. М. Ад родных шу.

Грамадска-палітычныя погляды Каруся Каганца// Полымя. 1988. №3. С.146-147.

340

купных і ўсякіх іншых плацяжоў, забіраць уклады з ашчадных кас і дзяр-жаўнага банка,

патрабуючы выплаты залатымі і срэбнымі рублямі, дамагацца таго ж і пры выдачы

заработнай платы, пры усіх здзелках. 3 усенародным фінансавым байкотам царызму аўтары

"Маніфеста" звязвалі непазбеж-насць яго падзення і пераходу ўлады да Устаноўчага сходу.

"Маніфест" пад-трымалі ЦК БСГ і Беларускі сялянскі саюз, якія 4 снежня перавыдалі яго

асобнай лістоўкай тыражом 3 тыс. экземпляраў у перакладзе на беларускую мову,

далучыушы пры гэтым свае подпісы да згаданых вышэй арганізацый і партый

II з'езд БСГ. Змены ў праграме. У пачатку студзеня 1906 г. у Мінску адбыўся II

з'езд Грамады, які перагледзеў партыйную праграму, прыняў ар-ганізацыйны статут і

выбраў ЦК у складзе 1.І А. Луцкевічаў, В. Іваноўскага 1 А. Бурбіса

. Фармулёўкі

канчатковай мэты (замена капіталістычнага ладу сацыялістычным) і бліжэйшыя

палітычныя задачы БСГ (звяржэнне са-мадзяржаўя) разам з пралетарыятам усёй Расіі ў

новай праграме захаваліся. Асноўныя змены у ёй датычылі вызначэння характэру партыі,

вырашэння нацыянальнага і аграрна-сялянскага пытанняў. II з'езд абвясціў Грамаду ар-

ганізацыяй працоўнай беднаты Беларускага краю без адрознення нацыя-нальнай, г. зн. не

нацыянальна беларускай (як у праграме 1902 г.), а інтэрна-цыянальнай краёвай партыяй.

Ён выказаўся за замену самадзяржаўнага ладу ў Расіі федэратыунай дэмакратычнай

рэспублікай са свабодным сама-вызначэннем і культурна-нацыянальнай аўтаноміяй

народнасцей, што ува-ходзілі ў склад дзяржавы. Пры гэтым было вылучана патрабаванне

тэрыта-рыяльна-дзяржаўнай аўтаноміі Беларускага краю з мясцовым сеймам у Вільні.

Па аграрна-сялянскім пытанні II з'езд Грамады прызнаў неабходнасць карэннай

аграрнай рэформы, якая перш за ўсё пашырала б землекарыстанне малазямельных сельскіх

працаўнікоў. Заявіушы, што БСГ імкнецца да пераходу ўсёй зямлі ў грамадскую

уласнасць, ён сфармуляваў патрабаванне утварыць абласныя зямельныя фонды шляхам

канфіскацыі казённых, удзельных, кабінецкіх, царкоўных, манастырскіх і

прыватнаўласніцкіх зямель для надзялення малазямельных і беззямельных сялян на

правах па-жыццёвага карыстання за рэнту, якая паступала б ва ўласнасць краю. Форму і

парадак канфіскацыі павінны былі вызначыць абласныя дзяржаўныя арганізацыі, а

колькасць зямлі, неабходнай для надзялення, - ніжэйшыя са-макіруючыя арганізацыі. Такім

чынам, па аграрным пытанні БСГ ад-мовілася ад лозунга сацыялізацыі з ураўняльным

(адпаведна працоўнай норме) землекарыстаннем. Нічога не гаварылася ў ей аб

распаўсюджанні 1ДЭ1 усебаковага сябравання і таварыстваў (г.зн. кааперацыі) як шляху

для пераходу да сацыялістычнай гаспадаркі . Новая аграрная праграма БСГ грунтавалася

на 1ДЭ1 муніцыпалізацыі зямлі. Аналагічная праграма ў кра-савіку 1906 г. была прынята

меншавікамі на IV з'ездзе РСДРП.

Для ажыццяўлення ўсіх вызначаных у праграме палітычных і сацы-яльных

пераўтварэнняў II з'езд БСГ прызнаў неабходным скліканне пасля звяржэння

самадзяржаўя Устаноўчага сейма Беларускага краю

__________________________

ДАРФ, ф.1741, №34933.

Бур&с А. Беларуская сацыялістычная грамада ў першым перыядзе яе

працы (1903-

1907) // Беларусь: нарысы гісторьп, культуры і рэвалюцыйнага руху. Мн., 1924. С.

180 (тэкст

статута БСГ да гэтага часу застаецца невядомы).

Шлюбскг А. Да гісторыіп Беларускай сацыялістычнай грамады //

Полымя. 1925. №5.

С.158-161 (поуныя тэксты праграм БСГ 1903 11906 гг.).

341

на аснове усеагульнага, роўнага і прамога выбарчага права з тайным га-

ласаваннем

Чэрвеньская (1906 г.) канферэнцыя БСГ. Канферэнцыя была склікана па

ініцыятыве Мінскага краёвага камітэта і працавала 3-4 чэрвеня. Удзельнічалі ў ей 15

чалавек - прадстаўнікі ЦК, Віленскага і Мінскага краевых (абласных) камітэтаў,

Пецярбургскай групы, Мінскага рабочага камітэта, Віленскай трупы вучнёўскай моладзь

Лідскай, Дзісенскай і Бель-скай павятовых арганізацый. 3-за тэрміновага склікання не ўсе

мясцовыя арганізацыі прыслалі сваіх дэлегатаў

. Канферэнцыя разгледзела пытанні аб

тактыцы, адносінах да ППС у Лігве, дзейнасці на месцах, партыйнай арганізацыі і інш.

У рэзалюцьй аб тактыцы адзначалася, што БСГ, працягваючы байката-ваць

Дзяржауную думу як нездавальняючую форму народнага прад-стауніцтва, усё ж будзе

падтрымліваць тыя патрабаванні рэвалюцыйных элементау ў Думе, якія не пярэчаць яе

праграме. Разам з тым канферэнцыя прызнала вялікае рэвалюцыйнае значэнне паслання ў

Думу наказаў і хада-коў ад сялян у сэнсе развіцця іх самасвядомасці і даручыла

мясцовым камітэтам і апгіатарам аргагізацыю гэтай справы, а абласным камітэтам -

распрацоўку агульнай формы зваротаў. Дэлегаты выказаліся за поўны бай-кот урадавых

землеўпарадкавальных камісій, увядзенне якіх праектавалася у 1906 г

Пытанне аб адносінах да ППС у Літве было ўключана ў парадак дня кан-ферэнцыі ў

сувязі з прапановай кіраўнщтва гэтай партыі аб утварэнні разам з БСГ і Літоўскай сацыял-

дэмакратычнай партыяй адзінай сацыял-дэмак-ратычнай партыі Беларусі і Літвы з

самастойнымі нацыянальнымі секцы-ямі. Паводле ўспамінаў А.Луцкевіча, БСГ горача

падтрымлівала гэту ідэю, аднак прыняцце яе да рэалізацыі абумоўлівала згодай будучай

партыі са сваей (грамадаўскай) аграрнай праграмай (агульнапалігычная праграма ППС у

Літве, БСГ 1 ЛСДП супадала). Папярэднія перагаворы з лідэрамі ППС у Літве

(П.Шумавым і інш.) вялі А.Луцкевіч і А.Уласаў. Пагадненне па аграрным пытанні не было

дасягнута, паколькі "пэпээсаўцы" стаялі на платформе "прырэзку" да надзелаў сялян і

адхілялі радыкальную перабудову аграрных адносін, звязаную з ліквідацыяй

памешчыцкага землеўладання

. Разгледзеўшы гэта пытанне, канферэнцыя БСГ прызнала,

што зліццё партый на аснове агульнай аграрнай палітыкі немагчыма. Разам з тым яна

канстатавала супадзенне палітычных прынцыпаў ППС у Літве і БСГ і на гэтай падставе

выказалася за сумесную барацьбу з мэтай іх ажыццяўлення

Рэзалюцыя аб дзейнасці на месцах абавязвала мясцовыя арганізацыі зрабіць усе

захады для таго, каб выкарыстаць рэвалюцыйны настрой сялян-ства ў мэтах зліцця

барацьбы сялян за зямлю з агульнапалітычным рухам.

Па арганізацыйным пытанні канферэнцыя пацвердзіла нормы статута,

прынятага на II з'ездзе БСГ, і дапоўніла іх рэзалюцыяй, паводле якой

партыйная структура на абласным і мясцовым узроўні павінна была

дзейнічаць на аснове цэнтралізму і строгай канспірацыі. Абласны камітэт

узначальваў усю дзейнасць партыі на "сваей" тэрыторыі. Для садзеяння сабе*

______________________

Шлюбскі А. Да гісторыі Беларускай сацыялістычнай грамады // Полымя, 1925.

№5. С.158-161 (поуныя тэксты праграм БСГ 190311906 гг.).

БДАМЛМ, ф.З, воп.1, спр.141, арк.9.

Там жа, арк.6-7.

^Луцківіч А. За дваццаць пяць гадоў. С.34-35.

БДАМЛМ, ф.З, воп.1, спр.141, арк.7.

342

ён утварыу з членаў партыі камісіі па справах тэхнікі, фінансаў і інш. Мясцовыя

камітэты падпарадкоўваліся абласным камітэтам і фарміраваліся імі. Там, дзе існавалі

буйныя рабочыя арганізацыі, ствараліся строга заканспіраваныя рабочыя камітэты, а пры іх

- рабочыя саветы з прадстаўнікоў раённых рабочых арганізацый

Прыняцце гэтай рэзалюцыі сведчыла аб тым, што статут БСГ, зацверд-жаны у

пачатку студзеня 1906 г., прадугледжваў выбарнасць мясцовых камітэтаў, якія ва ўмовах

наступлення контррэвалюцыі давялося ад-мяніць. Разам з тым з матэрыялаў канферэнцыі

можна зрабць выснову, што БСГ да лета 1906 г. значна пашырыла свой ўплыў сярод

рабочых, у прыват-насці ў Мінску і Вільні, дзе аформіліся адпаведна рабочыя камітэты і

рабочая група.

Канферэнцыя патрабавала ад ЦК справаздачы аб яго дзейнасці перад аб-ласнымі

камітэтамі і даручыла ўсім арганізацыям звярнуць самую сур'ёзную ў'вагу на праблему

партыйнага фінансавання. Сярод магчымых крыніц папаўнення партыйнай касы яна

назвала наладжванне экспрапрыя-цый урадавых грошай, абкладанне прыхільнікаў, збор з

арганізаваных партыяй людзей, выданне падпісных лістоў, стварэнне камерцыйных прад-

прыемствау. Вельмі актуальнай задачай ЦК прызнавалася хутчэйшае выданне

партыйнага органа

Газета "Наша доля". Першым перыядычным органам БСГ стала легальная

тыднёвая газета "Наша доля", якая выдавалася ў Вільні з 1 верасня да 1 снежня 1906 г.

кірыліцай і лацінкай ва умовах разгорнутага наступлення контррэвалюцыі, што і

прадвызначыла яе лёс. Афіцыйным рэдакта-рам-выдаўцом "Нашай долі" быу

зацверджаны віленскі мешчанін I. Тукеркес, фактычнымі ж рэдактарамі з'яўляліся і.І А.

Луцкевічы, Цётка і Ф. Умястоўскі. У падрыхтоўцы выдання ўдзельнічаў А. Уласаў, які

прыцягнуў да супрацоуніцтва з газетай Я.Коласа.

Першы нумар "Нашай долі" пачынаўся вершам Цёткі "Наш палетак",

прысвечаным тэме нацыянальнага адраджэння беларусаў.

У нумары пераважалі матэрыялы рэвалюцыйна-дэмакратычнага змес-ту, у пэунай

ступені завуаліраванага з мэтай пазбегнуць цэнзурнага прасле-давання. Артыкул "Што

будзе" канстатаваў, што царскі урад "не дасць народу ні зямлі, ні праўдзівае свабоды" і

падводзіў да высновы аб неабходнасці звяржэння ўрада. У публіцыстычным творы Цёткі

"Прысяга над крывавымі разорамі" у сімвалічных вобразах трох братоў, сыноў

беларускага се-ляніна-бедняка - дворнага парабка, салдата і пецярбургскага рабочага - па-

казваліся вядучыя сілы, якія, заключыушы брацкі саюз, маглі забяспечыць перамогу

рэвалюцыі, пераход казённых і дворных (панскіх) зямель у рукі народа. Усім, хто баяўся

выступіць супраць "казённага" і "дворнага", бра-ты, скрыжаваўшы у прысязе рукі,

адказваюць: "Мы дамо! Мы сіла - мы права!"

Ідэя саюза вясковай і гарадской працоўнай беднаты як галоўнай пераду-мовы

поспеху у барацьбе за лепшую долю прапагандавалася і ў наступных нумарах газеты.

Зрабіць перамену да лепшага, як падкрэслівала газета, можа толькі ўвесь рабочы народ,

уся вясковая і мясцовая працавітая бедна

а, калі ўсе разам пойдуць па адной дарозе, дзеля

чаго усе мужыцкія саюзы павінны злучыцца праз свае камітэты з рабочымі саюзамі і

партыямі ў го-радзе". У трэцім нумары быу змешчаны верш Я.Коласа "Беларусам".

___________________________

БДАМЛМ, ф.З, воп.1, спр.141, арк.8.

Там жа, арк.9.

343

Пачатак выдання "Нашай нівы". Дзейнасць БСГ на схіле рэвалюцыі. Пакінуўшы

"Нашу долю", кіраўнікі БСГ арганізавалі ў Вільні выданне но-вай штотыднёвай газеты

"Наша ніва". У рэдакцыю яе ўваходзілі і.І А. Луц-кевічы і А. Уласаў. Першыя чатыры

нумары у якасці рэдактара-выдаўца падпісваў З.Вольскі, наступныя (на працягу шэрагу

гадоў) - А. Уласаў. У перадавым артыкуле першага нумара, які выйшаў 10 (23) лістапада

1906 г., заяўлялася: "Не думайце, што мы хочам служыць толью ці панам, ці адным

мужыкам. Не, ніколі не! Мы будзем служыць усяму скрыуджанаму белару-скаму народу.

Мы... будзем старацца, кааб усе беларусы, што не ведаюць, хто яны ёсць, - зразумелі, што

яны беларусы людзі, каб пазналі свае правы..." (выдзелена у арыгінале). 3 дадзенай жа

заявы вынікала, што грамадоўская рэдакцыя "Нашай нівы" сышла з пазіцыі абароны

класавых інтарэсаў сялян і сваім крэда абвясціла абарону нацыянальных інтарэсаў

прыгнечанага беларускага народа і аб'яднанне яго на аснове нацыянальнай 1ДЭ1.

Аднак шматлікія рэдакцыйныя і іншыя матэрыялы, апублікаваныя ў "Нашай ніве" у

канцы 1906 - першай палове 1907 г., сведчаць пратое, што газета арыентавалася на

працоўныя масы народа. У публікацыях, прысвеча-ных тэме выбараў у II Дзяржаўную

думу, яна тлумачыла працоўным адзінства іх інтарэсаў і неабходнасць аб'яднання

незалежна ад веравызнан-ня для таго, каб перамагчы на выбарах і праз сваіх дэпутатаў

дабіцца паляп-шэння свайго становішча

Сацыяльна-эканамічная і нацыянальна-палітычная праграма газеты на пачатковым

этапе яе выдання выкладалася ў артыкуле "Зямельная справа ў Беларусі" у форме наказу

думскім дэпутатам ад краю. Найперш яны павінны былі дабіцца вырашэння пытання аб

забеспячэнні малазямельным і беззямельным сялянам свабоднага доступу да зямлі,

скасавання ўсіх абме-жавальных законаў адносна яе куплі і продажу, а таксама

цераспалосіцы і сервітутау ("без крыуды для працуючых").

______________________

БДАМЛМ, ф.З, воп.1, спр.141, арк. 137-138.

Наша ніва. 1906. 24 лютап.

344

Узнімаючы аграрнае пытанне, "Наша ніва" вясною 1907 г. неаднаразова

адзначала: у Беларусі зямлі казённай, удзельнай, манастырскай, царкоўнай і касцёльнай

так мала, што задаволіць ёю сялян немагчыма. У гэтай сувязі яна крытыкавала пазіцыю

думскіх дэпутатаў ад памешчыкаў заходніх губерняў, якія "частавалі" сялян толькі гэтай

зямлёю і заяўлялі аб недатыкальнасці памешчыцкага землеўладання. Газета

падтрымлівала патрабаванне браць зямлю, "дзе выпадае і прымусам ад памешчыкаў".

Пры гэтым яна апубліка-вала праект зямельнай рэформы літоўскіх сацыял-дэмакратаў,

выбраных у Дзяржаўную думу ад Ковенскай губерні, які фактычна супадаў з

праграмай БСГ, прынятай на яе другім з'ездзе.

"Наша ніва" асуджала дзейнасць у Беларусі як "истинно-русских", так і 'истинно-

польских" нацыяналістаў, характарызуючы іх як зацятых ворагаў

________________

1Наша ніва. 1906. 22 снеж.

Там жа. 1907. 6 студз.

Там жа. 13 студз.

Там жа. 25 студз.

Там жа. 18 мая.

345

беларускага народа, рэзка выкрывала здраду агульнасялянсм інтарэсам з боку тых

беларускіх сялян, якія трапілі ў Думу, пайшоўшы на саюз з расійскай чорнай сотняй, ці

адпаведна з мясцовымі польскімі памешчыкамі і каталіцкімі ксяндзамі

У канцы 1906 - першай палове 1907 г. працягвалася і нелегальная дзей-насць БСГ,

хоць і ў значна больш вузкіх маштабах, чым у папярэдні перыяд рэвалюцыі. У

Пецярбургскім падпольным выдавецтве "Грамада" быу вы-дадзены некалькі брашур

рэвалюцыйна-дэмакратычнага зместу, у тым ліку "Як мужыку палепшыць свае жыццё"

(кірыліцай і лацінкай), "Чы будзе для усіх зямлі?", "Што такое свабода?" Г Сігава

(пераклад з украінскай мовы), "Забастовка" (лацінкай), "Гутарка аб тым, куды мужыцкія

грошы ідуць"

. Мінскі рабочы камітэт БСГ у партыйнай друкарні выдаў да 1 мая (18 кра-

савіка) 1907 г. адозву "Таварышы рабочыя" (на рускай мове) з заклікам да аб'яднання і

барацьбы "за чалавечае шчасце, за сацыялізм"

Паводле няпоўных звестак, выданні "Грамады" напярэдадш рэвалюцыі 1905-1907

гг. распаусюджваліся ў Мінску, Вільні, Дзісне, Рэчыцы, Мінскім, Ігуменскім, Барысаўскім,

Бабруйскім, Навагрудскім, Слуцкім паветах Мінскай губерні; Віленскім, Лідскім,

Дзвінскім, Ашмянскім паветах Вілен-скай губерні; Гродзенскім, Брэсцкім і Бельскім

паветах Гродзенскай гу-берні. Фактаў распаусюджання літаратуры БСГ у Магілёўскай і

Віленскай губернях практычна не зафіксавана.

Уплыу БСГ у рабочым руху гарадоў, за выключэннем Мінска і Вільні, амаль не

адчуваўся. Асноўным аб'ектам яе агітацыі з'яўляліся сельскія рабочыя і сяляне-

падзёншчыкі. У шэрагу паветаў яна арганізавала значныя сельскагаспадарчыя забастоукі,

праводзіла палітычныя сходы і мітынгі. У канцы 1906 - пачатку 1907 г. Мінскі краёвы

камітэт БСГ, як ужо адзначала-ся, разам з мясцовымі арганізацыямі РСДРП, ПСР, Бунда і

прафсаюзаў ува-ходзіў у левы блок па выбарах у II Дзяржауную думу. У паветах Мінскай

гу-берні Беларуская сацыялістычная грамада выставіла свой спіс кандыдатаў на усіх

участках і мела прыкметны поспех. У Мінскім, Слуцкім, Наваг-рудскім паветах яе

прадстаўнікі былі праведзены у склад выбаршчыкаў

. Аднак на губернскім сходзе

выбаршчыкаў ні адзін кандыдат у Думу ад левых партый не быу падтрыманы.

ГЛАВА 2 САЦЫЯЛЬНА-ЭКАНАМІЧНАЕ РАЗВІЦЦЁ

1. Сельская гаспадарка і аграрная рэформа П.Сталыпіна

інтэнсіфікацыя і дынаміка сельскагаспадарчай вытворчасці. Класавая

дыферэнцыяцыя сялянства. У пачатку XX ст. вядучай галіной сельскай гаспадаркі

Беларусі заставалася земляробства. 3 развіццём капіталістычных адносін на вёсцы,

павелічэннем колькасці сельскага насельніцтва яго пра-дукцыйныя сілы узрасталі. 3 1899

да 1913г.у Беларусі з пашырэннем ворна-

______________________

Наша ніва. 1907. 13 крас.

Александрович С.Х. Пуцявшы роднага слова. Мн., 1971. С.142,154-155.

РДГА,ф.1741,№48.

Наша ніва. 1907. 25 студз.; 2 лют.

346

га кліна агульная пасяўная плошча павялічылася з 3870,2 тыс. да 4052 тыс.

дзесяцін, Ц1 на 4,7 %. Аднак яе прырост назіраўся толькі на сялянскай надзельнай зямлі

- з 2474,2 тыс. да 2698,1 тыс., або на 9 %. На прыват-наўласніцкіх землях пасевы

скараціліся з 1396 тыс. да 1353,9 тыс. дзесяцін (3 %) Хутчэй за усе пашыраліся пасяўная

плошча і збор найбольш даходных, тэхнічных і кармавых культур (бульбы, лёну,

канапель). Сярод іх першае месца займала бульба. За адзначаны перыяд у Беларусі яе

плошча вырасла з 375,1 тыс. да 551,6 тыс. дзесяцш (47,1 %), а удзельная вага ў агульнай

пасяўной плошчы на прыватнаўласніцкай зямлі ўзнялася з 9,5 да 14,6 %, на сялянскай

надзельнай - з 9,8 да 12,3 %. Сярэднегадавы чысты (за вылікам насення) збор бульбы

павял1ічыуся са 124,4 млн пудоу у 1899-1901 гг. да 184,7 млн пудоу у 1911-1913 гг., або

на 48,6 %. У пачатку XX ст. Беларусь заставалася адным з найбуйнейшых рэгіёнаў

вытворчасці бульбы. Напярэ-дадні Першай сусветнай вайны на яе прыпадала 17,2 %

усяго бульбянога поля еурапейскай часткі Расійскай імперыі

. Асноўную масу таварнай

бульбы перапрацоўвалі на спірт, большая частка якога паступала на продаж.

У пауночных паветах важнай галіной сельскагаспадарчай вытворчасці з'яўлялася

льнаводства. Тут было сканцэнтравана каля 2/3 пасеваў лёну ў Беларусі. 3 1899 да 1913

г. яны узраслі з 91,5 тыс. да 100,1 тыс. дзесяцін (9А %) * склалі 2,5 % агульнай пасяўной

плошчы. Сярэднегадавы збор ільно-валакна павялічыуся з 1794 тыс. пудоу у 1899-1901 гг. да

2928,2 тыс. пудоу ў 1911-1913 гг., щ на 63,2 %. Значнае перавышэнне яго росту ў

параўнанні з пасевамі сведчыць аб інтэнсіфікацыі льнаводства, якое ўсё больш прыста-

соўвалася да рынку. Амаль 3/4 пасяўной плошчы лёну і збору льновалакна прыпадала на

сялянскія надзельныя землі

. Заможныя сялянскія гаспадаркі паўночных паветаў

спецыялізаваліся на вытворчасці лёну на продаж. Апошняя, як і ў другой палове XIX ст.,

былі адным з асноўных рэгіёнаў гандлёвага льнаводства ў краіне.

У 1913 г. параунальна з 1899 г. у Беларусі пасевы збожжавых (з улікам

зернебабовых) культур узраслі толькі на 4,1 тыс. дзесяцін (0,1 %), а іх удзельная вага ў