Хоміцька З.М. Латинська мова

Подождите немного. Документ загружается.

110

LECTIO XVII (SEPTIMA DECIMA)

§ 55. INFINITIVUS

ÍÅÎÇÍÀ×ÅÍÀ ÔÎÐÌÀ Ä²ªÑËÎÂÀ

Ó ëàòèíñüê³é ìîâ³ ³ñíóþòü òðè ³íô³í³òèâè — òåïåð³øíüîãî,

ìèíóëîãî ³ ìàéáóòíüîãî ÷àñó àêòèâíîãî ³ ïàñèâíîãî ñòàíó.

Ñïîñ³á óòâîðåííÿ ³íô³í³òèâíèõ ôîðìè

§ 56. ACCUSATIVUS CUM INFINITIVO ET NOMINATIVUS

CUM INFINITIVO

ÇÍÀÕ²ÄÍÈÉ Â²ÄÌ²ÍÎÊ Ç ÍÅÎÇÍÀ×ÍÎÞ ÔÎÐÌÎÞ

Ä²ªÑËÎÂÀ ² ÍÀÇÈÂÍÈÉ Â²ÄÌ²ÍÎÊ Ç ÍÅÎÇÍÀ×ÍÎÞ

ÔÎÐÌÎÞ Ä²ªÑËÎÂÀ

Ó ëàòèíñüê³é ìîâ³ ³ñíóþòü äâà ñèíòàêñè÷íèõ çâîðîòè: nomi-

nativus cum infinitivo ³ accusativus cum infinitivo, ÿê³ óêðà¿íñüêîþ

ìîâîþ ïåðåêëàäàþòüñÿ ï³äðÿäíèìè ðå÷åííÿìè. Çâîðîò Accusativus

cum infinitivo ÿâëÿº ñîáîþ äâîñêëàäíå ðå÷åííÿ: ³ìåííèê àáî çàéìåí-

íèê â Accusativus ³ Infinitivus ä³ºñëîâà. Öåé çâîðîò ó ðå÷åíí³ º ñêëàä-

íèì äîäàòêîì, ó ÿêîìó ³ìåííèê (àáî çàéìåííèê) º ëîã³÷íèì ï³äìå-

òîì

, à Infinitivus ä³ºñëîâà — ëîã³÷íèì ïðèñóäêîì

çâîðîòó.

Infinitivus

praesentis

Infinitivus

perfecti

Infnitivus

futuri

ƹǗǖǙǭǉ

ǛǚǊǖǘǍǕǕǧ

ɨɫɧɨɜɚ ɿɧɮɟɤɬɚ

+ -re (III

ɞɿɽɜɿɞɦɿɧɚ -Ɵre)

ɨɫɧɨɜɚ ɩɟɪɮɟɤɬɚ

+ -isse

articipium futuri activi

+ esse

Activum

condemnare

docere

defendƟre

audire

condemnavisse

docuisse

defendisse

audivisse

condemnaturus, a, um esse

docturus, a, um esse

defensurus, a, um esse

auditurus, a, um esse

ƹǗǖǙǭǉ

ǛǚǊǖǘǍǕǕǧ

ɨɫɧɨɜɚ ɿɧɮɟɤɬɚ

+ -ri

(– ɿ ȱȱȱ ɞɿɽɜɿɞɦɿɧɚ)

articipium perfecti

assivi

+ esse

supinum

+ iri (inf. praes. pass. ɞɿɽɫɥ.

ɿre — ɣɬɢ)

Passivum

condemnari

doceri

defendi

audiri

condemnatus, a, um

esse

doctus, a, um esse

defensus, a, um esse

auditus, a, um esse

condemnatum iri

doctum iri

defensum iri

auditum iri

Òåðì³íîì «ëîã³÷íèé ï³äìåò» ïîçíà÷àºòüñÿ ³ìåííèê (àáî çàéìåííèê),

ÿêèé íå ñòî¿òü â Nominativus, àëå çà ñâî¿ì çíà÷åííÿì º ñóá‘ºêòîì ä³¿ â

³íô³í³òèâíîìó àáî ä³ºïðèêìåòíèêîâîìó çâîðîò³.

Òåðì³íîì «ëîã³÷íèé ïðèñóäîê» ïîçíà÷àºòüñÿ íåîñîáîâà ôîðìà

ä³ºñëîâà (ä³ºïðèêìåòíèê àáî ³íô³í³òèâ), ÿêà º ïðåäèêàòîì ä³ºïðèêìåòíè-

êîâîãî àáî ³íô³í³òèâíîãî çâîðîòó.

111

Çâîðîò Nominativus cum infinitivo ñêëàäàºòüñÿ ç ëîã³÷íîãî

ï³äìåòà, âèðàæåíîãî ³ìåííèêîì (ñóáñòàíòèâîâàíèì ïðèêìåòíè-

êîì ÷è çàéìåííèêîì) ó Nominativus, òà ëîã³÷íîãî ïðèñóäêà, ÿêèé

âèðàæàºòüñÿ infinitivus ä³ºñëîâà.

Îáèäâà çâîðîòè âæèâàþòüñÿ ç ä³ºñëîâàìè ³ âèñëîâàìè, ùî

íàëåæàòü äî äóõîâíî¿ ä³ÿëüíîñò³ ëþäèíè:

putare — äóìàòè, arbitrari — ãàäàòè, ââàæàòè, cred

re — â³ðè-

òè, scire — çíàòè, sperare — ñïîä³âàòèñÿ;

dic

re, loqui — ãîâîðèòè, promitt

re — îá³öÿòè, respondere —

â³äïîâ³äàòè, trad

re — ïåðåäàâàòè, scrib

re — ïèñàòè;

sentire — ïî÷óâàòè, audire — ÷óòè, videre — áà÷èòè;

velle (volo) — áàæàòè, nolle — íå áàæàòè, vetare — çàáîðîíÿ-

òè, iubere — íàêàçóâàòè;

gaudere — ðàä³òè, dolere — çàñìó÷óâàòèñÿ;

ç áåçîñîáîâèìè âèðàçàìè: notum est; constat est — â³äîìî,

oportet — ñë³ä, òðåáà, necesse est — íåîáõ³äíî, interest — âàæëè-

âî é ³í.

Çâîðîò Nominativus cum infinitivo º ïàñèâíîþ êîíñòðóêö³ºþ

ñòîñîâíî çâîðîòó Accusativus cum infinitivo. Âèõîäÿ÷è ç öüîãî, ñë³ä

ô³êñóâàòè óâàãó íà òîìó, ùî çà íàÿâíîñò³ çâîðîòó Accusativus cum

infinitivo ó ãîëîâíîìó ðå÷åíí³ ö³ ä³ºñëîâà âæèâàþòüñÿ â àêòèâíî-

ìó ñòàí³, çà íàÿâíîñò³ çâîðîòó Nominativus cum infinitivo — ó ïà-

ñèâíîìó, íàïðèêëàä:

§ 57. ABLATIVUS ABSOLUTUS

ÑÀÌÎÑÒ²ÉÍÈÉ ÀÁÎ ÍÅÇÀËÅÆÍÈÉ ÀÁËÀÒÈÂ

Ablativus absolutus — îñîáëèâèé çâîðîò ëàòèíñüêî¿ ìîâè, ùî

íå ìàº àíàëîãà â óêðà¿íñüê³é ìîâ³, ÿâëÿº ñîáîþ ñïîëó÷åííÿ ³ìåí-

íèêà, ñóáñòàíòèâîâàíîãî ïðèêìåòíèêà àáî çàéìåííèêà â Ablativus

(ëîã³÷íèé ï³äìåò çâîðîòó) ³ ä³ºïðèêìåòíèêà (participium perfecti

passivi) òàêîæ â Ablativus (ëîã³÷íèé ïðèñóäîê).

Çâîðîò íàçèâàºòüñÿ Absolutus, òîìó ùî ³ìåííèê, ç ÿêèì ó ðîä³,

÷èñë³ òà â³äì³íêó óçãîäæóºòüñÿ ä³ºïðèêìåòíèê ó öüîìó çâîðîò³,

íå çàëåæèòü â³ä æîäíîãî ç ÷ëåí³â ðå÷åííÿ.

Accusativus cum infinitivo

Titium heredem esse iubeo.

—

Ǉ ǕǈǒǈǏǛǦ, ǡǖǉ ƺǭǞǐǑ ǉǛǊ

ǙǗǈǌǒǖǫǔǞǍǔ.

Paulus negat actionem in hoc casu a

praetore dari. — ƷǈǊǍǓ ǙǚǊǍǘǌǎǛǫ, ǡǖ

Ǌ ǞǤǖǔǛ ǘǈǏǭ ǗǘǈǊǖ Ǖǈ ǗǖǏǖǊ ǗǘǍǚǖǘǖǔ

ǕǍ ǌǈǫǚǤǙǧ.

Nominativus

cum infinitivo

Sententia Iuliani vera esse videtur. —

ƯǌǈǫǚǤǙǧ, ǡǖ ǌǛǔǒǈ ǆǓǭǈǕǈ ǫ

ǗǘǈǊǐǓǤǕǖǦ.

Hic homo prudentissƱmus esse

dicƱtur. — ƫǖǊǖǘǧǚǤ, ǡǖ ǞǍ

ǕǈǑǘǖǏǙǛǌǓǐǊǭǠǈ ǓǦǌǐǕǈ.

112

Çâîðîò â³äïîâ³äàº íà ïèòàííÿ êîëè? ÷îìó? ÿêèì ñïîñîáîì?

ïðè ÿê³é óìîâ³? Ïåðåêëàäàºòüñÿ ï³äðÿäíèì ðå÷åííÿì ÷àñó, ïðè-

÷èíè, ñïîñîáó ä³¿, óìîâè, äîïóñòîâèì; ³ìåííèêàìè ç ïðèéìåííè-

êàìè, à òàêîæ ä³ºïðèñë³âíèêîâèì çâîðîòîì, ÿêùî â Ablativus

absolutus âõîäèòü participium perfecti passivi.

Ïðèêëàäè ïåðåêëàäó çâîðîòó Ablativus absolutus:

Cicerone et Antonio consul

bus Catilinae coniuratio erupit. — Çà

÷àñ³â êîíñóëüñòâà Öèöåðîíà ³ Àíòîí³ÿ áóëà ðîçêðèòà çìîâà

Êàò³ë³í³. Êîëè Öèöåðîí ³ Àíòîí³é áóëè êîíñóëàìè áóëà ðîçêðè-

òà çìîâà Êàò³ë³í³.

Bello Gall

co confecto, legati multarum civitatum ad Caesârem

gratulatum venerunt. — Êîëè çàê³í÷èëàñÿ ãàëëüñüêà â³éíà ïîñëè

áàãàòüîõ ãðîìàä ïðèéøëè ïðèâ³òàòè Öåçàðÿ. Ï³ñëÿ çàê³í÷åííÿ

ãàëëüñüêî¿ â³éíè ïîñëè áàãàòüîõ ãðîìàä ïðèéøëè ïðèâ³òàòè Öå-

çàðÿ.

Troia capta, Graeci domum reverterunt. — Ï³ñëÿ òîãî ÿê Òðîÿ

áóëà çàõîïëåíà, ãðåêè ïîâåðíóëèñÿ äîäîìó. Ï³ñëÿ çàõîïëåííÿ Òðî¿

ãðåêè ïîâåðíóëèñÿ äîäîìó. Çàõîïèâøè Òðîþ, ãðåêè ïîâåðíóëè-

ñÿ äîäîìó.

Âïðàâè

I. Çðîá³òü ãðàìàòè÷íèé àíàë³ç ðå÷åíü ³ ïåðåêëàä³òü:

1. Reus videbatur damnatum iri. 2. Dico Romanos vincêre,

vicisse, victuros esse, sed nunquam victos esse et victum

iri. 3. Legem brevem esse oportet. 4. Fur semper moram

facêre videtur. 5. Te esse felicem volo. 6. Viv

re est cogitare.

7. Multum interest inter dare et accipêre. 8. Scimus Ci-

ceronem oratorem maxîmum fuisse. 9. Necesse est civi-

tatem ab optîmus viris regi. 10. Iustum est sceleratos puniri.

11. Testator videtur non esse mentis. 12. Homerus dicîtur

caecus fuisse. 13. Prometheus hominîbus ignem dedisse

tradîtur. 14. Praetor ius reddêre dicîtur. 15. Debîtor tuus in

fraudem creditorum nihil facêre videtur. 16. Iam ante

Homerum poetae fuisse putantur. 17. Magister dixit dis-

cipûlos bene legêre. 18. Titium heredem esse iubeo. 19.

Generali lege decernîmus nemînem sibi esse iudîcem vel

ius sibi dicêre debere.

II. Çíàéä³òü çâîðîò Ablativus absolutus â ðå÷åííÿõ òà ïåðåêëàä³òü ¿õ:

1. Discipûlis bene Latine scientîbus, examen non longe

durat. 2. Bello confecto, pax venit. 3. Hiême adveniente,

113

natura dormitat. 4. Romûlo regnante bellum cum Sabinis

fuit. 5. Utroque consûle occiso dictator nominatus est.

6. Me absente, consilium finitum est. 7. Abiecto furto

effûgit fur.

Ñëîâíèê

I. 1. damno, avi, atum, are — çàñóäæóâàòè, âèçíàâàòè âèííèì.

3. oportet, uit, –, ere — ïîòð³áíî, âèïëèâàº, ñë³ä.

4. moram fac

êê

êre — ïðîñòðî÷óâàòè.

5. felix, felicis — ùàñëèâèé.

7. intersum, fui, –,esse — ñòàíîâèòè ð³çíèöþ, â³äð³çíÿòèñÿ.

8. fuisse (inf. perf. act.) ä³ºñëîâî sum, fui, esse.

10. sceleratus, a, um — çëî÷èííèé.

11. testator, oris m — çàïîâ³äà÷; mens, mentis f — ðîçóì,

ðîçóì; sanus, a, um — çäîðîâèé.

12. Homerus, i m — Ãîìåð, íàéäàâí³øèé ç â³äîìèõ ãðåöüêèõ

ïîåò³â, ÿêîìó ïðèïèñóºòüñÿ àâòîðñòâî «²ë³àäè» ³ «Îäèññå¿».

13. Prometheus, i m — Ïðîìåòåé (ãðåö. ì³ô.), ñèí òèòàíà ßïå-

òà ³ Êë³ìåíè. Âèë³ïèâøè ³ç ãëèíè ëþäèíó, â³í îæèâèâ ¿¿ çà

äîïîìîãîþ âîãíþ, ÿêèé âèêðàâ ó Þï³òåðà, çà ùî áóâ ïðè-

êóòèé äî ñêåë³ Êàâêàçó, äå øóë³êà (îðåë) ìó÷èâ éîãî íóò-

ðîù³, äîêè Ãåðêóëåñ íå çâ³ëüíèâ Ïðîìåòåÿ; ignis, is m — âî-

ãîíü; homo, hom

îî

înis m — ëþäèíà; dedisse â³ä do.

14. ius redd

êê

êre — âåðøèòè ñóä, ñóäèòè.

15. fraus, fraudis f — îáìàí; in fraudem — äëÿ îáìàíó.

18. Titium, i n — Ò³öèé; heres, heredis m (f) — ñïàäêîºìåöü;

iubeo, iussi, iussum, ere — íàêàçóâàòè.

19.

decerno, crevi, cretum,

êê

êre — âèð³øóâàòè, ïîñòàíîâëÿòè;

dico, dixi, dictum, dic

êê

êre — ãîâîðèòè, òóò: óñòàíîâëþâàòè.

II. 1. duro, avi, atum, are — òðèâàòè, ïðîäîâæóâàòèñÿ;

2. bellum, i n — â³éíà; conf

îî

îcio, feci, fectum,

êê

êre — çàê³í÷óâà-

òè (ðîáèòè, çä³éñíþâàòè);

3. advenio, veni, ventum, ire — ïðèõîäèòè; dormito, avi, atum,

are — çàñèíàòè;

4. Rom

ûû

ûlus, i n — Ðîìóë, ñèí Ðå¿ Ñèëüâ³¿ ³ Ìàðñà, áðàò-áëèç-

íþê Ðåìà, ì³ô³÷íèé çàñíîâíèê Ðèìà ³ ïåðøèé öàð Ðèìà ó

753–716 ðð. äî í. å.; regno, avi, atum, are — öàðþâàòè;

Sabini, orum m, pl. — ñàá³íÿíè, ïëåì’ÿ â ãîðèñò³é îáëàñò³ äî

ï³âí³÷íîãî ñõîäó â³ä Ðèìà;

5. utroque — òóò: îáîº; occisus, a, um — part. perf. äî occido,

cidi, cisum,

re — ãèíóòè.

6. me äèâ. ego abl. sing.

7. abicio, ieci, iectum,

êê

êre — êèäàòè; furtum, i n — êðàä³æêà;

effugio, fugi, fugiturus,

êê

êre — ò³êàòè; fur, furis m — çëîä³é.

114

INTERPRETATIO STRICTA

In testamento, a Lucio Titio facto, scriptum erat: Maevius, filius

meus primogenîtus, heres esto. Lanam, quae die mortis meae in

aedîbus meis inventa erit, heres meus Seiae, sorori suae, dare damnas

(=obligatus) esto.

Questio ita proposî ta est: an vestis, ex lana facta, legato

continetur. Item Sempronio legata est materia, ex materia autem

navis aedificata erat ante mortem testatoris. An navem Sempronio

dare obligatus est?

Quoniam ex contextu haud ambigua testatoris voluntas non

apparet, locus est strictae interpretationi et exacta verborum sig-

nificatio spectatur. Quid ergo est? Testamento videntur comprehensae

lana et materia, non autem res artificio et opêre confectae; navis igîtur

et vestis in bonis heredis permanebunt.

Ó äàí³é ñòàòò³ ìîâà éäå ïðî îáìåæóâàëüíå òëóìà÷åííÿ

(interpretatio stricta) çàïîâ³äàëüíîãî ðîçïîðÿäæåííÿ, ùî ñòîñóºòü-

ñÿ îêðåìèõ ðå÷åé (ëåãàò, çàïîâ³äàëüíå â³äìîâëåííÿ).

primogen

îî

îtus, a, um — ïåðâîðîäíèé, ñòàðøèé;

lana, ae f — âîâíà (ñèðåöü);

die mortis — ó äåíü ñìåðò³;

aedes, is f — (÷àñò³øå pl.) áóä³âëÿ, õðàì, áóäèíîê;

invenio, veni, ventum ire — çíàõîäèòè;

an — ÷è (ïèòàëüíà ÷àñòêà);

legatum,i n — çàïîâ³äàëüíå â³äìîâëåííÿ, äàðóíîê çà çàïîâ³òîì;

contineo, ui, – — ì³ñòèòè;

item — (ïðèñë.) òàêîæ;

materia, ae f — áóä³âåëüíèé ìàòåð³àë;

lego, avi, atum, are — çàïîâ³äàòè, â³äìîâëÿòè (çà çàïîâ³òîì);

autem — (ñïîëó÷íèê) îäíàê;

aedif

îî

îco, avi, atum, are — áóäóâàòè;

quoniam — (ñïîëó÷íèê) òîìó, òîìó ùî;

contextus, us m — êîíòåêñò, çì³ñò;

appareo, ui,

êê

êre — ïîêàçóâàòèñÿ, ç’ÿâëÿòèñÿ, âèÿâëÿòèñÿ;

significatio, onis f — çíà÷åííÿ, çì³ñò;

exactus, a, um — çàê³í÷åíèé, òî÷íèé;

specto, avi, atum, are — äèâèòèñÿ;

comprehendo, ndi, nsum

êê

êre — îõîïëþâàòè;

ergo — îòæå;

videor, visus sum, videri — çäàâàòèñÿ.

115

DE VITA ROMAE ANTIQUAE

PERSONALIA

Hadrianus, imperator Caesar Traianus Augustus

Àäð³àí — ³ìïåðàòîð Öåçàð Òðàÿí Àâãóñò (76–138 ðð.)

Ðèìñüêèé ³ìïåðàòîð Àäð³àí, ðîäîì ç Ï³âäåííî¿ ²ñïàí³¿, â³äî-

ìèé òèì, ùî çà éîãî íàêàçîì áóâ âèäàíèé îñòàòî÷íèé âàð³àíò

Edictum perpetuum (Ïîñò³éíèé åäèêò), ðîçðîáëåíèé Þë³àíîì. Ó

Edictum perpetuum ô³êñóþòüñÿ é óçãîäæóþòüñÿ îñíîâí³ ïîëîæåí-

íÿ ïðåòîðñüêîãî ïðàâà.

ARS

Ïîðòðåò Àäð³àíà, II ñò. í. å. Ó ìàð-

ìóðîâîìó ïîãðóää³ ç Âàòèêàíó Àäð³àí

ïðåäñòàâëåíèé ìîëîäèì ³ âïåâíåíèì ó

ñîá³. Ð³çíîá³÷íî ðîçâèíóòà é îñâ³÷åíà

ëþäèíà — ïîåò, àðõ³òåêòîð, àìàòîð ìè-

ñòåöòâà — Àäð³àí ïðàãíå â óñüîìó ñë³-

äóâàòè åëë³íñüêèì çâè÷àÿì. Â³í íàâ³òü

â³äïóñêàº áîðîäó, íàñë³äóþ÷è ãðåöüêèõ

ìóäðåö³â. Ñêóëüïòîðè çîáðàæóþòü éîãî

ç ïå÷àòòþ ô³ëîñîôñüêèõ ðîçäóì³â íà îá-

ëè÷÷³, çîâí³ ñõîæèì, ÿê ³ áàæàº òîãî

Àäð³àí, íà Àð³ñòîòåëÿ. ² âñå-òàêè â éîãî

ïîðòðåòàõ âèñòóïàº íàñàìïåðåä ðèì-

ñüêèé öåçàð, ùî ãîðäîâèòî äåìîíñòðóº

âëàäó.

IUS ROMANUM

Praesumptio (praesumêre — ïðèïóñêàòè) — ïðåçóìïö³ÿ, ïðà-

âîâå ïðèïóùåííÿ, â³äïîâ³äíî äî ÿêîãî ç óðàõóâàííÿì çâè÷àéíî-

ãî ñï³ââ³äíîøåííÿ ôàêò³â ìîæíà çà ïðàâîì ñóäèòè íà ï³äñòàâ³

âèçíà÷åíîãî ôàêòó ïðî ³ñíóâàííÿ ³íøîãî ôàêòó, íå äîâåäåíîãî, à

ò³ëüêè ïåðåäáà÷óâàíîãî.

Sententia (äóìêà) — âèðîê, îñòàòî÷íå ñóäîâå ð³øåííÿ; òî÷êà

çîðó ðèìñüêîãî þðèñòà, âèðàæåíà â éîãî âèñíîâêó àáî â þðèäè÷-

íîìó òâîð³.

Stipulatio (stipulari — âèãîâîðþâàòè ÿêóñü óìîâó, çàðó÷èòè-

ñÿ îá³öÿíêîþ) — ñòèïóëÿö³ÿ, ôîðìàëüíèé, àáñòðàêòíèé, óñíèé

êîíòðàêò, ùî âñòàíîâëþº çîáîâ’ÿçàííÿ; íàéâàæëèâ³øèé âèä äî-

ãîâîðó â ðèìñüêîìó ïðàâ³. Âïëèíóâ íà ïîäàëüøó (àæ äî íàøîãî

116

÷àñó) ðîçðîáêó òåîð³¿ þðèäè÷íèõ ä³é âçàãàë³ òà çîáîâ’ÿçóâàëüíîãî

äîãîâîðó çîêðåìà.

Stipulatio, ùî ³ñòîðè÷íî ïåðåäóâàëà Sponsio (óðî÷èñòà îá³öÿí-

êà, ð³çíîâèä ñëîâåñíîãî êîíòðàêòó), ÿâëÿº ñîáîþ contractus

unilateralis stricti iuris (îäíîñòîðîíí³é êîíòðàêò òî÷íî â³äïîâ³ä-

íî äî ïðàâà), ÿêèé ïðèïóñêàº ïðèñóòí³ñòü îáîõ ñòîð³í, óñíå ïè-

òàííÿ ìàéáóòíüîãî êðåäèòîðà ³ áåçïîñåðåäíþ, ñòâåðäæóâàëüíó,

òàêîæ óñíó, òàêó, ùî ñï³âïàäàº ç öèì ïèòàííÿì, â³äïîâ³äü ìàé-

áóòíüîãî áîðæíèêà.

117

LECTIO XVIII (DUODEVICESIMA)

§ 58. GERUNDIUM

ÃÅÐÓÍÄ²É

Ãåðóíä³é — öå â³ää³ºñë³âíèé ³ìåííèê, ùî îçíà÷àº ïðîöåñ ä³¿.

Â óêðà¿íñüê³é ìîâ³ ôîðì³ ãåðóíä³ÿ çâè÷àéíî â³äïîâ³äàþòü ³ìåí-

íèêè íà -ííÿ, -òòÿ. Óòâîðþºòüñÿ ãåðóíä³é øëÿõîì ïðèºäíóâàí-

íÿ äî îñíîâè ³íôåêòà ñóô³êñà -nd- — äëÿ ä³ºñë³â I òà II ä³ºâ³äì³íè,

-end- — äëÿ ä³ºñë³â III òà IV ä³ºâ³äì³í, çàê³í÷åíü íåïðÿìèõ

â³äì³íê³â ²² â³äì³íè.

Ãåðóíä³é â³äì³íþºòüñÿ çà ²² â³äì³íîþ ëèøå îäíèíè; ó ôîðì³

íàçèâíîãî â³äì³íêà óìîâíî âæèâàºòüñÿ infinitivus ä³ºñëîâà â³ä

ÿêîãî óòâîðþºòüñÿ ãåðóíä³é; Vocativus â³äñóòí³é; â Accusativus

âæèâàºòüñÿ ç ïðèéìåííèêîì ad.

Çðàçîê â³äì³íþâàííÿ ãåðóíä³ÿ

Genetivus gerundii ÷àñòî ñëóæèòü îçíà÷åííÿì äî ñë³â, ï³ñëÿ

ÿêèõ â óêðà¿íñüê³é ìîâ³ âæèâàºòüñÿ ðîäîâèé â³äì³íîê, òîáòî

íåóçãîäæåíèì îçíà÷åííÿì:

modus vivendi — ñïîñ³á æèòòÿ, ius utendi — ïðàâî êîðèñòóâàí-

íÿ, ius possidendi — ïðàâî âîëîä³ííÿ.

Dativus gerundii âæèâàºòüñÿ äóæå ð³äêî, ìàº çíà÷åííÿ Dativus

finalis:

studere legendo — ïîñèëåíî â³ääàâàòèñÿ ÷èòàííþ.

Accusativus gerundii ñëóæèòü äëÿ âèðàæåííÿ ìåòè: Homo ad

intellegendum et agendum natus est. — Ëþäèíà íàðîäæåíà äëÿ òîãî,

ùîá ìèñëèòè ³ ä³ÿòè.

ƪǭǌǔǭǕǖǒ I II III IV

Nom. condemnare

ǖǙǛǌ

docere

ǕǈǊǟǈǕǕǧ

absolvƟre

ǊǐǗǘǈǊǌǈǕǕǧ

audire

ǙǓǛǝǈǕǕǧ

Gen. condemnandi

ǖǙǛǌǛ

docendi

ǕǈǊǟǈǕǕǧ

absolvendi

ǊǐǗǘǈǊǌǈǕǕǧ

audiendi

ǙǓǛǝǈǕǕǧ

Dat. condemnando

ǖǙǛǌǛ

docendo

ǕǈǊǟǈǕǕǦ

absolvendo

ǊǐǗǘǈǊǌǈǕǕǦ

audiendo

ǙǓǛǝǈǕǕǦ

Acc. ad

condemnandum

ǌǓǧ ǖǙǛǌǛ

docendum

ǌǓǧ ǕǈǊǟǈǕǕǧ

absolvendum

ǌǓǧ ǊǐǗǘǈǊǌǈǕǕǧ

audiendum

ǌǓǧ ǙǓǛǝǈǕǕǧ

Abl. condemnando

ǖǙǛǌǖǔ,

ǏǈǙǛǌǎǛǦǟǐ

docendo

ǕǈǊǟǈǕǕǧǔ,

ǕǈǊǟǈǦǟǐ

absolvendo

ǊǐǗǘǈǊǌǈǕǕǧǔ,

ǊǐǗǘǈǊǌǖǊǛǦǟǐ

audiendo

ǙǓǛǝǈǕǕǧǔ,

ǙǓǛǝǈǦǟǐ

118

Ablativus gerundii ìàº çíà÷åííÿ îáñòàâèíè ñïîñîáó ä³¿; óêðà¿í-

ñüêîþ ìîâîþ ìîæíà ïåðåêëàñòè ä³ºïðèñë³âíèêîì: Docendo

discîmus (Sen.). — Íàâ÷àþ÷è, â÷èìîñÿ.

§ 59. GERUNDIVUM

ÃÅÐÓÍÄÈÂ

Ãåðóíäèâ — öå â³ää³ºñë³âíèé ïðèêìåòíèê, ÿêèé îçíà÷àº íå-

îáõ³äí³ñòü; ÿê ³ ãåðóíä³é óòâîðþºòüñÿ øëÿõîì äîäàâàííÿ äî îñ-

íîâè ³íôåêòà ñóô³êñ³â: -nd- — äëÿ ä³ºñë³â I–II ä³ºâ³äì³í, ñóô³êñà

-end- — äëÿ ä³ºñë³â III–IV ä³ºâ³äì³íè ³ çàê³í÷åíü -us (m), -a (f), -

um (n), íàïðèêëàä:

1. condemna nd us, a, um — òîé, ÿêîãî ñë³ä çàñóäèòè; ÿêèé

ïîâèíåí áóòè çàñóäæåíèì;

2. doce nd us, a, um — òîé, ÿêîãî ñë³ä íàâ÷àòè; òîé, ÿêèé ïî-

âèíåí áóòè íàâ÷åíèì;

3. absolv end us, a, um — òîé, ÿêîãî ñë³ä âèïðàâäàòè; ÿêèé

ïîâèíåí áóòè âèïðàâäàíèì;

4. audi end us, a, um — òîé, ÿêîãî ñë³ä ñëóõàòè; ÿêèé ïîâè-

íåí áóòè âèñëóõàíèì.

Ãåðóíäèâ â³äì³íþºòüñÿ ÿê ïðèêìåòíèêè I–II â³äì³íè. Â³í

ìîæå âèñòóïàòè ÿê ³ìåííà ÷àñòèíà ïðèñóäêà ³ ÿê îçíà÷åííÿ.

Çà äîïîìîãîþ ãåðóíäèâà ³ ôîðì ä³ºñëîâà esse ó áóäü-ÿêîìó

÷àñ³ óòâîðþºòüñÿ îïèñîâà ä³ºâ³äì³íà ïàñèâíîãî ñòàíó (coniugatio

periphrast

ca passiva)

Coniugatio periphrast

ca passiva âèðàæàº íåîáõ³äí³ñòü, ïî-

âèíí³ñòü ³ ïåðåêëàäàºòüñÿ çà äîïîìîãîþ ñë³â ñë³ä, òðåáà, íå-

îáõ³äíî, íàïðèêëàä: De gust

bus non est disputandum. — Ïðî ñìàêè

íå ñë³ä ñïåðå÷àòèñü. Pacta servanda sunt. — Äîãîâîðè ïîâèíí³

ñáåðåãàòèñÿ.

Ãåðóíäèâ çà ñïîñîáîì óòâîðåííÿ íàãàäóº ãåðóíä³é, òîìó ïðè ïåðå-

êëàä³ òåêñòó íåîáõ³äíî ïàì’ÿòàòè, ùî: 1. Ãåðóíä³é â³äì³íþºòüñÿ

ò³ëüêè â îäíèí³, ÿê ³ìåííèêè II â³äì³íè ñåðåäíüîãî ðîäó, à ãåðóí-

äèâ âèñòóïàº â òðüîõ ðîäàõ ³ â³äì³íþºòüñÿ ÿê ïðèêìåòíèê I–II

â³äì³íè â îäíèí³ òà ìíîæèí³. 2. Ãåðóíä³é — íåóçãîäæåíèé ÷ëåí

ðå÷åííÿ, à ãåðóíäèâ óçãîäæóºòüñÿ ç ³ìåííèêîì â ðîä³, ÷èñë³,

â³äì³íêó, íàïðèêëàä:

Îäí³ àâòîðè ï³äðó÷íèê³â êîðèñòóþòüñÿ òåðì³íîì gerundivum, ³íø³ —

participium futuri passivi, à ùå ³íø³ âæèâàþòü ö³ òåðì³íè ïàðàëåëüíî.

Coniugatio periphrast

ca activa (îïèñîâà ä³ºâ³äì³íà àêòèâíîãî ñòàíó)

äèâ.§ 34.

119

Ars rem publ

cam bene administrandi difficill

ma est. — Ìèñ-

òåöòâî ãàðíî êåðóâàòè (ãàðíîãî êåðóâàííÿ) äåðæàâîþ äóæå âàæ-

êå. Administrandi — ãåðóíä³é, òîìó ùî º ñàìîñò³éíèì ÷ëåíîì ðå-

÷åííÿ.

Caesar belli gerendi facultatem non habebat. — Öåçàð íå ìàâ

ìîæëèâîñò³ âåñòè â³éíó (äîñë³âíî — âåäåíî¿ â³éíè). Gerendi —

ãåðóíäèâ, îçíà÷åííÿ, óçãîäæåíå ç ³ìåííèêîì belli ó ðîä³, ÷èñë³,

â³äì³íêó (n., sing., Gen.)

Â³ä ëàòèíñüêîãî ãåðóíäèâà óòâîðèëîñÿ ê³ëüêà ³ìåííèê³â, ùî

óâ³éøëè â óêðà¿íñüêó ìîâó, íàïðèêëàä:

 ìåìîðàíäóì — íàãàäóâàííÿ (â³ä memorandum est — òå,

ùî íåîáõ³äíî ïàì’ÿòàòè);

 ðåôåðåíäóì — âñåíàðîäíå îïèòóâàííÿ (â³ä referendum

est — òå, ùî âàðòî îáãîâîðèòè, äîêëàñòè);

 äèâ³äåíäè — äîõîäè àêö³îíåðíèõ òîâàðèñòâ (â³ä dividenda

sunt — òå, ùî ï³äëÿãàº ðîçïîä³ëó);

 ëåãåíäà — íàïèñè íà ìîíåò³, êàðò³ (â³ä legenda est — òå,

ùî ïîòð³áíî ïðî÷èòàòè);

 ïðîïàãàíäà — ïîøèðåííÿ (â³ä propaganda sunt — òå, ùî

ïîòð³áíî ïîøèðèòè).

Âïðàâà

Ïåðåêëàä³òü, âèçíà÷àþ÷è ôîðìè ãåðóíä³ÿ ³ ãåðóíäèâà:

1. De gust

bus non est disputandum. 2. Nunquam scelus

scelêre vincendum est. 3. Deliberandum est diu, statuendum

est semel. 4. Quod est demonstrandum? 5. Cogitatio furti

faciendi. 6. Pacta sunt servanda. 7. Non exemplis sed

legî bus iudicandum est. 8. Publîcum privato est pra-

eferendum. 9. Pax quaerenda est. 10. Patria nobis de-

fendenda est. 11. Mores ridendo emenantur. 12. Per-

spiciuntur in agendo virtutes. 13. Legendo mens formanda

est. 14. Gutta cavat lap

dem, non vi sed saepe cadendo.

15. Dicendo dicêre, scribendo scribêre discîmus. 16. Lex

ferenda. 17. Ius iurandum. 18. Non numeranda, sed pon-

deranda sunt argumenta. 19. Nulla aetas ad discendum sera

est. 20. Ad audiendum considerationem curiae. 21. In statu

nascendi. 22. Interpretare et concordare legis legîbus est

optîmus interpretandi modus. 23. Non in legendo, sed in

intelligendo leges consistunt. 24. Sensus videndi acerrîmus

est. 25. Miles fortis exemplum aliis ad imitandum dedit.