Хоміцька З.М. Латинська мова

Подождите немного. Документ загружается.

120

26. Audienda et alt

ra pars. 27. Nihil sine ratione fa-

ciendum est. 28. Tuis verbis, Cicêro, utendum est: O

temp

ra, o mores!

Ñëîâíèê

1. gustus, us m — ñìàê; disputo, avi, atum, are — cïåðå÷àòèñÿ.

2. scelus, eris n — çëîä³ÿííÿ, çëî÷èí.

3. delib

êê

êro, avi, atum, are — îáì³ðêîâóâàòè; diu — äîâãî;

statuo, tui, tutum,

êê

êre — ïîñòàíîâëÿòè, âèð³øóâàòè; semel —

â³äðàçó.

5. cogitatio, onis f — çàäóì; furtum, i n — êðàä³æêà; facio, feci,

factum,

êê

êre — ðîáèòè, çä³éñíþâàòè.

7. exemplum, i n — ïðèêëàä; iudico, avi, atum, are — ñóäèòè.

8. praefero, tuli, latum, ferre — â³ääàâàòè ïåðåâàãó.

9. quaero, quaesivi, quaesitum,

êê

êre — øóêàòè, äîìàãàòèñÿ.

11. mos, moris m — âäà÷à; rideo, isi, isum, ere — ñì³ÿòèñÿ;

emendo, avi, atum, are — âèïðàâëÿòè, ë³êóâàòè.

12. perspicio, spexi, spectum,

êê

êre

— îñÿãàòè, ï³çíàâàòè; ago, egi,

actum ag

êê

êre — ä³ÿòè, äîñÿãàòè; virtus, utis f — ÷åñíîòà,

ìóæí³ñòü, äîáðî÷åñí³ñòü.

13. mens, mentis f — ðîçóì.

14. gutta, ae f — êðàïëÿ; cavat — òóò: òî÷èòü, äîâáàº; lapis,

îî

îdis

m — êàì³íü; cado, cec

îî

îdi, casurus,

êê

êre — ïàäàòè.

16. fero, tuli, latum,ferre — âèäàâàòè.

17. iuro, avi, atum, are — ïðèñÿãàòèñÿ.

18. pond

êê

êro, avi, atum, are — çâàæóâàòè.

19. aetas, atis f — â³ê; serus, a, um — ï³çí³é.

20. consideratio, onis f — ð³øåííÿ, ðîçãëÿä, îáãîâîðåííÿ; curia,

ae f — ñóä.

22. interpr

êê

êtor, atus sum, ari — òëóìà÷èòè, ðîç’ÿñíÿòè; modus,

i m — ñïîñ³á.

23. consisto, stiti, –

êê

êre — ïîëÿãàòè, ñêëàäàòèñÿ.

24. sensus, us m — ïî÷óòòÿ.

25. im

îî

îtor, atus sum, ari — íàñë³äóâàòè; dedit — äèâ. do.

27. ratio, onis f — ðîçóì.

28. utor, usus sum, uti — óæèâàòè, çàñòîñîâóâàòè, âèêîðèñòî-

âóâàòè, âèñëîâëþâàòè.

DE SERVITUTIBUS PRAEDIORUM URBANORUM

Urbanorum praediorum iura talia sunt: [ius] altius tollendi et

officiendi luminîbus vicini aut non extollendi; item stillicidium

avertendi in tectum vel aream vicini aut non avertendi; item immittendi

tigna in parietem vicini et denîque proiciendi protegendive ceteraque

istis similia.

(Gai.)

121

urbanus, a, um — ì³ñüêèé;

ius, iuris n — ïðàâî;

talis, e — òàêèé;

altus, a, um — âèñîêèé, ãëèáîêèé;

toll

êê

êre (aedificia n pl. — â³ä aedificium, i n — áóäèíîê, áóä³âëÿ) —

ï³äâîäèòè, áóäóâàòè;

offic

êê

êre lumin

îî

îbus — îáìåæóâàòè âèñâ³òëåííÿ;

vicinus, i m — ñóñ³ä;

(servitus) non extoll

êê

êre — (îáîâ’ÿçîê) íå ï³äâîäèòè (áóä³âë³);

item — òàêîæ, à òàêîæ;

stilliñidium, i n — êðàïàííÿ, æîëîá;

averto, uti, aversum,

êê

êre — â³äâåðòàòè, â³ä÷èíèòè, â³äêëàäàòè;

tectus, a, um — â³ä tego, texi, tectum, êre — ïîêðèâàòè, õîâàòè;

area, ae f — ð³âíèíà, ïëîùà, óã³ääÿ, ä³ëÿíêà, ïëîùàäêà;

immito, misi, missum,

êê

êre — â³äïóñêàòè, ïðîñìèêóâàòè, âáóäîâóâàòè,

ïóñêàòè;

tignum, i n — áðóñ, áàëêà;

paries,

êê

êtis n — ñò³íà;

den

îî

que — íàðåøò³, íàâ³òü, ò³ëüêè, óçàãàë³, ñàìå;

proic

êê

êre — òóò: ðîáèòè ïðèáóäîâó (ùî íàâèñàº íàä ÷óæîþ ä³ëÿíêîþ);

proteg

êê

êre — çàêðèâàòè äàõîì ÷óæó ä³ëÿíêó;

cet

êê

êrus, a, um — ³íøèé;

iste, ista, istud — öåé, òîé, â³í;

sim

îî

îlis, e — ñõîæèé, ïîä³áíèé.

DE SERVITUTIBUS PRAEDIORUM RUSTICORUM

Servitutes rusticorum praediorum sunt hae: iter, actus, via,

aquaeductus.

Iter est ius eundi, ambulandi homîni, non etiam iumentum agendi.

Actus est ius agendi vel iumentum vel vehicûlum. Itâque, qui iter

habet, actum non habet; qui actum habet, et iter habet etiam sine

iumento.

Via est ius eundi et agendi et ambulandi: nam et iter et actum in

se via contînet.

Aquaeductus est ius aquam ducendi per fundum alienum.

In rustîcis [servitutîbus] computanda sunt aquae haustus, pecôris

ad aquam adpulsus, ius pascendi, calcis coquendae, harenae fodiendae.

Traditio plane et servitutum patientia inducet officium praetoris.

(Ulp.)

serv

îî

îtus, utis f — ðàáñòâî, ñåðâ³òóò;

praedium, i n — ìàºòîê, âîëîä³ííÿ;

rust

îî

îcus, a, um — ñ³ëüñüêèé;

hic, haec, hoc — öåé, öÿ, öå (hae — Nom. pl.);

iter, itin

êê

êris n — øëÿõ, ïðîõ³ä, ïðàâî ïðîõîäó;

122

actus, us m – õ³ä, ðóõ, ïðîã³í õóäîáè, ïðàâî ïðîãîíó õóäîáè;

via, ae f — äîðîãà, ïðî¿çä, ïðàâî ïðî¿çäó;

aquaeductus, us m — âîäîïðîâ³ä, ïðîâ³ç âîäè;

eundi â³ä eo, ii, (ivi), itum, ir — éòè;

ambulo, avi, atum, are — ãóëÿòè, ïðîãóëþâàòèñÿ (ìàºòüñÿ íà óâàç³ íå

ö³ëåñïðÿìîâàíèé ðóõ ÷åðåç ÷óæèé ìàºòîê, àëå ïðîãóëÿíêè, ó òîìó ÷èñë³ ³

âåðõè);

iumentum, i, n — çàïðÿæåíèé ê³íü, â’þ÷íà òâàðèíà;

ago, egi, actum, ag

êê

êre — ãíàòè; ðîáèòè, ä³ÿòè, âåñòè;

vehic

ûû

ûlum, i n — â³çîê;

nam — òîìó ùî, àäæå, òîìó ùî;

comp

ûû

ûto, avi, atum, are — ïåðåë³÷óâàòè, ï³äðàõîâóâàòè;

haustus, us m — ÷åðïàííÿ;

pecus, pec

ôô

ôris n — õóäîáà;

adpulsus (appulsus), us m — ïðèã³í;

pasco, pavi, patum,

êê

êre — ïàñòè;

calx, calsis f — âàïíî;

coquo, coxi, coctum,

êê

êre — âàðèòè, îáïàëþâàòè, ãàñèòè;

harena, ae f — ï³ñîê;

fodio, fodi, fossum,

êê

êre — êîïàòè, ðèòè, äîáóâàòè;

traditio,

onis f — ïåðåäà÷à;

plane — ÿâíî, ìàáóòü, ðîçóì³ºòüñÿ;

patientia = permissum, i n — äîçâ³ë;

induc

êê

êre officium — âõîäèòè â îáîâ’ÿçîê.

DE VITA ROMAE ANTIQUAE

PERSONALIA

Celsus Publius Iuventius, Celsus-filius

Öåëüñ Ïóáë³é Þâåíö³é, Óåëüñ-ñèí (²² ñò. í. å.)

Âåëèêèé ðèìñüêèé þðèñò II ñò. í. å. Ïðåòîð (105–106 ðð.),

êîíñóë (115 ð.), êîíñóë-ñóôåêò (suffectus — äîäàòêîâî (òîáòî

çàì³ñòü òîãî, ÿêèé âèáóâ) îáðàíèé êîíñóë) (129 ð.), ðàäíèê Àäð³-

àíà, íàì³ñíèê ó Ôðàê³¿ é Àç³¿, áóâ ãîëîâîþ ïðîêóë³àíö³â (ðàçîì

ç Íåðàö³ºì Ïðèñêîì àáî çðàçó ï³ñëÿ íüîãî). Éîãî þðèäè÷í³

ñóäæåííÿ áóëè íåçàëåæí³, äîòåïí³ ³ ïðîíèêëèâ³. Öåëüñ íàïèñàâ

Äèãåñòè, ó ÿêèõ ïðîàíàë³çóâàâ âñ³ ãàëóç³ ïðèâàòíîãî ïðàâà.

Digesta îá’ºäíàëè óðèâêè ç éîãî á³ëüø ðàíí³õ òâîð³â: Epistûlae

(Ëèñòè), Quaestiones (Ðîçäóìè), Commentarii (Êîìåíòàð³).

IUS ROMANUM

Comitia centuriata — íàðîäí³ çáîðè, íà ÿêèõ ãîëîñóâàííÿ

â³äáóâàëîñÿ çà öåíòóð³ÿìè (centum — 100).

Decemviri — äåöåìâ³ðè, êîì³ñ³ÿ ç 10 øàíîâíèõ îñ³á äëÿ âè-

êîíàííÿ ÿêîãî-íåáóäü íàäçâè÷àéíî âàæëèâîãî äîðó÷åííÿ.

123

Latifundia (lati fundi) — âåëèê³ çåìåëüí³ âîëîä³ííÿ ïðèâàò-

íèõ îñ³á àáî ³ìïåðàòîðà äåðæàâè, íà ÿêèõ ïðàöþâàëè ðàáè; õà-

ðàêòåðíå ÿâèùå äëÿ III ñò. äî í. å.

Servitutes — ñåðâ³òóòè ðå÷îâ³ ïðàâà íà ÷óæó ð³÷, ùî çàáåç-

ïå÷óþòü ïîâíå àáî ÷àñòêîâå êîðèñòóâàííÿ ð³÷÷þ ³ íåðîçðèâíî

ïîçâ’ÿçàí³ ç ïåâíîþ çåìåëüíîþ ä³ëÿíêîþ ÷è ïåâíîþ îñîáîþ.

ARS

Ê³ííà ñòàòóÿ Ìàðêà Àâðå-

ë³ÿ, II ñò. í. å., ÿêà ñòî¿òü çàðàç íà

ïëîù³ Êàï³òîë³ÿ.

Ìàðê Àâðåë³é, ²ìïåðàòîð

Öåçàð Àíòîí³í Àâãóñò íàðîäèâñÿ

â 121 ð., ïðàâèâ â³ä 161 äî 180 ð.

Âèäàòíèé äåðæàâíèé ä³ÿ÷,

îñâ³÷åíèé ³ òàëàíîâèòèé. Çä³éñ-

íèâ äåÿê³ àäì³í³ñòðàòèâí³ ðåôîð-

ìè, íåð³äêî çì³íþâàâ ïðàâîâ³

íîðìè. Ìàðê Àâðåë³é — ³ìïåðà-

òîð íåçâè÷àéíîãî ñêëàäó — áóâ

îñòàíí³ì çíà÷íèì ô³ëîñîôîì-ñòî-

¿êîì. Ï³ä ÷àñ ïîõîä³â ïðîòè âàð-

âàð³â â³í íàïèñàâ êíèãó, ó ÿê³é

âèêëàâ ñâî¿ ïîãëÿäè íà ñâ³ò. Éîãî

äóìêè áóëè ïåðåéíÿò³ òðèâîãîþ,

çíèê ñïîê³é êîëèñü óïåâíåíîãî â ñîá³ ðèìëÿíèíà, âîëîäàðÿ ñâ³òó:

«×àñ ëþäñüêîãî æèòòÿ ìèòü; éîãî ñóòí³ñòü — â³÷íèé ïåðåá³ã:

â³ä÷óòòÿ íåÿñíå, áóäîâà âñüîãî ò³ëà òë³ííà, äóøà — õèòëèâà,

äîëÿ — çàãàäêîâà, ñëàâà — íåäîñòîâ³ðíà. Îäíèì ñëîâîì óñå, ùî

ñòîñóºòüñÿ ò³ëà, — ïîä³áíå ïîòîêó, ùî ñòîñóºòüñÿ äóø³, — ñíî-

âèä³ííþ ³ äèìó. Æèòòÿ — áîðîòüáà ³ ìàíäð³âêà ÷óæèíîþ».

124

LECTIO XIX (UNDEVICESIMA)

§ 60. MODUS CONIUNCTIVUS

ÓÌÎÂÍÈÉ ÑÏÎÑ²Á

Êîí’þíêòèâ, íà â³äì³íó â³ä ³íä³êàòèâà (ä³éñíîãî ñïîñ³áó, ùî

îçíà÷àº ðåàëüíó ä³þ), âèðàæàº ìîæëèâ³ñòü, ñóìí³â, íåâ³äîì³ñòü,

ïîáàæàííÿ, ñïîíóêàííÿ, íàì³ð, à òàêîæ ñëóæèòü äëÿ ïåðåäà÷³

íåïðÿìî¿ ìîâè. Âæèâàºòüñÿ êîí’þíêòèâ ïåðåâàæíî â ï³äðÿäíèõ,

àëå íåð³äêî é ó ñóðÿäíèõ ðå÷åííÿõ.

Modus coniunctivus ìàº ÷îòèðè ÷àñè îáîõ ñòàí³â: praesens,

imperfectum, perfectum, plusquamperfectum activi et passivi. Íà óê-

ðà¿íñüêó ìîâó ïåðåêëàäàºòüñÿ çà äîïîìîãîþ ÷àñòêè á, ùî äî-

äàºòüñÿ äî ä³ºñëîâà â ìèíóëîìó ÷àñ³ óìîâíîãî ñïîñîáó äîêîíà-

íîãî àáî íåäîêîíàíîãî âèäó: ÿ îáâèíóâàòèâ áè (ÿ îáâèíóâà÷óâàâ

áè). ×àñò³øå ÷àñòêà á óæèâàºòüñÿ ³ç ñïîëó÷íèêîì, à íå ç ä³ºñëî-

âîì: êîëè á, ùîá, õî÷à á, ÿêáè.

§ 61. PRAESENS CONIUNCTIVI ACTIVI

ÒÅÏÅÐÅØÍ²É ×ÀÑ ÓÌÎÂÍÎÃÎ ÑÏÎÑÎÁÓ

ÀÊÒÈÂÍÎÃÎ ÑÒÀÍÓ

Praesens coniunctivi activi óòâîðþºòüñÿ øëÿõîì ïðèºäíóâàí-

íÿ îñîáîâèõ çàê³í÷åíü -m, -s, -t, -mus, -tis, -nt äî îñíîâè ³íôåêòà,

àëå â ä³ºñëîâàõ ² ä³ºâ³äì³íè ãîëîñíà îñíîâè ³íôåêòà a çì³íþºòü-

ñÿ íà e, íàïðèêëàä: accusa (îñíîâà ³íôåêòà) – accusem, accuses,

accuset, accusemus, accusetis, accusent; ó ä³ºñëîâàõ II, III, IV

ä³ºâ³äì³í ì³æ îñíîâîþ ³íôåêòà é îñîáîâèìè çàê³í÷åííÿìè ç’ÿâ-

ëÿºòüñÿ ñóô³êñ -à- , íàïðèêëàä: II. moneam, moneas, moneat,

moneamus, moneatis, moneant; III. defendam, defendas, defendat,

defendamus, defendatis, defendant; IV. puniam, punias, puniat,

puniamus, punia

tis, puniant.

Praesens coniunctivi activi ä³ºñëîâà esse

Îñîáà

Singularis Pluralis

1 sim simus

2 sis sitis

3 sit sint

125

Óòâîðåííÿ imperfectum, perfectum, plusquamperfectum äëÿ

ä³ºñë³â óñ³õ ÷îòèðüîõ ä³ºâ³äì³í º îäíàêîâèì.

§ 62. IMPERFECTUM CONIUNCTIVI ACTIVI

ÌÈÍÓËÈÉ ×ÀÑ ÍÅÄÎÊÎÍÀÍÎÃÎ ÂÈÄÓ ÓÌÎÂÍÎÃÎ

ÑÏÎÑÎÁÓ ÀÊÒÈÂÍÎÃÎ ÑÒÀÍÓ

Imperfectum coniunctivi activi óòâîðþºòüñÿ øëÿõîì ïðèºäíó-

âàííÿ äî ³íô³í³òèâà òåïåð³øíüîãî ÷àñó àêòèâíîãî ñòàíó îñîáîâèõ

çàê³í÷åíü:

§ 63. PERFECTUM CONIUNCTIVI ACTIVI

ÌÈÍÓËÈÉ ×ÀÑ ÄÎÊÎÍÀÍÎÃÎ ÂÈÄÓ ÓÌÎÂÍÎÃÎ

ÑÏÎÑÎÁÓ ÀÊÒÈÂÍÎÃÎ ÑÒÀÍÓ

Perfectum coniunctivi activi óòâîðþºòüñÿ øëÿõîì ïðèºäíóâàí-

íÿ äî îñíîâè ïåðôåêòà ñóô³êñà -

êê

êri- ³ îñîáîâèõ çàê³í÷åíü:

§ 64. PLUSQUAMPERFECTUM CONIUNCTIVI ACTIVI

ÄÀÂÍÜÎÌÈÍÓËÈÉ ×ÀÑ ÄÎÊÎÍÀÍÎÃÎ ÂÈÄÓ

ÓÌÎÂÍÎÃÎ ÑÏÎÑÎÁÓ ÀÊÒÈÂÍÎÃÎ ÑÒÀÍÓ

Plusquamperfectum coniunctivi activi óòâîðþºòüñÿ øëÿõîì

ïðèºäíóâàííÿ äî îñíîâè ïåðôåêòà ñóô³êñà -isse- ³ îñîáîâèõ çàê³í÷åíü:

I II III IV esse

accusarem

accusares

accusaret

accusaremus

accusaretis

accusarent

monerem

moneres

moneret

moneremus

moneretis

monerent

defend×rem

defend×res

defend×ret

defenderemus

defenderetis

defend×rent

punirem

punires

puniret

puniremus

puniretis

punirent

essem

esses

esset

essemus

essetis

essent

I II III IV esse

accusav×rim

accusav×ris

accusav×rit

accusaverïmus

accusaverïtis

accusaverint

monu×rim

monu×ris

monu×rit

monuerïmus

monuerïtis

monu×rint

defend×rim

defend×ris

defend×rit

defenderïmus

defenderïtis

defend×rint

puniv×rim

puniv×ris

puniv×rit

puniverïmus

puniverïtis

puniv×rint

fu×rim

fu×ris

fu×rit

fuerïmus

fuerïtis

fu×rint

I II III IV esse

accusavissem

accusavisses

accusavisset

accusavissemus

accusavissetis

accusavissent

monuissem

monuisses

monuisset

monuissemus

monuissetis

monuissent

defendissem

defendisses

defendisset

defendissemus

defendissetis

defendissent

punivissem

punivisses

punivisset

punivissemus

punivissetis

punivissent

fuissem

fuisses

fuisset

fuissemus

fuissetis

fuissent

126

§ 65. CONIUNCTIVI PASSIVI

ÓÒÂÎÐÅÍÍß ×ÀÑ²Â ÌÈÍÓËÈÉ ×ÀÑ ÓÌÎÂÍÎÃÎ

ÑÏÎÑÎÁÓ ÏÀÑÈÂÍÎÃÎ ÑÒÀÍÓ

Praesens òà imperfectum coniunctivi passivi óòâîðþºòüñÿ â³ä

öèõ æå ÷àñ³â àêòèâíîãî ñòàíó øëÿõîì çàì³íè îñîáîâèõ çàê³í÷åíü

àêòèâíîãî ñòàíó íà îñîáîâ³ çàê³í÷åííÿ ïàñèâíîãî ñòàíó (-r, -ris,

-tur, -mur, -m

îî

îni, -ntur):

Praesens coniunctivi passivi:

 accusem — accuser, accuseris, accusetur, accusemur,

accusemîni, accusentur;

 moneam — monear, monearis, moneatur, moneamur, mone-

amîni, moneantur;

 defendam — defendar, defendaris, defendatur, defendamur,

defendamîni, defendantur;

 puniam — puniar, puniaris, puniatur, puniamur, puniamîni,

puniantur.

Imperfectum coniunctivi passivi:

 accusarem — accusarer, accusareris, accusaretur, accu-

saremur, accusaremîni, accusarentur;

 monerem — monerer, monereris, moneretur, moneremur,

moneremîni, monerentur;

 defend

rem — defendêrer, defendereris, defenderetur,

defenderemur, defenderemîni, defenderentur;

 punirem — punirer, punireris, puniretur, puniremur, punire-

mîni, punirentur.

Perfectum coniunctivi passivi — ñêëàäåíèé ÷àñ, óòâîðþºòüñÿ çà

äîïîìîãîþ participium perfecti passivi òà îñîáîâèõ ôîðì ä³ºñëî-

âà esse ó praesens coniunctivi activi, íàïðèêëàä:

 singularis — accusatus (a,um) sim, sis, sit; pluralis —

accusati (ae, a) simus, sitis, sint;

 monîtus (a, um) sim, sis, sit; monîti (ae, a) simus, sitis, sint;

 defensus (a, um) sim,sis, sit; defensi (ae, a) simus, sitis, sint;

 punitus (a, um) sim, sis, sit; puniti (ae, a) simus, sitis, sint.

Plusquamperfectum coniunctivi passivi — ñêëàäåíèé ÷àñ, óòâîðþ-

ºòüñÿ çà äîïîìîãîþ participium perfecti passivi â³äì³íþâàíîãî ä³ºñëî-

âà é îñîáîâèõ ôîðì ä³ºñëîâà esse ó imperfectum coniunctivi activi:

 singularis — accusatus (a, um) essem, esses, esset; pluralis —

accusati (ae, a) essemus, essetis, essent.

 monîtus (a, um) essem, esses, esset; monîti (ae, a) essemus,

essetis, essent;

127

 defensus (a, um) essem, esses, esset; defensi (ae, a) essemus,

essetis, essent;

 punitus (a, um) essem, esses, esset; puniti (ae, a) essemus,

essetis, essent.

§ 66. ÂÆÈÂÀÍÍß ÊÎÍ’ÞÍÊÒÈÂÀ Â ÍÅÇÀËÅÆÍÈÕ

ÐÅ×ÅÍÍßÕ

Çàëåæíî â³ä çíà÷åííÿ êîí’þíêòèâ ó íåçàëåæíèõ ðå÷åííÿõ ìàº

â³äïîâ³äíó íàçâó:

Coniunctivus optativus (â³ä ä³ºñëîâà opto — áàæàòè) âèðàæàº

áàæàííÿ (praesens — çä³éñíåííå, imperfectum — íåçä³éñíåííå).

Çâè÷àéíî âæèâàºòüñÿ ñëîâî ut

nam! — î ÿêáè!; çàïåðå÷åííÿ ne.

Utînam sciat. — Î, ÿêáè â³í çíàâ!

Ne sim salvus. — Ïðèñÿãàþñü ñâî¿ì çäîðîâ’ÿì! (Õàé ìåí³ íå

áóòè çäîðîâèì!)

Coniunctivus hortativus (â³ä ä³ºñëîâà hortor — ñïîíóêàòè) âè-

ðàæàº ñïîíóêàííÿ, çàêëèê. Âæèâàºòüñÿ â praesens ïåðøà îñîáà

ìíîæèíè; çàïåðå÷åííÿ ne.

Serviamus patriae! — Ñëóæ³ìî áàòüê³âùèí³!

Quod sentimus, loquamur. — Ãîâîð³ìî òå, ùî äóìàºìî!

Coniunctivus imperativus âèðàæàº íàêàç, ïîáàæàííÿ, ïåðåêëà-

äàºòüñÿ çâè÷àéíî íàêàçîâèì ñïîñîáîì. Âæèâàºòüñÿ Praesens ó

ôîðì³ äðóãî¿ àáî òðåòüî¿ îñîáè.

Audiatur et altêra pars! — Íåõàé áóäå âèñëóõàíà é ³íøà ñòîðîíà!

Taceas! — Ìîâ÷è! Ïîìîâ÷!

Coniunctivus prohibitivus âèðàæàº çàáîðîíó, çàâæäè âæèâàºòü-

ñÿ ç çàïåðå÷åíîþ ÷àñòêîþ ne, çâè÷àéíî â äðóã³é ³ òðåò³é îñîá³

îäíèíè àáî ìíîæèíè.

Ne venias! — Íå ïðèõîäü!

Ne veniant! — Íåõàé âîíè íå ïðèõîäÿòü!

Coniunctivus concessivus (â³ä ä³ºñëîâà concedo, cessi, cessum —

ïîñòóïàòèñÿ) îçíà÷àº äîïóùåííÿ àáî ïîñòóïêó; âæèâàºòüñÿ â

praesens àáî imperfectum; çàïåðå÷åíà ÷àñòêà ne.

Velis nolis. — Õî÷åø, ÷è í³.

Ne sit hoc iter difficîle. — Ïðèïóñòèìî, ùî öåé øëÿõ íåâàæêèé.

Sit hoc verum. — Ïðèïóñòèìî, ùî öå ïðàâäà.

Coniunctivus potentialis (â³ä ³ìåííèêà potentia, ae, f — ìî-

ãóòí³ñòü, ìîæëèâ³ñòü) âèðàæàº ìîæëèâ³ñòü àáî íåð³øó÷å ñòâåð-

äæåííÿ; çàïåðå÷åííÿ non; âæèâàºòüñÿ praesens, imperfectum,

perfectum.

128

Quis putaret? — Õòî ì³ã (áè) ïîäóìàòè?

Hoc non dicam. — ß, ìàáóòü, öüîãî íå ñêàæó.

Coniunctivus dubitativus (â³ä ä³ºñëîâà dub

to — ñóìí³âàòèñÿ)

âèðàæàº ì³ðêóâàííÿ, çäèâóâàííÿ, ñóìí³â; çàïåðå÷åíà ÷àñòêà non.

Quid agâmus? — Ùî íàì ðîáèòè?

Quid agêrem? — Ùî ìåí³ áóëî ðîáèòè?

Âïðàâà

Ïåðåêëàä³òü, âèçíà÷òå ôîðìè ä³ºñë³â:

1. Gaudeamus ig

tur, iuv

nes dum sumus! 2. Vivat nostra

civîtas! 3. Valeant cives mei, sint incolûmes, sint beati, stet

haec urbs praeclara (Cic.). 4. Amemus patriam nostram,

legîbus pareamus. 5. Nunc transeamus ad obligationes

(Gai.). 6. Respondeat superior. 7. Vivat, crescat, floreat!

8. Sit venia verbo. 9. Ad decus et ad libertatem nati sumus:

aut haec teneamus aut cum dignitate moriamur.

10. Praeterîta omittamus. 11. Feci, quod potui, faciant

meliora potentes. 12. Qui habet aures audiendi, audiat.

13. Usque ad vespêrum diem ne laudes.14. Quod tibi fiêri

non vis, altêri ne fecêris. 15. Dictis facta ne dissentiat. 16. Ne

per caput tuum iuravêris. 17. Fiat iustitia, pereat mundus!

18. Quid addi possit? 19. Dixit que Deus: Fiat lux. Et facta

est lux (Vulg.). 20. Et ait (Deus): Faciamus homînem ad

imagînem et similitudînem nostram (Vulg.). 21. Cedant

arma togae. (Cic.). 22. Quis faciant leges, ubi sola pecunia

regnat? 23. Ita te Deus adiuvet.

Ñëîâíèê

1. ig

îî

îtur — îòæå; iuv

êê

ênis, e — ìîëîäèé, þíèé.

3. sint — esse ó praes. con.; sto, steti, statum, stare — ñòîÿòè;

hic, haec, hoc — öåé, íàø; praeclarus, a, um — ïðåêðàñíèé;

incol

ûû

ûmis, e — ö³ëèé, íåóøêîäæåíèé; beatus, a, um — ùàñ-

ëèâèé.

4. pareo, ui,

îî

îtum, ere — êîðèòèñÿ.

7. cresco, crevi, cretum,

êê

êre — ðîñòè, çðîñòàòè; floreo, ui, ere —

ïðîöâ³òàòè, çíàõîäèòèñÿ íà âåðøèí³ ñëàâè.

8. venia, ae f — ìèë³ñòü, ïðîùåííÿ, ïîëåãê³ñòü.

9. decus, decoris n — ÷åñòü; teneo, tenui, tentum, ere — áåðåã-

òè; morior, mortuus sum, mori — óìèðàòè (teneamus,

moriamur — coniunctivus hortativus).

129

10. praeter

îî

îtus, a, um — ìèíóëèé; omitto, misi, missum,

êê

êre —

óìîâ÷óâàòè (òóò: íå ãîâîðèòè), (omittamus — coniunctivus

hortativus).

11. possum, potui, –, posse — ìîãòè; potens, entis — çäàòíèé,

ùî âì³º.

12. auris, is f — âóõî.

13. usque — àæ äî; vesper,

êê

êris m — âå÷³ð; dies, ei m (f) — äåíü;

laudo, avi, atum, are — õâàëèòè.

14. fio, factus sum, fi

êê

êri — â³äáóâàòèñÿ, ðîáèòèñÿ, â³äáóâàòèñÿ;

vis äèâ.: volo, volui,–,velle; alter,

êê

êra,

êê

êrum — ³íøî¿.

15. factum, i n — â÷èíîê; dissentio, sensi, sensum, ire — ðîç-

õîäèòèñÿ.

16. iuro, avi, atum, are — êëÿñòèñÿ.

17. pereo, ii(ivi),

îî

îtum, ire — ãèíóòè.

18. addo, d

îî

îdi, d

îî

îtum,

êê

êre — äîäàâàòè; possit äèâ. possum.

19. Deus, i m — Áîã, dixit äèâ.: dico; lux, lucis f — ñâ³òëî.

20. imago,

îî

î nis f — îáðàç; similitudo,

îî

î nis f — ïîä³áí³ñòü,

ñõîæ³ñòü.

21. cedo, cessi, cessum,

êê

êre — ïîñòóïàòèñÿ.

22. solus, a, um — ëèøå îäèí; regno, avi, atum, are — öàðþ-

âàòè, ïàíóâàòè.

23. adi

ûû

ûvo, iuvi, iutum, are — äîïîìàãàòè.

GAUDEAMUS

Ì³æíàðîäíèé ã³ìí ñòóäåíò³â, ìóçèêà ÿêîãî áóëà íàïèñàíà ôëàìàíä-

öåì Éîãàííîì Îêåíãåéìîì ó XV ñò., à òåêñò ó éîãî ïîøèðåíîìó âèãëÿä³ —

ó 1781 ð. ìàíäð³âíèì ïîåòîì Ê. Â. Ê³íäåðëåáåíîì (ïî÷àòêîâà âåðñ³ÿ,

éìîâ³ðíî, íàëåæèòü äî XIV ñò. ³ ÿâíî ñêëàäåíà ñòóäåíòàìè îäíîãî ç í³ìåöü-

êèõ óí³âåðñèòåò³â, ìîæëèâî Ãåéäåëüáåðçüêîãî). Ï. ². ×àéêîâñüêèé ó

1874 ð. ïåðåêëàâ ìóçèêó äëÿ ÷îòèðèãîëîñíîãî ÷îëîâ³÷îãî õîðó ç ôîð-

òåï³àíî, â òîìó æ ðîö³ ï³ä ïñåâäîí³ìîì Á. Ë. (òàê ×àéêîâñüêèé ï³äïèñó-

âàâ ñâî¿ ìóçèêàëüí³ ôåéëåòîíè) áóëà âèäàíà õîðîâà ïàðòèòóðà.

Gaudeamus igïtur,

Iuv×nes dum sumus!

Post iucundam

iuventutem,

Post molestam senectutem

Nos habebit humus (bis).

}

bis

Ƭǖǒǐ Ǌ ǎǐǓǈǝ ǒǘǖǊ ǉǛǧ,

ƪǍǙǍǓǭǔǖǙǤ, ǌǘǛǏǭ!

ƹǗǓǐǕǍ ǔǖǓǖǌǭǙǚǤ, ǧǒ ǗǭǙǕǧ,

ƷǘǐǑǌǍ ǙǚǈǘǭǙǚǤ ǕǍǕǈǊǐǙǕǈ, —

ƷǖǔǘǍǔǖ Ǜ ǚǛǏǭ!

Ubi sunt, qui ante nos

In mundo fuere?

Transeas ad sup×ros,

Transeas ad inf×ros,

Hos si vis videre! (bis).

}

bis

ƬǍ ǗǖǌǭǓǐǙǧ Ǚǚǈǘǭ

ƵǈǠǭ Ǘǖǉǘǈǚǐǔǐ?

ƺǘǍǉǈ Ǯǝ Ǌ ǘǈǦ ǙǗǐǚǈǚǐ,

ƿǐ ǌǖ ǗǍǒǓǈ ǏǈǊǭǚǈǚǐ,

ǁǖǉ ǏǛǙǚǘǭǚǐǙǤ Ǐ Ǖǐǔǐ!