Хоміцька З.М. Латинська мова

Подождите немного. Документ загружается.

LECTIO XIV (QUARTA DECIMA)

§ 43. GRADUS COMPARATIONIS ADIECTIVORUM

ÑÒÓÏÅÍ² ÏÎÐ²ÂÍßÍÍß ÏÐÈÊÌÅÒÍÈÊ²Â

Ó ëàòèíñüê³é ìîâ³ ðîçð³çíÿþòü òðè ñòóïåí³ ïîð³âíÿííÿ:

 gradus positivus (çâè÷àéíèé ñòóï³íü);

 gradus comparativus (âèùèé ñòóï³íü);

 gradus superlativus (íàéâèùèé ñòóï³íü).

Âèùèé ñòóï³íü óòâîðþºòüñÿ øëÿõîì ïðèºäíóâàííÿ äî îñíî-

âè ïðèêìåòíèêà (îñíîâà çíàõîäèòüñÿ çà ôîðìîþ ïðèêìåòíèêà

÷îëîâ³÷îãî ðîäó â Genetivus singularis øëÿõîì â³äêèäàííÿ çàê³-

í÷åíü ó II â³äì³í³ -³, ó III â³äì³í³ — -is) ñóô³êñ³â -ior- äëÿ ÷îëîâ³-

÷îãî ³ æ³íî÷îãî ðîäó, -ius- äëÿ ñåðåäíüîãî ðîäó, íàïðèêëàä: altus,

a, um — âèñîêèé; altior — âèùèé, âèùà; altius — âèùå.

Â³äì³íþþòüñÿ ïðèêìåòíèêè âèùîãî ñòóïåíÿ çà III â³äì³íîþ

ïðèãîëîñíèì òèïîì ³ìåííèê³â.

Íàéâèùèé ñòóï³íü á³ëüøîñò³ ïðèêìåòíèê³â óòâîðþºòüñÿ øëÿ-

õîì ïðèºäíóâàííÿ äî îñíîâè ïðèêìåòíèêà ñóô³êñà -iss

îî

îm- ³ ðîäîâèõ

çàê³í÷åíü -us, -a, -um, íàïðèêëàä: altiss

mus, a, um — íàéâèùèé.

Äî ïðèêìåòíèê³â, ùî ìàþòü ó çâè÷àéíîìó ñòóïåí³ ó Nominativus

singularis ÷îëîâ³÷îãî ðîäó çàê³í÷åííÿ -er, ó íàéâèùîìó ñòóïåí³

ïðèºäíóºòüñÿ ñóô³êñ -r

îî

îm-, íàïðèêëàä: pulcher, chra, chrum —êðà-

ñèâèé; pulcherr

mus, a, um — íàéêðàñèâ³øèé.

Ø³ñòü ïðèêìåòíèê³â III â³äì³íè íà -

îî

îlis ó Nominativus singularis

÷îëîâ³÷îãî ³ æ³íî÷îãî ðîäó óòâîðþþòü íàéâèùèé ñòóï³íü çà äî-

ïîìîãîþ ñóô³êñà -l

îî

îm- ³ ðîäîâèõ çàê³í÷åíü -us, -a, -um. Öå òàê³

ïðèêìåòíèêè: fac

lis — ëåãêèé, diffic

lis — âàæêèé, sim

lis — ñõî-

æèé, dissim

lis — íåñõîæèé, grac

lis — ñòðóíêèé, hum

lis — íè-

çüêèé, íàïðèêëàä: difficill

mus, a, um — íàéâàæ÷èé.

Óòâîðåííÿ ñòóïåí³â ïîð³âíÿííÿ ïðèêìåòíèê³â

Gradus positivus Gradus comparativus Gradus superlativus

iustus, a, um

ǙǗǘǈǊǍǌǓǐǊǐǑ

iust-ior, iust-ius

ǙǗǘǈǊǍǌǓǐǊǭǠǐǑ

iust-issƱm-us, a, um

ǕǈǑǙǗǘǈǊǍǌǓǐǊǭǠǐǑ

felix, felicis

ǡǈǙǓǐǊǐǑ

felic-ior, felic-ius

ǡǈǙǓǐǊǭǠǐǑ

facil-lƱm-us, a, um

ǕǈǑǡǈǙǓǐǊǭǠǐǑ

celer, celƟris, celƟre

ǠǊǐǌǒǐǑ

celer-ior, celer-ius

ǠǊǐǌǠǐǑ

celer-rƱmus, a, um

ǕǈǑǠǊǐǌǠǐǑ

facƱlis, e

ǓǍǋǒǐǑ

facil-ior, facil-ius

ǓǍǋǠǐǑ

facil-lƱm-us, a, um

ǕǈǑǓǍǋǠǐǑ

§ 44. ÑÓÏËÅÒÈÂÍ² ÑÒÓÏÅÍ² ÏÎÐ²ÂÍßÍÍß

Ê³ëüêà ëàòèíñüêèõ ïðèêìåòíèê³â ïðè óòâîðåíí³ âèùîãî òà

íàéâèùîãî ñòóïåí³â ïîð³âíÿííÿ ïîâí³ñòþ àáî ÷àñòêîâî çì³íþþòü

ñâîþ îñíîâó. Òàê³ ñòóïåí³ ïîð³âíÿííÿ íàçèâàþòüñÿ ñóïëåòèâíè-

ìè (â³ä ä³ºñëîâà suppleo — ïîïîâíþþ, çàïîâíþþ).

Óòâîðåííÿ ñóïëåòèâíèõ ñòóïåí³â ïîð³âíÿííÿ

§ 45. ADVERBIUM

ÏÐÈÑË²ÂÍÈÊ

Ó ëàòèíñüê³é ìîâ³ ³ñíóþòü äâ³ êàòåãîð³¿ ïðèñë³âíèê³â: ñà-

ìîñò³éí³ (saepe — ÷àñòî, ubi — äå, semper — çàâæäè òà ³í.) òà

óòâîðåí³ â³ä ïðèêìåòíèê³â øëÿõîì ïðèºäíóâàííÿ ñóô³êñà -å- äî

îñíîâè ïðèêìåòíèê³â I–II â³äì³íè (altus, a, um — âèñîêèé, alt- e —

âèñîêî), ñóô³êñà -

îî

îter- äî îñíîâè ïðèêìåòíèê³â III â³äì³íè (fortis, e —

ñèëüíèé, õîðîáðèé, fort-

ter — ñèëüíî, õîðîáðî) ³ ñóô³êñà -er-,

ÿêùî îñíîâà ïðèêìåòíèêà çàê³í÷óºòüñÿ íà nt (sapiens, sapientis —

ìóäðèé, sapient- er — ìóäðî).

ßê ïðèñë³âíèê ìîæå âæèâàòèñÿ ôîðìà ïðèêìåòíèêà ñåðåä-

íüîãî ðîäó, íàïðèêëàä: primum — ñïî÷àòêó, óïåðøå, fac

le — ëåã-

êî òà ³í., à òàêîæ ôîðìà Accusativus àáî Ablativus singularis äåÿ-

êèõ ³ìåííèê³â ³ ïðèêìåòíèê³â, íàïðèêëàä: partim — ÷àñòèíîþ, ÷à-

ñòêîâî, mer

to — ïî çàñëóãàõ, casu — âèïàäêîâî, cito — øâèäêî,

brevi — íåçàáàðîì, sero — ï³çíî, falso — ïîìèëêîâî òà ³í.

Gradus positivus Gradus comparativus Gradus superlativus

bonus, a, um

ǋǈǘǕǐǑ, ǌǖǉǘǐǑ

melior

ǒǘǈǡǐǑ,

ǒǘǈǡǈ

melius

ǒǘǈǡǍ

optƱmus, a, um

ǕǈǑǒǘǈǡǐǑ

malus, a, um

ǗǖǋǈǕǐǑ, ǏǓǐǑ

peior

ǋǭǘǠǐǑ,

ǋǭǘǠǈ

peius

ǋǭǘǠǍ

pessƱmus, a, um

ǕǈǑǋǭǘǠǐǑ

magnus, a, um

ǊǍǓǐǒǐǑ

maior

ǉǭǓǤǠǐǑ,

ǉǭǓǤǠǈ

maius

ǉǭǓǤǠǍ

maxƱmus, a, um

ǕǈǑǉǭǓǤǠǐǑ

parvus, a, um

ǔǈǓǐǑ

minor

ǔǍǕǠǐǑ,

ǔǍǕǠǈ

minus

ǔǍǕǠǍ

minƱmus, a, um

ǕǈǑǔǍǕǠǐǑ

multɿ, aɟ, ɚ

ǟǐǙǓǍǕǕǭ

ɪlurɟs, plurɚ

ǕǈǑǟǐǙǍǓǤǕǭǠǭ

plurƱmɿs, aɟ, ɚ

ǕǈǑǟǐǙǓǍǕǕǭǠǭ

§ 46. GRADUS COMPARATIONIS ADVERBIORUM

ÑÒÓÏÅÍ² ÏÎÐ²ÂÍßÍÍß ÏÐÈÑË²ÂÍÈÊ²Â

Ó ôîðì³ âèùîãî ñòóïåíÿ ïðèñë³âíèê³â, óòâîðåíèõ â³ä ïðèê-

ìåòíèê³â, âæèâàþòüñÿ çàñòèãë³ ôîðìè ñåðåäíüîãî ðîäó âèùîãî

ñòóïåíÿ ïðèêìåòíèê³â: altius — âèùå, sapientius — ìóäð³øå.

Íàéâèùèé ñòóï³íü ïðèñë³âíèê³â óòâîðþºòüñÿ øëÿõîì ïðè-

ºäíóâàííÿ ñóô³êñà -å- äî îñíîâè íàéâèùîãî ñòóïåíÿ ïðèêìåòíè-

êà, íàïðèêëàä: altiss

me, sapientiss

me.

Óòâîðåííÿ ñòóïåí³â ïîð³âíÿííÿ ïðèñë³âíèê³â

Âïðàâè

I. Óòâîð³òü âèùèé ³ íàéâèùèé ñòóï³íü ïðèêìåòíèê³â:

simplex, pulcher, latus, magnus, levis.

II. Óòâîð³òü â³ä ïðèêìåòíèê³â ïðèñë³âíèêè ³ ¿õ ñòóïåí³ ïîð³âíÿí-

íÿ:

malus, constans, pulcher, utîlis

III. Ïåðåêëàä³òü:

1. Lingua celêris est, mens celerior. 2. Sibi imperare

max

mum imperium est. 3. Optîmus legum interpres con-

suetudo. 4. Poena graviss

ma. 5. Reformatio in peius.

6. Iniuria atrocissîma. 7. Honores mutant mores, sed raro

in meliores. 8. Usus optîmus magister est. 9. Terra maior

est luna, minor sole. 10. Aurum gravius est argento.

11. Aliena vitia melius vident hom

nes, quam sua. 12. De

mortuis aut bene, aut nihil. 13. Signa Olympiâca: citius,

altius, fortius! 14. A¸r levior est, quam aqua. 15. Omne

initium difficilius est. 16. Via recta brevissîma est. 17. Ci-

cêro omnium oratorum celerrîmus est. 18. Facilius est

dicêre, quam agêre. 19. Saepe initium difficillius est quam

finis laboris. 20. Meliores, prudentiores, constantiores nos

tempus facit. 21. Est res sanctissîma civilis sapientia (Ulp.).

Gradus

positivus

Gradus

comparativus

Gradus

superlativus

long- e

ǌǖǊǋǖ

longius

ǌǖǊǠǍ

longissƱm- e

ǕǈǑǌǖǊǠǍ

fort- Ʊter

ǝǖǘǖǉǘǖ

fortius

ǝǖǘǖǉǘǭǠǍ

fortissƱm- e

ǕǈǑǝǖǘǖǉǘǭǠǍ

sapient- er

ǔǛǌǘǖ

sapientius

ǔǛǌǘǭǠǍ

sapientissƱm- e

ǕǈǑǔǛǌǘǭǠǍ

22. Multae urbes Galliae, a Caesâre occupatae, divitissîmae

erant. 23. De minîmis non curat lex (praetor). 24. Lex est

tutissîma cassis; sub clypeo legis nemo decipîtur. 25. Na-

turae vis maxîma. 26. Optîme; bene; mediocrîter; male;

pessîme. 27. Pares cum parîbus facillîme congregantur

(Cic). 28. Posteriore testamento, quod iure factum est,

superius rump

tur.

Ñëîâíèê

2. sibi (dat. sing.) çâîðîòíèé çàéìåííèê sui; maximus — superl.

äî magnus; optimus — superl. äî bonus.

3. interpres,

êê

êtis m, f — òëóìà÷, òëóìà÷êà; consuetudo,

îî

înis f —

ïðàêòèêà, çâè÷êà.

5. reformatio, onis f — çì³íà; peior, peius — comparat. äî malus.

7. honor, oris m — ïî÷åñòü; íàãîðîäà, âèíàãîðîäà; mos, moris

m — âäà÷à; melior, ius — comparat. äî bonus.

9. maior, maius — comparat. äî magnus; minor, minus —

comparat. äî parvus; sol, solis m — ñîíöå; luna, ae f — ì³ñÿöü.

10. aurum, i n — çîëîòî; gravis, e — âàæêèé; argentum, i n —

cð³áëî.

11. vitium, i n — âàäà; suus, a, um — ñâ³é;

12. mortuus, a, um — ìåðòâèé; aut — ÷è, àáî;

bene — äîáðå;

nihil — í³÷îãî.

13. signum, i n — çíàê, ãàñëî; Olympi

ââ

âcus, a, um — îë³ìï³é-

ñüêèé; citus, a, um — øâèäêèé; altus, a, um — âèñîêèé;

fortis, e — ñèëüíèé.

21. sanctus, a, um — ñâÿòèé, íåäîòîðêàííèé; sapientia, ae f —

ðîçóì, ðîçâàæëèâ³ñòü, ìóäð³ñòü, çíàííÿ.

22. multus, a, um — ÷èñëåííèé; urbs, urbis f — ì³ñòî; Gallia, ae f

— Ãàëë³ÿ, êðà¿íà, ðîçòàøîâàíà íà òåðèòîð³¿ íèí³øíüî¿

Ôðàíö³¿, Áåëüã³¿, Ï³âí³÷íî¿ ²òàë³¿, Ëþêñåìáóðãó, ïî÷àñòè

Í³äåðëàíä³â ³ Øâåéöàð³¿; Caesar,

ââ

âris m — Öåçàð, ðîäîâå ³ì’ÿ

ðîäó Þë³¿â (gens Julia), çãîäîì òèòóë ïðèíöåïñîâ, ç ÷àñ³â Àä-

ð³àíà òàêîæ òèòóë ñïàäêîºìö³â òðîíó; dives, div

îî

îtis — áàãàòèé.

23. min

îî

î mus, a, um — superl. äî parvus; curo, avi, atum,

are ï³êëóâàòèñÿ.

24. tutus, a, um — áåçïå÷íèé, íàä³éíèé; cassis, idis f — øîëîì;

sub (ç abl.) — ï³ä; clypeus (clipeus), i m — ùèò, çàõèñò;

decipio, cepi, ceptum,

êê

êre — ââîäèòè â îìàíó, îáìàíþâàòè.

27. par, paris — ð³âíèé;

congr

êê

êgo, avi, atum, are — çáèðàòè,

ç’ºäíóâàòè.

28. posterior,ius — ï³çí³øèé, íàñòóïíèé; testamentum, i, n —

òåñòàìåíò (çàïîâ³ò); factum est — perf. ind. pas. â³ä facio,

feci, factum, er

— ðîáèòè; superior, ins — ïîïåðåäí³é;

rumpo, rupi, ruptum,

êê

êre — ðâàòè, ðîçðèâàòè.

CAPITIS DEMINUTIO

Capîtis deminutionis tria genêra sunt: maxîma, media, minîma.

Nam tria habemus: libertatem, civitatem, familiam. Si libertatem

amittîmus, maxîma est capîtis deminutio. Si libertatem retinemus, sed

civitatem amittîmus, media est capîtis deminutio. Si et libertas et civîtas

retinentur, familia tantum mutatur, minîma est capîtis deminutio.

(Digesta)

caput,

îî

îtis n — ïðàâîçäàòí³ñòü;

deminutio, onis f — îáìåæåííÿ;

caput âèçíà÷àºòüñÿ òðüîìà ñòàíàìè — status, us m;

status libertatis — ñòàí âîë³ — libertas, atis f;

status civitatis — ñòàí ãðîìàäÿíñòâà — civitas, atis f;

status familiae — ñ³ìåéíèé ñòàí — familia, ae f; (ïîçáàâëåííÿ àáî

çì³íà îäíîãî ç öèõ ñòàí³â (caput deminutio) ñïðè÷èíÿëî ïðèïèíåííÿ àáî

çì³íó îáñÿãó ÷è çì³ñòó ïðàâîçäàòíîñò³);

genus,

êê

êris n — ð³ä, êàòåãîð³ÿ;

max

îî

îmus, a um — íàéá³ëüøèé;

medius, a, um — ñåðåäí³é;

min

îî

îmus, a, um — íàéìåíøèé;

amitto, misi, missum,

êê

êre — óòðà÷àòè, ïîçáóâàòèñÿ;

retineo, tinui, tentum, ere — óòðèìóâàòè, çáåð³ãàòè;

tantum — ò³ëüêè.

DE EFFRACTURIS

Effracturae fiunt plerumque in insûlis in horreisque, ubi homînes

pretiosissîmam partem fortunarum suarum reponunt, cum vel cella

effringîtur, vel armarium, vel arca. Et custodes [tunc] plerumque

puniuntur.

(Paul.)

effractura, ae f — çëîì, êðàä³æêà ç³ çëîìîì;

fio, factus sum, fi

êê

êri — ðîáèòèñÿ, â³äáóâàòèñÿ;

plerumque — ó á³ëüøîñò³ âèïàäê³â, ïåðåâàæíî;

ins

ûû

ûla, ae f — òóò: ïîìåøêàííÿ;

horreum, i n — êîìîðà, ñêëàä;

ubi — äå;

pretiosus, a, um — êîøòîâíèé;

pars, partis f — ÷àñòèíà;

fortunae, arum f — ìàéíî, ñòàí;

suus, sua, suum — ñâ³é;

repono, posui, positum,

êê

êre — â³äêëàäàòè, çáåð³ãàòè, êëàñòè íà çáå-

ðåæåííÿ;

cum (ïðèéìåííèê ç abl.) — ç;

cum (ñïîëó÷íèê) — òîä³, òîìó ùî, îñê³ëüêè;

vel — àáî, ÷è ... ÷è; ÿê;

cella, ae f — ê³ìíàòêà, êîìîðà;

effringo, fregi, fractum,

êê

êre — âèëàìóâàòè, çëàìóâàòè;

armarium, i n — øàôà; acra, ae f — ñêðèíÿ, øóõëÿäà, ñêðèíüêà;

custos, odis m (f) – ñòîðîæ, äîãëÿäà÷;

tunc — òîä³;

punio, ivi, itum, ire — íàêàçóâàòè, êàðàòè.

DE VITA ROMAE ANTIQUAE

PERSONALIA

Lucius Annaeus Sen

êê

êca Iunior

Ëóö³é Àííåé Ñåíåêà Ìîëîäøèé (4 àáî 5 ð. äî í. å. — 65 ð. í. å.)

Ñåíåêà íàðîäèâñÿ â ì. Êîðäóáà (Êîðäîâà) â ²ñïàí³¿ â ðîäèí³

â³äîìîãî ðèòîðà. Îäåðæàâ ïðåêðàñíó îñâ³òó â Ðèì³. Çà ó÷àñòü ó

ïðèäâîðíèõ ³íòðèãàõ ³ìïåðàòîðîì Êëàâä³ºì áóâ çàñëàíèé íà

îñòð³â Êðèò. Ó 49 ð. Àãðèï³íà, äðóæèíà ïîìåðëîãî Êëàâä³ÿ, ïî-

âåðòàº Ñåíåêó ç çàñëàííÿ ³ äîðó÷àº éîìó âèõîâàííÿ ñâîãî ñèíà

Íåðîíà. Ó 65 ð. Ñåíåêà çâèíóâà÷óºòüñÿ ó çìîâ³ ç Ï³çîíîì ³ çà

ðîçïîðÿäæåííÿì Íåðîíà ïîê³í÷èâ æèòòÿ ñàìîãóáñòâîì.

Ñåíåêà âèÿâèâ ñåáå áëèñêó÷èì îðàòîðîì, ùå çà ÷àñ³â Êàëë³-

ãóëè âèñòóïàâ ç ïðîìîâàìè â ñåíàò³. Äî íàøîãî ÷àñó ä³éøëè éîãî

ë³òåðàòóðí³ òâîðè: òðàãåä³¿, ñàòèðà, åï³ãðàìè, ëèñòè, ô³ëîñîôñüê³

òà íàóêîâ³ ïðàö³. ßêùî éîãî äðàìàòè÷í³ òâîðè íå ìîæíà ïîñòà-

âèòè â îäèí ðÿä ³ç êðàùèìè òâîðàìè äàâíüîãðåöüêî¿ äðàìàòóðã³¿,

òî ô³ëîñîô³ÿ áóëà ñïðàâæí³ì ïîêëèêàííÿì Ñåíåêè.

Ó ñåðåäí³ â³êè òðàãåä³¿ Ñåíåêè ìàëè âåëèêó ïîïóëÿðí³ñòü ó

çâ’ÿçêó ç áëèçüê³ñòþ éîãî ñòî¿÷íî¿ åòèêè äî åòèêè õðèñòèÿíñüêî¿

(Ñåíåêà çàêëèêàâ óñ³ ñèëè ëþäèíè çîñåðåäæóâàòè íà ñàìîâäîñêî-

íàëåíí³). Òâîðè Ñåíåêè âïëèíóëè íà äðàìàòóðã³â ôðàíöóçüêîãî

êëàñèöèçìó (Êîðíåëü «Åä³ï» ³ «Ìåäåÿ», Ðàñ³í «Ôåäðà», Ïðàäîí

«Ôåäðà»).

IUS ROMANUM

Cognomen — ðîäîâå ³ì’ÿ, òðåòÿ ÷àñòèíà ðèìñüêîãî ³ìåí³.

Ïîâíå ³ì’ÿ ãðîìàäÿíèíà ñêëàäàëîñÿ ñïî÷àòêó ç îñîáèñòîãî ³ìåí³,

ðîäîâîãî ³ìåí³, ïð³çâèñüêà — praenomen, nomen, cognomen. Íà-

ïðèê³íö³ Ðåñïóáë³êè ³ íà ïî÷àòêó ³ìïåð³¿ äîäàâàëè ùå ïî áàòü-

êîâ³ (ñèí òàêîãî-òî) ³ íàçâó òðèáè, äî ÿêî¿ íàëåæàâ — filius, tribus.

Íàïðèêëàä, ïîâíå ³ì’ÿ Öèöåðîíà áóëî: Marcus (praenomen) Tullius

(nomen) M[arci] f[ilius] Corneliana (tribus) Cic

ro (cogn

men).

Îñîáèñòèõ ³ìåí ó ðèìëÿí áóëî íåáàãàòî, ³ òîìó âîíè çâè÷àé-

íî ïèñàëèñÿ ñêîðî÷åíî:

A. — Aulus — Àâë;

G. — Gaius — Ãàé;

Gn. — Gnaeus — Ãíåé;

D. — Decîmus — Äåö³ì;

L. — Lucius — Ëóö³é;

M. — Marcus — Ìàðê;

M’. — Manius — Ìàí³é;

N. — Numerius — Íóìåð³é;

P. — Publius — Ïóáë³é;

Q. — Quintus — Êâ³íò;

S. àáî Sex. — Sextus — Ñåêñò;

Sp. — Spurius — Ñïóð³é;

Ti. àáî Tib. — Tiberius — Òèáåð³é;

T. — Titus — Ò³ò.

Æ³íêà â Äàâíüîìó Ðèì³ íå ìàëà ïîë³òè÷íèõ ïðàâ, íå ìàëà é

îô³ö³éíîãî ³ìåí³: ¿é íàäàâàëè ³ì’ÿ â ïîáóò³ ç ïðèºäíàííÿì ó ðî-

äîâîìó â³äì³íêó ³ìåí³ áàòüêà àáî ÷îëîâ³êà, ï³ä âëàäîþ ÿêîãî âîíà

ïåðåáóâàëà: äî÷êà ÷è äðóæèíà òàêîãî-òî.

ARS

Ñòàòóÿ êàï³òîë³éñüêî¿ âîâ÷èö³

(Ðèì, ïàëàööî Êîíñåðâàòîð³â, ê³íåöü

VI — ïî÷àòîê V ñò. äî í. å.) â³äëèòà,

ÿê ââàæàþòü äåÿê³ â÷åí³, â³äîìèì åò-

ðóñüêèì ìàéñòðîì Âóëêîé. Âîíà áóëà

ïîñòàâëåíà íà Êàï³òîë³éñüêîìó ïàãîðá³

â îçíàìåíóâàííÿ äëÿ Ðèìà âåëèêî¿

ïîä³¿ — ïîâàëåííÿ åòðóñüêèõ öàð³â.

LECTIO XV (QUINTA DECIMA)

§ 47. VERBA ANOMALA

ÍÅÏÐÀÂÈËÜÍ² Ä²ªÑËÎÂÀ

Íåïðàâèëüí³ ä³ºñëîâà — öå ä³ºñëîâà, ôîðìè ÿêèõ óòâîðþþòü-

ñÿ â³ä ð³çíèõ îñíîâ ³ ìàþòü ïåâí³ â³äõèëåííÿ â³ä çàãàëüíèõ íîðì

â³äì³íþâàííÿ ä³ºñë³â. Äî íåïðàâèëüíèõ ä³ºñë³â íàëåæàòü (ç ïî-

õ³äíèìè â³ä íèõ):

 sum, fui, –, esse — áóòè;

 fero, tuli, latum, ferre — íåñòè;

 volo, volui, –, velle — áàæàòè;

 eo, ii, itum, ire — éòè;

 edo, edi, esum, ed

êê

êre (àáî esse) — ¿ñòè;

 fio, factus sum, fi

êê

êri — ðîáèòèñÿ, ñòàâàòè, â³äáóâàòèñÿ.

Çðàçîê â³äì³íþâàííÿ íåïðàâèëüíèõ ä³ºñë³â

ó praesens indicativi activi:

§ 48. Ä²ªÑËÎÂÀ, ÑÊËÀÄÍ² Ç ESSE

Ó ëàòèíñüê³é ìîâ³ ÷àñòî âæèâàþòüñÿ ä³ºñëîâà, óòâîðåí³ çà äî-

ïîìîãîþ ïðåô³êñ³â òà ä³ºñëîâà sum, fui, —, esse. Íàéóæèâàí³ø³ ç íèõ:

 ab-sum, a-fui, –, ab-esse — áóòè â³äñóòí³ì, áóòè íà

â³äñòàí³;

 ad-sum, ad-fui (affui), – , ad-esse — áóòè ïðèñóòí³ì, äî-

ïîìàãàòè;

 de-sum, de-fui, – , de-esse — áðàêóâàòè, íå âèñòà÷àòè;

 inter-sum, inter-fui, – , inter-esse — çíàõîäèòèñÿ ñåðåä

÷îãî-íåáóäü, áðàòè ó÷àñòü;

 prae-sum, prae-fui, – , prae-esse — áóòè ïîïåðåäó, áóòè

íà ÷îë³;

ƿǐǙǓǖ

ƶǙǖǉǈ

ire

Ǒǚǐ

fi×ri

ǊǭǌǉǛǊǈǚǐǙǧ

ed×re

ǮǙǚǐ

ferre

ǕǍǙǚǐ

1 eo fio edo fero

2 is fis edis fers

Singularis

3 it fit edit fert

1 imus — edƱmus ferƱmus

2 itis — edƱtis ferƱtis

Pluralis

3 eunt fiunt edunt ferunt

 pro-sum, pro-fui, –, pro-desse — áóòè êîðèñíèì, äîïî-

ìàãàòè.

Ïðè â³äì³íþâàíí³ öèõ ä³ºñë³â çì³íþºòüñÿ ò³ëüêè ¿õíÿ ä³ºñ-

ë³âíà ÷àñòèíà. Äëÿ ïðèêëàäó ïðîâ³äì³íÿºìî ä³ºñëîâî absum ó

praesens: absum, abes, abest, abs

ûû

ûmus, abestis, absunt.

§ 49. Ä²ªÑËÎÂÎ POSSUM, POTUI, — , POSSE

Ä³ºñëîâî possum, potui, – , posse — ìîãòè, áóòè ñïðîìîæíèì íàëå-

æèòü äî ñêëàäíèõ ä³ºñë³â ç esse, àëå, íà â³äì³íó â³ä ä³ºñë³â, óòâîðåíèõ

øëÿõîì ïðåô³êñàö³¿, âîíî ñêëàäàºòüñÿ ç îñíîâè -pot- (â³ä íåâ³äì³íþ-

âàíîãî ïðèêìåòíèêà potis — ìîãóòí³é, ïîòóæíèé) ³ ä³ºñëîâà esse.

Íàâåäåìî ïðèêëàä â³äì³íþâàííÿ öüîãî ä³ºñëîâà â ä³éñíîìó ñïîñîá³.

Çðàçîê â³äì³íþâàííÿ â ÷àñàõ ñèñòåìè ³íôåêòà ³ ïåðôåêòà

ä³éñíîãî ñïîñîáó àêòèâíîãî ñòàíó

§ 50. Ä²ªÑËÎÂÀ VOLO, NOLO, MALO

Ó ÒÅÏÅÐ²ØÍÜÎÌÓ ×ÀÑ²

Ä³ºñëîâà volo, volui, – , velle — õîò³òè, áàæàòè ³ ïîõ³äí³ â³ä

íüîãî nolo, nolui, –, nolle — íå õîò³òè; malo, malui, –, malle —

âîë³òè, â³ääàâàòè ïåðåâàãó º íåïðàâèëüíèìè. Íàâåäåìî ïðèêëà-

äè â³äì³íþâàííÿ öèõ ä³ºñë³â ó praesens indicativi activi.

Çðàçîê â³äì³íþâàííÿ ó praesens indicativi activi

ƿǐǙǓǖ

ƶǙǖǉǈ

Praesens Imperfectum Futurum I Perfectum

Ƹlusquam-

perfectum

Futurum II

1 possum potƟram potƟro potui potuƟram potuƟro

2 potes potƟras potƟris potuƱsti potuƟras potuƟris

Singularis

3 potest potƟrat potƟrit potuit potuƟrat potuƟrit

1 possǎmus poteramus poterƱmus potuƱmus potueramus potuerƱmus

2 potestis poteratis poterƱtis potuistis potueratis potuerƱtis

Pluralis

3 possunt potƟrant potƟrunt potuerunt potuƟrant potuƟrint

ƿǐǙǓo ƶǙǖǉǈ

velle

ǝǖǚǭǚǐ

nolle

ǕǍ ǝǖǚǭǚǐ

malle

ǊǭǌǌǈǊǈǚǐ

ǗǍǘǍǊǈǋǛ

1 volo nolo malo

2 vis non vis mavis

Singularis

3 vult non vult mavult

1 volǎmus nolǎmus malǎmus

2 vultis non vultis mavultis

Pluralis

3 volunt nolunt malunt

§ 51. VERBA DEPONENTIA ET SEMIDEPONENTIA

Â²ÄÊËÀÄÍ² ² ÍÀÏ²ÂÂ²ÄÊËÀÄÍ² Ä²ªÑËÎÂÀ

Â³äêëàäí³ ä³ºñëîâà — öå ä³ºñëîâà, ùî ìàþòü óñ³ ôîðìè ïà-

ñèâíîãî ñòàíó, à çíà÷åííÿ àêòèâíîãî ñòàíó, òîáòî çíà÷åííÿ í³áè

â³äêëàäàºòüñÿ, â³äõèëÿºòüñÿ â³ä ïàñèâíîãî çì³ñòó.

Â³äêëàäí³ ä³ºñë³âà ó ñëîâíèêó çàïèñóþòüñÿ ó òðüîõ ôîðìàõ:

1. Ïåðøà îñîáà îäíèíè praesens indicativi activi.

2. Ïåðøà îñîáà îäíèíè perfectum indicativi activi (ñêëàäàºòü-

ñÿ ç participium perfecti passivi ³ ä³ºñëîâà esse ó praesens indicativi

activi).

3. Infinitivus praesentis passivi.

Íàïðèêëàä:

 patior, passus sum, pati — òåðï³òè, äîçâîëÿòè;

 utor, usus sum, uti — êîðèñòàòèñÿ, êîðèñòóâàòèñÿ;

 arbitror, arbitratus sum, arbitrari — äóìàòè;

 loquor, locutus sum, loqui — ãîâîðèòè;

 nascor, natus sum, nasci — íàðîäæóâàòèñÿ;

 fateor, fassus sum, fateri — âèçíàâàòè.

Íàï³ââ³äêëàäí³ ä³ºñëîâà â ÷àñàõ ñèñòåìè ³íôåêòà ìàþòü ôîð-

ìè àêòèâíîãî ñòàíó, à â ÷àñàõ ñèñòåìè ïåðôåêòà — ôîðìè ïàñèâ-

íîãî ñòàíó àáî íàâïàêè, íàïðèêëàä:

 gaudeo, gavisus sum, gaudere — ðàä³òè;

 confido, confisus sum, confid

êê

êre — äîâ³ðÿòè;

 diffido, diffisus sum, diffid

êê

êre — íå äîâ³ðÿòè;

 revertor, reverti, vertus sum, reverti — ïîâåðòàòèñÿ;

 audeo, ausus sum, audere — íàâàæóâàòèñÿ, íàñì³ëþâà-

òèñÿ.

Ó â³äêëàäíèõ ä³ºñë³â ôîðìà imperativus praesentis singularis

óòâîðþºòüñÿ, íà â³äì³íó â³ä çàãàëüíîãî ïðàâèëà, øëÿõîì ïðè-

ºäíóâàííÿ çàê³í÷åííÿ -re äî îñíîâè ³íôåêòà, äëÿ óòâîðåííÿ

imperativus praesentis pluralis äî îñíîâè ³íôåêòà ïðèºäíóºòüñÿ

çàê³í÷åííÿ -m

îî

îni, íàïðèêëàä:

Arbitrare! — Äóìàé! Arbitram

îî

ni! — Äóìàéòå!

Fatere! — Âèçíàé! Fatem

îî

îni! — Âèçíàéòå!

§ 52. VERBA DEFECTIVA

ÍÅÄÎÑÒÀÒÍ² Ä²ªÑËÎÂÀ

Äî íåäîñòàòí³õ ä³ºñë³â íàëåæàòü:

1. Ä³ºñëîâà, ùî ìàþòü ò³ëüêè ÷àñè ñèñòåìè ïåðôåêòà:

coepi, coeptum, coepisse — ïî÷èíàòè;