Хоміцька З.М. Латинська мова

Подождите немного. Документ загружается.

100

mem

îî

îni, –, meminisse — ïàì’ÿòàòè;

odi, –, odisse — íåíàâèä³òè.

2. Ä³ºñëîâà aio — ñòâåðäæóâàòè, ãîâîðèòè; inquam — ãîâî-

ðèòè é ³íø³, â³ä ÿêèõ âæèâàþòüñÿ ò³ëüêè äåÿê³ ôîðìè.

Çðàçîê â³äì³íþâàííÿ íåäîñòàòí³õ ä³ºñë³â:

Çðàçîê â³äì³íþâàííÿ ä³ºñë³â:

Âïðàâè

I. Âèçíà÷òå ôîðìó ä³ºñë³â:

absunt, abest, praeerat, interfuit, deerunt, prodestis, possunt,

potuerunt, victi erunt.

II. Ïåðåêëàä³òü:

1. Facta loquuntur. 2. Actor et reus adsunt, sed testes

absunt. 3. Dulce et decorum est pro patria mori. 4. Non

progrêdi, est regrêdi. 5. Ut arbitratur, ita loquîtur idem est,

quod «ut putat, ita dicit». 6. Nolo contend

re. 7. Nemo fit

casu bonus. 8. Aut fraude, aut vi fit iniurias. 9. Si vis pacem,

para bellum. 10. Memîni mei amici. 11. Nunc aiunt, quod

ƿǐǙǓǖ ƶǙǖǉǈ

Perfectum

coepi

ǧ ǗǖǟǈǊ

memƱni

ǧ Ǘǈǔ’ǧǚǈǦ

odi

ǧ ǕǍǕǈǊǐǌǎǛ

coepisti meministi odisti

Singularis

coepit memƱnit odit

coepƱmus meminƱmus odƱmus

coepistis meministis odistis

Pluralis

coeperunt meminerunt oderunt

ƿǐǙǓǖ ƶǙǖǉǈ

Praesens

aio

ǧ ǋǖǊǖǘǦ,

ǙǚǊǍǘǌǎǛǦ

inquam

ǧ ǋǖǊǖǘǦ

ais inquis

Singularis

ait inquit

— —

Pluralis

aiunt inquiunt

101

tum negabant. 12 Nemo in sua causa iudex esse potest.

13. Felix qui potuit rerum cognoscêre causas (Verg.).

14. Audentes fortuna iuvat. 15. Amor, ut lacrîma ab ocûlo

orîtur, in cor cadit. 16. Cum clara dies stella fugavêrit,

Aeneas socios suos advocavit et sua consilia his fatus est.

17. Audire disce, si nescis loqui. 18. Aestate terra florîbus,

herbis et fronde arborum vestita est, hiême — tantum nive.

19. Simîlis simîli gaudet. 20. Ius publîcum privatorum

pactis mutari non potest. 21. Omnis obligatio vel ex

contractu nascîtur, vel ex delicto. 22. Cogitationis poenam

nemo patîtur. 23. Ius gentium est, quo gentes humanae

utuntur (Ulp.). 24. Factum infectum fiêri nequit.

Ñëîâíèê

2. actor, oris m — ïîçèâà÷; adsum, adfui, –, adesse — áóòè

ïðèñóòí³ì, ïðèõîäèòè; absum, abfui, –, abesse — áóòè

â³äñóòí³ì.

3. dulcis, e — ñîëîäêèé, ïðèºìíèé; decor, oris m — ïðè-

ñòîéí³ñòü; êðàñà.

4. progredior, gressus sum, gredi — ðóõàòèñÿ âïåðåä; regredior,

gressus sum, gredi — ïîâåðòàòèñÿ íàçàä, â³äñòóïàòè.

5. ut — ÿê; arbitror, arbitratus sum, arbitrari — äóìàòè; ita —

òàê; idem — òîé ñàìèé; puto, avi, atum, are — äóìàòè; dico,

dixi, dictum,

êê

êre — ãîâîðèòè.

6. contendo, tendi, tentum,

êê

êre — çàïåðå÷óâàòè; nemo — í³õòî.

7. fio, factus sum, fi

êê

êri — ñòàâàòè; casus, us m — âèïàäîê,

ì³íëèâ³ñòü.

8. fraus, fraudis f — îáìàí, íåïðàâäà; vi â³ä vis f — ñèëà, íà-

ñèëüñòâî.

9. pacem — pax, pacis f — ìèð.

10. nunc — çàðàç, òåïåð; tum — òîä³; nego, avi, atum, are —

çàïåðå÷óâàòè.

13. felix, icis — ùàñëèâèé; potuit — äèâ.: possum; cognosco,

novi, nitum,

êê

êre — ï³çíàâàòè.

14. audentes (nom. pl. part. praes. act.) â³ä audeo, ausus sum,

audere — îñì³ëþâàòèñÿ, íàâàæóâàòèñÿ.

15. lacr

îî

îma, ae f — ñëüîçà; oc

ûû

ûlus, i m — îêî; orior, ortus sum,

iri — ç’ÿâëÿòèñÿ, ïî÷èíàòèñÿ; cor, cordis n — ñåðöå;

cado,cec

îî

îdi, casum,

êê

êre — ïàäàòè.

16. fugio, fugi, fugiturus,

êê

êre — á³ãòè, ò³êàòè; Aeneas, ae, m —

Åíåé; socius, i m — ñï³ëüíèê, ñîþçíèê; advoco, avi, atum,

are — ïðèçèâàòè; fatus est â³ä for, fatus sum, fari — â³ùó-

âàòè, ïåðåäáà÷àòè, ïðîðîêóâàòè.

17. disco, did

îî

îci, –,

êê

êre — âèâ÷àòè, ó÷èòèñÿ; nescio, scivi, scitum,

ire — íå âì³òè, íå çíàòè.

102

18. aestas, atis f — ë³òî; flos, floris m — êâ³òêà; herba, ae f —

òðàâà; frons, frondis f — ëèñòÿ, ëèñòè, çåëåíü; arbor, oris f

— äåðåâî; vestio, ivi, itum, ire — ïîêðèâàòè, âäÿãàòè; hiems,

êê

êmis f — çèìà; nix, nivis f — ñí³ã.

20. privatorum pactis — äîãîâîðîì ïðèâàòíèõ îñ³á.

21. nascor, natus sum, nasci — íàðîäæóâàòèñÿ, â³äáóâàòèñÿ, âè-

íèêàòè.

22. cogitatio, onis f — äóìêà, íàì³ð; patior, passus sum, pati —

òóò: íåñòè.

23. utor, usus sum, uti — êîðèñòàòèñÿ, âèêîðèñòîâóâàòè.

24. infectus, a, um — íåçðîáëåíèé, íåäîñêîíàëèé; nequeo, ivi

(ii), itum, ire — íå ìàòè çìîãè, íå ìàòè ìîæëèâîñò³.

DE IMPERIO ET IURISDICTIONE

Imperium aut merum aut mixtum est. Merum est imperium —

habere gladii potestatem ad animadvertendum facinorosos homînes,

quod etiam potestas appellatur. Mixtum est imperium, cui etiam

iurisdictio inest, quod in danda bonorum possessione consistit.

Iurisdictio est etiam iudîcis dandi licentia.

merus, a, um — ÷èñòèé;

mixtus, a, um — çì³øàíèé;

potestas gladii — áóêâ.: âëàäà ìå÷à;

animadverto, verti, versum,

êê

êre — çâåðòàòè óâàãó, êàðàòè;

facinorosus, a, um — çëî÷èííèé, ñõèëüíèé äî çëî÷èíó;

insum, infui, –, inesse — áóòè âëàñòèâèì (áóäü-÷îìó), ì³ñòèòèñÿ;

licentia, ae f — ìîæëèâ³ñòü, ïðàâî;

iud

îî

îcem dare — ïðèçíà÷àòè ñóääþ.

DE VITA ROMAE ANTIQUAE

PERSONALIA

Gaius Iulius Caesar

Ãàé Þë³é Öåçàð (100–44 ðð. äî í. å.)

Âèäàòíèé äåðæàâíèé ä³ÿ÷, ïîëêîâîäåöü, îðàòîð, ïèñüìåííèê,

ó ãàëóç³ ïðàâà çä³éñíèâ âàæëèâ³ ðåôîðìè — lex Iulia (çàêîí

Þë³ÿ). Çà äîïîìîãîþ âîºííî¿ äèêòàòóðè íàìàãàâñÿ çàïîá³ãòè

êðèç³ ðàáîâëàñíèöüêîãî ñóñï³ëüñòâà. Áóäó÷è ïîïåðåäíèêîì Àâ-

ãóñòà, ï³äãîòóâàâ øëÿõ ïðèíöèïàòó.

Öåçàð ïîõîäèâ ³ç äàâíüîãî ïàòðèö³àíñüêîãî ðîäó Þë³¿â.

Â 58–49 ðð. çàâîéîâóº Ãàëë³þ. Ï³ñëÿ ãðîìàäÿíñüêî¿ â³éíè, ó

õîä³ ÿêî¿ áóëà çíèùåíà ñåíàòñüêà ïàðò³ÿ, âñòàíîâëþºòüñÿ âîºííà

äèêòàòóðà Öåçàðÿ. Ó 44 ð. Öåçàð áóâ óáèòèé ó ñåíàò³ ïðèõèëüíè-

êàìè ðåñïóáë³êè íà ÷îë³ ç Áðóòîì ³ Êàññ³ºì.

103

Äî íàñ ïîâí³ñòþ ä³éøëè ãîëîâí³ òâîðè Öåçàðÿ «Íîòàòêè ïðî

ãàëëüñüêó â³éíó (Commentarii de bello Gallico) ó ñåìè êíèãàõ ³

«Íîòàòêè ïðî ãðîìàäÿíñüêó â³éíó» (Commentarii de bello civili)

ó òðüîõ êíèãàõ. Éîãî òâîðè íàïèñàí³ ïðîñòîþ, ÷³òêîþ ³ ëàêîí³÷-

íîþ ìîâîþ.

Îáðàç Öåçàðÿ ïðèâåðòàâ óâàãó çàõ³äíîºâðîïåéñüêèõ ïèñüìåí-

íèê³â (Øåêñï³ð, Âîëüòåð).

IUS ROMANUM

Caesar — ðîäîâå ³ì’ÿ ðîäó Þë³¿â (gens Iulia), çãîäîì òèòóë

ïðèíöåïñ³â, ç ÷àñ³â Àäð³àíà — òèòóë ñïàäêîºìö³â òðîíó.

Gallia — Ãàëë³ÿ, òåðèòîð³ÿ (â îñíîâíîìó â³äïîâ³äàº ñó÷àñí³é

Ôðàíö³¿) ì³æ Àëüïàìè, Ï³ðåíåÿìè, Àòëàíòè÷íèì îêåàíîì ³ Ðåé-

íîì, ðîçä³ëåíà íà ÷îòèðè ðèìñüê³ ïðîâ³íö³¿: G.Narbonensis,

G.Lugdunensis, Aquitania, Belgica.

Roma — Ðèì, ñèíîí³ì urbs, ñòîëèöÿ ðèìñüêî¿ äåðæàâè äî

330 ð. í. å., ïîò³ì íàçèâàâñÿ altêra urbs (â³÷íå ì³ñòî),vetus Roma (ñòà-

ðèé Ðèì) íà â³äì³íó â³ä Roma nova (íîâîãî Ðèìó) — Constan-

tinopolis (Êîíñòàíòèíîïîëü).

Aqu

îî

îla — îðåë; avis Romana — ðèìñüêèé ïòàõ.

ARS

Ãàðäñüêèé ì³ñò, II ñò. í. å.

×óäîâèì ³íæåíåðíèì é ó òîé æå

÷àñ õóäîæí³ì ïàì’ÿòíèêîì II ñò.

í. å. º Ãàðäñüêèé ì³ñò íà ï³âäí³

Ôðàíö³¿, ó áàãàò³é ³ êâ³òó÷³é

ðèìñüê³é ïðîâ³íö³¿ Ãàëë³¿. Âå-

ëè÷íà ³ ãàðìîí³éíà ñïîðóäà º

÷àñòèíîþ Íèìñüêîãî àêâåäóêà,

ùî ïðîñòÿãíóâñÿ íà 50 êì ³ ìàº

âèñîòó áëèçüêî 50 ì. Ïîáóäîâà-

íèé ³ç çîëîòèñòîãî êàìåíþ ì³ñò — ïðåêðàñíèé âèòâ³ð ëþäñüêî¿

äóìêè, ùî ïîºäíàâ ³íæåíåðíèé ðîçðàõóíîê ³ âèìîãè åñòåòè÷íî-

ãî ñìàêó. «Âèä ö³º¿ ïðîñòî¿ ³ øëÿõåòíî¿ ñïîðóäè, — ïèøå Æàí-

Æàê Ðóññî, — âðàçèâ ìåíå ùå ñèëüí³øå, òîìó ùî âîíà çíàõîäèòüñÿ

ñåðåä ïóñòåë³, äå òèøà ³ ñàì³òí³ñòü ðîáëÿòü ïàì’ÿòíèê ùå á³ëüø

ïðèãîëîìøëèâèì, à çàõîïëåííÿ íèì ñèëüí³øèì».

104

LECTIO XVI (SEXTA DECIMA)

§ 53. Â²ÄÌ²ÍÞÂÀÍÍß ×ÈÑË²ÂÍÈÊ²Â

Ó ëàòèíñüê³é ìîâ³ º ê³ëüê³ñí³ ÷èñë³âíèêè (numeralia car-

dinalia), ïîðÿäêîâ³ (ordinalia), ðîçä³ëîâ³ (distributiva), ïðè-

ñë³âíèêîâ³ ÷èñë³âíèêè (numeralia adverbialia).

Ïîðÿäêîâ³ ÷èñë³âíèêè â³äì³íþþòüñÿ ÿê ïðèêìåòíèêè I òà II

â³äì³íè.

Ê³ëüê³ñí³ ÷èñë³âíèêè, ùî ìàþòü îçíàêó ðîäó, òåæ çì³íþþòüñÿ

çà â³äì³íêàìè, íàïðèêëàä:

1 — unus, a, um (çà I òà II â³äì³íîþ);

2 — duo, duae, duo (çà I òà II â³äì³íîþ);

3 — tres, tria (çà III â³äì³íîþ).

×èñë³âíèê mille (òèñÿ÷à) â³äì³íþºòüñÿ ò³ëüêè â pluralis.

Çðàçîê â³äì³íþâàííÿ ê³ëüê³ñíèõ ÷èñë³âíèê³â

Ðîçä³ëîâ³ ÷èñë³âíèêè ³ ïðèñë³âíèêîâ³ ÷èñë³âíèêè óòâîðþþòü-

ñÿ â³ä â³äïîâ³äíèõ ê³ëüê³ñíèõ, êð³ì ïåðøèõ äâîõ. Ðîçä³ëîâ³ ÷èñ-

ë³âíèêè â³äì³íþþòüñÿ ÿê ïðèêìåòíèêè I òà II â³äì³íè, àëå ò³ëüêè

â pluralis.

Ðîçä³ëîâ³ ÷èñë³âíèêè:

sing

ûû

ûli, ae, a — ïî îäíîìó;

bini, ae, a — ïî äâà;

terni, ae, a — ïî òðè;

quaterni, ae, a — ïî ÷îòèðè;

quini, ae, a — ïî ï’ÿòü;

centeni, ae,a — ïî ñòî;

sing

ûû

ûla milia — ïî îäí³é òèñÿ÷³.

Ïðèñë³âíèêîâ³ ÷èñë³âíèêè:

semel — îäèí ðàç;

bis — äâ³÷³;

ter — òðè÷³;

m f n m f n m, f n n

Nom. unus -a -um duo -ae -o tres tria milia

Gen. unius duorum -arum -orum trium milium

Dat. uni duobus -abus -obus tribus milƱbus

Acc. unum -am -um duos -as -o tres tria milia

Abl. uno -a -o duobus -abus -obus tribus milƱbus

105

quater — ÷îòèðè ðàçè;

quinquies — ï’ÿòü ðàç³â;

centies — ñòî ðàç³â;

milies — òèñÿ÷à ðàç³â.

Óñ³ ÷èñë³âíèêè, ùî çì³íþþòüñÿ çà â³äì³íêàìè, óçãîäæóþòü-

ñÿ ç ³ìåííèêàìè â ðîä³, ÷èñë³ ³ â³äì³íêó.

Óñ³ ÷èñë³âíèêè, ùî óòâîðþþòü ñêëàäíèé ïîðÿäêîâèé ÷èñë³â-

íèê, º ïîðÿäêîâèìè, íà â³äì³íó â³ä óêðà¿íñüêî¿ ìîâè, äå ïîðÿä-

êîâèì º ò³ëüêè îñòàíí³é; ó òèñÿ÷à äåâ’ÿòñîò òðèäöÿòü ï’ÿòîìó

ðîö³ — anno milles

êê

êmo nongent

êê

êsimo trices

îî

îmo quinto. Ïîðÿäêîâ³

÷èñë³âíèêè, êðàòí³ òèñÿ÷³, óòâîðþþòüñÿ øëÿõîì ïðèºäíóâàííÿ

äî ñëîâà milles

mus — òèñÿ÷íèé â³äïîâ³äíèõ ïðèñë³âíèêîâèõ

÷èñë³âíèê³â, íàïðèêëàä: ter milles

mus — òðèòèñÿ÷íèé.

§ 54. NUMERALIA CARDINALIA ET ORDINALIA

Ê²ËÜÊ²ÑÍ² ² ÏÎÐßÄÊÎÂ² ×ÈÑË²ÂÍÈÊÈ

ƾǐǜǘǖǊǍ

ǗǖǏǕǈǟǍǕǕǧ

ǈǘǈǉǙǤǒǍ ǘǐǔǙǤǒǍ

Cardinalia Ordinalia

1 I unus, a, um

ǖǌǐǕ, ǖǌǕǈ, ǖǌǕǍ

primus, a, um

ǗǍǘǠǐǑ, ǗǍǘǠǈ

ǗǍǘǠǍ

2 II duo, duae, duo

ǌǊǈ, ǌǊǭ, ǌǊǈ

secundus, a, um (alter, a, um)

ǌǘǛǋǐǑ, ǌǘǛǋǈ, ǌǘǛǋǍ

3 III tres, tria tertius, a, um

4 IV quattuor quartus

5 V quinque quintus

6 VI sex sextus

7 VII septem septƱmus

8 VIII octo octavus

9 IX novem nonus

10 X decem decƱmus

11 XI undƟcim undecƱmus

12 XII duodƟcim duodecƱmus

13 XIII tredƟcim tertius decƱmus

14 XIV quattuordƟcim quartus decƱmus

15 XV quindƟcim quintus decƱmus

16 XVI sedƟcim sextus decƱmus

17 XVII septendƟcim septƱmus decƱmus

18 XVIII duodeviginti duodevicesƱmus

19 XIX undeviginti undevicesƱmus

20 XX viginti vicesƱmus

21 XXI unus et viginti

(viginti unus) etc.

unus et vicesƱmus (vicesƱmus

primus) etc.

28 XXVIII duodetriginta duodetricesƱmus

29 XXIX undetriginta undetricesƱmus

30 XXX triginta tricesƱmus

40 XL quadraginta quadragesƱmus

106

Âïðàâè

I. Ïðîâ³äì³íÿéòå:

tres partes, unus annus, duae puellae formosae.

II. Íàïèø³òü ëàòèíñüêîþ ìîâîþ ÷èñë³âíèêè:

54, 25, 133, 561, 988, 1917, ó 1243 ðîö³, ó 1978 ðîö³, ó

2002 ðîö³.

III. Â³ä ÿêèõ ëàòèíñüêèõ ÷èñë³âíèê³â óòâîðåí³ ñëîâà:

óí³ÿ, äóåò, òð³î, êâàðòåò, êâ³íòåò, ñåêñòåò, îêòàâà, öåí-

òóð³ÿ, öåíòíåð, â³äñîòîê, òð³óìâ³ðàò, òåðö³ÿ, ñàíòèìåòð,

äåöèìåòð.

IV. Ïåðåêëàä³òü:

1. Tres faciunt collegium. 2. Conscientia mille testes.

3. Decem tribuni plebis, consûles duo, decem et octo

praetores, sex aediles in civitate ius reddebant. (Pom-

ponius). 4. Primus inter pares. 5. Testis unus — testis

nullus. 6. Intra quattuor pari

tes. 7. Duo litî gant, tertius

gaudet. 8. Bis dat, qui cito dat. 9. Tertium non datur.

10. Duo, cum faciunt idem, non est idem. 11. Quattuor sunt

anni tempôra: ver, aestas, autumnus, hiems. 12. Gallia est

omnis divisa in partes tres. 13. Duas tantum res popûlus

Romanus optat: panem et circenses. 14. Anno septin-

gentesîmo septuagesî mo sexto ante aeram nostram in

Graecii prima Olympia constituta sunt. 15. Alexander

Magnus tredêcim annos regnavit. 16. Res nullius cedit

ƾǐǜǘǖǊǍ

ǗǖǏǕǈǟǍǕǕǧ

ǈǘǈǉǙǤǒǍ ǘǐǔǙǤǒǍ

Cardinalia Ordinalia

50 L quinquaginta quinquagesƱmus

60 LX sexaginta sexagesƱmus

70 LXX septuaginta septuagesƱmus

80 LXXX octoginta octogesƱmus

90 XC nonaginta nonagesƱmus

100 C centum centesƱmus

200 CC ducenti, ae, a ducentesƱmus

300 CCC trecenti, ae, a tercentesƱmus

400 CD quadringenti, ae, a quadringentesƱmus

500 D quingenti, ae, a quingentesƱmus

600 DC sescenti, ae, a sescentesƱmus

700 DCC septingenti, ae, a septingentesƱmus

800 DCCC octingenti, ae, a octingentesƱmus

900 CM nongenti, ae, a nongentesƱmus

1000 M mille millesƱmus

2000 MM duo milia bis millesƱmus

107

primo occupanti. 17. Lep

res duos qui insequ

tur, is

neutrum capit. 18. Nemo potest domînis parîter servire

duobus.

Ñëîâíèê

1. collegium, i n — êîëåã³ÿ.

2. conscientia, ae f — ñîâ³ñòü; testis, is m — ñâ³äîê.

3. tribunus plebis — íàðîäíèé (ïëåáåéñüêèé) òðèáóí; ius

redd

êê

êre — ðîçáèðàòè ñïðàâè, âåðøèòè ñóä, ñóäèòè.

6. intra (ç acc.) — óñåðåäèí³; paries,

êê

êtis m — ñò³íà.

7. lit

îî

îgo, avi, atum, are — ñïåðå÷àòèñÿ, ñâàðèòèñÿ, ñóäèòèñÿ;

ûû

ûdeo, gavisus sum, gaudere — ðàä³òè.

11. ver, veris n — âåñíà; autumnus, i m — îñ³íü.

13. opto, avi, atum, are — âèáèðàòè, æàãó÷å áàæàòè; panis, is

m — õë³á; circenses, ium m — âèäîâèùå.

14. aera, ae f — åðà; Olympia, orum n — Îë³ìï³éñüê³ ³ãðè;

constituo, stitui, stitutum,

êê

êre — çàñíîâóâàòè.

16. cedo, cessi, cessum,

êê

êre — ïåðåõîäèòè ó âëàñí³ñòü ³íøîãî,

ä³ñòàâàòèñÿ.

17. lepus, lep

ôô

ôris m — çàºöü; capio, cepi, captum,

êê

êre — áðàòè,

ëîâèòè, ï³éìàòè.

18. dom

îî

înus,i m — õàçÿ¿í; par

îî

îter — ð³âíîþ ì³ðîþ.

RES CORPORALES ET INCORPORALES

Quaedam res corporales sunt, quaedam incorporales. Corporales

hae sunt, quae tangi possunt, velut fundus, homo, vestis, aurum,

argentum et denîque aliae res innumerabîles.

Incorporales sunt quae tangi non possunt, qualia sunt ea, quae in

iure consistunt, velut ius hereditatis, usus-fructus, obligationes.

Nec ad rem pertînet, quod in hereditate res corporales continentur:

nam et fructus, qui ex fundo percipiuntur, corporales sunt, et id, quod

ex alîqua obligatione nobis debetur, plerumque corporale est, velûti

fundus, homo, pecunia.

Nam ipsum ius successionis et ipsum ius utendi-fruendi et ipsum

ius obligationis incorporale est. Eodem numêro sunt iura praediorum

urbanorum et rusticorum, quae etiam servitutes vocantur.

qu³dam, quaedam, quoddam — äåÿêèé;

res corporalis — ð³÷ ìàòåð³àëüíà;

res incorporalis — ð³÷ íåìàòåð³àëüíà;

hae (nom. pl.) â³ä hic, haec, hoc — öåé;

qui, quae, quod — ÿêèé, êîòðèé;

tangi — infinitivus praes. pass. â³ä tango, tet

gi, tactum,

re — òîðêàòè-

ñÿ, ñòîñóâàòèñÿ, ñïðèéìàòè äîòèêîì;

108

velut (velut³) — ÿê, íàïðèêëàä;

den

îî

îque — íàðåøò³;

innumerab

îî

îlis, e — íåçë³÷åííèé;

quails, e — ÿêèé, ÿêèéñü;

is, ea, id — òîé, â³í;

quae in iure consistunt — ÿê³ ïîëÿãàþòü ó ïðàâ³;

nec — íå, ³ íå;

nec pert

îî

înet — íå ìàº çíà÷åííÿ, íå º âàæëèâèì;

ad rem — äî ñïðàâè;

debetur — ïðèºäíóºòüñÿ, âèïëèâàº;

plerumque — âåëèêà ÷àñòèíà, áàãàòî õòî, á³ëüø³ñòü;

nam — òîìó ùî, àäæå; òîìó ùî;

ipse, ipsa, ipsum — ñàì;

successio, onis f — ñïàäîê, ñïàäêîºìñòâî;

eodem num

êê

êro — ó òîìó ÷èñë³ (abl. loci);

etiam — òàêîæ.

DE VITA ROMAE ANTIQUAE

PERSONALIA

Traianus, imperator Caesar Nerva Augustus

Òðàÿí, Öåçàð Íåðâà Àâãóñò (53–117 ðð.)

²ìïåðàòîð. Ñâîºþ âíóòð³øíüîþ ïîë³òèêîþ îáìåæóâàâ íîá³-

ëåò (â³ä nobîles — çíàòü, àðèñòîêðàò³ÿ) ³ âèñóâàâ âåðøíèê³â ³ ïðî-

â³íö³éíó çíàòü, çì³öíþâàâ ³ìïåðàòîðñüêó âëàäó ³ ïðàãíóâ îá

ґðóí-

òóâàòè ¿¿ òåîðåòè÷íî.

IUS ROMANUM

Toga (tegêre — ïîêðèâàòè, çàõèùàòè) — çâè÷àéíèé (ñâÿòêî-

âèé) âåðõí³é îäÿã ðèìñüêîãî ãðîìàäÿíèíà, à òàêîæ ïîñàäîâèõ

îñ³á: toga purpurea (ïóðïóðíà) — âáðàííÿ öàð³â, toga picta (ïóð-

ïóðíà, ðîçøèòà çîëîòîì) — îäÿã ïîëêîâîäöÿ ïðè òð³óìô³, toga

praetexta (á³ëà ç ÷åðâîíîþ îáëÿì³âêîþ) — îäÿã âèñîêèõ ìàã³ñò-

ðàò³â ³ æåðö³â, toga sord

da (òåìíî-ñ³ðà) — æàëîáíà òîãà, ¿¿ âäÿ-

ãàëè òàêîæ îáâèíóâà÷åí³, toga vir

lis (çâè÷àéíà á³ëà òîãà) — þíà-

êè ìàëè ïðàâî íîñèòè ¿¿ ò³ëüêè â 16–17 ðîê³â.

As — ðèìñüêà ãðîøîâà îäèíèöÿ ³ ìîíåòà, ñïî÷àòêó êàðáóâà-

ëàñÿ ç ì³ä³ àáî áðîíçè ³ âàæèëà 1 ðèìñüêèé ôóíò — 0,325 êã.

ARS

Îäèí ³ç íàéãðàíä³îçí³øèõ ìàéäàí³â Äàâíüîãî Ðèìó — ôîðóì

Òðàÿíà — âåëè÷íèé àíñàìáëü, ùî âèð³çíÿâñÿ ñòðóíêîþ ³ ïðîäó-

ìàíîþ êîìïîçèö³ºþ, âåëèêîþ ê³ëüê³ñòþ ñòàòóé, äîðîãîö³ííèìè

ìàòåð³àëàìè, âèâàæåíîþ ðîçê³øøþ äåòàëåé. Âõ³ä ïðèêðàøàëà, ÿê

109

âèäíî ïî çîáðàæåííÿõ íà ìîíå-

òàõ, Òð³óìôàëüíà àðêà (ç îäíèì

ïðîãîíîì). Ó öåíòð³ ñòîÿëà áðîí-

çîâà ïîçîëî÷åíà ñòàòóÿ Òðàÿíà.

Ï³äëîãà ³ ñò³íè ôîðóìó áóëè îá-

ëèöüîâàí³ ïëèòêàìè êîëüîðîâîãî

ìàðìóðó. Ïî êðàÿõ øèðîêî¿

(120 ì) ïëîù³ òÿãëèñÿ êîëîíàäè.

Ó ãëèáèí³ ôîðóìó Òðàÿíà ì³æ äâîìà á³áë³îòåêàìè — ëà-

òèíñüêîþ ³ ãðåöüêîþ — ðîçòàøîâóâàëàñÿ Êîëîíà Òðàÿíà, II ñò.

äî í. å. ç äîâãîþ ñòð³÷êîþ ðåëüºô³â.

Êîëîíà Òðàÿíà — ïàì’ÿòíèê, ùî çáåð³ãñÿ ³ äî íèí³, — áóëà

ïîñòàâëåíà áëèçüêî 113 ð. Âîíà ïðîñëàâëÿëà ïåðåìîãè ³ìïåðàòî-

ðà íàä äàêàìè. Íà ñêëàäåíîìó ç âåëè÷åçíèõ áëîê³â ï’ºäåñòàë³

áóëè âèñ³÷åí³ çîáðàæåííÿ òðîôå¿â. Ñïî÷àòêó êîëîíó óâ³í÷óâàâ

áðîíçîâèé îðåë, ïîò³ì, ï³ñëÿ ñìåðò³ Òðàÿíà, îðëà çàì³íèëè ñòà-

òóºþ ³ìïåðàòîðà, à â XVI ñò. íà êîëîí³ ïîñòàâèëè ñòàòóþ àïîñ-

òîëà Ïåòðà.

Ïîáëèçó ôîðóìó Òðàÿíà çíàõîäèëàñÿ âåëè÷åçíà ñïîðóäà —

Ðèíîê. Äîáðå çáåð³ãñÿ â éîãî ï³âí³÷íî-çàõ³äí³é ÷àñòèí³ âåëèêèé

çàë òîðãîâåëüíèõ óãîä. Ðîçòàøóâàííÿ òîðãîâåëüíîãî öåíòðà ïî-

ðó÷ ç óðî÷èñòîþ ïëîùåþ-ôîðóìîì íå áóëî âèïàäêîâèì. Ó ðåñ-

ïóáë³êàíñüêèé ÷àñ ðèíîê ðîçòàøîâóâñÿ çàçâè÷àé íà ôîðóì³.

Ìîíåòà ÷àñó Òðàÿíà ç çîáðàæåí-

íÿì ïðîô³ëþ Òðàÿíà ³ ìîñòà ÷åðåç

Äóíàé. Ïåðøà ïîëîâèíà II ñò. í. å.