Хоміцька З.М. Латинська мова

Подождите немного. Документ загружается.

130

Vita nostra brevis est,

Brevi finietur;

Venit mors velocïter,

Rapit nos atrocïter,

Nemïni parcetur (bis).

}

bis

ƫǍǑ, ǒǖǘǖǚǒǐǑ ǗǓǐǕ ǎǐǚǚǧ,

Ʒǈǔ’ǧǚǈǑǔǖ ǊǙǦǌǐ.

ǀǊǐǌǒǖ ǗǘǐǑǌǍ ǙǔǍǘǚǤ Ǐ ǒǖǙǖǦ

ƯǈǉǍǘǍ ǛǙǭǝ Ǐ ǙǖǉǖǦ,

ƴǐ ǎ ǉǖ ǙǔǍǘǚǕǭ ǓǦǌǐ!

Vivat Academia,

Vivant professores!

Vivat membrum quodlïbet

Vivant membra quaelïbet,

Semper sint in flore! (bis).

}

bis

ƪǭǊǈǚ ǈǒǈǌǍǔǭǧ,

ƹǓǈǊǈ ǗǘǖǜǍǙǖǘǈǔ.

ƹǓǈǊǈ ǓǍǒǚǖǘǈǔ-ǌǖǞǍǕǚǈǔ,

ƩǈǒǈǓǈǊǘǈǔ ǭ ǙǚǛǌǍǕǚǈǔ

Ƶǈǌ ǔǖǘǧ ǭ ǋǖǘǐ!

Vivant omnes virgïnes,

Gracïles, formosae!

Vivant et muli×res

Ten×rae, amabïles,

Bonae, laboriosae!(bis)

}

bis

ƽǈǑ ǌǭǊǟǈǚǈ ǊǙǭ ǎǐǊǛǚǤ

ƵǭǎǕǭ ǚǈ ǒǘǈǙǐǊǭ!

ƽǈǑ ǎǐǊǛǚǤ ǭ ǔǖǓǖǌǐǞǭ

ƿǖǘǕǖǉǘǖǊǭ, ǉǭǓǖǓǐǞǭ,

Ƭǖǉǘǭ, ǕǍ ǓǍǕǐǊǭ!

Vivat et Respublïca

Et qui illam regunt!

Vivat nostra civïtas,

Maecenatum carïtas,

Qui nos hic

protegunt!(bis).

}

bis

ƽǈǑ ǎǐǊǍ ǘǍǙǗǛǉǓǐǒǈ

Ɵ ǝǚǖ ǕǍǦ ǗǘǈǊǐǚǤ!

ƹǓǈǊǈ ǔǈǚǍǘǭ-ǊǭǚǟǐǏǕǭ

Ɵ ǌǖǉǘǖǌǭǧǔ ǊǙǭǔ, ǏǊǭǙǕǖ,

Ưǈ Ǯǝ ǡǍǌǘǭǙǚǤ ǙǓǈǊǈ!

Pereat tristitia,

Pereant dolores,

Pereat diabđlus,

Quivis antiburschius

Atque irrisores! (bis)

}

bis

ƹǔǛǚǒǛ ǌǖǙǐǚǤ, ǒǐǕǤǚǍ ǙǛǔ,

ƸǖǏǭǋǕǐǚǐ ǙǗǐǕǐ!

ƽǈǑ ǛǙǭ ǚǭ ǗǖǒǖǕǈǦǚǤ,

ǁǖ ǙǚǛǌǍǕǚǈǔ ǕǍ ǙǗǘǐǧǦǚǤ,

ƺǐǔ ǟǐ ǭǕǠǐǔ ǟǐǕǖǔ.

fuere = fuerunt (sum, fui, –, esse);

sup

êê

êri, orum m — òóò: íåáîæèòåë³;

trans

îî

îte — äèâ.: transeo;

inf

êê

êri, orum m — òóò: ìåøêàíö³ ïåêëà;

Maec

êê

ênas, atis m — Ìåöåíàò (I ñò. äî í. å. â³äîìèé îï³êóí Ãîðàö³ÿ,

Ïðîïåðö³ÿ, Âåðã³ë³ÿ; òóò âæèòî â çàãàëüíîìó çíà÷åíí³);

car

îî

îtas, atis f — ïðèõèëüí³ñòü, ìèë³ñòü;

pereat, pereant — äèâ.: pereo;

antiburschius, i m [àíò³áóðø³óñ] — âîðîã ñòóäåíò³â (ñëîâî, øòó÷íî

óòâîðåíå â³ä í³ìåöüêîãî Bursch — ñòóäåíò);

irrisor, oris m — ãëóçëèâåöü.

(Ïåðåêëàä Â. Ëèòâèíîâà)

131

PATER NOSTER

Pater noster, qui es in coelis: sanctificetur nomen tuum. Adveniat

regnum tuum. Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terra. Panem

nostrum quotidianum da nobis hodie. Et dimitte nobis debîta nostra,

sicut et nos dimittîmus debitorîbus nostris. Et ne nos inducas in

tentationem, sed libêra nos a malo. Amen.

(Vulg.)

sanctif

îî

îco, –, –, are — îñâÿ÷óâàòè;

quotidianus, a, um — ïîâñÿêäåííèé;

tentatio (temptatio), onis f — ñïîêóñà.

DE VITA ROMAE ANTIQUAE

PERSONALIA

Sabinus Masurius

Ñàá³í Ìàçóð³é (² ñò. í. å.)

Áóâ ïðîñòîãî ïîõîäæåííÿ, ³ñíóâàâ òðèâàëèé ÷àñ çà ðàõóíîê

ãîíîðàð³â â³ä ñâî¿õ ó÷í³â. Ò³ëüêè â 50 ðîê³â ç³áðàâ ãðîø³ íà îñàä-

íèöüêèé öåíç. ²ìïåðàòîð Òèáåð³é íàäàâ éîìó, ïåðøîìó ç âåðø-

íèê³â (equîtus), ïðàâî äàâàòè â³äïîâ³ä³ (ius respondendi). Ïèñàòè

ïî÷àâ ùå çà Íåðîíà. Ãîëîâíà éîãî ïðàöÿ Ius civile çá³ãàºòüñÿ ç

íàçâîþ òâîðó Ñöåâîëè, ï³ä âïëèâîì ÿêîãî ôîðìóâàëèñÿ ïîãëÿ-

äè Ñàá³íà. Ius civile (òðè êíèãè) áóëè ï³äðó÷íèêîì ³ êîìåíòóâà-

ëèñÿ áàãàòüìà þðèñòàìè äî III ñò.

Ìàçóð³é Ñàá³í ðàçîì ç³ ñâî¿ì ó÷íåì Êàññ³ºì Ëîíã³íîì ñòâî-

ðèâ ïðàâîâó øêîëó, ùî îäåðæàëà íàçâó øêîëè ñàá³í³àíö³â. Ñàá³-

í³àíö³ (Sabiniani) — àâòîðèòåòíå ³ì’ÿ â ³ñòîð³¿ ðèìñüêîãî ïðàâà.

IUS ROMANUM

Ecclesia (ãðåö. åkklesia — çáîðè) — õðèñòèÿíñüêèé õðàì, ãðî-

ìàäà, öåðêâà.

Ï³ñëÿ òðüîõ ñòîë³òü ï³äï³ëëÿ ³ ïåðåñë³äóâàíü Êîñòÿíòèí I ó

313 ð. âèçíàâ õðèñòèÿíñòâî ðåë³ã³ºþ, ð³âíîö³ííîþ ³íøèì êóëü-

òàì, à Ôåîäîñ³é I ó 380 ð. çðîáèâ éîãî äåðæàâíîþ ðåë³ã³ºþ.

Episc

ôô

ôpus (ãðåö. ñìîòðèòåëü, íàäçèðàòåëü) — ºïèñêîï ó ñâî¿é

ºïàðõ³¿ âåðøèòü ïðàâîñóääÿ íàä äóõîâíèìè îñîáàìè, ó ï³ñëÿêëà-

ñè÷íèé ïåð³îä âèñòóïàº òàêîæ ó ðîë³ ìèðîâîãî ñóää³ â ñóïåðå÷-

êàõ ì³æ ñâ³òñüêèìè îñîáàìè (episcopalis audientia), âèêîðèñòîâó-

þ÷è âèñîêèé àâòîðèòåò öåðêâè.

Apost

ôô

ôli — àïîñòîëè, ïðîïîâ³äíèêè «ñëîâà áîæîãî».

132

ARS

Ñòàòóÿ ðèìëÿíèíà, ùî çä³éñíþº

æåðòîâíå âîçëèÿííÿ. I ñò. äî í. å. (Ðèì,

Âàòèêàí).

Ðèìëÿíèí çàäðàï³ðîâàíèé ó òîãó —

òîãàòóñà, ó ðóö³ â íüîãî æåðòîâíà ÷àøà.

Ðîçì³ðåíèì ðóõîì ë³âî¿ ðóêè â³í í³áè äî-

ïîìàãàº âèìîâëÿòè ñëîâà ìîëèòâè, ÷àøà â

ïðàâ³é ðóö³ íàõèëåíà, ³ ñòâîðþºòüñÿ âðà-

æåííÿ, ùî æåðòîâíà âîëîãà ïîâèííà ïðî-

ëèòèñÿ â öåé ìîìåíò íà â³âòàð.

133

LECTIO XX (VICESIMA)

§ 67. CONSECUTIO TEMPORUM

ÏÎÑË²ÄÎÂÍ²ÑÒÜ ×ÀÑ²Â

Âæèâàííÿ ÷àñ³â êîí’þíêòèâó â ï³äðÿäíîìó ðå÷åíí³ çàëåæèòü

â³ä ïðàâèëà ïîñë³äîâíîñò³ ÷àñ³â (consecutio temporum), ÿêå â³äîá-

ðàæàº çàëåæí³ñòü óìîâíîãî ñïîñîáó, âæèòîãî â ï³äðÿäíîìó ðå-

÷åíí³, â³ä ïðèñóäêà ãîëîâíîãî ðå÷åííÿ. ×àñ êîí’þíêòèâà â ï³äðÿä-

íîìó ðå÷åíí³ çàëåæèòü â³ä äâîõ ôàêòîð³â:

1) ó ÿêèé ÷àñîâ³é ôîðì³ ñòî¿òü ä³ºñëîâî-ïðèñóäîê ãîëîâíîãî

ðå÷åííÿ;

2) ÿê ñï³ââ³äíîñèòüñÿ â ÷àñ³ ä³ÿ ãîëîâíîãî ðå÷åííÿ ç ä³ºþ

ï³äðÿäíîãî.

Óñ³ ä³ºñë³âí³ ÷àñè â ëàòèíñüê³é ìîâ³ ïîä³ëÿþòüñÿ íà ãîëîâí³

é ³ñòîðè÷í³.

Ãîëîâí³: praesens, futurum I, futurum II, imperativus praesentis,

imperativus futuri.

²ñòîðè÷í³: imperfectum, perfectum, plusquamperfectum.

Ïðàâèëî âæèâàííÿ ÷àñ³â coniunctivus ó ï³äðÿäíîìó ðå÷åíí³

ïîëÿãàº â òàêîìó: ÿêùî â ãîëîâíîìó ðå÷åíí³ ïðèñóäîê âèðàæåíèé

îäíèì ç ãîëîâíèõ ÷àñ³â, òî â ï³äðÿäíîìó:

 äëÿ âèðàæåííÿ îäíî÷àñíî¿ ä³¿ íåîáõ³äíî âæèòè ïðèñóäîê

ó praesens coniunctivi;

 äëÿ âèðàæåííÿ ïîïåðåäíüî¿ ä³¿ — â perfectum coniunctivi;

 äëÿ âèðàæåííÿ ìàéáóòíüî¿ ä³¿ âæèâàºòüñÿ îñîáëèâà ôîð-

ìà íà -urus sim (sis, sit, simus, sitis, sint), òîáòî ôîðìà participium

futuri activi ç ä³ºñëîâîì esse ó praesens coniunctivi, ùî ÿâëÿº ñî-

áîþ îïèñîâó ä³ºâ³äì³íó àêòèâíîãî ñòàíó — Coniugatio peri-

phrast

îî

îca activi. Ó Coniugatio periphrast

ca activi participium futuri

activi ìîæå ïîºäíóâàòèñÿ ç ä³ºñëîâîì esse ó âñ³õ ÷àñàõ.

ßêùî æ ïðèñóäîê ãîëîâíîãî ðå÷åííÿ âæèâàºòüñÿ â îäíîìó ç ³ñòî-

ðè÷íèõ ÷àñ³â, òî ïðèñóäîê ï³äðÿäíîãî ðå÷åííÿ ïðèéìàº ôîðìó:

 imperfectum coniunctivi — äëÿ âèðàæåííÿ îäíî÷àñíîñò³;

 plusquamperfectum coniunctivi — äëÿ âèðàæåííÿ ïîïåðåä-

íüî¿ ä³¿;

 ôîðìà íà -urus essem (esses, esset, essemus, essetis,

essent), òîáòî ôîðìà participium futuri activi + esse ó imper-

fectum — äëÿ âèðàæåííÿ ìàéáóòíüî¿ ä³¿.

134

Consecutio temp

ôô

ôrum

§ 68. QUAESTIO OBLIQUA

ÍÅÏÐßÌÅ ÏÈÒÀÍÍß

Íåïðÿìå ïèòàííÿ — öå îñîáëèâèé âèä ï³äðÿäíîãî ðå÷åííÿ,

ïðèñóäîê ÿêîãî íàé÷àñò³øå ïðèéìàº ôîðìó óìîâíîãî ñïîñîáó

(coniunctivus).

Íåïðÿìå ïèòàííÿ ââîäèòüñÿ:

1) ïèòàëüíèì çàéìåííèêîì: quis — õòî, quid — ùî, qui —

ÿêèé, quae — ÿêà, quod — ÿêå;

2) ïèòàëüíèìè ïðèñë³âíèêàìè ³ ñïîëó÷íèêàìè: quo — êóäè,

quam — ÿê, íàñê³ëüêè, ubi — äå, quando — êîëè, cur — ÷îìó;

3) ïèòàëüíèìè ÷àñòêàìè: ne — íå, ÷è, íå … ÷è, num — õ³áà,

íå âæå, utrum … an — ÷è…÷è…, nonne — ÷è, íåâæå, õ³áà íå.

×àñ óìîâíîãî ñïîñîáó âæèâàºòüñÿ â íåïðÿìîìó ïèòàíí³ çà

ïðàâèëîì consecutio temp

rum.

Íàïðèêëàä:

Scio, quem defendas (praes. coniunct.), defendêris (perf. co-

niunct.), defensurus sis (ôîðìà íà -urus sim). — ß çíàþ, êîãî òè

çàõèùàºø, çàõèùàâ, áóäåø çàõèùàòè.

Scivi, quem defendêres (imperf. coniunct.), defendisses, (plus-

quamperf. coniunct.), defensurus esses (ôîðìà íà -urus essem). —

ß çíàâ, êîãî òè çàõèùàâ, çàõèñòèâ, áóäåø çàõèùàòè.

Âïðàâè

I. Óòâîð³òü ôîðìè ä³ºïðèêìåòíèê³â participium praesentis activi,

participium perfecti passivi, participium futuri activi â³ä ä³ºñë³â:

interrogo, avi, atum, are — çàïèòóâàòè;

praevenio, veni, ventum, ire — ïîïåðåäæàòè;

ƿǈǙǐ Ǜ ǗǭǌǘǧǌǕǖǔǛ ǘǍǟǍǕǕǭ ƫǖǓǖǊǕǍ ǘǍǟǍǕǕǧ

ɩɨɩɟɪɟɞɧɹ ɞɿɹ ɨɞɧɨɱɚɫɧɚ ɞɿɹ ɦɚɣɛɭɬɧɹ ɞɿɹ

ƫǖǓǖǊǕǭ ǟǈǙǐ:

Praesens

Futurum I

Futurum II

Imperativus

Perfectum

coniunctivi

Praesens

coniunctivi

ɮɨɪɦɚ ɧɚ

–urus sim

ƟǙǚǖǘǐǟǕǭ ǟǈǙǐ:

Imperfectum

Perfectum

Plusquamperfectum

coniunctivi

Imperfectum

coniunctivi

ɮɨɪɦɚ ɧɚ

–urus essem

135

furror, atus sum, ari — êðàñòè;

facio, feci, factum, êre — ä³ÿòè, òâîðèòè.

II. Ïåðåêëàä³òü:

1. Quaesitum est, an rata debeat haberi conventio. 2. Si

iudex interrôgat, responde! 3. In permutatione discerni non

potest, uter emptor, uter vendî tor sit (Paul.). 4. Si ne-

cessarium erit pro patria nostra pugnare, nullum hostem

timebîmus. 5. Testis officium est dicêre, quae sciat aut

audivêrit. 6. Incertum est hominîbus, quid cras futurum s³t.

7. Diogênes interrogatus, cur lucernam die accendisset,

«Homînem», — inquit, — «quaero». 8. Qui quaestionem

habiturus est, non debet specialîter interrogare, an Lucius

Titius homicidium fecêrit, sed generalîter, quis id fecêrit:

altêrum enim magis suggerentis, quam requirentis [esse]

videtur (Ulp.).

Ñëîâíèê

1. quaero, quaesivi, quaesitum,

êê

êre — çàïèòóâàòè; an — ÷è, õ³áà,

íåâæå; ratum habere — ðàòèô³êóâàòè (â³ä reor, ratus sum,

reri); debeo, ui,

îî

îtum, ere — áóòè çîáîâ’ÿçàíèì, òóò: âèïëè-

âàòè; conventio, onis, f — óãîäà.

3. permutatio, onis f — îáì³í, ì³íà; discerno, crevi, cretum,

êê

êre — ðîçð³çíÿòè.

6. incertus, a, um — íåâèçíà÷åíèé, íåâ³äîìèé.

7. Diog

êê

ênes, is m — Ä³îãåí; lucerna, ae f — ñâ³÷êà; accendo,

cendi, censum,

êê

êre — çàïàëþâàòè; inquit — ñêàçàâ (â³ä

inquam (defect)); quaero — ÿ øóêàþ (â³ä inquiro, sivi, situm,

re); tenebrae, arum f, pl — òåìðÿâà, ñóòèíêè, ìîðîê.

8. quaestionem habere — âåñòè äîïèò, ðîáèòè ðîçñë³äóâàííÿ;

special

îî

îter — îñîáëèâî, çîêðåìà; homicidium, ii, n — óáèâ-

ñòâî; general

îî

îter — óçàãàë³; alt

êê

êrum — ³íàêøå; suggerentis

... requirentis — gen. characteristicus (ïðåäìåòîì õàðàêòåðè-

ñòèêè, äî ÿêîãî íàëåæàòü ö³ ñëîâà, º ïðîïóùåíå ñëîâî «ñë³ä-

ñòâî» ÷è «ñë³ä÷èé»); requiro, quisivi, quisitum,

êê

êre — øóêà-

òè, â³äøóêóâàòè, ç’ÿñîâóâàòè; sugg

êê

êro, gessi, gestum,

êê

êre —

íàíîñèòè, ñïîðóäæóâàòè, âñåëÿòè, òóò: íàâ’ÿçóâàòè.

DE VERBIS LEGATORUM

Per vindicationem his verbis legamus: do, lego, cap

to, sum

to,

sibi habeto.

Per damnationem — his verbis: heres meus damnas esto dare,

dato, fac

to, heredem meum dare iubeo.

136

Sinendi modo — ita: heres meus damnas esto sin

re lucium titium

sum

re illam rem sibique habere.

Per praeceptionem — sic: Lucius titius illam rem praecip

to.

(Paul.)

legatum, i n — ëåãàò, çàïîâ³äàëüíà â³äìîâà;

lego, avi, atum, are — òóò: â³äìîâëÿòè çà çàïîâ³òîì (ìàºòüñÿ íà óâàç³

ëåãàò);

per vindicationem — çà äîïîìîãîþ âèòðåáóâàííÿ (â³íäèêàö³¿);

per damnationem — çà äîïîìîãîþ íàêëàäåííÿ çîáîâ’ÿçàííÿ;

sinendi modo — çà äîïîìîãîþ äîçâîëó;

per praeceptionem — ÷åðåç ïðåöåïö³þ;

damnas (àðõà¿÷íà ôîðìà ä³ºïðèêìåòíèêà damnatus, a, um) — ïðèðå-

÷åíèé, çîáîâ’ÿçàíèé.

DE VITA ROMAE ANTIQUAE

PERSONALIA

Neratius Priscus Lucius

Íåðàö³é Ïð³ñê Ëóö³é — âïëèâîâèé äåðæàâíèé ä³ÿ÷ ³ òàëàíî-

âèòèé þðèñò, ÿêèé æèâ ó äðóã³é ïîëîâèí³ I ñò. í. å. Ó 87 ð. îá³éìàâ

ïîñàäó ïðåôåêòà äåðæàâíî¿ êàçíè (praefectus aerarii Saturni), ó 97 ð.

áóâ íàì³ñíèêîì ó Ïàííîí³¿. Íåðàö³é áóâ ðàäíèêîì Òðàÿíà (ÿêèé

í³áèòî áàæàâ çðîáèòè éîãî ñâî¿ì íàñòóïíèêîì) ³ Àäð³àíà. Ðàçîì ç

Öåëüñîì – ñèíîì î÷îëþâàâ øêîëó ïðîêóë³àíö³â. Òâîðè Íåðàö³ÿ:

Responsa, Regûlae, Membranae (Ïåðãàìåíòè), Epistûlae, De nuptiis

(Ïðî øëþáè), Ex Plautio.

IUS ROMANUM

Adversarius — ñóïðîòèâíèê, ïðîòèâíà ñòîðîíà â ïðàâîâ³é

ñïðàâ³.

Advocatus (ñèíîí³ì — ñausidîcus) (ïîêëèêàíèé, çàïðîøåíèé)

ïðîöåñóàëüíèé ïîì³÷íèê ñòîðîíè, ÿêèé ï³äòðèìóâàâ ¿¿ ñâî¿ì îñî-

áèñòèì ³íòåðåñîì ³ þðèäè÷íèìè ïîðàäàìè.

Appellatio — àïåëÿö³ÿ, îñêàðæåííÿ ñóäîâîãî ð³øåííÿ.

Decretum — ð³øåííÿ ñòîñîâíî ñóäîâèõ ñïðàâ.

Definitio — âèçíà÷åííÿ, ðîç’ÿñíåííÿ þðèäè÷íèõ ïîíÿòü.

Institutio — ³íñòèòóö³ÿ, êîðîòêå åëåìåíòàðíå êåð³âíèöòâî.

Iurisprudentia — ïðàâîçíàâñòâî.

Mandatum — ³íñòðóêö³ÿ ÷èíîâíèêàì ùîäî àäì³í³ñòðàòèâíèõ

³ ñóäîâèõ ïèòàíü.

137

ARS

Àðêà Ñåïò³ì³ÿ Ñåâå-

ðà áóëà ïîñòàâëåíà íà

Ðèìñüêîìó ôîðóì³ ç íàãî-

äè äåñÿòèë³òíüî¿ ð³÷íèö³

öàðþâàííÿ Ñåïòèì³ÿ Ñå-

âåðà é â îçíàìåíóâàííÿ

éîãî ïåðåìîã ó 203 ð.

138

LECTIO XXI (VICESIMA PRIMA)

§ 69. Ï²ÄÐßÄÍ² ÐÅ×ÅÍÍß ÌÅÒÈ Ç UT ² NE FINALE

Ï³äðÿäí³ ðå÷åííÿ ìåòè ïîºäíóþòüñÿ ç ãîëîâíèì ñïîëó÷íèêà-

ìè ut — ùîá, äëÿ òîãî, ùîá, ne — ùîá íå, ut non — ùî íå, ùîá

íå. Ö³ ñïîëó÷íèêè â öüîìó ðàç³ íàçèâàþòüñÿ ut finale òà ne finale

(â³ä finis — ìåòà).

Ó ï³äðÿäíèõ ðå÷åííÿõ ìåòè âæèâàºòüñÿ êîí’þíêòèâ â³äïîâ³ä-

íî äî ïðàâèëà consecutio temp

rum: ï³ñëÿ ãîëîâíèõ ÷àñ³â —

praesens coniunctivi, ï³ñëÿ ³ñòîðè÷íèõ — imperfectum coniunctivi.

²íø³ ÷àñè â ï³äðÿäíèõ ìåòè íå âæèâàþòüñÿ, íàïðèêëàä:

Edîmus, ut vivamus, non vivîmus, ut edamus. — Ìè ¿ìî äëÿ

òîãî, ùîá æèòè, à íå æèâåìî äëÿ òîãî, ùîá ¿ñòè.

Misîmus, ut nuntium apportares. — Ìè ïîñëàëè, ùîá òè ïðèí³ñ

çâ³ñòêó.

§ 70. Ï²ÄÐßÄÍ² ÐÅ×ÅÍÍß ÏÐÈ×ÈÍÈ

Ï³äðÿäí³ ðå÷åííÿ ïðè÷èíè ïðèºäíóþòüñÿ äî ãîëîâíîãî ð³çíè-

ìè ñïîëó÷íèêàìè cum causale (causa — ïðè÷èíà), quod, quia,

quoniam. Ïåðåêëàäàþòüñÿ óñ³ âîíè îäíàêîâî: îñê³ëüêè; òîìó ùî;

âíàñë³äîê òîãî, ùî.

Ó ï³äðÿäíèõ ðå÷åííÿõ ç cum causale ïðèñóäîê âæèâàºòüñÿ â

êîí’þíêòèâ³, ÷àñ ÿêîãî â³äïîâ³äàº ïðàâèëó consecutio temp

rum,

íàïðèêëàä:

Locatio et conductio non verbis, sed consensu contrahîtur, cum

naturalis iuris sit. — Äîãîâ³ð íàéìó, îñê³ëüêè â³í íàëåæèòü äî ãà-

ëóç³ ïðèðîäíîãî ïðàâà, óêëàäàºòüñÿ çà äîïîìîãîþ óãîäè, à íå çà

äîïîìîãîþ ñë³â (ñòèïóëÿö³¿).

Ñïîëó÷íèêè quod, quia, quoniam âæèâàþòüñÿ ç ³íäèêàòèâîì

(ÿêùî â ðå÷åíí³ íå âèðàæàºòüñÿ ÷èÿñü ñóá’ºêòèâíà äóìêà), íà-

ïðèêëàä:

Credo, quia absurdum est. — Â³ðþ, òîìó ùî öå áåçãëóçäî.

§ 71. Ï²ÄÐßÄÍ² ÐÅ×ÅÍÍß ÍÀÑË²ÄÊÓ

Ï³äðÿäí³ ðå÷åííÿ íàñë³äêó ïðèºäíóþòüñÿ äî ãîëîâíîãî çà

äîïîìîãîþ ñïîëó÷íèêà ut (ùî, òàê ùî) ÷è ut non (ùî íå, òàê ùî íå)

139

ñonsecutivum (íàñë³äêîâå â³ä ä³ºñëîâà consequor, consecutus sum,

consequi,

re — âèïëèâàòè).

Ó ï³äðÿäíèõ íàñë³äêó ïðèñóäîê çàâæäè âæèâàºòüñÿ â êîí’þíê-

òèâ³, à âæèâàííÿ ÷àñ³â â³äïîâ³äàº ïðàâèëó consecutio temp

rum,

íàïðèêëàä:

Nulla gens est quae non ita pacata sit, ut victoria nostra im-

perioque laetetur. — Íåìàº òàêîãî íàðîäó, ÿêèé íå ïðèìèðèâñÿ á

íàñò³ëüêè, àáè ðàä³òè íàø³é ïåðåìîç³ ³ íàøîìó ïàíóâàííþ.

§ 72. Ï²ÄÐßÄÍ² ÄÎÏÓÑÒÎÂ² ÐÅ×ÅÍÍß

Ï³äðÿäí³ äîïóñòîâ³ ïîºäíóþòüñÿ ç ãîëîâíèì ðå÷åííÿì ñïîëó÷-

íèêàìè ut, cum (concessivum, òîáòî äîïóñòîâ³), quamquam,

quamvis, etsi, etiamsi, tametsi, licet, êîæíèé ç ÿêèõ ìîæíà ïåðåêëà-

ñòè, ÿê: õî÷à (³); íåõàé (³); õàé; íåçâàæàþ÷è íà òå, ùî; íàâ³òü ÿêùî

òîùî. Ïðèñóäîê ó äîïóñòîâîìó ðå÷åíí³ ìîæå âæèâàòèñÿ ÿê â ³íäè-

êàòèâ³, òàê ³ â êîí’þíêòèâ³.

Ñïîëó÷íèêè cum àáî ut çàâæäè âèìàãàþòü êîí’þíêòèâà, ÷àñè

ÿêîãî â³äïîâ³äàþòü ïðàâèëó consecutio temp

rum. Ñïîëó÷íèê

quamvis òåæ óæèâàºòüñÿ ç êîí’þíêòèâîì. Ñïîëó÷íèê quam-

quam — ç ³íäèêàòèâîì. Ñïîëó÷íèêè etsi, etiamsi, tametsi, licet

âæèâàþòüñÿ ÿê ç êîí’þíêòèâîì, òàê ³ ç ³íäèêàòèâîì. Ïðè ðåàëüí³é

óìîâ³, ïðî ÿêó éäåòüñÿ ó ï³äðÿäíîìó ðå÷åíí³, ïðèñóäîê âæè-

âàºòüñÿ ó indicativus, íàïðèêëàä:

Qui ea mente alienum quid contrectavit, ut lucrifacêrit, tametsi

mutato consilio id domîno postea reddîdit, fur est. — Õòî âèêðàâ ùî-

íåáóäü ÷óæå ç ìåòîþ çáàãà÷åííÿ, º çëîä³ºì, õî÷à á â³í, çì³íèâøè

ð³øåííÿ, ³ ïîâåðíóâ ï³çí³øå öå õàçÿ¿íó.

Çà óìîâè ìîæëèâîãî õàðàêòåðó ïðèñóäîê âæèâàºòüñÿ â óìîâ-

íîìó ñïîñîá³, íàïðèêëàä:

Pati quis iniuriam etiamsi non sentiat, potest, facêre autem nemo

potest. — Õòîñü ìîæå áóòè îáðàæåíèì, õî÷à á â³í öüîãî ³ íå óñ-

â³äîìëþâàâ, àëå îáðàçèòè íå óñâ³äîìëþþ÷è, íå ìîæå í³õòî.

§ 73. Ï²ÄÐßÄÍ² ÐÅ×ÅÍÍß ÎÁÑÒÀÂÈÍÈ ×ÀÑÓ

Òàê³ ðå÷åííÿ ïðèºäíóþòüñÿ ð³çíèìè ñïîëó÷íèêàìè cum

temporale (÷àñîâèì) — êîëè. Ñïîëó÷íèêè postquam — ï³ñëÿ òîãî

ÿê, ubi — êîëè, ut primum — ÿê ò³ëüêè, dum, donec — ïîêè,

antequam, priusquam — ðàí³øå í³æ ³ ³í. Ç öèìè ñïîëó÷íèêàìè

çàâæäè âæèâàºòüñÿ indicativus.