Дзмітрачкоў П.Ф. Беларусь у сярэдневяковы перыяд (V - першая палова ХІІІ стст.)
Подождите немного. Документ загружается.
72.Горский А. Дружинное государство. // Родина. – 2002. - № 9. Трэба, аднак,
заўважыць, што сучасныя даследчыкі ўказваюць і на важную ролю гараджан у
складзе і дзейнасці дружыны. “Скорее всего, - піша А.Н. Палякоў, - княжеская
дружина в собственном смысле – это не личное его войско, и вообще не войско,
а городская старшина (старейшие люди), которые, вместе с князем, принимали
участие в управлении государством”. Гл.: Поляков А.Н. Древнерусская
цивилизация: основы политического строя // Вопросы истории. – 2007. - №3. –
с. 62.
73.Штыхаў Г.В. Князь і веча ў сярэдневяковым Друцку. // Древнему Друцку 1000
лет. Материалы к научно-практической конференции. – Витебск, 2001.
74.Цыт. па: Рукавишников А.В. Об организации власти в Полоцке в конце XII –
середине XIII века. // Вопросы истории. – 1999. - № 3.
75.Штыхаў Г.В. Старажытныя дзяржавы на тэрыторыі Беларусі.
76.Рукавишников А.В. Об организации власти в Полоцке в конце XII – середине
XIII века. // Вопросы истории. – 1999. - № 3.
77.Ласкавы Г.В. Склад войска ў Полацкай зямлі ў ХІ – ХІІІ стст. // Усебеларуская
канферэнцыя гісторыкаў (Мінск, 3-5 лютага 1993 г.). Тэзісы дакладаў і
паведамленняў. Частка 1. Гісторыя Беларусі.
78.Падраб. гл. Юхо Я.А. Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права Беларусі. – Мн.,
1992.
Раздзел ІІ.
1. Рыер Я.Р. Развіццё сярэдневяковай вёскі на тэрыторыі Беларусі і ў суседніх
землях. Вучэбны дапаможнік. – Магілёў, 1990; Гл. таксама: Риер Я.Г. Характер
размещения сельского населения в Могилевском Приднепровье в X – XIII вв. //
Советская археология. – 1982. - № 4.- с.107-118. Ён жа. Аграрный мир
Восточной и Центральнй Европы в средние века (по археологическим
данным). – Могилев, 2000.
2. Алексеев Л.В. Полоцкая земля. // Древнерусские княжества X – XIII вв. – М.,
1975. Гл. таксама: Алексеев Л.В. Некоторые вопросы заселенности и развития
западнорусских земель в IX – XIII вв. // Древняя Русь и славяне. – М., 1973.
3. Больш падраб. гл.: Чернецов А.В. К вопросу о происходжении
восточнославянского плуга и русской сохи. // Вестник МГУ. Серия
историческая. – 1972. - № 2. Краснов Ю.А. Средневековые плуги Восточной
Европы. // Советская археология. – 1979. - № 4.
4. Коробушкина Т.Н. Земледелие на территории Беларуси в X – XIII вв. – Мн.,
1979.
5. Там жа. Гл. таксама. Загарульскі Э.М. Заходняя Русь: IX – XIII стст. Вучэбны
дапаможнік. – с.130-141.
6. Греков Б.Д. Киевская Русь.
7. Загарульскі Э.М. Заходняя Русь: IX – XIII стст. Вучэбны дапаможнік.
8. Там жа.
9. Каробушкіна Т. Сельская гаспадарка ў X – XIII стст. // Гісторыя Беларусі . У 6-
ці т. Т.1. Старажытная Беларусь. Ад першапачатковага засялення да XIII ст.
91
10.Риер Я.Г. Аграрный мир Восточной и Центральнй Европы в средние века (по
археологическим данным).
11.Каробушкіна Т. Сельская гаспадарка ў X – XIII стст. // Гісторыя Беларусі. У 6-
ці т. Т.1. Старажытная Беларусь. Ад першапачатковага засялення да XIII ст.
12.Древняя Русь. Город, замок, село. – М, 1998. Гл. таксама.: Риер Я.Г. Аграрный
мир Восточной и Центральнй Европы в средние века (по археологическим
данным).
13. Штыхов Г.В. Киев и древние города Белоруссии. // Древнерусское государство
и славяне. Материалы симпозиума, посвященного 1500-летию Киева.
14.Седов В.В.Начало городов на Руси. // Древнерусское государство и славяне.
Материалы симпозиума, посвященного 1500-летию Киева.
15.Падраб. гл.: Авдусин Д.А. Происхождение древнерусских городов (по
археологическим данным). // Вопросы истории. – 1980. - № 2; Жукова Т.Н. О
путях возникновения городов в Древней Руси. // Вестник БГУ. Серия ІІІ. –
1982. - № 2. Даркевич В.П. Происхождение и развитие городов древней Руси
(X – XIII вв.). // Вопросы истории. – 1994. - № 10.
16.Штыхов Г.В. Киев и древние города Белоруссии. // Древнерусское государство
и славяне. Материалы симпозиума, посвященного 1500-летию Киева.
17.Гл.: Дук Д., Шайкоў В. Паходжанне і ранняя гісторыя Полацка (VIII – Х
стст.). // Беларускі гістарычны часопіс. – 2001. - № 6. – с.14. Гл. таксама:
Штыхов Г.В. Древний Полоцк. – Мн., 1975.
18.Марзалюк І.А. Да пытання аб адміністрацыйна-тэрытарыяльнай
прыналежнасці і сацыяльным статусе Магілева ў XІІ – XIII стст. // Гісторыя і
археалогія Полацка і Полацкай зямлі (Матэрыялы міжнароднай навуковай
канферэнцыі. 21-23 красавіка 1997 г.).
19.Тихомиров М.Н. Древнерусские города. – М., 1946.
20.Штыхов Г.В. Киев и древние города Белоруссии. // Древнерусское государство
и славяне. Материалы симпозиума, посвященного 1500-летию Киева.
Падсумаванне вынікаў археалагічных даследаванняў беларускіх гарадоў
ранняга сярэднявечча зроблена ў: Археалогія Беларусі. Т.3. – Мн., 2000.
21.Толочко П.П. Древнерусский феодальный город. – Киев, 1989.
22.Татищев В.Н. История России. Т.1. – М. – Л., 1962.
23.Авдусин Д.А. Происхождение древнерусских городов. // Вопросы истории. –
1980. - № 12.
24.Рыбаков Б.А. Ремесло Древней Руси. – М., 1948.
25.Гл.: Гурын М.Ф. Асноўныя этапы развіцця металургіі і апрацоўкі жалеза на
Беларусі. // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў (Мінск 3-5 лютага 1993 г.).
Тэзісы дакладаў і паведамленняў. Ч. 1. Гістрыя Беларусі – с.29; Ён жа. Древнее
железо Беларусского Поднепровья (І тысячелетие).- Мн., 1982; Ён жа.
Кузнечное ремесло Полоцкой земли ІХ – ХІІІ вв. – Мн., 1987.
26.Рыбаков Б. Ремесло. // История культуры Древней Руси. Т.1. – М.-Л., 1948.
27.Чарняўскі М.М. Ілюстраваная гісторыя старажытнай Беларусі. – Мн., 1997.
Трэба адзначыць, што знешнія сувязі і кантакты былі не толькі фактарам
гаспадарчага развіцця беларускіх зямель; яны аказвалі значны ўплыў і на
92
культурныя і этнічныя працэсы. Гл.: Мядзведзяў А.М. Культурныя сувязі
жалезнага веку. // Гісторыка-археалагічны зборнік. – 1992. - № 11. – с.21-27.
28.Падраб. гл.: Гурын М.Ф., Бекцінееў Ш.І. Гандлевыя сувязі Полацкай зямлі. //
Гісторыка-археалагічны зборнік № 12. – Мн., 1997. – с.66;Левко О.Н. Торговые
связи Витебска в Х – ХVІІІ вв. – Мн., 1989; Модестов Ф. Полоцко –
Смоленские торговые отношения в ХІ – ХІV вв. // Гісторыя і археалогія
Полацка і Полацкай зямлі (Матэрыялы ІІІ міжнароднай навуковай
канферэнцыі, 21-23 красавіка 1997 г.) – с.171-178.
29.Рябцевич В.Н. О чем расказывают монеты. – Мн., 1977.
30.Там жа.
31.Там жа.
32.Там жа.
33.Штыхаў Г.В. Вытокі беларускай дзяржаўнасці. // Беларускі гістарычны часопіс.
– 1993. - № 1.
34.Рябцевич В.Н. О чем рассказывают монеты.
35.Падраб. гл.: Модестов Ф. Полоцко – Смоленские торговые отношения в XI –
XIV вв. // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі (Матэрыялы ІІІ
Міжнароднай навуковай канферэнцыі. 21-23 красавіка 1997 г.); Бехтинеев Ш.И.
Периодизация денежного обращения на территории Беларуси с IX в. до
Люблинской унии 1569 г. // Гісторыка-археалагічны зборнік. – 1994. - № 4. –
с.3-22.; Янин В.Л. Денежно – весовая система русскго средневековья. – М.,
1956; Спасский И.Г. Русская монетная система. – Л., 1962.
36.Тимощук Б.А. Восточнославянская община VI – X в. н.э. – М., 1990.
37.Падраб. гл.: Гісторыя сялянства Беларусі: Са старажытных часоў да 1996 г. У 3
т. Т.1. Ад старажытных часоў да 1861 г. – Мн., 1997.
38.Варта адзначыць, што ў апошнія гады з’явіліся публікацыі, аўтары якіх
спрабуюць выкарыстаць для раскрыцця сутнасці грамадскага ладу
Старажытнай Русі цывілізацыйны падыход і адносяць яе да поліснага тыпу
цывілізацый, адмаўляючы наяўнасць тут феадалізму. Падраб. гл.: Поляков А.Н.
Древнерусская цивилизация: основные черты социального строя. // Вопросы
истории. – 2006. - № 9. – с.67-86.
39.Гл.: Штыхаў Г.В. Шматукладнае грамадства ІХ – ХІ стст. і пытанні
перыядызацыі раннесярэдневяковай гісторыі Беларусі. // Актуальныя пытанні
гісторыі Беларусі. Ад старажытнага часу да нашых дзён. Зборнк артыкулаў. –
Мн., 1992. – с.41-53; Ён жа. Эканамічныя ўклады – факты і меркаванні. //
Гісторыя Беларусі. У 6 т. Т. 1. Старажытная Беларусь. Ад першапачатковага
засялення да сярэдзіны ХІІІ ст.- с.232-239. Трэба зазначыць, што навуковыя
высновы аб шматукладнасці эканомікі беларускіх зямель сярэдневяковага
перыяду замацаваліся і ў вучэбнай літаратуры па гісторыі Беларусі.
40.Ключевский В.О. Сочинения. В 9 т. Том 1. – М., 1987.
41.Горемыкина В.И. К проблеме истории докапиталистических обществ на
материале Древней Руси. – Мн., 1970.
42.Падраб. гл.: Мавродин В.В. Древнерусское государство. – М., 1955. – с.11-12;
Ён жа. Образование Древнерусского государства и формирование
древнерусской народности. – М., 1971. – с.64; Мейман М.Н., Сказкин С.Д. К
93
вопросу о непосредственном переходе к феодализму на основе разложения
первобытнообщинного способа производства. // Вопросы истории. – 1960. - №
1 і інш.
43.Цыт. па: Тихомиров М.Д. Древняя Русь.
44.Ляўко В. Генезіс феадальных адносін на беларускіх землях. // Гісторыя
Беларусі. У 6 т. Т. 1. Старажытная Беларусь. Ад першапачатковага засялення да
сярэдзіны ХІІІ ст.
45.Штыхаў Г.В. Шматукладнае грамадства ІХ – ХІ стст. і пытанні перыядызацыі
раннесярэднявечнай гісторыі Беларусі. // Актуальныя пытанні гісторыі
Беларусі. Ад старажытных часоў да нашых дзен. Зборнік артыкулаў.
46.Падраб. гл.: Ляўко В. Раннесярэднявечнае грамадства на тэрыторыі Беларусі
(структура, служылыя арганізацыі, павіннасці). // Штогоднік Інстытута гісторыі
Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. – 1999.
47.Гл.: Загорульский Э.М. Віщинский замок XII – XIII вв. – Мн., 2004. Больш
падрабязныя матэрыялы аб гарадзішчах з функцыямі замкаў і іх тыпалагічных
крытэрыях, гісторыі ўзнікнення феадальных замкаў можна знайсці ў навуковай
літаратуры. Рэкамендуюцца, у прыватнасці, працы: Ваганова А.Н. Из истории
изучения феодальных замков Древней Руси. // Вестник Белорусского
университета. – Серия 3. – 1980. - № 3. – с.24-28; Яна ж. Материальная
культура древнерусских феодальных замков. // Древнерусское государство и
славяне. – Мн, 1983. – с.85-86; Яна ж. Историческая география и типология
древнерусских феодальных замков XI – XIII века. // Вестник Белорусского
университета. – Серия 3. – 1987. - № 2. – с.28-31.
48.Рыбаков Б.А. Киевская Русь и русские княжества XII – XIII вв.
Раздел ІІІ.
1. Ласкавы Г.Р. Да пытання аб арганізацыі і складзе ўзброенных сіл Полацкай
зямлі ў канцыХІ – пачатку ХІІІ стст. // Гісторыка-археалагічны зборнік. Ч.2. –
Мн., 1993.
2. Пашуто В.Г. Внешняя политика Древней Руси. – М., 1968.
3. Падраб. гл.: Дучыц Л.У. Браслаўскае Паазер’е ў IX – XIV стст. – Мн., 1991.
4. Штыхов Г.В. Города Полоцкой земли (IX – XII вв.). – Мн., 1978. Трэба, аднак,
заўважыць, што некаторыя даследчыкі лічаць, што гэтыя населеныя пункты
былі створаны швецкімі вікінгамі. Гл.: Катлярчук А. Шведы ў гісторыі і
культуры Беларусі. – Мн., 2002. – с.15-20.
5. Семянчук Г. Княства Усяслава Брачыславіча “Чарадзея”. // Гісторыя і
археалогія Полацка і Полацкай зямлі (Матэрыялы ІІІ міжнароднай навуковай
канферэнцыі, 21-23 красавіка 1997 г.).
6. У гісторыі адносін Старажытнай Русі і Скандынавіі вучоныя вылучаюць
некалькі перыядаў і першыя кантакты паміж імі адбыліся, на іх думку, у 750 –
830 гг. Гл.: Джансон Т. Варяги – создатели Древней Руси. // Родина. – 1993. - №
2. – с.81-86. Для больш паглыбленнага вывучэння гэтага пытання можна
выкарыстаць кн.: Рыдзевская Е.А. Древняя Русь и Скандинавия в IX – XIV вв.
(Материалы исследования). – М., 1978.
94
7. Хрестоматия по истории Беларуси. С древнейших времен до 1917 г. Сост. А.П.
Игнатенко, В.Н. Сидорцов. – Мн., 1977.
8. Сахаров Л.Н. Дипломатия Древней Руси IX – первая половина Х вв.- М., 1980.
9. Цыт. па кн.: Рыбаков Б.А. Киевская Русь и русские княжества XII – XIII вв.
10. Хрестоматия по истории Беларуси. С древнейших времен до 1917 г. Сост. А.П.
Игнатенко, В.Н. Сидорцов.
11.Там жа.
12.Заяц Ю.А. Полоцкие события “Саги об Эймунде”. // Полоцкій летопісець 1(2).
– Полоцк, 1993. Гл. таксама: Дернович С. Исландские саги как источник по
изучению исторических связей Полоцкой земли со Скандинавией в IX – XIII
вв. (к постановке вопроса). // Гісторыка-археалагічны зборнік № 15. – Мн.,
2000. – с.56-60. Ён жа. Сувязі Полацка са Скандынавіяй у эпоху вікінгаў. //
Беларускі гістарычны часопіс. – 2004. - № 5; Віцязь С.П. Балтыйскі вектар у
працэсах фарміравання раннесярэдневяковай дзяржаўнасці тэрыторыі Беларусі.
// Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі: стан, здабыткі і супярэчнасці,
перспектывы развіцця. Матэрыялы рэспубліканскай навуковай канферэнцыі 3-
4 мая 2002 г. Гродна. У 4-х частках. Ч. 1. - с.169.
13.Падраб. гл.: Фроянов И.Я. Исторические реалии в летописном сказании о
призвании варягов. // Вопросы истории. - 1991. - № 6; Арцыбашева Т.Н.
Славяне – русы – варяги, кто они? // Вопросы истории. – 2004. - № 1;
Петрушин В. Призвание варягов на Руси. Было или не было ? // Знание – сила.
– 2006. – август; Успенский Ф.Б. Скандинавы. Варяги. Русь. – М., 2002, інш.
14.Рыбаков Б.А. Древняя Русь. Сказки. Былины. Летописи. – М., 1963.
15.Повесть временных лет. Ч. 1.
16.Там жа.
17.Там жа.
18.Там жа.
19.Греков Б.Д. Киевская Русь. Гл. таксама: Новосельцев А.П., Пашуто В.Т.
Черепнин Л.В., Шушарин В.П., Щапов Я.Н. Древнерусское государство и его
международное значение. – М., 1965. – с.146-147.
20.Сахаров А.Н Дипломатия Древней Руси. IX – первая половина X вв.
21.Повесть временных лет. Часть 1.
22.Пашуто В.Т. Внешняя политика Древней Руси.
23.Там жа.
24.Повесть временных лет. Часть 1.
25.Татищев В.Н. История России. Т.2. – М.-Л., 1962.
26.Повесть временных лет. Часть 1.
27.Больш падраб. гл.: Ермаловіч М. Старажытная Беларусь: Полацкі і
Навагародскі перыяды.
28.Алексеев Л.В. Западные земли домонгольской Руси. Очерки истории,
археологии, культуры. В двух томах. Книга 2. – М., 2006.
29.Падраб. гл.: Головко А.А. К вопросу о роли «Червеньских градов» в истории
восточного и западного славянства в IX – первой половине XI вв. //
Древнерусское государство и славяне. Материалы симпозиума, посвященного
1500 – летию Киева.
95
30.Гісторыя Беларусі. У 6-ці т. Т.1. Старажытная Беларусь. Ад першапачатковага
засялення да сярэдзіны ХІІІ ст.
31.Рыбаков Б.А. Киевская Русь и русские княжества ХІІ – ХІІІ вв.
32.Гл.: Ермаловіч М. Старажытная Беларусь: Полацкі і Навагародскі перыяды;
Шчарбакоў С.А. Барацьба беларускага народа супраць нямецкай агрэсіі ў XIII –
XV стст. // Весці АН БССР. Серыя грамадскіх навук. – 1966. - № 1.
33.Аб ролі папскай курыі ў арганізацыі крыжовых паходаў на Русь гл.: Пашуто
В.Т. О политике папской курии на Руси (XIII в.). // Вопросы истории. – 1949. -
№ 5. Рамм Б.Я. Папство и Русь в X – XIV вв. – М. – Л., 1959; Шаскольский
И.П. Борьба Руси проив крестоносной агрессии на берегах Балтии в ХІІ – ХІІІ
вв. – Л., 1978, і інш.
34.Пашуто В.Т. Внешняя политика Древней Руси. – с.228. Гл. таксама: Арлоў Ул.,
Сагановіч Г. Гісторыя Беларусі: год за годам. // Беларуская мінуўшчына. – 1993.
- № 3-4. – с. 20; Сагановіч Г. Полацк і нямецкая калонія на Дзвіне (паводле
хронікі Генрыха) // Беларускі гістарычны агляд. Т.5. Сш. 1(8). – 1998. – с.6-7.
35.Рамм Б.Я. Папство и Русь в X – XIV вв.
36.Сагановіч Г. Полацк і нямецкая калонія на Дзвіне (паводле хронікі Генрыха).
37.Там жа.
38.Больш падраб. аб барацьбе з крыжаносцамі ў гэты перыяд гл.: Ермаловіч М.
Старажытная Беларусь: Полацкі і Навагародскі перыяды. – с.264-288
39.Там жа.
40.Дзярнович А. “... in nostra Livonia”. Дакументальныя крыніцы па гісторыі
палітычных адносінаў паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Лівоніяй у канцы
XV – першай палове XVI стст.: Сістэматызацыя і актавы аналіз. Т.1. – Мн.,
2003.
41.Сагановіч Г. Полацк і нямецкая калонія на Дзвіне (паводле хронікі Генрыха).
42.Там жа.
43.Гісторыя Беларускай ССР. У 5 т. Т.1. – Мн., 1972.
44.Там жа.
45.Падраб. гл.: Сагановіч Г. Беларусь і Нямецкі ордэн (да Крэўскай уніі) // З глыбі
вякоў. Наш край. – Мн., 1997. Вып.2. Ён жа. Нямецкі ордэн // Энцыклапедыя
гісторыі Беларусі. Т.5. – Мн., 1999; Балязин В.Н. Россия и Тевтонский орден //
Вопросы истории. – 1963. - №6; інш.
46.Забытая слава. Кароткі агляд гісторыі Беларусі // Звязда. – 1992. – 19 лютага.
47.Ткачоў М. Давыд Гарадзенскі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.3. – Мн.,
1996.
48.Лойка Л., Лойка Т. Сучасны погляд на гісторыю Беларусі // Крыжовы шлях.
Дапаможнік для вывучаючых гісторыю Беларусі. – Мн., 1959; Гл. таксама:
Паходы нямецкага ордэна на Беларусь. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі.-
Т.5. – с.453.
49.Сагановіч Г. Нарысы гісторыі Беларусі ад старажытных часоў да канца XVIII
ст. – Мн., 2001.
50.Загарульскі Э. Заходняя Русь ІХ – ХІІІ стст. Вучэбны дапаможнік.
51.Ермаловіч М.І. Беларуская дзяржава Вялікае княства Літоўскае. – Мн., 2000.
52.Гісторыя Беларускай ССР. У 5-ці тамах. Т.1.
96
53.Марзалюк І.А. Магілёў у ХІІ – ХVІІІ стст. Людзі і рэчы. – Мн., 1998.
54.У часовую залежнасць ад Арды трапілі толькі Турава-Пінскія землі. “Князья
туровские и пинские были политически обособлены от Галицко-Волынской
Руси, - адзначаў У. Пашута, - но к этому времени они находились (также как и
брянские и смоленские) “в воле татарской”, т.е. в зависимости от Орды”. Гл.:
Пашуто В.Т. Образование Литовского государства. – М., 1959. – с.388.
55.Рогалев А. Великое княжество Литовское: поиски исторических
закономерностей // Крыжовы шлях. Дапаможнік для вывучаючых гісторыю
Беларусі.
56.Гісторыя Беларускай ССР. У 5-ці тамах. Т.1.
Раздзел ІV.
1. Гл.: Дучыц Л.У. Балцка – славянская праблема паходжання беларусаў у
гістарыяграфіі // Гістаряграія гісторыі Беларусі: стан і перспектывы развіцця.
Матэрыялы навуковай канферэнцыі, прысвечаннай 70-годдзю Інстытута
гісторыі НАН Беларусі (Мінск, 6-7 кастрычніка 1999 г).
2. Седов В.В. К происхождению белорусов (праблема балтского субстрта в
этногенезе белорусов) // Советская этнография. – 1967. - № 2. – с.112; Ён жа.
Ещё раз о происхождении белорусов // Советская этнография. – 1969. - № 1. –
с.105. Пытанні балцкага субстрату былі ўзняты В. Сядовым і ў кнізе “Славяне
Верхнего Поднепровья и Подвинья”. – М., 1970. – с.162-178.
3. Пилипенко М.Ф. Возникновение Белоруссии. Новая концепция. – Мн., 1991.
Гл. таксама: Піліпенка М.Ф. Канцэпцыі ўзнікнення Беларусі // Беларусь на
мяжы тысячагоддзяў. – Мн., 2000. – с.6-16.
4. Там жа.
5. Штыхаў Г. Насельніцтва зямель Беларусі ў ІХ – ХІІІ стст. (вытокі беларускай
народнасці) // З глыбі вякоў. Наш край. Гісторыка-культуралагічны зборнік. –
Мн., 1992.
6. Загарульскі Э.М. Заходняя Русь: ІХ – ХІІІ стст. Вучэбны дапаможнік.
7. Падраб. гл.: Саливон И.И., Тегако Л.И., Микулич А.И. Очерки по антропологии
Белоруссии. – Мн., 1996. Мікуліч А. Беларусы ў генетычнай прасторы.
Антрапалогія этнасу. – Мн., 2005.
8. Зайкоўскі Э. Балты Цэнтральнай і Усходняй Беларусі ў сярэднявеччы //
Спадчына. – 1999. - № 1.
9. Гл.: Віцязь С. Поліэтнічная (індаеўрапейская) канцэпцыя этнагенэзу беларусаў
і яго перыядызацыя // Гісторыя, культуралогія, мастацтвазнаўства. Матэрыялы
ІІІ Міжнароднага кангрэсу беларусістаў “Беларуская культура ў дыялогу
цывілізацый”.21-25 мая, 4-7 снежня.
10.Беларусы. Т.3. Гісторыя этналагічнага вывучэння. – Мн., 1999.
11.Пичета В.И. Белоруссия и Литва XV – XVI вв. – М., 1961.
12.Ермаловіч М. Старажытная Беларусь: Полацкі і Навагародскі перыяды.
13.Гл.: Гаджиев К.С. Политическая наука. 2-е издание. – М., 1995.
14.Падраб. гл.: Загорульский Э.М. Роль церкви в утверждении этнического
самосознания в Древней Руси // Материалы научно-богословской конференции,
посвященной памяти преподобномученика Афанасия, игумена Брестского и
97
400-летию Брестских церковных соборов. Брест, 16-19 сентября 1996 г. – Мн.,
1997.
15.Мандрик М.В., Юсова Н. Генезис концепции древнерусской народности в
исторической науке СССР (1930-е – первая половина 1940-х годов) //
Отечественная история. – 2006. - № 2.
16.Круглый стол: Древнерусское единство:парадоксы восприятия // Родина – 2002.
- № 11-12.
17.Старостенко В.В. Становление национального самосознания белорусов: этапы
и основополагающие идеи (X – XVII вв.). Моногрфия. – Могилев, 2001.
18.Там же.
19.Греков Б.Д. Киевская Русь.
20.Лыч Л., Навіцкі У. Гісторыя культуры Беларусі. – Мн., 1996.
21.Пилипенко М.Ф. Возникновение Белоруссии. Новая концепция. – Мн., 1991.
22.Шчакаціхін М. Нарысы з гісторыі беларускага мастацтва. Том першы. – Мн.,
1993.
23.Зайкоўскі Э. Адрозненні ў пахавальным інвентары раннесярэднявечных
славянскіх курганоў на тэрыторыі Беларусі: этнагенетычны і светапоглядны
аспект // Гісторыка – археалагічны зборнік, № 2. – Мн., 2006.
24.Зайкоўскі Э. Язычніцтва на землях Беларусі ў сярэднявеччы // Гісторыка –
археалагічны зборнік, № 12. – Мн., 1997.
25.Больш падрабязна гл.: Тарасаў С. Прылучэнне да хрысціянства // Беларускі
гістарычны часопіс. – 1993. - № 1; Ён жа. Адкуль прыйшло хрысціянства на
Беларусь? // Беларусь. – 1992. - № 8; Ён жа. Хрышчэнне Полацкай зямлі //
Спадчына. – 1990. - № 3; Філіст Г.М. О крещении Белой Руси // Нёман. – 1988.
- № 9; Седов В.В. Распространение христианства в Древней Руси (по
археологическим материалам) // Археология и история Пскова и Псковской
земли. – с.126-129.
26.Пашуто В.Т. Внешняя политика Древней Руси.
27.Рамм Б.Я. Папство и Русь в X – XIV вв.
28.Алексеев Л.В. Западные земли домонгольской Руси. Очерки истории,
археологии, культуры. В двух книгах. Книга 2.
29.Там же.
30.Даркевич В.П. Единство и многообразие русской культуры (конец Х – ХШ
вв.) // Вопросы истории. – 1997. - №4.
31.Цыт. па.: Цыпин В. От крещения Руси до нашествия Батыя // Вопросы истории.
– 1991. - № 4-5; Аб ролі хрысціянства гл.: Новосельцев А.П. Принятие
христианства Древнерусским государством как закономерное явление эпохи //
История СССР. – 1998. - № 4. – с.97; “Круглый стол”: Роль православной
церкви в истории России // Вопросы истории. – 1990. - № 3. – с.84.
32.Больш падраб. гл.: Беларуская народная творчасць. – Мн., 1967, інш.
33.Повесть временных лет. Часть 1.
34.Алексеев Л.В. Западные земли домонгольской Руси. Очерки археологии,
истории, культуры. В двух книгах. Книга 2.
35.Филист Г.М. Введение христианства на Руси: предпосылки, обстоятельства,
последствия. – М., 1988.
98
36.Зайкоўскі Э. Калі на Беларусі з’явілася пісьмо? // Спадчына. – 1992. – № 2.
37.Алексеев Л.В Полоцкая земля (Очерки истории Северной Белоруссии) в ІХ –
ХІІІ вв.
38.Лысенко П.Ф. Открытие Берестья.
39.Алексеев Л.В Полоцкая земля. (Очерки истории Северной Белоруссии) в ІХ –
ХІІІ вв.
40.Витебск. Энцыклопедический справочник. – Мн., 1998.
41.Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. Т.1. – Мн., 1984.
42.Алексеев Л.В. Западные земли домонгольской Руси. Очерки археологии,
истории, культуры. В двух книгах. Книга 2.
43.Медведев А.Ф. Древнерусские писала X – XV // Советская археология. – 1960. -
№ 2.
44.Падраб. гл.: Медынцева А.А. Грамотность в Древней Руси. – М., 2000.
45.Падраб. гл.: Каробушкіна Т. Тураўскае пісьменства // Беларуская мінуўшчына.
– 1966. - № 4.
46.Рэкамендуецца, у прыватнасці, азнаёміцца з працамі: Ермаловіч М. “Яко луна
солнечная”// Полымя. – 1973. - № 8; Арлоў Ул.А. Асветніца з роду Усяслава. –
Мн., 1989; Ён жа. Ефрасіння Полацкая. – Мн., 1992; Ефрасіння Полацкая.
Жыццяпіс і даследванне спадчыны Асветніцы. – Мн., 2000. Адной з
адукаваных жанчын таго часу была і князёўна Звеніслава або Еўпраксія –
стрыечная сястра Ефрасінні Полацкай. Аб ёй гл.: Багадзяж М. Праз смугу
стагоддзяў. – Мн., 1993. – с.29-35.
47.Больш падраб. гл.: Галко В. Кірыла Тураўскі і яго спадчына // Беларускі
гістарычны часопіс. – 1993. - № 3. – с. 29-34; Марціновіч А. Златавуст з
Турава // Беларуская мінуўшчына. – 1993. - № 3-4. – с.15-17; Мельнікаў А.А.
Кірыл, епіскап Тураўскі: жыццё, светапогляд. – Мн., 2000, і інш.
48.Падраб. гл.: Алексеев Л.В. Западные земли домонгольской Руси. Очерки
археологии, истории, культуры. В двух книгах. Книга 2.
49.З усімі гэтымі творамі можна азнаёміцца па кн.: Старажытная беларуская
літаратура. Зборнік. – Мн., 1990. – с.54-75.
50.Энцыклыпадэя гісторыі Беларусі. У 6 тамах. Т. 6. – Мн., 2001.
51.Гл.: Картели А. “Немиги кровавые берега” // Беларуская думка. – 1992. - № 10.
52.Зотов Б.И. Кто он – автор “Слова о полку Игореве” // Вопросы истории. – 1998.
- № 1.
53.Цыт. па кн.: Вечна жывое “Слова”. Зборнік матэрыялаў навуковай
канферэнцыі: “Слова пра паход Ігаравы” – выдатны помнік усходнеславянскай
культуры. – Мн., 1989.
54.Арлоў Ул., Сагановіч Г. Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (862 – 1918 гг.).
Падзеі. Даты. Ілюстрацыі. – Вільня, 1999; Рэкамендуем таксама азнаёміцца з
кн.: Булахов М.Г. “Слово о полку Игореве” в литературе, исскустве, науке. –
Мн., 1989.
55.Алексеев Л.В. Западные земли домонгольской Руси. Очерки археологии,
истории, культуры. В двух книгах. Книга 2.
99
56.Больш падрабязна аб гэтым гл.: Чамярыцкі В.А. Да пытання аб раннім
летапісанні Беларусі (ХІІ – ХІІІ стст.) // Весці АН БССР. Серыя грамадскіх
навук. – 1965. - № 3.
57.Повесть временных лет. Часть 1.
58.Алексеев Л.В. Западные земли домонгольской Руси. Очерки археологии,
истории, культуры. В двух книгах. Книга 2.
59.Больш падраб. аб гэтым гл.: Слюнченко В.Г. Полоцкий Софийский собор. –
Мн., 1987.
60.Раппапорт П.А. Русское зодчество Х – ХІІІ вв.: Каталог памятников. – Л., 1982.
61.Падраб. гл.: Алексеев Л.В. Западные земли домонгольской Руси. Очерки
археологии, истории, культуры. В двух книгах. Книга 2.
62.Падраб. гл.: Семянчук Г. Да праблемы генэзісу и функцыянальнага
прызначэння раннесярэднявечных умацаваных паселишчаў – замкаў на
тэрыторыи Беларуси // Castrum, urbis et belеum. Зборнік навуковых прац. – Мн.,
2002. Трэба, аднак, заўважыць, што не ўсе даследчыкі прызнаюць існаванне на
Беларусі “вежаў-данжонаў”. Гл.: Макараў М. Да пытання пра выкарыстанне
“данжон” // Гістарычны альманах. Т. 5. – Мн., 2001.
63.Чантурия В.А. Памятники архитектуры и градостроительства Белоруссии. –
Мн., 1986; Гл. таксама: Ткачоў М.А. Абарончыя збудаванні заходніх зямель
Беларусі. XIII – XVIII стст. – Мн., 1978.
64.Воронин Н.Н. К истории полоцкого зодчества XII в. // Краткие сообщения
Інститута археологии АН СССР. – 1962. – Вып. 87; Гл. таксама: Ганецкая І.
Асаблівасці Полацкага дойлідства X – XII стст. у рэчышчы развіцця
архітэктуры Цэнтральнай і Заходняй Еўропы // Гісторыя і археалогія Полацка і
Полацкай зямлі (Матэрыялы ІІІ Міжнароднай навуковай канферэнцыі, 21-23
красавіка 1997 г.) – с.71-76; Якімовіч Ю.А. Полацкая школа дойлідства і яе
гістарычны лес // Тэзісы навуковай канферэнцыі, прысвечанай 1000-годдзю
Полацкай епархіі і праваслаўнай царквы на Беларусі. – Мн., 1992; Горанский
А.О. Полоцкая школа зодчества XII века // “Славянскі свет: мінулае і сучаснае”.
Матэрыялы Рэспубліканскай навуковай канферэнцыі. 26 сакавіка 2004 г. У 3-х
частках. Частка 1. – Мн., 2004. – с.11-16.
65.Дзярновіч А.І. Ля вытокаў традыцыі мураванага абарончага дойлідства на
беларускіх і ўкраінскіх землях у канцы XII – XIV стст. // Беларусь – Украіна:
гістарычны вопыт узаемаадносін. Матэрыялы міжнароднай навуковай
канферэнцыі. Мінск 18-19 сакавіка 2003 г.
66.Селицкий А.А. Живопись Полоцкой земли XI – XII вв. – Мн., 1992.
67.Штыхаў Г.В. Полацкія фрэскі ХІІ ст. // Памятники исторыи и культуры
Белоруссии. – 1970. - № 1.
68.Церашчатава В.В. Старажытнабеларускі манументальны жывапіс (XI – XVIII
стст.). – Мн., 1986.
69.Шматаў В. Загадка Полацкай Адзігітрыі // Беларусь. – 1987. - № 8.
70.Гісторыя беларускага мастацтва. У 6-ці тамах. Том 1. – Мн., 1982.
71.Штыхов Г.В. Города Полоцкой Землі ІХ – ХІІІ вв.
72.Леонова А. Мелкая пластика Беларуси XII – начала XIII вв.: её стиль и
тенденции развития // Славянская культура и ее мировой процесс. – Мн., 1982.
100