Беларуская мова. Прафесійная лексіка

Подождите немного. Документ загружается.

161

заны» ўздзейнічаць на розум і пачуцці аўдыторыі чытачоў, спа-

лучаць у сабе лагічнае і псіхалагічнае.

Сцісласць, ці лаканічнасць, маўлення падпарадкавана дзей-

насці закону «моўнай эканоміі», ці закону «эканоміі маўленчых нама-

ганняў». У працэсе выкарыстання адзінак мовы адбіраюцца найбольш

рацыянальныя, зручныя для зносін сродкі. За кошт гэтага тэкст ці

пэўны маўленчы перыяд скарачаецца, але павялічваецца ці застаец-

ца нязменнай інфарматыўная частка. Поруч з экстралінгвістычнымі

існуюць унутрымоўныя прычыны лаканічнасці, якія вынікаюць з саміх

заканамернасцей развіцця моўнай сістэмы. Гэта можна прасачыць

на ўсіх яе ўзроўнях: фанетычным, марфалагічным, лексічным,

словаўтваральным, сінтаксічным, пачынаючы з глыбокай старажыт-

насці. Так, старажытны лічэбнік оба мог спалучацца з паралельным

лічэбнікам два, у выніку ўзнікла форма абодва. Лічэбнік адзінац-

цаць утварыўся шляхам злучэння дзвюх асноў лічэбнікаў пры дапа-

мозе прыназоўніка на: один + на + десяте [6].

Унутраны стымул маўленчай сцісласці ляжыць у аснове замены

словазлучэнняў з устойлівай семантыкай аднаслоўнымі найменнямі –

з двух і больш слоў узнікае адно: плод кораня – карняплод, лячэнне

кліматам – кліматалячэнне. Прыкладам сцісласці маўлення з’яўля-

юцца і абрэвіятуры. Яны бываюць розных тыпаў паводле ўтварэння і

выкарыстання – ініцыяльныя, складовыя, камбінаваныя. Некаторыя з

іх сталі настолькі прывычнымі, што адваротны пераход іх у словазлу-

чэнні немагчымы: універсам, завуч, рэдкалегія.

Эканомія моўных сродкаў можа праяўляцца ў выкарыстанні

слоў, што ўзніклі на аснове фразеалагізмаў: кроў піць – крывапі-

вец, абіваць бакі – абібок, ляжаць на баку – лежабок, у адзін

голас – адзінагалосна, туман пускаць – атуманьваць. Сцісласць

маўлення – пабуджальны сродак узнікнення шматлікіх фразеалагі-

змаў з прыказак: голад не цётка, піражка не падасць і голад не

цётка; бяздонную бочку вадой не напоўніш і бяздонная бочка.

У жывым маўленні часта праяўляецца ўжыванне адпрыметні-

кавых назоўнікаў ад’ектыўнага скланення, сінанімічных словазлу-

чэнням, у якіх галоўным словам з’яўляецца прыметнік: пасяўная,

уборачная (пара, кампанія), беларуская, руская, украінская (мова),

пажылы, малады (чалавек).

Лаканічнасць – галоўнае патрабаванне да загалоўкаў мас-

тацкіх твораў, газетных і часопісных артыкулаў. Добры загаловак –

заўсёды знаходка аўтара, вынік карпатлівага пошуку найбольш пры-

датнага слова, словазлучэння. Але падабраць такі загаловак не заў-

сёды проста [6].

162

Праверачны тэст

1. Дакладнасць маўлення звязана з:

1) размежаваннем паронімаў і сінонімаў;

2) размежаваннем простых і складаных сказаў;

3) размежаваннем значэнняў мнагазначных слоў;

4) размежаваннем тэрмінаў і прафесіяналізмаў;

5) размежаваннем амонімаў.

2. Устанавіце адпаведнасць

А. Арфаграфічныя. 1. Правільны выбар слова і дарэчнасць яго

прымянення.

Б. Лексічныя. 2. Правільная пабудова словазлучэнняў,

сказаў, тэкстаў.

В. Сінтаксічныя. 3. Правільнае напісанне слоў.

Г. Марфалагічныя. 4. Выкарыстанне моўных сродкаў у адпа-

веднасці са стылем.

5. Правільнае ўжыванне формы слова.

3. Празмернае ўжыванне дыялектызмаў, канцылярызмаў,

слоў-паразітаў, жарганізмаў парушае:

1) дакладнасць маўлення;

2) чыстату маўлення;

3) дарэчнасць маўлення;

4) сцісласць маўлення;

5) лагічнасць маўлення.

163

ПРАКТЫЧНАЯ ЧАСТКА

Да лекцыі 1. МОВА І СОЦЫУМ

* Заданне 1. Прачытайце тэкст. Вызначце, якія крытэ-

рыі выкарыстоўваюцца пры вызначэнні паняцця «родная мова»

(крытэрый паходжання, самаідэнтыфікацыі, знешняй ідэнты-

фікацыі, кампетэнцыі, функцыянальнасці).

«Родная мова» – выраз не строга тэрміналагічны. Ён хутчэй

адносіцца да сферы нацыянальнай псіхалогіі і этнічнага самаўсве-

дамлення народа, чым да лінгвістыкі. Але эвалюцыя міжнацыяналь-

ных адносін у XX ст. паставіла гэта паняцце ў цэнтр многіх тэарэ-

тычных і практычных задач, звязаных з праблемамі суверэнітэту

народаў, нацый і этнасаў, іх нацыянальна-культурнага развіцця, вы-

бару дзяржаўнай мовы і моў міжнацыянальных зносін, вызначэння

статусу і функцый моў народнасцей, што не маюць дзяржаўнай

аўтаноміі, і г.д. У выніку такі ясны выраз, як «родная мова», кан-

цэптуальна ўскладніўся і, пакінуўшы межы этналогіі і псіхалінгві-

стыкі, набыў паліталагічнае гучанне і міждысцыплінарны статус.

Вынікам гэтага сталася тое, што «родная мова» пачала акрэс-

лівацца па-рознаму ў залежнасці ад зыходных метадалагічных пазі-

цый, агульных і прыватных тэарэтычных канцэпцый і нават палі-

тычных прыхільнасцей. Існуе нямала спроб яго азначэння і харак-

тарыстык. Вось некаторыя з іх. Родная мова – тая, што першай

засвоена ў дзяцінстве ў сямейным асяроддзі і што застаецца зра-

зумелай усё жыццё. Родная – мова, якой чалавек валодае максі-

мальна глыбока і поўна, на якой яму лягчэй, хутчэй і прасцей мысліць,

больш зручна і прывычна, чым на якой-небудзь іншай, выказваць

свае думкі і пачуцці. Родная мова спасцігаецца чалавекам аднача-

сова з развіццём здольнасці мысліць. Гэта хутчэй прысваенне мовы,

а не яе асваенне, вывучэнне.

Самая істотная ўласцівасць роднай мовы – даваць магчымасць

асобе ідэнтыфікаваць сябе і ў адпаведнасці з гэтым атрымаць усе

характарыстыкі гэтага стану: лёгкасць, хуткасць, прастату, зруч-

насць, звычайнасць карыстання роднай мовай як формай сацыяль-

нага быцця.

Роднай называюць і мову нацыі, засвоеную з дзяцінства. Гэта

мова бацькоў, мова свайго народа. Пры двухмоўі і шматмоўі – гэта

мова штодзённых зносін. Існуе думка, што пры дасканалым ве-

164

данні дзвюх моў і аднолькава лёгкім валоданні імі ў любых абста-

вінах можна гаварыць пра дзве родныя мовы.

Варта звярнуць увагу, наколькі розныя прыкметы і ўласцівасці

пакладзены ў аснову раскрыцця гэтага паняцця – ад мовы, успры-

нятай у дзяцінстве, да сукупнасці ўсіх відаў і форм знакавых сістэм,

якімі карыстаецца чалавек ва ўмовах сучаснай цывілізацыі. Пака-

зальна і тое, што ўсе гэтыя прыкметы навукова і сацыяльна значы-

мыя пры пошуку адказу на пытанне, што такое родная мова.

Аднак з усіх рысаў, асаблівасцей, прыкмет, функцый роднай

мовы, што адзначаюць розныя даследчыкі, трэба вылучыць дзеля

іх асаблівай значнасці тры функцыі: мыслення, выражэння думкі і

самаідэнтыфікацыі. Усё астатняе ў мове, якую чалавек лічыць сваёй

роднай (час і спосаб валодання ёю, ступень яе разумення, што-

дзённасць зносін, пазнавальныя магчымасці, назапашванне ведаў

у памяці, эмацыянальнасць, здольнасць служыць сродкам сацыяль-

най барацьбы і г.д.), падпарадкавана тром гэтым яе функцыяналь-

ным прыкметам.

Зыходзячы з гэтых меркаванняў, паняццю «родная мова» мож-

на даць наступнае азначэнне: роднай называецца мова, на якой ча-

лавек мысліць без дастатковага самакантролю, з дапамогай якой

лёгка і натуральна выражае свае думкі ў вуснай і пісьмовай слоў-

най форме, якая служыць падмуркам яго этнічнага самаўсведам-

лення, яго этнічнай і нацыянальнай самаідэнтыфікацыі.

(А.Я. Міхневіч)

* Заданне 2. Прачытайце ўрывак. Якую ролю ў жыцці

чалавека выконвае слова? У чым аўтар бачыць вытокі родна-

га слова?

Роднае слова. Яно ўваходзіць у наша жыццё з вуснаў маці яшчэ

ў маленстве. У ціхім журчанні матчыных песень-калыханак, у яе

пяшчотных ласках мы пачынаем улоўліваць яго своеасаблівыя

формы і гучанне.

Потым у бесклапотным дзяцінстве яно уводзіць нас у дзівос-

ны навакольны свет. Як чароўны ключ, адкрывае нам роднае слова

разнастайныя цуды і таямніцы жыцця, уносіць нас у прывабную і

захапляючую далячынь падзей у бабульчынах казках і легендах.

Затым у школе мы сустракаемся з ім на старонках кніг. Кла-

патлівыя настаўнікі расчыняюць перад намі дзверы ў гэтае бяс-

крайняе мора родных слоў. Па яго прасторах мы накіроўваемся ў

далёкія вандраванні. Перад намі паўстае наша вялікая краіна. Мы

165

чуем шум яе гарадоў, магутны гул нашык фабрык, заводаў і элек-

трастанцый. Мы ўглядаемся ў прасторы калгасных палёў, у далё-

кія абшары лясоў. За бясконцымі шарэнгамі родных слоў у кнігах

перад нашым зрокам праходзіць уся зямля, яе разнастайная прыро-

да, яе шматвяковая гісторыя, розныя народы, іх звычаі і лёс.

Пасля мы забіраемся ў бяздонныя глыбіні гэтага мора слоў,

адкрываючы там багацейшыя скарбніцы думак нашага народа, яго

культуры. Мы ўваходзім у велічныя палацы навукі, дзе за разна-

стайнымі спалучэннямі слоў паступова ўлоўліваем усю складанасць

і бясконцасць сусвету, захапляемся магутнасцю і вынаходлівасцю

розуму людзей.

Незвычайнае хараство і зладжанасць чуецца нам у гучанні

роднага слова. Яно то ласкавае і пяшчотнае, як подых летняга вет-

ру, то шырокае і плаўнае, як далячынь палёў і азёрныя блакіты, то

звонкае і пералівістае, як празрыстыя крыніцы і песні птушак, то

суровае і грознае, як навальнічныя хмары.

(А.Кр.)

* Заданне 3. Прачытайце тэкст. Вызначце яго асноўную

думку.

Ці думалі вы пра беларусаў не як пра сваіх бацькоў, братоў і

сёстраў, сяброў або аднавяскоўцаў, а як увогуле пра людзей з асоб-

ным характарам? Ці задумваліся, які ён, беларус? Што гэта за на-

род? Давайце паразважаем разам.

Адказаць на гэта пытанне цяжка. Як і паўсюль, ёсць сярод бе-

ларусаў розныя людзі. Аднак усё ж можна назваць некаторыя до-

сыць тыповыя рысы, уласцівыя народнаму беларускаму характару.

Рысы аблічча беларуса мяккія, склад здаецца крыху далікат-

ным, хоць для беларуса характэрна працавітасць, вынослівасць,

цягавітасць. Там, дзе другі можа апусціць рукі, беларус будзе цяг-

нуць. Іначай, у старыя часы, чалавек проста не выжыў бы сярод

гэтых дрымучых лясоў і неабсяжных балот. I гарт той застаўся ў

яго характары на вякі.

Манера паводзін вызначаецца павольнасцю, стрыманасцю.

Праўда, стрыманасць беларуса да пары. Пяройдзеш мяжу – і бе-

ларус пакажа, як паказаў у мінулай вайне, на што ён варты, калі

вораг падніме руку на яго жыццё.

Уласціва нашым людзям знаходлівасць. Беларус – вялікі ама-

тар пажартаваць, ён не можа абысціся без гумару. Беларусы ад-

розніваюцца шчодрасцю, заўсёднай гатоўнасцю прыйсці на дапа-

166

могу ў бядзе. Яны звычайна мяккія, даверлівыя, пазбаўлены по-

мслівасці. Галоўнае ў нашым характары – гасціннасць да добрых

людзей. Па агульным назіранні, беларусам уласціва павага да іншых

народаў і памяркоўнасць да таго, хто думае іначай.

(Паводле У. Караткевіча)

Да лекцыі 2. ГІСТАРЫЧНЫЯ ЭТАПЫ ФАРМІРАВАННЯ

І РАЗВІЦЦЯ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ

* Заданне 1. Параўнайце ўрыўкі з наступных тэкстаў.

Вызначце адметнасці мовы кожнага тэкставага фрагмента.

Успомніце, з якіх твораў узятыя гэтыя тэксты.

I. Ярославна рано плачет в Путивлh на забралh, аркучи: «О,

вhтрh, вhтрило! Чему, господине, насильно вhеши? Чему мычеши

хиновьскыя стрhлкы на своею нетрудною крылцю на моея лады

вои? Мало ли ти бяшет горh под облакы вhяти, лелhючи корабли

на синh морh? Чему, господине, мое веселие по ковылию развhя?»

Ярославна рано плачет Путивлю городу на заборолh, аркучи: «О

Днепре Славутицю! Ты пробил еси каменныя горы сквозh землю

Половецкую; ты лелhял еси на себh Святославли насады до плъку

Кобякова; възлелhй, господине, мою ладу къ мнh, абых не слала к

нему слез на море рано». Ярославна рано плачет в Путивлh на

забралh, аркучи: «Свhтлое и тресвhтлое слънце! Всhм тепло и

красно еси! Чему, господине, простре горячюю свою лучю на ладh

вои, в полh безводнh жаждею им лучи съпряже, тугою им тули

затче?»

Прысну море полунощи; идут сморци мьглами. Игореви кня-

зю бог путь кажет из земли Половецкой на землю Рускую к отню

злату столу.

Погасоша вечеру зари. Игорь спит. Игорь спит. Игорь мыс-

лию поля мhрит от великаго Дону до малаго Донца.

Комонь в полуночи Овлур свисну за рhкою; велит князю

разумhти. Князю Игорю не быть! Кликну; стукну земля, въшумh

трава, вежи ся половецкии подвизашася.

А Игорь князь поскочи горнастаем к тростию и бhлым гого-

лем на воду. Въвръже ся на бръз комонь и скочи с него бусым

влъком, и потече к лугу Донца, и полетh соколом под мьглами,

избивая гуси и лебеди завтроку, и обhду, и ужинh.

167

Коли Игорь соколом полетh, тогда Влур влъком потече, труся

собою студеную росу: претръгоста бо своя бръзая комоня.

Донец рече: «Княже Игорю! Не мало ти величия, а Кончаку

нелюбия, а Руской земли веселиа!»

Игорь рече: «О Донче! Не мало ти величия, лелhявшу князя

на влънах, стлавшу ему зелhну траву на своих сребреных брезhх,

одhвавшу его теплыми мьглами под сhнию зелhну древу; стрежа-

ше его гоголем на водh, чайцами на струях, чрьнядьми на ветрhх!

Не тако ли, рече, рhка Стугна: худу струю имhя, пожръши чужи

ручьи и стругы, рострепа к усту, уношу князю Ростиславу затвори

Днhпрь темнh березh. Плачется мати Ростиславля по уноши кня-

зи Ростиславh. Уныша цвhты жалобою, и древо с тугою к земли

прhклонилося».

А не сорокы встрокоташа: на слhду Игоревh hздит Гзак с

Кончаком. Тогда врани не граахуть, галици помлъкоша, сорокы не

троскоташа, по лозию ползаша только; дятлове тектом путь к рhцh

кажут, соловии веселыми пhсньми свhт повhдают.

Млъвит Гзак Кончакови: «Аже сокол к гнhзду летит, соколича

рострhляевh своими злачеными стрhлами».

Рече Кончак ко Гзh: «Аже сокол к гнhзду летит а вh соколца

опутаевh красною дhвицею».

И рече Гзак к Кончакови: «Аще его опутаевh красною дhвицею,

ни нама будет сокольца, ни нама красны дhвице, топочнут наю пти-

ци бити в полh Половецком».

Рек Боян и ходы на Святъславля пhснатворца стараго време-

ни Ярославля, Ольгова коганя хоти: «Тяжко ти головы кромh пле-

чю, зло ти тhлу кромh головы», Руской земли без Игоря. Солнце

свhтится на небесh, Игорь князь в Руской земли. Дhвици поют на

Дунаи, вьются голоси чрез море до Киева. Игорь hдет по Бориче-

ву к святhй богородици Пирогощей. Страны ради, гради весели.

Пhвше пhснь старым князем, а потом молодым пhти. Слава

Игорю Святъславличю, буйтуру Всеволоду, Владимиру Игореви-

чу! Здрави князи и дружина, побарая за христьяны на поганыя плъки!

Князем слава а дружинh. Аминь.

Яраслаўна зрання плача ў Пуціўлі на сцяне, наракаючы: «О

вецер, вятрыска! Чаму ты насільна так вееш? Чаму імчыш ханскія

стрэлы на лёганькім крыллі сваім ды на вояў мужа майго? Ці ж

веяць мала табе ўгары пад аблокі, лялеючы ў моры сінім караблі?

Чаму ты вясёласць маю па кавылі развеяў?»

Яраслаўна зрання плача ў Пуціўлі горадзе на сцяне, наракаю-

чы: «О Днепру Славуцічу! Горы каменныя ты перасек скрозь зямлі

168

Палавецкае; чоўны лялеяў ты на сабе Святаслаўлевы к войску

Кабякаву. Прылялей жа й мужа майго да мяне, каб рана я слёз не

ссылала на мора к яму!»

Яраслаўна зрання плача ў Пуціўлі на сцяне, наракаючы: «О

светлае сонца, прасветлае! Усім ты нясеш і цяпло і красу. Нашто ж

нанясло ты свой промень гарачы на вояў тых мужа майго? Па полі

бязводным ім смагаю лукі звяло, а ўтулы тугой ім заткала!»

Прыснула мора з поўначы, смерчы імгламі ідуць. Князю Ігару

бог знача дарогу з зямлі Палавецкай на Рускую зямлю, дзе баць-

каў пасад яго жджэ.

Патухла вячэрняя зорка. Ігар спіць, Ігар вока не зводзіць. Ігар

думкаю мерае поле ад Дона вялікага к малому Данцу.

Апоўначы свіснуў Аўлур за ракою каню, разумеці загадвае

князю. А князя Ігара няма! Клікнуў – дрыгнула зямля, зашумела

трава, палавецкія вежы ўспужаліся.

А князь Ігар к трыснягу гарнастаем панёсся і гогалем белым

памчаўся к вадзе. На быстрага рынуў каня, саскочыў з яго босым

воўкам, к логу Данца пакаціўся й паляцеў сокалам пад імгламі, за-

біваючы гусі і лебедзі к снеданню, полудню й вячэры.

Як Ігар паляцеў сокалам, тады воўкам Аўлур пакаціўся, абі-

ваючы росы сабою сцюдзёныя: падарвалі бо коней сваіх быстра-

ногіх.

I кажа рака Данец: «Княжа Ігару! Не мала вялічча табе, Кан-

чаку дакукі, а радасці Рускай зямлі!»

А князь Ігар кажа: «О Доньча! Не мала вялічча табе, што ля-

леяў ты князя на хвалях і зялёную траву яму падсцілаў на сваіх

берагах срэбраных, адзяваючы цёплымі ймгламі яго пад ценем зя-

лёнага дзерава, і сцярог на вадзе яго гогалем, чайкамі на ручаях,

чарнедзямі на ветрах. Не такая, кажа, рака Стугна. Маючы вузкі

працёк, праглынуўшы чужыя ручаі й распасцёршы хвалі к утоку,

князю Расціславу маладому берагам цёмным Дняпро зачыніла.

Плачацца маці Расціслаўля па сваім маладым князю Расціслаўлю.

Кветкі жальбою занылі, а дрэва з тугою к зямлі накланілася».

Не сарокі так застракаталі: гэта едзе Ігаравым следам Гза з

Канчаком. I тады груганы не закрумкалі, галкі замоўклі, сарокі не

стракаталі, па лозах паўзлі толькі. А дзятлы тукатам к рэчцы шлях

паказваюць, салавейкі вясёлымі песнямі раніцу згадваюць.

I гаворыць Гза Канчаку: «Калі сокал ляціць да гнязда, мы за-

стрэлім саколіча стрэламі сваймі залатымі!»

А Канчак Гзе адказвае: «Калі сокал ляціць да гнязда, мы са-

кольца апутаем краснаю дзевай!»

169

А Гза кажа Канчаку: «Калі мы яго дзеваю краснай апутаем,

мець не будзема мы ні саколіча, ані краснае дзевы, ды пачнуць нас

тады біці птахі ў полі Палавецкім!»

I сказаў Баян аб днях Святаслаўлевых, Баян-песнятворац да-

лёкага часу, Яраслаўлева, Алегава: «Княжа! Хоць і цяжка табе, га-

лаве, без плячэй, але трудна табе, целу, без галавы!»

Так і Рускай зямлі без Ігара. Сонца свеціцца на небе, Ігар

князь – на Рускай зямлі. Пяюць дзевы на Дунаі, галасы плывуць

праз мора і да Кіева. Ігар едзе па Барычаву да святое багародзіцы

Пірагошчай. Рады староны, весялы гарады.

Спяяўшы песню старым князям, а пасля маладым пяяці: «Сла-

ва Ігару Святаслаўлічу, буй туру Усеваладу, Уладзіміру Ігаравічу!

Здароўя князям і дружыне, выступаючым за хрысціян на войска

паганых! Слава князям і дружыне!» Амінь (Хрэстам.).

II. Кыим убо языком, братие, достоит ли похвалити свето-

заръную память преоблаженныя невесты Христовы Еуфрасини?

Бяшет бо помощница обидимым, скорбящим утешение, нагим

одение, больным посещение, и спроста рещи, всем всяка бысть

Еуфросиниа убо сердце свое напаяще Божиа премудрости. Еуф-

росиниа – небопарный орёл, попарившая от запада до въстока,

яко луче солнечьнаа, просветившия землю Полотьскую. Тем же,

братие, хвалится Селунь о святом Димитрии, а Вышегород му-

ченикома Борисом и Глебом; аз же хвалюся: блажен сей ты, граде

Полоцкий, такому летарасль возрасивый – преподобную Ефро-

синию. Блажение лидие, живущеи во граде том. Блажении роди-

тели твои, блажена утроба, от неи же изыде преподобнаа госпо-

жа Еуфрасиниа.

Якою моваю, братове, належыць уславіць светлую памяць

найшчаснейшай нявесты Хрыстовай Еўфрасінні! Была яна дапа-

могай пакрыўджаным, суцяшэннем засмучаным, распранутым –

адзеннем, хворым – наведанне ці, проста кажучы, – для ўсіх была

ўсім. Еўфрасіння – нязвядальны квет райскага саду. Еўфрасін-

ня – арол, што, лунаючы ў небе, праляцеў ад захаду і да ўсходу,

як прамень сонечны, прасвятліў зямлю Полацкую. Вось, братове,

Селунь хваліцца святым Дзімітрыем, Вышгорад – пакутнікам

Барысам і Глебам; я же хвалюся: шчаснае ты, месца Полацкае,

што ўзрасціла такі парастак – Еўфрасінню! Шчасны люд, што жыве

ў месцы тым! Шчасны бацькі яе; шчаснае ўлонне, з якога вый-

шла найпадобнейшая панна Еўфрасіння (Хрэстам.).

170

* Заданне 2. Прачытайце наступныя тэрміны і тэрміна-

лагічныя словазлучэнні. Адзначце асаблівасці беларускай мовы

ў першых лексікаграфічных працах.

Абориген – тубылец, антогонизм – супраціўніцтва, дарствен-

ная грамота – даравальная грамата, дифференциация общества –

падзел грамадзтва, инкорпорация – улучэнне, международная связь –

міжнародная сувязь, мировоззрение – сьветагляд, областной – кра-

ёвы, однопалатный парламент – аднапалатны парлямэнт, патриот –

патрыота, плебисцит – плебісцыт, подоходный налог – падатак на

прыбытак, политика агрессивная – зачэпная палітыка, регресс –

рэгрэс, самоуправление – самаўрад, собрание законодательное – за-

конадаўчы сойм, усобицы – дамовыя войны, эволюционный – эво-

люцыйны, энциклопедист – энцыклёпэдысты; биржа – біржа, гел-

да; блокада – замык, блёкада; конфискация – конфіскацыя, заскар-

баваньне; основание (города) – залажэньне, закладзіны; родина –

бацькаўшчына, айчына; учредительное собрание – устаноўчы сойм,

сход; эксплоатирующие классы – вызыскальныя клясы, эксплёа-

туючыя (Вып. 11, Тэрмінолёгія грамадазнаўства, 1926 г.).

Адвокат – адвакат, амнистия – амністыя, безнаказанность –

бяскарыснасьць, бухгалтер – бухгальтар, глава – разьдзел, граж-

данское судопроизводство – грамадзянскае судавядзеньне, заклю-

чительное об’яснение – заключальнае аб’ясьненьне, заседание –

пасяджэньне, ипотека – гіпотэка, казна – скарб, канцелярия – кан-

цэлярыя, лжесвидетельство – крывасьведзтва, независимость –

незалежнасьць, обвиняемый – падвіноўны, подговорщик – намоў-

ца, поручительство – парука, разрешительная статья – дазвольны

артыкул, сохранность – захавальнасць, убеждение – пераконаньне,

статья – артыкул, третейский суд – пасрэдніцкі суд, уполномочен-

ный – упаўнаважаны, частное имущество – прыватная маёмасць;

акцент – прыняцьце, акцэнт; действие – чыннасьць, учынак; дело-

производство – дзелаводзтва, справаводзтва (Вып. 10, Тэрмінолё-

гія права, 1926 г.).

Копчиковые мышцы – хвастковыя цягліцы, пищеварительный

аппарат – апарт траўленьня, желудок – страўнік, селезенка – каса,

почка – нырка, почечная лоханка – ныркавая міска, мочевой пу-

зырь – мачавы пузыр, вены сердца – вэны сэрца, внутрикостные

вены – наздравічныя вэны, лимфатические узелки – лімфатычныя

вузьлікі, лимфатические сплетения – лімфатычныя спляценьні, желч-