Беларуская мова. Прафесійная лексіка

Подождите немного. Документ загружается.

121

(Пастанавілі). Паспяховасць выканання гэтых функцый залежыць

ад наступных якасцей:

1) доказнасць праяўляецца перш за ўсё ў наяўнасці даклад-

ных, бясспрэчных фактаў, лічбавых паказчыкаў, у выкарыстанні стан-

дартных фармулёвак, пазбаўленых двухсэнсоўнасці, паралельных

сінтаксічных канструкцый, якія аблягчаюць успрыняцце тэксту;

2) аб’ектыўнасць і нейтральнасць выкладу фактаў (паколькі

звязаны з прававымі нормамі жыцця грамадства);

3) інфармацыйнасць і ў той жа час кароткасць, якія падма-

цоўваюцца наяўнасцю дадатковых неабходных звестак, што ідуць,

напрыклад, як дадатак да афіцыйнага пісьма;

4) лагічнасць, яснасць, адсутнасць двухсэнсоўнасці, перака-

наўчасць, эканомія моўных сродкаў;

5) адсутнасць эмоцый, наяўнасць своеасаблівага этыке-

ту, які мае надзвычай важнае значэнне для афіцыйнай карэспан-

дэнцыі, якая з’яўляецца асноўным сродкам сувязі прадпрыемства,

установы і г.д. з навакольным светам. Напрыклад, клічнік пасля

звароту падкрэслівае значнасць і афіцыйнасць пісьма: Паважаныя

калегі! Выкарыстанне пабочных канструкцый са значэннем эмо-

цый пазбаўляе выклад катэгарычнасці. Параўн.: Мы вымушаны

Вам адказаць. – На жаль, мы вымушаны Вам адказаць.

У адпаведнасці з этыкетам замест займенніка я выкарыстоў-

ваюцца пасіўныя канструкцыі: Я выканаў – мною выканана. Рэдка

ўжываецца займеннік ён. Параўн.: Да нас прыехаў прафесар Іва-

ноў. Прафесар зараз прачытае нам лекцыю.... Займеннік вы заў-

сёды выкарыстоўваецца са значэннем пашаны, павышанай увагі: Як

Вам ужо вядома, мы вельмі зацікаўлены ў Вашай прадукцыі;

6) стандартнае размяшчэнне матэрыялу, нярэдкая аба-

вязковасць формы. Адметнай рысай стылю з'яўляецца высокая

ступень стандартызацыі, якая закранае як форму дакумента, так і

моўныя сродкі. У афіцыйна-справавым стылі шырока выкарыстоў-

ваюцца так званыя канцылярскія штампы. Штамп – моўны зва-

рот, які шматразова паўтараецца, шаблонны, трафарэтны, зацяга-

ны выраз з цьмянай экспрэсіўнасцю: дагаворныя бакі, узяць на

кантроль і г.д. [14].

Такім чынам, захаванне пералічаных якасцей – адзін з важ-

нейшых элементаў правільнага стварэння афіцыйнага дакумента.

3. Паняцце «дакумент». Групы дакументаў

Афіцыйна-справавы стыль рэалізуецца ў розных дакументах.

Дакументамі (ад лац. documentum – доказ, сведчанне) называюц-

122

ца адпаведным чынам складзеныя, падпісаныя і засведчаныя спра-

вавыя паперы (лісты), якімі афармляюцца розныя гаспадарчыя апе-

рацыі, прававыя адносіны і дзеянні юрыдычных асоб і грамадзян.

Дакумент складаецца па пэўнай стандартнай форме. Існаванне ад-

паведных формаў для разнастайных дакументаў – істотны фактар

эфектыўнасці справаводства.

Па ступені рэгламентаванасці (падпарадкаванасць дакладна

ўстаноўленым правілам, абмежаванням) дакументы падзяляюцца

на тры групы:

1) дакументы, якія павінны дакладна адпавядаць прынятаму

стандарту, бо ў іншым выпадку яны не будуць мець юрыдычнай

сілы (пашпарт, дыплом, пасведчанне і інш.). Гэтыя дакументы

рыхтуюцца друкаваным спосабам, а той, хто піша, павінен толькі

ўнесці ў іх патрэбную інфармацыю;

2) дакументы, якія не маюць такой строгай абавязковасці (да-

ведка, заява, дагавор, даверанасць, квітанцыя і інш.);

3) дакументы, якія маюць грамадска замацаваны агульны прын-

цып укладання, а моўныя сродкі і форма выкладу ў пэўнай ступені

адвольныя (характарыстыка, рэкамендацыя, справавыя лісты

партнёраў у вытворчасці і інш.).

Па сваім прызначэнні ўсе дакументы можна аб’яднаць у на-

ступныя чатыры групы: асабістыя, распарадчыя, адміністрацый-

на-арганізацыйныя, інфармацыйна-даведачныя.

1. Асабістыя дакументы

Да асабістых дакументаў адносяцца заява, аўтабіяграфія,

даручэнне, распіска і інш. Дакументы менавіта гэтай групы час-

цей за ўсё сустракаюцца ў нашым жыцці.

Так, заяву пішуць, калі афіцыйна звяртаюцца да службовай

асобы, ва ўстанову, грамадскую арганізацыю і інш. У гэтым даку-

менце звычайна просяць прыняць на вучобу, на працу (перавесці,

звольніць і пад.), просяць вырашыць якое-небудзь пытанне і г.д.

Пісаць трэба, як і ва ўсіх паперах, дакладна і проста. Калі да заявы

прыкладаюцца дакументы (даведкі, пасведчанні, рэкамендацыі,

акты і інш.), іх пералічваюць у канцы асноўнага тэксту. На заяве

ўнізе павінны быць дата (злева) і асабісты подпіс (справа).

Дэкану факультэта фізічнай культуры

дацэнту Навойчыку А.І.

студэнта І курса 3 групы

Бандарца Андрэя Аляксандравіча

123

заява.

Прашу дазволіць датэрмінова здаць летнюю экзаменацый-

ную сесію ў сувязі з удзелам у чэмпіянаце Еўропы па спартыў-

най гімнастыцы.

20 мая 2008 г. Подпіс

Апошнім часам слова заява часта пішуць з вялікай літары. У

такім выпадку пасля яго не трэба ставіць кропку.

Для тых, хто служыць у арміі, міліцыі (іншых органах унутраных

спраў), адной з асноўных асабістых справавых папер з’яўляецца

рапарт. Як падаецца ў ТСБМ, рапарт – гэта пісьмовы або вусны

даклад, данясенне аб чым-небудзь вышэйшай інстанцыі, начальству.

Начальніку агульнавайсковай кафедры

падпалкоўніку Януковічу П.І.

Рапарт

Прашу Вашага хадайніцтва перад вышэйшым каманда-

ваннем аб вызваленні мяне, маёра А.В. Савянкова, ад выканан-

ня службовых абавязкаў тэрмінам на трое сутак, з 05.11.2007 г.

па 07.11.2007 г., у сувязі з хваробай.

Да рапарта прыкладаю:

1) медыцынскае накіраванне ад 04.11.2007 г.;

2) даведку аб непрацаздольнасці ад 04.11.2007 г. № 256.

Выкладчык агульнавайсковай кафедры

маёр_______________А.В. Савянкоў

(подпіс)

04 лістапада 2007 г.

Начальніку ваеннага факультэта

палкоўніку Верашчагіну В.П.

Хадайнічаю па сутнасці рапарта маёра А. В. Савянкова.

Начальнік агульнавайсковай кафедры

падпалкоўнік_____________П.І. Януковіч

(подпіс)

04 лістапада 2007 г.

124

У аўтабіяграфіі коратка расказваюць пра свой жыццёвы шлях,

таму гэта папера пішацца ад першай асобы. Тут падаюцца афіцый-

ныя звесткі: год і месца нараджэння; заняткі бацькоў; гады вучобы

(службы ў арміі); асноўнае з працоўнай і грамадскай дзейнасці;

кароткія звесткі пра сваё сямейнае становішча. У канцы тэксту

ставяць дату і подпіс.

Аўтабіяграфія

Я, Булай Таццяна Іванаўна, нарадзілася 2 ліпеня 1970 года

ў вёсцы Конна Зэльвенскага раёна Гродзенскай вобласці ў ся-

лянскай сям’і. Мой бацька, Булай Іван Віктаравіч, працаваў ме-

ханізатарам, маці, Ганна Уладзіміраўна, – паляводам (зараз

бацькі на пенсіі).

У 1977 годзе я пайшла вучыцца ў Конненскую васьмігадо-

вую школу, якую скончыла ў 1985 годзе. З 1985 па 1987 гг. вучы-

лася ў СШ № 2 г. п. Зэльва.

У 1987 годзе паступіла ў педагагічнае вучылішча г. Грод-

на на аддзяленне дашкольнага выхавання. З 1989 года працую

выхавацелем у садку-яслях № 25 г. Гродна.

Замужам, маю дваіх сыноў.

12 красавіка 2008 г.(подпіс) Т.І. Булай

Распіска – дакумент, які сцвярджае, што ва ўстанове або ад

прыватнай асобы атрыманы рэчы, дакументы, грошы і інш.

Распіска

Я, Малажайка Сяргей Мікалаевіч, 12 лютага 2008 года

атрымаў ад Венскага Дзмітрыя Паўлавіча 2 000 000 (два мільё-

ны) беларускіх рублёў. Абяцаю вярнуць пазыку да 12 чэрвеня

2008 года.

12 лютага 2008 г. Подпіс

2. Распарадчыя дакументы

Да распарадчых адносяцца такія дакументы, як загад, рас-

параджэнне, пастанова, указ, дэкрэт. Усе яны носяць закана-

даўчы характар і дзейнічаюць як на мясцовым узроўні (горад, прад-

прыемства ці арганізацыя, факультэт і інш.), так і на ўзроўні ўсёй

125

краіны. Дарэчы, у ТСБМ першае значэнне слова «закон» наступ-

нае: ‘абавязковае для ўсіх правіла, устаноўленае вышэйшым орга-

нам дзяржаўнай улады, якое мае найвышэйшую сілу’.

Прывядзём вытрымкі з некаторых распарадчых дакументаў.

І.

Закон Рэспублікі Беларусь

Аб унясенні змяненняў у Закон Рэспублікі Беларусь

«Аб гарантыях па сацыяльнай абароне дзяцей-сірот, дзя-

цей, якія засталіся без апекі бацькоў, а таксама асобаў з ліку

дзяцей-сірот і дзяцей, якія засталіся без апекі бацькоў»

Прыняты Палатай прадстаўнікоў 12 снежня 2007 года

Адобраны Саветам Рэспублікі 20 снежня 2007 года

Артыкул 1. Унесці ў Закон Рэспублікі Беларусь ад 21 снеж-

ня 2005 года «Аб гарантыях па сацыяльнай абароне дзяцей-

сірот, дзяцей, якія засталіся без апекі бацькоў, а таксама асо-

баў з ліку дзяцей-сірот і дзяцей, якія засталіся без апекі баць-

коў» (Нацыянальны рэестр прававых актаў Рэспублікі Бела-

русь, 2006 г., № 2, 2/1170) наступныя змяненні:

1. Пункт 3 артыкула 9 выкласці ў наступнай рэдакцыі:

«3. Расходы на аплату за карыстанне жылымі памяшкан-

нямі, тэхнічнае абслугоўванне, аплату камунальных паслуг (га-

рачае і халоднае водазабеспячэнне, каналізацыя, газ, электрыч-

ная і цеплавая энергія, карыстанне ліфтамі, вываз і абясшко-

джванне цвёрдых бытавых адходаў), аплату паліва (тым, хто

пражывае ў дамах без цэнтральнага ацяплення), звязаныя з

утрыманнем дзяцей-сірот, дзяцей, якія засталіся без апекі баць-

коў, знаходзяцца ў дзіцячых дамах сямейнага тыпу, апякунскіх

сем’ях і прыёмных сем’ях, падлягаюць кампенсаванню грама-

дзянам, на выхаванні якіх яны знаходзяцца, за кошт сродкаў

мясцовых бюджэтаў».

Артыкул 12 выкласці ў наступнай рэдакцыі:

«Артыкул 12. Гарантыі права на жыллё

1. Дзецям-сіротам, дзецям, якія засталіся без апекі баць-

коў, а таксама асобам з ліку дзяцей-сірот і дзяцей, якія заста-

ліся без апекі бацькоў, гарантуецца права на атрыманне жы-

лога памяшкання сацыяльнага карыстання дзяржаўнага жыл-

лёвага фонду, ільготных крэдытаў, аднаразовых бязвыплатных

126

субсідый і іншых формаў дзяржаўнай падтрымкі для будаўніц-

тва (рэканструкцыі) або набыцця жылога памяшкання ў ад-

паведнасці з заканадаўствам.

2. Дзецям-сіротам, дзецям, якія засталіся без апекі баць-

коў, а таксама асобам з ліку дзяцей-сірот і дзяцей, якія заста-

ліся без апекі бацькоў, гарантуецца захаванне права ўласнасці

на жылое памяшканне або права карыстання жылым памяш-

каннем дзяржаўнага жыллёвага фонду, з якога яны выбылі».

Артыкул 2. Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь у трох-

месячны тэрмін з дня афіцыйнага апублікавання гэтага Закона:

прывесці рашэнні Урада Рэспублікі Беларусь у адпавед-

насці з гэтым Законам;

забяспечыць прывядзенне рэспубліканскімі органамі дзяр-

жаўнага кіравання, якія падпарадкаваны Ураду Рэспублікі Бе-

ларусь, іх нарматыўных прававых актаў у адпаведнасць з гэ-

тым Законам;

прыняць іншыя меры па рэалізацыі гэтага Закона.

Артыкул 3. Гэты Закон уступае ў сілу з 1 студзеня 2008

года, за выключэннем гэтага артыкула і артыкула 2, якія ўсту-

паюць у сілу з дня афіцыйнага апублікавання гэтага Закона.

Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь

27 снежня 2007 года, г. Мінск

№ 305 – 3

ІІ.

Міністэрства культуры

Рэспублікі Беларусь

Аддзел культуры

Гродзенскага гарвыканкама

Дзіцячая музычная

школа № 1

імя Юрыя Уладзіміравіча Семянякі

ЗАГАД

03.03.2008 г. № 6

г. Гродна

Аб стварэнні камісіі

па агульным тэхнічным аглядзе будынка

на падставе п. 55 Правілаў (3) па ахове працы

127

ЗАГАДВАЮ:

Стварыць камісію па агульным тэхнічным аглядзе будын-

ка ў колькасці 5 чалавек:

1. Мацейка Люцына Вацлаваўна – нам. дырэктара па АХР;

2. Лашчук Сяргей Іванавіч – дырэктар школы;

3. Календа Вацлаў Міхайлавіч – электрык школы;

4. Бяляўскі Аляксандр Аляксандравіч – рабочы па абслугоў-

ванні будынка;

5. Дылеўскі Аляксандр Анатольевіч – член прафкама.

Дырэктар ДМШ

імя Юрыя Уладзіміравіча Семянякі ___________ С.І. Лашчук

(подпіс)

З загадам азнаёмлены ___________ Л.В. Мацейка

(подпіс)

___________ В.М. Календа

(подпіс)

___________ А.А. Бяляўскі

(подпіс)

___________ А.А. Дылеўскі

(подпіс)

3. Адміністрацыйна-арганізацыйныя дакументы

У дадзеную групу дакументаў уваходзяць план, кантракт, дага-

вор, справаздача і некаторыя іншыя. Так, у справаздачы расказваюць,

што і як выканана за адпаведны тэрмін. Гэты дакумент не мае строгай

формы. Кожны, хто піша справаздачу, павінен паказаць, як выконвалася

заданне, якія цяжкасці давялося пераадолець і што дала праца. У канцы

справаздачы пажадана зрабіць выснову і даць свае прапановы. Як і кож-

ная афіцыйная папера, справаздача павінна мець подпіс і дату.

Прыкладны тэкст:

Справаздача аб педагагічнай практыцы па беларускай

мове і літаратуры студэнткі 5 курса беларускага аддзялення

факультэта філалогіі Смолік Надзеі Фёдараўны

Я, Смолік Надзея Фёдараўна, праходзіла педагагічную

практыку па беларускай мове і літаратуры ў 9 «Б» класе шко-

лы-ліцэя № 1 г. Гродна з 30 студзеня па 25 сакавіка 2006 г.

128

Падчас практыкі мною была выканана наступная праца:

1) 1-ы тыдзень (30.01. – 04.02): наведванне ўрокаў у 9 «Б»

класе, знаёмства з вучнямі; азнаямленне з задачамі вучэбнай і

выхаваўчай працы;

2) 2–8-ы тыдзень (06.02. – 25.03):

а) вучэбная праца: правядзенне ўрокаў па беларускай мове

і літаратуры; правядзенне мерапрыемства па прадмеце «Бе-

ларуская мова»;

б) выхаваўчая праца: індывідуальная праца з навучэнцамі

(анкетаванне, вывучэнне асобы вучня і ўсяго класа з мэтай

псіхолага-педагагічнай характарыстыкі, правядзенне ўнутры-

класнага педагагічнага мерапрыемства на тэму «Гродзен-

шчына паэтычная»);

в) праца ў дапамогу класнаму кіраўніку: праверка дзённікаў.

Урокі па беларускай мове і літаратуры былі праведзены па

тэмах, прадугледжаных вучэбнай праграмай (па беларускай

мове – праца над знакамі прыпынку ў бяззлучнікавых складаных

сказах і ў сказах з рознымі відамі сувязі, па беларускай літара-

туры – вывучэнне беларускй літаратуры 50 – 80-х гг. ХХ ст.).

Усяго мною праведзена 27 урокаў (14 – па мове, 13 – па

літаратуры), сярод іх:

1) 4 заліковыя ўрокі па мове і 4 заліковыя ўрокі па літаратуры;

2) 1 адкрыты ўрок па мове на тэму «Працяжнік у бяззлуч-

нікавым складаным сказе» і 1 адкрыты ўрок па літаратуры на

тэму «Жыццё і творчасць А. Макаёнка».

На маю думку, самымі ўдалымі па мове былі ўрокі па тэ-

мах «Двукроп’е ў бяззлучнікавым складаным сказе». Цяжкасці

адчуваліся на ўроках, прысвечаных развіццю маўлення (у пры-

ватнасці, пры разглядзе тэмы «Пісьмовы падрабязны пераказ

мовазнаўчага артыкула»).

Па літаратуры, напэўна, найбольш паспяховымі былі ўрокі

па вывучэнні твора А. Макаёнка «Зацюканы апостал», што

абумоўлена актуальнасцю праблем, узнятых у п’есе. Склада-

ным жа для вучняў пры разглядзе паэзіі 50–80-х гг. ХХ ст. з’яў-

ляецца аналіз лірычных твораў.

Трэба адзначыць, што дзеці на ўроках працавалі актыў-

на, імкнуліся выказваць свае думкі на тыя ці іншыя праблемы.

Пры правядзенні мерапрыемстваў вучні з задавальненнем вы-

конвалі розныя даручэнні, праяўлялі творчую ініцыятыву.

Добразычлівыя адносіны склаліся ў мяне як з класным ка-

лектывам, так і з настаўнікам па беларускай мове і літарату-

ры, а таксама з класным кіраўніком. Менавіта педагогі дзялілі-

129

ся сваім вопытам, давалі парады і кансультацыі, аказвалі псіха-

лагічную дапамогу.

У заключэнні хацелася б дадаць, што практыка з’яўляец-

ца добрым пачаткам педагагічнага вопыту, карыснага для бу-

дучай працы настаўніка.

30 сакавіка 2006 г. Н.Ф. Смолік

4. Інфармацыйна-даведачныя дакументы

Аб’ява, даведка, тлумачальная і службовая запіскі, дак-

ладная і пад. афіцыйныя паперы з’яўляюцца прыкладамі тых даку-

ментаў, якія служаць для перадачы інфармацыі пэўнага зместу.

Так, амаль штодзённа нам сустракаюцца аб’явы (як афіцый-

нага, так і прыватнага характару). Аб’ява – паведамленне, якое

даводзіцца да ўсеагульнага ведама (ТСБМ). Калі неабходна аб-

вясціць, што адбудзецца нейкае мерапрыемства (сход, канферэн-

цыя, спаборніцтвы і пад.), вывешваюць аб’яву, у якой дакладна на-

зываюцца дата, час, месца правядзення таго ці іншага мерапрыем-

ства. Унізе, з правага боку, звычайна ўказваецца, хто робіць аб’яву.

Аб’ява

19 лістапада ў 18.00 у актавай зале адбудзецца сустрэча

з маладымі паэтамі Гродзеншчыны. Уваход свабодны.

Кафедра беларускай літаратуры

Даведка – дакумент, які змяшчае апісанне і пацвярджэнне тых

ці іншых фактаў. Узор напісання:

Даведка

Апейка Віталь Сяргеевіч з’яўляецца студэнтам першага

курса дзённага аддзялення фізіка-тэхнічнага факультэта

УА «Гродзенскі дзяржаўны універсітэт імя Янкі Купалы».

Даведка выдадзена для падачы ва Упраўленне ўнутраных

спраў Ленінскага раёна г. Гродна.

Дэкан факультэта подпіс

(пячатка)

130

У тлумачальнай запісцы мы раскрываем, тлумачым пры-

чыну нейкіх сваіх дзеянняў, учынкаў і г.д.

Тлумачальная запіска

Я, Леўчанка Вадзім Раманавіч, студэнт 3 курса 4 групы,

не з’явіўся на суботнік, таму што быў хворы.

Медыцынская даведка прыкладаецца.

22 красавіка 2005 г. _______________ В.Р. Леўчанка

(подпіс)

Акрамя вышэйназваных груп афіцыйна-справавых папер, вы-

лучаюцца розныя віды юрыдычных дакументаў. Ус е яны маюць

свой адметны набор рэквізітаў, які абумоўлены іх прызначэннем.

Існуе вялікая колькасць дакументаў, звязаных з грамадзянскімі і

крымінальнымі судовымі справамі. Да працэсуальных дакументаў

адносяцца рознага кшталту заявы, скаргі, хадайніцтвы, вызна-

чэнні, пратаколы, пярэчанні супраць іску і інш.

У Кастрычніцкі раённы суд г. Гродна

Крывіцкага Андрэя Сямёнавіча,

які пражывае па адрасе: г. Гродна,

вул. Кляцкова, д. 23, кв. 67.

З А Я В А

аб спыненні вытворчасці па справе ў сувязі з адмовай ад іску

Прашу вытворчасць па маім іску да Шытава Мікіты Ля-

вонавіча аб спагнанні запазычанасці ў памеры 600 000 бела-

рускіх рублёў спыніць, паколькі адказчык вярнуў названую суму.

Аб наступствах адмовы ад іску, прадугледжаных арты-

куламі 245 і 247 ГПК Рэспублікі Беларусь, мне вядома.

Дата Подпіс

Адным з самых пашыраных працэсуальных дакументаў з’яў-

ляецца іскавая заява аб узбуджэнні справы. Яе змест павінен ад-

павядаць агульным патрабаванням, якія прад’яўляюцца да працэ-

суальных дакументаў. Акрамя гэтага, у ёй павінны быць указаны

дакладнае абазначэнне патрабаванняў істца, факты, якімі ісцец аб-

грунтоўвае сваё патрабаванне, доказы, якія пацвярджаюць кожны