Шымуковiч С.Ф. Курс лекцый. Гiсторыя Беларусi. Частка I

Подождите немного. Документ загружается.

адміністрацыяй, езуіты былі выдвараны з Расіі, а іх маёмасць

канфіскавана.

Мікалай І шукаў у праваслаўнай царкве апору для сваёй

палітыкi. У мэтах павышэння прэстыжу праваслаўнай царквы,

адукацыйнага ўзроўню духавенства ў канцы 20-х – пачатку 30-хгг.

была праведзена царкоўная рэформа. Змянілася становішча

праваслаўнай царквы і ў Беларусі. У 1826г. католікам забаранялася

будаваць капліцы ў мясцовасцях з пераважна праваслаўным

насельніцтвам. У 1827-1830гг. былі праведзены мерапрыемствы па

рэфармiраванню ўніяцкай царквы i збліжэнню яе з праваслаўем. Была

створана асобная грэка-уніяцкая калегія, чатыры ўніяцкія епархіі

рэарганізаваны ў Беларускую і Літоўскую. У базіліянскія манастыры

загадвалі прымаць толькі ўніятаў, у практыцы богаслужэння

выкарыстоўваць “мясцовы дыялект”. Прадугледжвалася ліквідацыя

залежнасці ўніяцкага духавенства ад памешчыкаў-католікаў. У

аснову ўніяцкага навучання была пакладзена праваслаўная сістэма

навучання. Для ўніятаў была створана асобная семінарыя ў

Жыровічах (у 1828г.). Адначасова адбывалася ачышчэнне ўніяцкай

царквы ад лацінскіх абрадаў.

Шляхецкае паўстанне 1830-1831Hгг. вызначыла лёс уніяцкай

царквы. Дзейнасць іерархаў уніяцкай царквы, прыхільнікаў

уз’яднання з праваслаўем, прымае больш мэтанакіраваны і актыўны

характар. У маі І835г. быў заснаваны Сакрэтны камітэт па справах

уніяцкай царквы, які займаўся дзейнасцю па ўз’яднанню дзвюх

цэркваў. Пасля смерці ўніяцкага мітрапаліта Іасафата Булгака ў

І838г. – праціўніка ўз’яднання, старшынёй грэка-уніяцкай калегіі

быў прызначаны епіскап Літоўскі Іосіф Сямашка, а Беларускую

епархію ўзначаліў епiскап Васіль Лужынскі. 12 лютага 1839г. у

Полацку епіскапамі і начальніцкім духавенствам быў падпісаны

«Саборны акт» аб уз’яднанні цэркваў і напісана прашэнне на

вышэйшае імя. 25 сакавіка «сінадальны ўчынак» зацвердзіў

МікалайI. Уніятам былі пакінуты тыя абрады і звычаі, якія не

201

супярэчылі сутнасці праваслаўя. Усяго ў 1839г. уз’ядналася каля

1607 прыходаў і больш 1 млн. 600 тыс.чалавек.

Беларусь і вайна 1812 года

На пачатку XIXст. на Еўрапейскім кантыненце склалася

надзвычай напружаная міжнародная сітуацыя. Галоўнымі суб’ектамі

еўрапейскай палітыкі з’яўляліся Англія, Расія і Францыя, якія вялі

зацятую барацьбу за гегемонію на кантыненце. Ініцыятывай валодала

Францыя, якая з прыходам да ўлады Напалеона, захоплівала і

ўсталёўвала кантроль над усемі новымі тэрыторыямі. Такая сітуацыя

пачала пагражаць непасрэдным інтарэсам Расійскай імперыі, якая

працягвала ўдзельнічаць у ваенных кааліцыях еўрапейскіх манархій,

накіраваных супраць Францыі.

У 1806-1807 гг. чацвертая антыфранцузская кааліцыя (Англія,

Прусія, Расія і Швецыя) была разбіта, войскі Напалеона рухаліся ў

напрамку мяжы Расіі. У такіх умовах расійскі імператар Аляксандр I

быў вымушаны пагадзіцца на перамір’е, якое прапанаваў яму

Напалеон.

Каля Цільзіта былі падпісаны 7(19) ліпеня 1807г. мірны дагавор

і саюзны трактат, які меў антыбрытанскую накіраванасць. З

тэрыторый былой Рэчы Паспалітай у свой час захопленных Прусіяй,

было створана Герцагства Варшаўскае. Да Расіі была далучана

Беласточчына, якая ўваходзіла да гэтага часу ў склад Прусіі.

Заходнія губерні Расійскай імперыі (якія былі раней часткай

Рэчы Паспалітай) знаходзіліся ў складанай эканамічнай сітуацыі, якая

дапаўнялася палітычнай напружанасцю. Ваенныя дзеянні патрабавалі

вялікай колькасці рэкрутаў, на беларускіх землях знаходзіліся буйныя

вайсковыя злучэнні, якія часта выкарыстоўвалі рэквізіцыённы спосаб

забеспячэння харчамі і фуражом. Эканамічнаму развіццю

перашкаджала кантынентальная блакада Англіі, да якой Расія

вымушана была далучыцца адпаведна ўмоў Цільзіцкага міру.

Зразумела, што такая сітуацыя не магла падабацца мясцовай шляхце.

Да таго ж яна была незадаволена абмежаваннямі сваіх палітычных

202

правоў, якое адбылося пасля далучэння да Расіі тэрыторый Рэчы

Паспалітай і правадзімай “рэвізіяй” дваранскага паходжання.

У шляхецскім асяроддзі існавалі трывалыя сімпатыі да Фран-

цыі – традыцыйнага саюзніка былой Рэчы Паспалітай. Францыя дала

прытулак многім эмігрантам былой Рэчы Паспалітай, частка якіх

дабраахвотна пайшла ў французскую армію. Значную ролю адыгралі і

заявы Напалеона аб магчымасці ўзнаўлення былой Рэчы Паспалітай з

яго дапамогай. Стварэнне ў 1807г. Герцагства Варшаўскага было

абвешчана як першы крок у гэтым накірунку. Сярод беларускай

шляхты праявілася тэндэнцыя да руху ў польскую дзяржаву, дзе яны

паступалі на вайсковую службу. Гэта прымусіла расійскія ўлады

аб’явіць аб секвестры і канфіскацыі маёмасці ад’ехаўшых у

Герцагства.

Але частка шляхты насцярожана пазірала на рэформы ў

Герцагстве Варшаўскім, асаблівую заклапочанаснь выклікала адмена

ў 1807г. прыгоннага права. Для многіх шляхцічаў імя Напалеона

было непарыўна звязана з французскай рэвалюцыяй, якая знішчыла

ўсе феадальныя інстытуты. Да таго ж, частка магнатаў і буйных

землеўласнікаў (М.К.Агінскі, Ф.К.Любецкі. А.Е.Чартарыйскі)

звязвалі надзеі на аднаўленне ці аўтаномію ВкЛ ці Рэчы Паспалітай у

складзе Расійскай імперыі пад патранажам Аляксандра I.

Расія і Францыя непасрэдную падрыхтоўку да вайны пачалі

яшчэ ў 1810г. У межах Літвы, Беларусі і Паўночнай Украіны былі

сканцэнтраваны тры рускія арміі: 1-я (120 тыс. чалавек і 580 гармат)

генерала М.Б.Барклая дэ Толі (штаб у Вільні). 2-я (50 тыс. чалавек і

180 гармат) генерала П.І.Баграціёна (штаб у Ваўкавыску). 3-я

(44тыс. чалавек і 168 гармат) генерала А.П.Тармасава (штаб у

Луцку). Рэзервны корпус Ф.Ф.Эртэля (37,5 тыс. чалавек) каля

Мазыра.

10(22) чэрвеня Напалеон абвясціў Расіі вайну, а 12(24) чэрвеня

напалеонаўская «Вялікая армія» фарсіравала Неман у раёне Коўна і

Гродна. Напалеон кінуў супраць Расіі каля 650 тыс. вайскоўцаў і 1372

гарматы.

203

Рускія арміі (1-я і 2-я) пачалі адыход з мэтай злучэння. 16 (28)

чэрвеня французы занялі Вільну, 26 чэрвеня (8 ліпеня) – Мінск.

Беларусь робіцца арэнай жорсткіх крывапралітных сражэнняў.

27-28 чэрвеня (9-10 ліпеня) адбылася бітва пад Мірам, 11 (23) ліпеня

– каля вескі Салтанаўка. 15 (27) ліпеня пад Кобрынам французы былі

вымушаны капітуліраваць, што была адзначана як першая перамога

расійскай арміі над французамі. 18-20 ліпеня (30 ліпеня-1 жніўня)

адбыліся Клясціцкія баі пад Полацкам, у якіх загінуў генерал

Кульнеў. Да пачатку жніўня пераважная частка Беларусі была

акупіравана напалеонаўскім войскам, акрамя поўдня і Бабруйскай

цытадэлі, абаронцы якой вытрымалі ўсе прыступы праціўніка. 16 (28)

ліпеня ў Віцебску Напалеон прапанаваў Аляксандру I пачаць мірныя

перагаворы, але адказу не атрымаў.

Насельніцтва Беларусі да прышэльцаў аднеслася неадназначна.

Гарацкое насельніцтва (польскае і спаланізаванае) з надзвычайнай

помпай наладжвала ўрачыстыя цырымоніі сустрэч. Спачатку ў

«Вялікай арміі» бачылі вызваліцелей і збавіцелей ад рускай акупацыі.

У той жа час у мясцовасцях, дзе адбываліся непасрэдныя баявыя

дзеянні, насельніцтва імкнулася схавацца, кідала свае дамы, уцякала ў

лес. Даволі хутка беларускае насельніцтва пераканалася, што сярод

напалеонаўскага войска шмат рабаўнікоў. Сваю ролю адыгравала і

антынапалеонаўская прапаганда, якую напярэданні вайны вялі

расійскія ўлады і праваслаўная царква.

Для кіраўніцтва акупіраванымі тэрыторыямі Напалеонам 1(13)

ліпеня ў Вільні быў створаны ўрад – Камісія часовага праўлення

ВкЛ, паўнамоцтвы якой распаўсюджваліся на Віленскую.

Гродзенскую і Мінскую губерні і Беластоцкую акругу. У склад

Камісіі ўвайшлі сем чалавек: С.Солтан, К.Прозар, Ю.Серакоўскі,

А.Сапега, Ф.Ельскі, А.Патоцкі, Я.Снядзецкі – прадстаўнікі

мясцовых буйных землеўласнікаў. У кампетэнцыю Камісіі

ўваходзіла: спагнанне падаткаў, размеркаванне бюджэтных сум,

арганізацыя ўзброенных сіл і жандармерыі, стварэнне сістэмы

адукацыі і судовых устаноў. На французскі ўзор былі арганізаваны

204

адміністрацыйныя адзінкі, з’явіліся дэпартаменты, падпрэфектуры

іг.д. Кантрольныя функцыі і палітычнае кіраўніцтва належыла

напалеонаўскаму камісару, ваенная ўлада знаходзілася ў руках

генерал-губернатара Літвы (французы). Агульны нагляд ад імя

Напалеона ажыццяўляўГ.-Б.Марэ.

Аналагічным чынам былі арганізаваны органы кіраўніцтва ў

Віцебскай, Магілеўскай і Смаленскай губернях, але яны не

падпарадкаваліся віленскаму ўраду. Гэта адзначае, што Напалеон не

зрабіў таго, што ад яго чакала значная частка шляхты былой Рэчы

Паспалітай: не злучыў у адно тэрыторыі былой Рэчы Паспалітай, і не

пажадаў запэўніць у тым, што гэта будзе зроблена ў бліжэйшай

будучыні. Напалеон наўрад ці жадаў узнікнення ў Еўропе буйной

дзяржавы. Абвяшчэнне аб стварэнні Рэчы Паспалітай непазбежна

пашкодзіла б адносінам расійскага і французскага імператараў,

перакрыла б Напалеону ўсялякую магчымасць у будучым дамовіцца з

Аляксандрам I.

Перад створанымі ваеннай і цывільнай адміністрацыямі была

пастаўлена адна галоўная мэта: харчовае і фуражнае забяспячэнне

напалеонаўскага войска. Сітуацыя ўскладнялася тым, што Напалеон

не разлічваў на доўгатэрміновыя ваенныя дзеянні і своечасова не

падрыхтаваў запасаў, а камунікацыі «Вялікай арміі» аказаліся

надзвычай расцягнутымі і здзейсняць падвоз харчоў і фуражу з

Еўропы было практычна не магчымым.

Важнай задачай, якая паўстала як перад мясцовымі

прафранцузскімі ўладамі было фарміраванне ўзброеных сіл. Часовы

ўрад ВКЛ 25 ліпеня загадаў сабраць 10000 рэкрутаў. 1 жніўня было

вырашана стварыць 4 кавалерыйскія палкі з поўным забеспячэннем за

кошт насельніцтва і сфарміраваць гвардзейскі полк (1000 чал.) з ліку

шляхцічаў-дабраахвотнікаў. Справа ў гэтым накірунку шла вельмі

марудна. Сяляне не выказвалі асаблівага жадання ісці ў войска,

большую актыўнасць праявіла шляхта. Аднак дабраахвотнікаў

аказалася значна менш, чым чакалі. Частка шляхты прытрымлівалася

пазіцыі чакання і не жадала ісці ў ствараемае войска. У

205

напалеонаўскім войску хутка распачалася эпідэмія марадзерства, ад

якога пакутвалі мяшчане, сяляне, шляхціцы, памешчыкі. Напалеон і

яго адміністрацыя разумелі небяспечнасць гэтай з’явы, спрабавалі

прыпыніць ці абмежаваць яе маштабы нават самымі жорсткімі

карамі. Былі створаны спецыяльныя рухомыя вайсковыя каманды для

барацьбы з марадзерамі і дэзерцірамі, аднак кардынальнага

паляпшэння не назіралася.

У найбольш складанай сітуацыі апынулася беларускае

сялянства. Ва ўмовах вайны сяляне пачалі больш рашуча і актыўна

супраціўляцца прыгнятальнікам і ўладам. 3 прыходам французскай

арміі сяляне чакалі, што Напалеона скасуе прыгоннае права. Але

рэаліі вайны (рабункі, рэквізіцыі, здзекі) штурхалі сялян на

супраціўленне. Яны актывізаваліся і пачалі даваць адпор малалікім

групам марадзёраў, нападаць на адстаўшых ці заблудзіўшых салдат,

на каманды фуражыраў «Вялікай арміі». Такія выпадкі становяцца

звычайнай з’явай і наносяць вялікую шкоду французскім акупантам і

аб’ектыўна спрыяе расійскай арміі.

Адначасова ў беларускіх лясах дзейнічалі рускія армейскія

партызанскія атрады, якія ўзначальвалі Д.В.Давыдаў, А.Н.Сяславін і

інш. Сваімі анфранцузскімі дзеяннямі вядомы жыхары вёскі Жарцы,

беларускія сяляне Максім Маркаў, Тарас – кіраўнікі партызанскіх

атрадаў з мясцовых жыхароў.

Новыя ахвяры і разбурэнні прынесла Беларусі адступленне

напалеонаўскага войска і рух рускай арміі на захад. Як вядома,

Напалеон пачаў адступленне з Масквы 7(19) кастрычніка, і ў хуткім

часе «Вялікая армія» апынулася на Беларусі. Менавіта на беларускай

зямлі адбылося канчатковае паражэнне напалеонаўскай арміі –

14-17 (26-29) лістапада пры пераправе цераз Бярэзіну каля вескі

Студзенка (раен Барысава). Праз две нядзелі рэшткі «Вялікай арміі»

пакінулі мяжу Расійскай імперыі.

Ваенныя падзеі 1812г. прынеслі Беларусі, яе жыхарам

незлічоныя страты. Дзесяткі тысяч загінуўшых, безліч зруйнаваных

гарадоў і вёсак, страту амаль паловы пасяўных плошчаў і жывёлы.

206

Агульныя страты склалі каля 52 млн. руб. серабром – для прыкладу,

памер штогадовага падатку с Беларусі на карысць дзяржбюджэту –

1млн. руб. Расійскія імперскія ўлады не спяшаліся прымаць

кардынальных мераў па стабілізацыі становішча. Толькі вельмі

ўраджальныя 1813 і 1814гг. паслабілі цяжар пасляваеннай разрухі.

Прыгоннае права было захавана, працягваліся рэкруцкія наборы,

налогавы прэс амаль не зменшыўся. У той жа час мясцовая шляхта,

скампраметаваная супрацоўніцтвам з Напалеонам, захавала свае

правы і прывілеі. Маніфесты Аляксандра I ад 12 снежня 1812г. і

30жніўня 1814г. аб’яўлялі амністыю дваранству, схіліўшымуся да

Напалеона, адначасова сялянам аб’яўлялася “мілась ад Бога”.

Грамадска–палітычны рух на Беларусі ў першай палове

XIX стагоддзя

На пачатку XIXст. грамадска-палітычная сітуацыя на Беларусі

шмат у чым вызначалася падзеямі агульнаеўрапейскага маштабу:

французскай буржуазнай рэвалюцыей (1789-1794), падзеламі Рэчы

Паспалітай, вайной 1812г. іг.д.

Французская рэвалюцыя садзейнічала распаўсюджванню

рэвалюцыйных і дэмакратычных ідэй, спрыяла актывізацыі

радыкальна-дэмакратычных рухаў у еўрапейскіх краінах. Адначасова

яна выклікала рэзкае супрацьдзеянне правячых колаў большасці

еўрапейскіх краін. Апошнія імкнуцца кансалідавацца, каб стварыць

перешкоду распаўсюджванню рэвалюцыйных ідэй і рэальных

рэвалюцыйных здзяйсненняў.

Практычна ва ўсіх еўрапейскіх краінах назіраюцца

рэвалюцыйныя ўзрушанні. Для значнай часткі беларускай шляхты –

адзінага правадзейнага суб’екта тагачаснага грамадства, прычынай

незадаволенасці была роспач аб Рэчы Паспалітай, імкненне да яе

рэстаўрацыі. Побач з гэтым, у дэмакратычна-радыкальных колах

выспяваюць ідэі аб неабходнасці вызвалення сялян ад прыгоннага

стану, дэмакратычных переаўтварэняў у грамадстве.

207

Ва ўмовах абсалютысцкай Расійскай імперыі легальным

асяродкам, дзе маглі праяўляцца апазіцыйныя настроі былі губернскія

і павятовыя шляхецкія дэпутатскія сходы, якія мясцовае дваранства

разглядалі як былыя сеймікі Рэчы Паспалітай. Гэта становішча

вызывала рэзкае супрацьдзеянне мясцовай расійскай адміністрацыі.

Вайна 1812г. паміж Расіяй і Францыяй, яе вынікі, стварэнне ў

1815г. Царства Польскага не спраўдзілі надзей пэўнай часткі

шляхецтва на аднаўленне Рэчы Паспалітай у межах 1772г. Не дзіўна,

што пры такой сітуацыі на тэрыторыі былой Рэчы Паспалітай

узнікаюць разнастайныя суполкі, якія дзейнічаюць у гэтым

накірунку.

Першай тайнай арганізацыяй стала “Віленская асацыяцыя”,

якая дзейнічала ў 1796-1797гг. і мела аддзяленні ў Мінску, Брэсце,

Кобрыне, Ашмянах. Галоўнай мэтай удзельнікі асацыяцыі ставілі

аднаўленне Рэчы Паспалітай згодна з Канстытуцыяй 3 мая 1791г. з

дапамогай звонку ад Францыі. Гэтая ідэя была папулярнай сярод

шляхты, але асацыяцыя хутка была раскрыта – у шляхты яшчэ не

было вопыту канспіратыўнай работы.

Частка гэтых арганізацый мела масонскі характар. Масоны –

рэлігійна-маральны рух, які ўзнік на пачатку XVIIIст. у Англіі. Пад

гэтым вызначэннем хаваюцца рухі разнастайнай накіраванасці, у тым

ліку рэвалюцыйнай. Масонскія арганізацыі ў пачатку XIXст. існавалі

ў большасці еўрапейскіх краін і не выклікалі, пераважна, актыўнага

супрацьдзеяння з боку ўлад, даволі часта ў склад масонскіх ложаў

уваходзілі ўплывовыя асобы.

На тэрыторыі Царства Польскага суполкі масонаў аднаўляюць

сваю дзейнасць у 1814г. Расійскія ўлады ведалі аб іх існаванні і не

мелі нічога супраць. Гэтыя арганізацыі звязвалі свае надзеі на

ўваскрашэнне вялікай Польшчы з расійскім імператарам у якасці

польскага караля. 3 цягам часу сярод польскіх масонаў узнікаюць

радыкальныя плыні, для якіх справа рэстаўрацыі Рэчы Паспалітай

робіцца чыста нацыянальнай польскай справай, дзе ўжо няма месца

208

Аляксандру I і Расіі. Як вынік – у 1822г. абвешчаны агульнаімперскі

ўказ, забараняўшы дзейнасць масонскіх лож.

3 польскімі масонскімі арганізацыямі цесна звязана дзейнасць

масонаў на Беларусі і Літве. У 1819г. у Вільні ўзнікае адгалінаванне

польскага «Нацыянальнага масонства», сярод яго першых членаў –

Міхаіл Ромер. У 1820г. «Нацыянальнае масонства» фармальна

прыпаняе свае існаванне, але пры гэтым многія яго члены ўваходзяць

у зноў створанае «Патрыятычнае таварыства» (1821г.), і мясцовае

віленскае аддзяленне «Нацыянальнага масонства» трансфармуецца ў

правінцыйны савет «Патрыятычнага таварыства» (старшыня –

М.Ромер, члены: К.Радзівіл, Я.Вайніловіч, К.Навамейскі,

А.Солтан). Літоўская ложа колькасна пашыраецца, цераз Т.Зана

масоны ўсталёўваюць сувязь з мясцовымі тайнымі арганізацыямі

студэнцкай і вучнёўскай моладзі. На тэрыторыі Беларусі і Літвы існуе

ў гэты час мясцовых нешматлікіх ложаў у Мінску, Несвіжу,

Навагрудку, Гродне.

Паралельна з масонскімі арганізацыямі і ў пэўнай сувязі з імі ў

беларуска-літоўскім рэгіёне ўзнікаюць патаемныя (цалкам ці

часткова) асацыяцыі, якія месцяцца пераважна ў Віленскім

універсітэце.

У канцы 1817 – пачатку 1818г. студэнты Т.Зан, А.Міцкевіч,

Я.Яжоўскі (усяго 12 чалавак) заснавалі тайнае патрыятычнае

таварыства філаматаў (ад грэч. – шанавальнікі ведаў). Члены суполкі

першапачаткова ставілі польскія нацыянальныя асветніцка-

культурныя мэты. Пэўны час філаматы заставаліся нешматлікай

групоўкай. У 1819г. яны разгарнулі актыўную прапагандысцкую

дзейнасць сярод вучнеўскай моладзі Вільні. Вынікам гэтай працы

стала заснаванне, з дазволу ўніверсітэтскага кіраўніцтва, у маі 1820г.

па ініцыятыве Т.Зана “Таварыства прамяністых”. Мэты гэтай

культурна-асветніцкай арганізацыі супадалі з філамацкімі.

Прамяністыя шчыра верылі ва ўзаемны добратворны ўплыў,

прапаведывалі высокамаральныя ідэі і адпаведным чынам паводзілі

сябе, практыкаваліся ў гімнастычных гульнях. Дзейнасць

209

прамяністых выклікала незадаволенасць тагачаснага віленскага

капітула і ўлад, якія ў 1820г. распусцілі арганізацыю.

У канцы 1820г. філаматы ініцыіравалі стварэнне новай тайнай

арганізацыі філарэтаў (ад. грэч. – аматары дабрачыннасці), на чале з

Т.Занам. Гэтая арганізацыя перарасла ўзровень студэнцкай

карпарацыі, яна ўключала ў сябе шырокія колы моладзі, у тым ліку і

за межамі Вільні.

Галоўная мэта філарэтаў была палітычнага хакрактару –

аднаўленне Рэчы Паспалітай. Такім чынам адбылася эвалюцыю ад

асветніцка-навуковых, маральна-этычных мэтаў да палітычных.

Сярод членаў былі асобы дэмакратычных поглядаў, якія лічылі

неабходным адмену прыгоннага права, вылучалі лозунг роўнасці ўсіх

членаў грамадства, імкнуліся да вывучэння беларуска-ліцвінскага

краю, звычак, фальклору, побыту насельніцтва, не цураліся

беларускай мовы.

Вясной 1823г. уладам стала вядома аб існаванні шматлікіх

тайных юнацкіх арганізацый. Па загаду цара ў красавіку 1824г. быў

створаны спецыяльны камітэт, у які ўвайшлі А.А.Аракчэеў,

М.М.Навасільцаў, які прысудзіў кіраўнікоў філарэтаў і філаматаў да

высылкі ва ўнутраныя губерні (Т.Зан, Я.Чачот, А.Міцкевіч і інш.).

Частка падследных была аддадзена ў салдаты, некаторыя пазбеглі

пакарання.

Была праведзена «чыстка» прафесуры Віленскага ўніверсітэта:

ад працы былі адхілены I. Лялевель, Ю.Галухоўскі. І.М.Даніловіч,

М.К.Баброўскі. Сваіх пасад былі пазбаўлены рэктар універсітэта

Твардоўскі і папячыцель Віленскай вучэбнай акругі А.Чартарыйскі.

Пакаранні не прыпынілі нелегальны рух. Шмат членаў тайных

арганізацый па тым ці іншым прычынам здолелі пазбегнуць

пакарання і працягвалі дзейнічаць у накірунку польскага

нацыянальнага адраджэння. Напрыклад, былы філамат М.Рукевіч

стаў у 1823 г фундатарам таварыства «Ваенныя сябры» сярод

афіцэраў Літоўскага асобнага корпусу; гэтая суполка мела свае

філіялы: «Згода», куды ўваходзілі грамадзянскія асобы і «Заране» – з

210