Рагойша. Паэтычны слоўнік

Подождите немного. Документ загружается.

Этот электронный документ был загружен с сайта филологического факультета БГУ http://www.philology.bsu.by

591

Народны паэт пакінуў і шэраг Э. літаратур-

нага, а таксама прыватна-інтымнага зместу

(«Эпіграма на самога сябе», «Якубу Коласу»,

«Валодзю Хадыку»). Э. пісалі М. Багдановіч

(«Крытыку»), Я. Колас («Памяці нябожчыкаў»,

«Адзначым факт»), К. Крапіва («Да ноты Керза-

на», «Інтэрв’ю Якуба Коласа»). Да гэтага жанру

ў беларускай паэзіі звярталіся М. Танк, В. Вітка,

А. Вялюгін, Р. Барадулін, М. Скрыпка і

некаторыя іншыя паэты. Вось некалькі розных

паводле жанравай разнавіднасці Э.:

Таму і робяць ператрусы

Падзей і дат, каб назаўжды

Устанавіць, што беларусы —

Нашчадкі...… Залатой арды.

(А. Цыркуноў. «Абэцадаршчына»)

Я не горшы ад Рагойшы

І не меншы ад Камейшы,

А прабіцца не ўдаецца

Ні ў Саюз, ні ў выдавецтва.

(К. Крапіва. «З скаргі маладога

літаратара»)

Новы Год...… ці будуць змены?

Ці народ будзе маўчаць?

Скача Зайка, скачуць цэны,

Цэнаў Зайцу — не дагнаць.

(М. Міцкевіч)

Э. беларускіх пісьменнікаў увайшлі ў «Анта-

логію беларускай эпіграмы» (Уклаў К. Камейша.

Мн., 2000).

Эпітала€ма (грэч. epithala€mios oid

∋

, ад ері

Этот электронный документ был загружен с сайта филологического факультета БГУ http://www.philology.bsu.by

592

— на, з выпадку і tha€lamos — шлюб, шлюбнае

ложа) — урачыстая вясельная песня ў гонар жа-

ніха і нявесты. Узнікла ў народным вясельным

абрадзе ў Старажытнай Грэцыі і Рыме. Адзін з

яе відаў — г і м е н э€ й, песня, у суправаджэнні

якой нявеста ўваходзіла ў дом жаніха. Пазней

Э. набыла значэнне самастойнага літаратурнага

жанру — своеасаблівай оды ў гонар маладых.

Вядомыя Э. Сафо (VII ст. да н. э.), Катула (I ст.

да н. э.). У Расіі да яе звярталіся В. Традзьякоўс-

кі, I. Севяранін. Першую беларускую Э. напiсаў У.

Караткевiч (1967):

Кахання бог у светлай сіле

Сядзіць мiж нас. Я п’ю нагбом

За вас: прыгожых, добрых, мілых,

За ваш стары i новы дом.

Да схілу дзён сваiх астатнiх

Мы вам сябры. Няхай жыве

Наш гонар: Слава i Тацяна,

Сябры ад сёння i — навек.

Малю аб вечным i адзіным:

Хай шчасны будзе на вякі

Шлюб Беларусі i Ўкраіны,

Шлюб Львова й Іслачы-ракі.

Э. «Уваходзiны ў паэму» напiсаў Я. Сiпакоў.

Эпiталамны характар маюць асобныя раздзелы

паэмы Я. Купалы «Яна i я».

Эпіта€фія (грэч. epitha€phios, ад ері — на, з

выпадку і taphos — магіла) — адзін з вершава-

ных жанраў. У антычнай лірыцы — верш-надпіс

на магільным помніку. У такім значэнні Э. зрэдку

ўжываецца і сёння (напрыклад, Э. на адным з

помнікаў Хатынскага мемарыяла). Аднак яшчэ

Этот электронный документ был загружен с сайта филологического факультета БГУ http://www.philology.bsu.by

593

ў старажытнасці гэтым тэрмінам сталі называць

любы невялікі верш, напісаны ў форме надма-

гільнага надпісу, т. зв. фіктыўны надмагільны

надпіс. З часам Э. набыла выразнае сатырыч-

нае гучанне, стала зброяй ідэйнай, палітычнай

барацьбы. Такія функцыі яна атрымала, напрык-

лад, у творчасці выдатнага шатландскага паэта

XVIII ст. Р. Бёрнса.

З беларускіх пісьменнікаў упершыню да Э.

звярнуўся С. Полацкі. Пасля яго доўгі час гэтым

жанрам ніхто не карыстаўся, і толькі на пачатку

XX ст. ён адрадзіўся ў творчасці Я. Купалы

(«Мая эпітафія», 1906). У сучаснай беларускай

паэзіі Э. з’яўляецца найперш відам сатырычнай

паэзіі (асобныя эпітафіі М. Танка

і В. Віткі, «Эпітафія на помнік паклёпніка» М. Ск-

рыпкі). Такая і «Эпітафія» К. Крапівы, напісаная

ў час Вялікай Айчыннай вайны з выпадку зні-

шчэння партызанамі гітлераўскага стаўленіка на

Беларусі гаўляйтэра Кубэ:

Тут ляжыць высокі чын —

Кубэ, Гітлераў служака.

Пры жыцці быў сукін сын

І загінуў як сабака.

Сатырычным пафасам прасякнута і «Эпіта-

фія» Н. Гілевіча:

Тут спіць Пракоп.

Ён рана ўсоп,

Бо траціў сілы з неашчаднасцю

На два франты: як вершароб

І як стукач (па сумяшчальніцтву).

Аднак часам Э. мае і выразна лірычны ха-

рактар, як, напрыклад, «Эпітафія» М. Танка

Этот электронный документ был загружен с сайта филологического факультета БГУ http://www.philology.bsu.by

594

(«Не завіце безыменнымі...»).

Этот электронный документ был загружен с сайта филологического факультета БГУ http://www.philology.bsu.by

595

Эрo€тык — верш фрывольнага, эратычнага

зместу. Традыцыі яго — ў фальклоры, у фры-

вольных песнях (найперш — радзінных), анек-

дотах, прыгаворах, загадках, прыказках і інш.

Для прыкладу, адна з такіх радзінных песень:

А кум кумку разуваў

І пад ножку пазіраў.

А кумочка, што за звер?

Я баюся, каб не з’еў.

А ты мой жа куманёк,

Твой дурненькі разумок.

Гэта ж тая курыца,

А што ўночы туліцца.

Гэта ж тая бобра,

З якой ноччу добра.

Вось Э. англійскага паэта ХVІІ ст. Джона

Дона ў перакладзе М. Танка:

Дай жа далоням насыціцца ўдоваль

Побач, паміж і вышэй і на доле.

О, мой свет новы, нікім неадкрыты,

Толькі адным мной, шчаслівым, абжыты!

Эратычныя матывы былі не чужыя самому

М. Танку («Добры дзень», «…...Каб вытачыць

гэткія ножкі», «Ave Maria» і інш.). Э. ёсць у Р.

Барадуліна (гл., у прыватнасці, яго кнігу «Зду-

бавецце»), Г. Бураўкіна, У. Някляева, Л. Дрань-

ко-Майсюка, А. Глобуса і інш. Важна, аднак, у

творах такога тыпу датрымлівацца належнай

меры, каб не апусціцца да парнаграфіі.

Эскϒз (ад франц. esquisse — папярэдні накід)

— гэтым тэрмінам, што ўжываецца ў мастацтве

жывапісу (агульны накід усяго малюнка ці асоб-

Этот электронный документ был загружен с сайта филологического факультета БГУ http://www.philology.bsu.by

596

най яго часткі), часам называюць невялікі верш-

замалёўку, заснаваны на нейкай адной зрокава-

нагляднай дэталі. Вось, для прыкладу, «Эскіз»

Я. Сіпакова:

Прысланіўся да ліўня тугога спіною натомленай

і гляджу з-пад далоні, удзіўлены,

Як перад самай сцяною дажджу хапатліва

мак пад сонцам таўкуць камары...

У такім самым значэнні падчас выкарыстоў-

ваецца тэрмін э ц ю€ д («Эцюд» М. Танка,

«Эцюд рэўнасці» Г. Бураўкіна, «Эцюды» А. Грача-

нікава і інш.).

Ямбы — напісаныя ямбічнымі памерамі са-

тырычныя вершы, у якіх баявітае выкрыццё ад-

моўнага, аджылага спалучаецца з патэтычным

ухваленнем станоўчага, новага. Як асобны жанр

Я. узніклі ў Старажытнай Грэцыі, пашырэнне на-

былі ў Францыі падчас буржуазна-дэмакратыч-

най рэвалюцыі (сатырычная кніга А. Барб’е «Ям-

бы»). Цыкл філасофска-палітычных «Ямбов» на-

лежыць А. Блоку. Вядомы ўкраінскі паэт М.

Бажан выдаў зборнік вершаў «Ямбы» (1940). У

беларускай паэзіі да гэтага жанру звярнуўся П.

Панчанка (верш «Ямбы», 1962):

Мне надакучылі малебны

У шалашах звычайных дат,

Ружовы дым і гул хвалебны

І хітра скроены даклад.

Ледзь не штодня са сцэн бялеюць

Прэзідыумныя ілбы.

Занадта многа юбілеяў,

Занадта многа пахвальбы.

Этот электронный документ был загружен с сайта филологического факультета БГУ http://www.philology.bsu.by

597

Асколкі сонца на вясле,

Асколкі сонца на асле...

Нібы няма ўжо спраў. Нібыта

Да зор арбіты ўсе прыбіты...

Сябры мае, жыццё будуйце,

Гадуйце весела малых,

Усмешак людзям не шкадуйце

І не шкадуйце тым хвалы,

Хто справу любіць больш за славу.

Хвалі чысцей, хвалі прасцей

Герояў ворыва і плавак,

Хто і працуе і расце...

Этот электронный документ был загружен с сайта филологического факультета БГУ http://www.philology.bsu.by

598

ДАСЛЕДАВАННІ ПА ПАЭТЫЦЫ ВЕРША

Адмони В. Поэтика и действительность. Л., 1975.

Аминов А. Жанр рубаи и советская лирико-философская поэзия.

Душанбе, 1987.

Аминов Магомед-Загид. Тенденции развития дагестанского

стихосложения. Махачкала, 1974.

Арватов Б. Социологическая поэтика. М., 1928.

Артюшков А. Основы стиховедения. М., 1929.

Асафьев Б. В. Речевая интонация. М.; Л., 1965.

Асафьева Н. М. Виды синтаксических повторов. М., 1962.

Асеев Н. Зачем и кому нужна поэзия. М., 1961.

Ахметов З. А. Казахское стихосложение. Алма-Ата, 1964.

Ахметов 3. А. Теория поэтической речи. Алма-Ата, 1973.

Баевский В. С. Стих русской советской поэзии. Смоленск, 1972.

Баевский В. С. Лингвистические, математические, семиотические

и компьютерные модели в истории и теории литературы. М.,

2001.

Бальмонт К. Поэзия как волшебство. М., 1922.

Барабаш Ю. Вопросы эстетики и поэтики. М., 1978.

Баранчиков А. П. Изобразительные средства индийской поэтики.

Л., 1947.

Барышникова К. К. О просодических единицах речи. Минск,

1972.

Барычэўскі А. Тэорыя санету. Мінск, 1927.

Барычэўскі А. Паэтыка літаратурных жанраў. Мінск, 1927.

Бахтин Н. М. Эстетика словесного творчества. М., 1979.

Бейли Дж. Избранные статьи по русскому народному стиху. М.,

2001.

Бейли Дж. Избранные статьи по русскому литературному стиху.

М., 2004.

У спіс уключаны найбольш значныя працы па тэорыі паэзіі, якія

выйшлі на ўсходнеславянскіх мовах за восем апошніх дзесяцігоддзяў.

Адрасуецца студэнтам-філолагам, якія вывучаюць гісторыю і тэорыю

верша, а таксама ўсім, хто, зацікавіўшыся пытаннямі паэтыкі, хоча

глыбей спасцігнудь таямніцы паэтычнага слова, авалодаць методы-

кай вершазнаўчага аналізу.

Этот электронный документ был загружен с сайта филологического факультета БГУ http://www.philology.bsu.by

599

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Мінск, 1996—2004.

Белый А. Ритм как диалектика и «Медный всадник». М., 1929.

Белый А. Поэзия слова. Пг., 1922.

Бердников Л. И. «Счастливый Феникс»: Очерки о русском сонете

и книжной культуре XVIII — начала XIX в. СПб., 1997.

Бехер Н. Р. В защиту поэзии. М., 1959.

Бирюков С. Зевгма: русская поэзия от маньеризма до пост-

модернизма. М., 1994.

Благонравов В. Н. В. Я. Брюсов — мастер русского сонета.

Самарканд, 1985.

Блисковский 3. Д. Муки заголовка. М., 1972.

Богомолов И. А. Стихотворная речь. М., 1995.

Борина Н. Д. Поэтика классического японского стиха. М., 1978.

Брюсов В. Наука о стихе: Метрика и ритмика. М., 1919.

Брюсов В. Опыты по метрике и ритмике, по эвфонии и со-

звучиям, по строфике и формам. М., 1918.

Брюсов В. Основы стиховедения: Общее введение. Метрика и

ритмика. 2-е изд. М., 1924.

Бунчук Б. І. Віршування Івана Франка. Чернівці, 2000.

Бурячок А. А., Гурин I. I. Словник украςнських рим. Ки∞в, 1979.

Бюхер К. Работа и ритм. М., 1923.

Васильев Г. М. Якутское стихосложение. Якутск, 1965.

Веселовский А. Историческая поэтика. Л., 1940.

Вильдрак Ш., Дюамель Ж. Теория свободного стиха. М.,

1920.

Виноградов Ш. Н. Проблемы содержания и формы литературно-

го произведения. М., 1958.

Виноградов В. Стилистика. Теория поэтической речи. Поэтика. М.,

1963.

Винокур Г. О. Маяковский — новатор языка. М., 1943.

Вишневский К. Д. Мир глазами поэта. Начальные сведе-

ния по теории стиха. М., 1979.

Владимиров С. В. Стих и образ. Л., 1968.

Воробьев Ю. В. Некоторые особенности строфики в английской

поэзии 18 и 19 веков. М., 1968.

Всеволодский-Гернгросс В. Теория русской речевой интонации.

Пг., 1923.

Выготский Л. С. Психология искусства. 2-е изд. М., 1968.

Гармония противоположностей: Аспекты теории и истории соне-

та. Тбилиси, 1985.

Этот электронный документ был загружен с сайта филологического факультета БГУ http://www.philology.bsu.by

600

Гаспаров М. Л. Очерки истории русского стиха: Метрика. Ритми-

ка. Рифма. Строфика. 2-е изд. М., 2000.

Гаспаров М. Л. Современный русский стих: Метрика и

ритмика. М., 1974.

Гаспаров М. Л. Очерк истории европейского стиха. М., 1989.

Гаспаров М. Л. Русские стихи 1890—1925 гг. в комментариях. М.,

1993.

Гаспаров М. Л. Метр и смысл. М., 1999.

Герасимович Л. К. Монгольское стихосложение. Л., 1975.

Гілевіч Н. С. Паэтыка беларускай народнай лірыкі. Мінск, 1975.

Гілевіч Н. С. Паэтыка беларускіх загадак. Мінск, 1976.

Гинзбург Л. О лирике. М.; Л., 1964.

Гиршман М. М. Ритм художественной прозы. М., 1982.

Гончаров Б. П. Поэтика Маяковского. М., 1983.

Гончаров Б. П. Звуковая организация стиха и проблема рифмы.

М., 1973.

Гиршман М. М. Анализ поэтических произведений А. С. Пушкина,

М. Ю. Лермонтова, Ф. Н. Тютчева. М., 1981.

Григорьев В. П. Словарь языка русской советской поэзии. М.,

1965.

Григорьев М. С. Введение в поэтику. М., 1924. Ч. 1.

Грынчык М. Шляхі беларускага вершаскладання. Мінск, 1973.

Гуляк А. Б., Савченко І. В. Основи віршування. К., 1997.

Гусейнаев А. Г. Основы дагестанского стихосложения на ма-

териале лакской поэзии. М., 1979.

Дей О. I. Поетика укра∞нськоς народно∞ пісні. Ки∞в, 1978.

Дерюгина А. А. Основы римского стихосложения. Саратов, 1968.

Джиоев X. С. Народное стихосложение и речевой стих осетинской

поэзии. Орджоникидзе, 1974.

Дмитриева Н. Изображение и слово. М., 1962.

Дуброўскі А. У. Паэтыка Рыгора Барадуліна: рытмічная арга-

нізацыя верша: АКД. Мінск, 2003.

Дубянецкі Э. Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік. Мінск, 2003.

Ермоленко С. Я. Синтаксис віршово∞ мови. Ки∞в, 1969.

Жирмунский В. М. Теория стиха. Л., 1975.

Жирмунский В. М. Теория литературы. Поэтика. Стилистика. Л.,

1977.

Жовтис А. Л. Стихи нужны... Алма-Ата, 1968.

Жураўлёў В. П., Шпакоўскі I. С., Яскевіч А. С. Пытанні паэтыкі.

Мінск, 1974.