395
Ïîð³âíÿëüí³ ñòó䳿
íàðîäíèì ïåðåêàçàìè, ñàìå ç ³ìåíåì ªðèíè, äðóæèíè Þð³ÿ Áðàíêîâè÷à, ùî
ïðàâèâ â 14271456 ðîêàõ, ïîâÿçàíå ââåäåííÿ êð³ïàöòâà ó Ñåð᳿. ʳëüêà-
ð³÷íà âàæêà âèñíàæëèâà ïðàöÿ íà ïàíùèí³, ÿê ðîçïîâ³äຠãåðîé, ïðèâåëà äî
ïîâíîãî çóáîæ³ííÿ íå ò³ëüêè éîãî, à é òèñÿ÷³ òàêèõ ÿê â³í:
è çà ïóíå äî òðè ãîäèíèöå
ÿ íå ñòåêîõ ïàðå íè äèíàðà,
íè çàñëóæèõ íà íîãå îïàíêå (III, 10).
À ªðèíà çàãàäóº íîâó ðîáîòó áóä³âíèöòâî ùå ðîçê³øí³øèõ
ïàëàö³â, äëÿ ÷îãî ïîòð³áí³, êð³ì ðîáî÷î¿ ñèëè, âåëèê³ ãðîø³, ³ âîíà «íàìåò-
íó íàìåò íà âèëàjåò, ñâå íà êóó ïî òðè ëèòðå çëàòà», òîáòî íàêèíóëà
ïîäàòü íà íàðîä ç äâîðó ïî òðèñòà äèíàð³â. Õòî ìàâ òàê³ ãðîø³, çàëè-
øàâñÿ é äàë³ æèòè íà ñâî¿é çåìë³, à ñîòí³ á³äàê³â, ïîä³áíî äî Ñòàðèíè
Íîâàêà, çìóøåí³ áóëè øóêàòè ñõîâîê ó ë³ñàõ, ñòàâàòè ãàéäóêàìè. ² îñü
óæå á³ëüø ÿê ñîðîê ðîê³â, çàê³í÷óº ñâîþ ðîçïîâ³äü ñòàðèé ãàéäóê, õîâàþ-
÷èñü ðàçîì ³ç ñâî¿ìè ïîáðàòèìàìè ó ë³ñàõ ãîðè Ðîìàí³¿, â³äí³ìຠâ³í ó
áàãàò³¿â íàãðàáîâàíå íèìè ó íàðîäó äîáðî, ìñòèòü çà íàðîäí³ êðèâäè.
Àíàëîã³÷íî ïåðåäàí³ ïðè÷èíè îïðèøêóâàííÿ íàðîäíèì ñï³âöåì
Êàðïàò:
Îé íå êàæ³òü, ëþäè äîáð³, áóëî òºæêî æèòè:
Õë³áà ìàëî, ãðîøåé íåìà, í³÷èì ïîñîëèòè,
³éò ëóïèòü, ï³ï äåðå ³ äÿê íå â³ä òîãî,
Öè òî ä³äà, öè òî áàáó, öè òî ìîëîäîãî.
Òðà íà ïàíà â³äðîáèòè, íà äîðîãó äàòè,
Îðåíäàð³, ÿê çíàºòå, õîäÿòü êîëî õàòè.
Ëþäå á³äí³ á³äóâàëè, ùî ¿ñòè íå ìàëè,
Ðîáèëè âíè ïàíùèíîíüêó, ó ë³ñè âò³êàëè,
²ëè ñèð³ ïå÷åðèö³ òà é ò³ æîâò³ ðèæêè,
ªê òîº íàäî¿ëî, òî é ï³øëè â îïðèøêè [16].
À â ïåðåêàç³ «Ï³ìñòà Äîâáóøà íàä îðåíäàðåì çà ëþäñüêó êðèâ-
äó» (116) ïàíè, îðåíäàð³ «âñþäè ëèøèëè ïî ëþäÿõ òàêèé íàì³ò, ùî
ëþäè ìóñ³ëè çàïóñòî ãðîø³ â³ääàâàòè» ðîçïîâ³äຠêàðïàòñüêèé ñåëÿ-
íèí, à ÿê ãðîøåé íåñòàëî, «ç³áðàëèñÿ òà é ï³øëè Äîâáóøà øóêàòè».
Ó êàðïàòñüêîìó ôîëüêëîð³ â³äõ³ä Äîâáóøà â îïðèøêè çìàëüîâà-
íèé ó áàãàòüîõ âàð³àíòàõ, îäíàê ç îäí³º¿ ïðè÷èíè: áàæàííÿ ïîìñòèòèñÿ çà
çàïîä³ÿíå ïàíàìè éîìó îñîáèñòî ÷è éîãî ñ³ì¿ çëî. Çà îäíèì ïåðåêàçîì,
Îëåêñà ñòàâ îïðèøêîì, êîëè ä³çíàâñÿ, ùî ä³äè÷ ç Âèëàâ÷ÿ â³ääàâ éîãî
áðàòà ó ðåêðóòè. Áî ÿê «êîòîðîãî âèäàâ ó íåêðóòè ëåã³íÿ, êîíñòàòóº
íàðîäíèé ïåðåêàç, òî ºìó òóäà óæå çàñâ³÷þâàëî ñîíöå. ªê ï³øîâ ó
íåêðóòè êîòðèé ëåã³íü, òàê íèêîëè íå âåðíóâñè» (66). Çà ³íøèìè ïåðå-
êàçàìè, Îëåêñîâîãî áðàòà ²âàíà ä³äè÷ óáèâ, çàìó÷èâ ÷è óòîïèâ ó Ïðóò³,
ùîá íå â³ääàâàòè éîìó çàðîáëåí³ ãðîø³. Ùå çà ³íøîþ âåðñ³ºþ Îëåêñà
ñòຠîïðèøêîì ç ïî÷óòòÿ ïîìñòè ïàíîâ³, áî òîé ñèëîþ â³ä³áðàâ ºäèíèé
çàñ³á äî ³ñíóâàííÿ Îëåêñîâî¿ ðîäèíè âîëè-ñèâàøêè.