Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

ДЕЦІМ ЮНІЙ ЮВЕНАЛ

(áë. 80 – áë. 140 ð.)

Â³äîìèé ðèìñüêèé ñàòèðèê, ÿêèé íàïèñàâ 16 ñàòèð ó ï'ÿòè êíèãàõ. Þâåíàë

ñàðêàñòè÷íî ³ ãí³âíî âèêðèâàâ âëàäó ãðîøåé, ãëèáèííó ïîðî÷í³ñòü ðèìñüêîãî

ñóñï³ëüñòâà, áåçñîðîìíîãî ó ñâî¿é ïèõàòîñò³ é ðîçêîøàõ, àìîðàëüíîãî ó âñ³õ ñâî¿õ

âåðñòâàõ. Ñàòèðà Þâåíàëà íå çíàº âèíÿòê³â, â³í òàâðóº âñ³ ïðîøàðêè ðèìñüêîãî

ñóñï³ëüñòâà, í³äå íå çíàõîäÿ÷è ðîçðàäè. Ðèòîðè÷íî-äåêëàìàö³éíèé ñòèëü Þâåíàëà,

ÿñêðàâ³ñòü îáðàç³â òà ³íòåíñèâí³ñòü ïî÷óòòÿ îáóìîâèëè éîãî âïëèâ íà ë³òåðàòóðó

íîâîãî ÷àñó. Ñåíòåíö³¿ Þâåíàëà ñòàëè êðèëàòèìè: "Â çäîðîâîìó ò³ë³ - çäîðîâèé äóõ",

"Õë³áà ³ âèäîâèù", ³í.

ÑÀÒÈÐÈ

ÊÍÈÃÀ ÏÅÐØÀ

Äîâãî ùå áóòè ìåí³ ñëóõà÷åì? Êîëè æ â³äîìùó ÿ

Êîðäó îõðèïëîìó, ëåäâå æèâèé â³ä éîãî “Òåñå¿äè”?

Äîêè áåçêàðíî ìåí³ òîé åëåã³¿ áóäå ÷èòàòè,

²íøèé – òîãàòè? Ñïëèâå ö³ëèé äåíü îä ñâ³òàíêó é äî íî÷³

Çà áåçêîíå÷íèì “Òåëåôîì”, ÷è òî çà “Îðåñòîì”, ùî ãóñòî

Â êíèç³ òîâñòåíí³é çàñ³ÿâ ðÿäî÷êàìè êîæíó ñòîð³íêó.

Äîìó ñâîãî òàê íå çíàº í³õòî, ÿê ÿ íèí³ çíàþ

Ìàðñîâèé ãàé ÷è ïå÷åðó Âóëêàíà êðàé ñêåë³ Åîëà.

Ùî ïîðîáëÿþòü â³òðè, ÿê³ ò³í³ Åàê òàì êàðàº,

Çâ³äêè âèâîçÿòü óêðàäåíå ðóíî, ùî çîëîòîì ñÿº;

ßê ÿñåíàìè ìîãóòí³ìè Ìîí³õ æáóðëÿº â ëàï³ò³â.

Îñü ïðî ùî ãîìîíÿòü ïëàòàíè Ôðîíòîíà é õèñòêèé âæå

Ìàðìóð ³ íàâ³òü êîëîíè, ïîòð³ñêàí³ â³ä äåêëàìàö³é.

Òàê âèÿâëÿþòü ñâ³é õèñò íåâ³äîì³ é â³äîì³ ïîåòè.

Òàê îòî é ìè çàáèðàëè ç-ï³ä ðåìåíÿ ðóêó, ñàì³ æ áî

Ðàäèëè Ñóëë³, ùîá ñïàâ áåç òóðáîò ÿê ïðèâàòíà îñîáà;

Âæå æ, êîëè ñò³ëüêè ïîåò³â êðóãîì – òåðïåëèâ³ñòü òóò çàéâà,

Ñì³øíî ùàäèòè é ïàï³ð, áî æ ³ òàê, íåòðèâêèé, â³í çîòë³º.

Íó, à ÷îìó ïîëþáèâ ÿ òå ïîëå, ùî íèì, áóëî, âïðàâíî

911

Децім Юній Ювенал

Ãíàâ ñâî¿õ êîíåé áàñêèõ âèõîâàíåöü Àâðóíêè – Ëóö³ë³é,

Âèÿñíþ òóò, ÿêùî ñëóõàòè ìàºòå ÷àñ ³ áàæàííÿ.

Õòî á òóò ñàòèð íå ïèñàâ, êîëè ºâíóõ âåñ³ëëÿ ñïðàâëÿº,

Ìåâ³ÿ, ãðóäè ñâî¿ îãîëèâøè, ó á³ê êàáàíîâ³

Ñïèñà âñòðîìëÿº, êîëè çà ïàòðèö³¿â íèí³ áåðåòüñÿ

Òîé, õòî ãîëèâ ìåí³, õëîïöåâ³, áîðîäó âæå æîðñòêóâàòó.

²íøèé îí, ðàá ³ç Êàíîïà, ç-íàä Í³ëó ïðîéäèñâ³ò, Êð³ñï³í òîé,

Âïðàâíî ïëå÷åì âîðóõíóâ ³ ñâ³é ïëàù ïóðïóðîâèé òèð³éñüêèé

Âñå ïîïðàâëÿº é íà ïàëüö³ ï³òí³ì âåðòèòü çîëîòèé ñâ³é

Ïåðñòåíü, íåìîâáè â æàðó â³í çàíàäòî îáòÿæóâàâ ðóêó.

Âàæêî ñàòèð íå ïèñàòü: õòî á íàñò³ëüêè ì³ã áóòè áàéäóæèì

Äî ç³ïñóòòÿ â íàø³ì Ðèì³, íàñò³ëüêè çàë³çíèì, ùîá ãí³âîì

Íå ñïàëàõíóòü, êîëè ñòð³íå Ìàòîíà, þðèñòà, ùî â íîøàõ

Ëåäü ïîì³ñòèâñü, à çà íèì – íà íàéáëèæ÷îãî äðóãà äîíîùèê;

Òàê â³í ³ ëîâèòü ò³ êðèõòè óñ³, ùî ëèøèëèñü â³ä êðàõó

Çíàòíèõ ëþäåé; éîãî Ìàññà áî¿òüñÿ, éîãî çàäîáðÿþòü

Êàð ³ òðåìòëèâèé Ëàòèí, ï³äñèëàþ÷è íà í³÷ Ò³ìåëó.

Òóò òåáå ç øëÿõó çìåòóòü óñ³ ò³, õòî îòðèìóº ñïàäîê

Ïðîòÿãîì íî÷³, õàé çíàº, ÿêèì º íàéêðàùèé ñüîãîäí³

Øëÿõ, ùî âåäå äî ç³ðîê, – ï³ääîáðèòèñü áàãàò³é áàáóñ³:

Âæå Ïðîêóëåé ìàº óíö³éêó; àæ îäèíàäöÿòü ó Ã³ëëà, –

Â êîæíîãî ïëàòà òàêà, íà ÿêó, ÿê ìóæ÷èíà, ñïðîì³ãñÿ.

Õàé áåðå ïëàòó é çà êðîâ – ³ õàé áë³äíå, ìîâ òîé, õòî áîñîí³æ

Ðàïòîì íà ëþòó çì³þ íàñòóïèâ, ÷è ïðîìîâåöü, ùî ìóñèòü

Ìîâó âðî÷èñòó âåñòè ïðè â³âòàð³ ëóãóäóíñüê³ì.

Ùî òàì êàçàòè ïðî òå, ÿê ïå÷³íêà, ïàëàþ÷è ãí³âîì,

Ñîõíå, êîëè ÷åðåç ëþäí³ ì³ñöÿ ïðîðèâàºòüñÿ ç ïî÷òîì

Òîé, õòî õëîï÷à îá³êðàâ, ç³ïñóâàâøè, êîãî íàäàðåìíî

Ñóä íàø îñêàðæèâ: ÿêà æ òî ãàíüáà ïðè íàÿâíîñò³ ãðîøåé?

Ìàð³é-âèãíàíåöü âæå çðàíêó ãîäèòü ñîá³ – ï’º, âåñåëèòüñÿ,

Õî÷ ³ áîã³â ïðîãí³âèâ: ïåðåìîæíà ïðîâ³íö³ÿ – ñòîãíå.

Ìîæå, òàêå ÿ íåã³äíèì íàçâó âåíóñ³éñüêî¿ ëàìïè,

×è çà òàêå íå â³çüìóñü? Ìîæå, º äåñü âàæëèâ³ø³ ñïðàâè?

Ìîæå, Ãåðàêë – Ä³îìåä? Ìîæå, ãð³øíèé ðåâ Ëàá³ðèíòà?

Ìîæå, êðèëàòèé Äåäàë ÷è ²êàð, ùî çàãèíóâ ó ìîð³?

Çâ³äíèê ìàéíî ó ðîçïóñíèêà âçÿâ, ÿê íå ìàº äðóæèíà

Ïðàâà íà ñïàäîê, îòîæ ³ íàâ÷èâñü â³í äèâèòèñü ó ñòåëþ

É ïðÿìî íàä êåëèõîì íîñîì ñâî¿ì íåâñèïóùèì õðîï³òè.

Îí íà êîãîðòó íàö³ëèâñü, íåíà÷å á ³ ìàâ íà öå ïðàâî

Òîé, õòî ìàéíî íà êîíþøí³ ïðîòðèíüêàâ, õòî ñïàäîê ðîäèííèé

Ç â³òðîì ïóñòèâ, êîëè ïîâîçîì ì÷àâ ïî äîðîç³ Ôëàì³íñüê³é,

Íà÷å òîé Àâòîìåäîíò ìîëîäèé, áî æ ³ ê³íüìè â³í ïðàâèâ

Ñàì, ùîá îä³òà â ëàöåðíó ä³âèöÿ éîãî îö³íèëà.

ßê òóò ñàòèð íå ïèñàòè â³äðàçó æ íà ò³ì ðîçäîð³ææ³,

Äå âæå àæ ø³ñòü íîñ³¿â, ïîõèëèâøè íàòðóäæåí³ øè¿,

912

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Íîñÿòü ñüîãîäí³ â óñ³õ íà âèäó, íà â³äêðèòîìó êð³ñë³

Ìóæà, ùî ìëÿâî, ìîâ ñàì Ìåöåíàò, ó ò³ì êð³ñë³ ðîçñ³âñÿ.

Ï³äïèñ éîãî – íà ÷èñëåííèõ ï³äðîáêàõ; âîëîãà ïå÷àòêà –

Íà çàïîâ³òàõ; îñü òèì ³ çàæèâ ñîá³ ñëàâè é áàãàòñòâà.

Òàì îñü ìàòðîíà âåëüìîæíà, ãîòîâà äëÿ ìóæà â êàëåíñüêå

Í³æíå âèíî ï³äì³øàòè ñìåðòåëüíó îòðóòó ³ç æàáè.

Êðàùå âîíà, í³æ Ëóêóñòà, æ³íîê, íåîá³çíàíèõ â òîìó,

Â÷èòü, ùå é íà ñëàâó ñîá³, ÿê ç÷îðí³ëèõ ìóæ³â õîðîíèòè.

Õî÷åø ïðîñëàâèòü ñåáå? Òîä³ ñë³ä ñïðîìîãòèñÿ íà â÷èíîê,

Ã³äíèé Ã³àð ³ òþðìè; íó à ÷åñí³ñòü – õî÷ â ñëàâ³, òà â ñêðóò³.

Ëèø ÷åðåç çëî÷èíè ìîæíà ä³éòè äî ñàä³â òà ïàëàö³â,

Ñòðàâ òà ñòàðîãî íà÷èííÿ ³ç ñð³áëà òà êóõë³â ç êîçëàìè.

Âñÿêîìó ñîí ç³ïñóº ñêóïî¿ íåâ³ñòêè ñïîêóñíèê,

Íàñêð³çü ç³ïñóò³ æ³íêè òà ðîçïóñíèê ó òîç³ õëîï’ÿ÷³é.

Õàé â òåáå õèñòó íåìà – òàê ç îáóðåííÿ âèçð³þòü â³ðø³,

Áåç îñîáëèâèõ çóñèëü – ÷è öå ì³é â³ðø, ÷è òî Êëóâ³ºíà.

Ùå â³ä ïîòîïó, êîëè ï³ä äîùàìè ìîðÿ ðîçëèëèñÿ

É Äåâêàë³îí ³ç ñóäíîì îïèíèâñü íà ãîð³ é ïðî ìàéáóòíþ

Äîëþ ïèòàâ ³ ï³ä ïîäèõîì êàìåí³ çì’ÿêë³ ç³ãð³ëèñü,

² ïîêàçàëà ìóæàì ä³â÷àò îãîëåíèõ Ï³ððà, –

Â÷èíêè âñ³ëÿê³ ëþäñüê³ – ïîáàæàííÿ, ñòðàõè, íàñîëîäè,

Ðàäîù³, ÷âàðè òà ãí³â, – âñå öå íà÷èíêà äîáðà äëÿ êíèãè.

Íó, à êîëè ùå ðÿñí³â òàê ïîðîê? Êîëè ùå çàõëàíí³ñòü

Ïàçóõó øèðèëà òàê, ³ êîëè íà òàêó àæ çóõâàë³ñòü

Ãðà ñïðîìîãòèñÿ ìîãëà, áî æ ñüîãîäí³, ùîá ãðàòè ó êîñò³,

Íå ç ãàìàíöÿìè ³äóòü – ö³ëó ñêðèíþ âæå ñòàâëÿòü íà äîøêó.

Ùî çà áî¿ òàì ³äóòü, äå ñêàðáíèê – ÿê òîé çáðîºíîñåöü.

×è íå íàéá³ëüøèé öå øàë – ñòî òèñÿ÷ ñåñòåðö³é òàê îò

Ç â³òðîì ïóñòèòü ³ ëèøèòè ðàáà íà ìîðîç³ ï³âãîëèì?

Õòî ç íàøèõ ïðåäê³â êîëèñü ñò³ëüêè â³ëë âèáóäîâóâàâ, õòî ç íèõ

Ñ³ì ð³çíèõ ñòðàâ çà îá³äîì ç’¿äàâ? À òåïåð íà ïîðîç³

Ñòàâëÿòü ïîäà÷êó, – ïîæèâó þðá³, ÿêà â òîãè çîä³òà.

Ïåðøå, í³æ â³çüìåø – çàãëÿíóòü â îáëè÷÷ÿ òîá³: ÷è ïîäà÷êó

Òè ï³ä ³ìåííÿì ÷óæèì, çàì³ñòü ³íøîãî, âçÿòü íå íàì³ðèâñü.

Íó, à âï³çíàëè – îòðèìóé; îêëè÷íèê ïîñëóøíî ñêëèêàº

Íàâ³òü ïîòîìê³â òðîÿí, áî é âîíè îááèâàþòü ïîð³ã òîé

Ðàçîì ³ç íàìè. “Îñü ïðåòîðó äàé, à öå îñü – òðèáóíó”.

Â³ëüíîâ³äïóùåíèê – ïåðøèé, îäíàê: “ß ùå ç íî÷³ òóò, – êàæå, –

Òî æ íå áîÿòèìóñü ÿ é çáåðåæó ñâîº ì³ñöå, õî÷ ðîäîì

ß ç-ï³ä ªâôðàòó, é ó âóõàõ ìî¿õ (ùî òóò êðèòèñü?) – æ³íî÷³

Âèäíî ä³ðêè, òà çà òå ÷îòèðèñòà òèñÿ÷ ïðèáóòêó

Ï’ÿòü êðàìíèöü ìî¿õ äàñòü. ² íàâ³ùî ìåí³ òîé øèðîêèé

Ïóðïóð, ÿêùî íà ïîëÿõ ëàâðåíò³éñüêèõ Êîðâ³í âèïàñàº

Íàéìàíå ñòàäî îâåöü, à â ìåíå ìàºòíîñòåé á³ëüøå,

Í³æ ó Ïàëëàíòà é Ë³ö³íà? Õàé æèâóòü òåðïåëèâî òðèáóíè,

913

Децім Юній Ювенал

Âåðõ íåõàé ãðîø³ áåðóòü. Óñòóïàòü íå ïîâèíåí í³êîìó

Â øàí³ ñâÿùåíí³é, õòî â Ðèì ëèø ó÷îðà ïðèáóâ, õî÷ ³ íîãè

Á³ëèì íàìàçàí³ ìàâ, – ÿêùî ãðîø³ íàéâèùà â íàñ ñâÿò³ñòü.

Çãóáí³ ò³ ãðîø³, ùîïðàâäà, ñüîãîäí³ íå ìàþòü ùå ì³ñöÿ

Â õðàìàõ; æåðòîâíèê³â ¿ì íå áóäóºìî ùå é íå øàíóºì

¯õ, ÿê øàíóºìî Â³ðí³ñòü ³ Ìèð, ³ ×åñíîòè, é Çâèòÿãó,

É çãîäó, ùî äçüîáîì êàëàòàº íàì ³ç ãí³çäà, ÿê ëåëåêà.

Õàé ëèø ïîâàæíèé ïàòðîí ï³äñóìóº ç çàê³í÷åííÿì ðîêó,

Ñê³ëüêè ïîäà÷îê çáåð³ã ³ íàñê³ëüêè ïîá³ëüøèâ ïðèáóòêè,

Ùî â³í êë³ºíòàì îääàâ, ÿêó òîãó é âçóòòÿ ìàþòü çâ³äñè,

É õë³áà øìàòîê; ³ äîìàøí³é âîãîíü; çà êâàäðàíòàìè òèìè –

Òÿãíóòüñÿ íîø³, æ³íêè ïðîâîäæàþòü ñâî¿õ ÷îëîâ³ê³â:

Íåì³÷íà öÿ, òà – âàã³òíà; îäí³ ëèø æ³íêè ò³ äîâêîëà.

Ìóæ, ùî â ìèñòåöòâ³ ò³ì ðóêó íàáèâ, äëÿ â³äñóòíüî¿ ïðîñèòü

Æ³íêè, à òóò çàì³ñòü íå¿ – ëèø êð³ñëî ïîðîæíº, ïðèêðèòå:

“Öå – ìîÿ Ãàëëà, äðóæèíà, ñêîð³ø â³äïóñòè, íå çàòÿãóé!”

“Ãàëëî, ëèöå ïîêàæè!” – “Ñïî÷èâàº âîíà, – íå òóðáóéòå!”

Äåíü æå ñïëèâàº ì³æ òèì çà òàêèì áåçäîãàííèì ïîðÿäêîì:

Çðàíêó ïîäà÷êà, òàì ôîðóì, òîä³ – Àïîëëîí-þðèñêîíñóëüò,

Òàì – òð³óìôàòîð³â ñòàòó¿ é òóò æå, ì³æ íèìè, çóõâàëèé

Íàïèñ ÿêîãîñü ïðèáëóäè ç ªãèïòó, ÷è òî àðàáàðõà,

Ïåðåä ÿêèìè êîðòèòü ïðèíàéìí³ ì³õóð ñïîðîæíèòè.

Ç ñ³íåé âèõîäÿòü ì³æ òèì, íàòîìèâøèñü, ñòàð³ âæå êë³ºíòè:

Ñê³ëüêè íå æäàëè âîíè, òà ç ïîðîæí³ìè øëóíêàìè, âðåøò³,

Éòè â³ä âîð³ò äîâåëîñü ³ ïðî äðîâà é êàïóñòó ïîäáàòè.

Íó, à ïàòðîí ïîæèðàòèìå ñàì íà ïðîñòîðîìó ëîæ³

Âñå, ùî íàéêðàùîãî ëþäÿì ë³ñè ïîñèëàþòü ³ ìîðå.

Çà ñò³ëüêîìà òèìè ïèøíèìè é äàâí³ìè äèâî-ñòîëàìè

Òàê îñü çàðàç ïî¿äàþòü óâåñü íàãðîìàäæåíèé ñïàäîê.

À íå áóëî á ïàðàñèò³â, òî õòî ïåðåí³ñ áè æàäëèâ³ñòü

Òèõ íåîñÿæíèõ áàãàòñòâ? ßêî¿ æ òî òðåáà ãîðëÿíêè,

Ùîá ïðîêîâòíóòü êàáàíà, ùî ðîäèâñü äëÿ áåíêåòíîãî ñòîëó,

Êàðè, îäíàê, íå ìèíåø, êîëè, ïàâè÷à ïðîêîâòíóâøè,

Ãåòü îä íà¿äê³â ðîçäóòèé, òè â ëàçí³ çí³ìàòèìåø îäÿã.

Çâ³äñè – é ñìåðòü íåñïîä³âàíà, é ñòàð³ñòü áåç çàïîâ³ò³â,

Çâ³äñè – é íîâèíà, ùî æîäíèõ îá³ä³â, ïðîòå, íå çàòüìàðèòü:

Ò³ëî íåñóòü ñåðåä äðóç³â ïîõìóðèõ ï³ä îïëåñêè ëþäó.

Ùî äî òàêèõ îòî çâè÷à¿â ìîæå äîäàòè ïîòîìñòâî?

Òå é íàø³ âíóêè ðîáèòèìóòü, áóäóòü ³ â íèõ òàê³ ìð³¿.

Áëóä âæå äî êðàþ ä³éøîâ. Ï³äñòàâëÿé æå íà â³òåð â³òðèëî,

Âñå ïîëîòíèùå ðîçïðàâ. Ìîæëèâî, òè òóò çàïèòàºø:

“Äå äëÿ òàêîãî ïðåäìåòà º õèñò? ² çâ³äêè ó äàâí³õ

Ùèð³ñòü, ç ÿêîþ ïèñàëè ïðî âñå, ùî íà äóìêó ¿ì ñïàëî

Çãàðÿ÷ó?” ß æ íå íàâàæóñÿ éìåííÿ ÿêîãîñü íàçâàòè!

Âèáà÷èòü Ìóö³é ìåí³ çà òîé íàòÿê, ÷è í³ – íå òóðáóþñü.

914

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Íàì Ò³ãåëë³íà ïîäàé – ³ ñòîÿ÷è òè çàïàëàºø

Ôàêåëîì ÿñíî é ç ãðóäüìè ïðîøèòèìè áóäåø äèì³òè,

Ùå é áîðîçíó ïðîâåäåø ñâî¿ì ò³ëîì ïîñåðåä àðåíè.

Çíà÷èòü, õòî äàâ àêîí³ò, òðüîì äÿäüêàì ñâî¿ì, – çâèñîêà ìîæå

Íàñ îãëÿäàòè, â ì’ÿêèõ ïîäóøêàõ ïîòîíóâøè íà íîøàõ.

Ò³ëüêè-íî ñòð³íåøñÿ ç íèì – òî òðèìàé ÿçèêà çà çóáàìè:

Òóò æå é äîíîùèê äåñü º, ùî â³äðàçó øåïíå éîìó:

“Îñü â³í”. Çâîäèòè ìîæíà ñïîê³éíî Åíåÿ ç Ðóòóëîì ãð³çíèì,

Ñìóòêó í³êîìó Àõ³ëë íå çàâäàñòü, âîéîâíèê áåçòàëàííèé,

Í³ íåùàñëèâåöü òîé Ã³ëë, ÿêèé ç óðíîþ êàíóâ ó âîäó.

Õàé, ïðîòå, ãí³âíèé Ëóö³ë³é ìå÷à ñâîãî âèõîïèòü ç ï³õîâ, –

Âæå ïåðåä íèì ÷åðâîí³º ³ òîé, õòî äàâíî ñòàâ õîëîäíèé

Ñåðöåì îä çëî÷èí³â, ï³ò îáëèâàº ëóêàâó ëþäèíó,

Çâ³äñè ò³ ñëüîçè é òîé ãí³â. Òîæ ÿê ñë³ä ïîì³ðêóé íàîäèíö³,

Ïîò³ì áåðèñü çà òðóáó; â³äñòóïàòè â øîëîì³ – âæå ï³çíî.

Ñïðîáóþ é ÿ, ùî äîçâîëåíî íàì ïðîòè òèõ, ùî ¿õ ïîï³ë

Äåñü ïðè ôëàì³íñüê³ì àáî ïðè ëàòèíñüê³ì øëÿõó ñïî÷èâàº.

ÍÅÂÈÃÎÄÈ ÑÒÎËÈ×Í²

Õî÷ ³ íåìèëî ìåí³ ðîçëó÷àòèñÿ ç äðóãîì ñòàðèííèì,

Äóìêà õîðîøà, îäíà÷å, – äî çàòèøíèõ Êóì ïåðåáðàòèñü

² ãðîìàäÿíèíîì çàéâèì ïîò³øèòè äðåâíþ Ñ³á³ëëó.

Òàì âîðîòà äî Áà¿â, òàì áåðåã, ùî íàäèòü ñïîêîºì, –

Ïðîõ³òà íàâ³òü ìàëà ìèë³øà ìåí³ çà Ñóáóðó.

Õàé òàì óáîãî ³ ïóñòî, – çàòå íå áî¿øñÿ ïðèíàéìí³

Ðèìñüêèõ ïîæåæ íåíàñòàííèõ, ñïîâçàííÿ äàõ³â, àí³ ³íøèõ

Òèñÿ÷³ òèñÿ÷ ñòîëè÷íèõ íåùàñòü, ³, ñêàçàòè ïî ïðàâä³,

Â ì³ñÿö³ ñåðïí³ òàì â³ðø³â ñâî¿õ íå ÷èòàþòü ïîåòè.

Ïîêè âñå õàòíº ìàéíî íà îäí³é ïàêóâàëè ï³äâîä³,

Ïðèÿòåëü ì³é çóïèíèâñü ïîáëèçó Êàïåíñüêî¿ áðàìè.

Òàì êîëèñü Íóìà âíî÷³ äî í³ìôè ñòàâàâ íà ïîðàäó, –

Íèí³ æ ³ ãàé, ³ ñâÿòå äæåðåëî â³ääàþòüñÿ â îðåíäó

Âáîãèì þäåÿì, ùî â’ÿçàíêà ñ³íà – ¿õ ñòàòîê õàçÿéñüêèé.

(Ñêîðî ìè êîæíå ìàëå äåðåâöå îáêëàäåìî ïîäàòêîì.

Ñêîðî âæå, çáóâøè êàìåí, ñòàðöþâàòèìóòü íàø³ ä³áðîâè).

Òàê ïîìàëåíüêó ç³éøëè ìè â äîëèíó. Ñëàâåòíà ïå÷åðà

Âòðàòèëà íèí³ ñâ³é âèãëÿä ïðèðîäíèé, õî÷, ïðàâäó ñêàçàòè,

Êðàùå áóëî á, ÿêáè âîäè ñâÿò³ ïî÷èíàëè ó òðàâàõ

² ñàìîâïåâíåíèé ìàðìóð íå òèñíóâ òóá³ëüíîãî òóôó.

Òóò ì³é Óìáð³ö³é ïî÷àâ: “ßê äëÿ ÷åñíî¿, – êàæå, – ëþäèíè

Â Ðèì³ íåìàº í³ øàíè, í³ ì³ñöÿ, àí³ çàðîá³òêó,

ßê ì³é äîñòàòîê íåâïèííî ùîäíÿ, ùîãîäèíè ìàë³º, –

Òî ÷è íå êðàùå ìåí³ ïîäàòèñü äî òèõîãî ì³ñöÿ,

915

Децім Юній Ювенал

Äå ñòàðîâèííèé Äåäàë çãîðíóâ íàòîìëåí³ êðèëà?

Ùå ïîæèâó ÿ, êîëè ìîãî ïðÿäèâà äîñèòü ó Ïàðîê.

² ñèâèíà ùå íåäàâíÿ, ³ ñòàí íå ç³ãíóâñÿ, à íîãè

Õîäÿòü ïî ñâ³òó áàäüîðî ³ êîñòóðà â ïîì³÷ íå ïðîñÿòü, –

Ç ð³äíîãî ì³ñòà ò³êàþ. Íåõàé òàì ëèøàòüñÿ Àðòîð³é,

Êàòóëë ³ âñ³ ò³ ëþäö³, ùî é ÷îðíå íà á³ëå îáåðíóòü,

Âñ³ ò³, êîìó äî äóø³ â³äêóïëÿòè ð³÷êè òà áóäèíêè,

Óïîðÿäæàòè êëîàêè, íà îãíèùà òðóïè íîñèòè

×è òî, íàáðàâøèñü îðåíä, íàä ñîáîþ ñïèñà âèñòàâëÿòè;

Õàé çàëèøàþòüñÿ òàì ñóðìà÷³, ò³ ïîäâèæíèêè ñëàâí³

Ìóí³öèïàëüíèõ àðåí, ò³ ðîòè, âñ³é ëþäíîñò³ çíàí³,

Ùî óëàøòîâóþòü íèí³ çàáàâè ³, ÷åðí³ íà âò³õó,

Ìîæóòü óáèòè, íà êîãî ïîêàçóº ïàëüöåì, à ïîò³ì,

Ç ³ãîð âåðíóâøèñü, íà íóæíèêè âàæàòü ïîæèòí³. À ÿê æå?

Âñå òî ïåñòóí÷èêè ùàñòÿ. Â³ä ñàìîãî äíà íà âåðøèíè

Äîëÿ ¿õ çíîñèòü, ÿê õî÷å ³ç êîãî ÷àñîì ïîñì³ÿòèñü.

Òàê... àëå ÿ, ùî ÿ ìàþ ðîáèòè? Áðåõàòè – íå âì³þ,

Êíèæêó õâàëèòü íåäîëàäíó – íå ìîæó. Ïðî çîð³ íåáåñí³

Ñëîâà íå òÿìëþ ñêàçàòè. Ïðî áàòüêîâó ñìåðòü âîðîæèòè –

Õèñòó íåìà ³... îõîòè. Äîñë³äæóâàòü æàá’ÿ÷èé ïîòðóõ –

Çíàéäóòüñÿ ³íø³ ìèòö³. Ëèñòè äî êîõàíîê íîñèòè –

Çíàéäóòüñÿ òåæ ïðîì³òí³ø³ ïîñëàíö³... Òà é çëîä³þ ïîì³÷

Ç ìåíå í³ÿêà, ëèáîíü, ³, í³êîìó â ïðèãîä³ íå ñòàâøè,

ß òóò, íåìîâáè êàë³êà, ñë³ïèé, ñóõîðóêèé ³ çàéâèé.

Õòî-áî â ïîøàí³ òåïåð? Ò³ëüêè ñï³ëüíèê ó çëî÷èí³, ò³ëüêè

Òåìíà äóøà, ùî ãîðèòü â³ä óêðèòîãî â í³é ëèõîä³éñòâà.

Ïðèÿçí³ òîé íå øóêàòèìå â òåáå äàðóíêàìè é ãð³øìè,

Õòî òîá³ äîáð³ äîâ³ðèâ ñâî¿ ïî÷óòòÿ òà ó÷èíêè.

Òîé ëèø Âåððåñîâ³ ëþáèé, òîìó ëèø Âåððåñ äîãîäæàº,

Õòî éîãî ìîæå âñÿêäåíü ïîòÿãíóòè äî ñóäó... Ãàäàþ:

Çîëîòî âñå, ùî çàò³íåíèé Òàã ó ìîðå âèíîñèòü,

Íå ñïîêóñèòü òåáå ñòàòè òàêèì ñï³âó÷àñíèêîì äîáðèì,

Ùî âèìàãàº äàð³â ³ âèçèñêóº âëàñíîãî äðóãà.

Õòî æ íàéëþá³øèé òåïåð âåëüìîæíîìó íàøîìó ëþäó,

Õòî ìåíå ãîíèòü ³ç ì³ñòà íàéäóæ÷å, ñêàæó òîá³ çàðàç –

×è òî ñîðîìèòèñü ìàþ? – Íå ìîæó ÿ çíåñòè, êâ³ðèòè,

Ðèìñüêî¿ òî¿ ãðå÷èçíè... Õî÷ ãðåêè ó íàñ íå íàéã³ðøå.

Ç òîãî ÷àñó, ÿê ñèð³éñüêèé Îðîíò äîëó÷èâñÿ äî Òèáðó,

Äîñèòü ç’ÿâèëîñÿ â íàñ òàìòåøí³õ çâè÷à¿â, ³ ìîâè,

² êîñîñòðóííèõ ñàìá³ê, ãàëàñëèâèõ òèìïàí³â, à ç íèìè

² áåçñîðîìíèõ ä³â÷àò, ùî âèñòîþþòü í³÷ êîëî öèðêó:

Ïðîñèì ñåðäå÷íî óñ³õ, õòî íà âàðâàðñüê³ ïîâ’ÿçêè ëàñèé...

Ðîìóëå! Òâ³é ñåëÿíèí ëèçîáëþäîì óæå ïîõîäæàº;

Çíàêè ïîä³áí³ íà øè¿, íàòåðò³é îë³ºþ, íîñèòü...

Òóò æå é ãðå÷èñüêî îäèí Ñ³ê³îíñüê³ âèñîòè ïîêèíóâ,

916

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Äðóãèé – Àì³äîí, òîé – Òðàëëè, à òîé – Àëàáàíäó...

Ìîñòÿòüñÿ íà Åñêâ³ë³í òà íà ãîðá, Â³ì³íàëüñüêèì ùî çâåòüñÿ,

Â äóø³ ãîñïîäàðÿì ë³çóòü, ùîá ïîò³ì ñàìèì ïàíóâàòè.

Ðîçóìîì áèñòðèé, ó â÷èíêàõ çóõâàëèé ³ ìîâîþ ñïðèòíèé,

Ìîâáè ²ñåé-êðàñíîìîâåöü, – çà êîãî, ñêàæè, óâàæàºø

Òè îòàêîãî ìèòöÿ? Â³í çà òèñÿ÷íèé ëþä òîá³ ïðàâèòü.

Ðèòîð, ãðàìàòèê, ð³çüáÿð, çåìëåì³ð, öèðêîâèé òàíöþðèñòà,

Ë³êàð, êóïàëüíèé ïðèñëóæíèê ³ ìàã – â³í òÿìèòü íà âñüîìó;

À ÿê ãîëîäíèé, – íà íåáî ïîøëè – â³í ïîë³çå íà íåáî...

Òî æ íå âèïàäîê, ìàáóòü, ùî íàéïåðøèé ë³òóí-êðèëîðîáåöü,

Áóâ íå ôðàê³ºöü, íå ñê³ô, à ãðå÷èñüêî ç Àô³í íàéìåòê³øèõ?

ßê æå ìåí³ íå âò³êàòè â³ä ¿õíüîãî ïóðïóðó, â ðàç³

Áóäå â³ä ìåíå ïèñàòèñÿ âèùå ³ âèùå ñèä³òè

Òîé, êîãî â³òåð ïðèãíàâ ³ç îëèâàìè é ô³ãàìè ðàçîì?..

×è òî íåìàº âàãè, ùî çìàëêó ïèëè ìè ïîâ³òðÿ

Ðèìñüêèõ ñâÿùåííèõ ãîðá³â òà ñàá³íñüêèõ ìàñëèí óæèâàëè?

Ùî æ òóò ïîä³ºø, ÿê ëþä öåé ëåñòèâèé ëàäåí âèõâàëÿòè

Ìîâó íåâ³ãëàñà, é ñòèëü, ³ îáëè÷÷ÿ, ³ ïîñòàòü ïî÷âàðè,

Íåì³÷íó øèþ êàë³êè ð³âíÿòè äî øè¿ Ãåðàêëà,

Ùî çàäóøèâ êîëèñü âåëåòíÿ, âãîðó ï³äíÿâøè, Àíòåÿ;

Ñëàâèòè ãîäåí ð³äêèé ãîëîñîê ó ñï³âó÷îãî äðóãà,

Ùî íàâ³òü ï³âíåâ³ òîé äîð³âíÿòèñÿ ñï³âîì íå ìîæå.

Ìîæåì ³ ìè ïîõâàëèòè òå ñàìå, òà íàì íå ïîâ³ðÿòü.

Ìè íå çóì³ºìî òàê, áî òî æ ³ ìèòö³ óäàâàòè

×è òî Òà¿äó, ÷è ã³äíó ìàòðîíó, ÷è íàâ³òü Äîð³äó,

Ùî áåç îäåæ³ âèõîäèòü íà ñöåíó... Î, ¿õ íå çäèâóþòü

Í³ Àíò³îõ, í³ Ñòðàòîêë, í³ Äåìåòð³é ç óëþáëåíèì Ãåìîì.

Òàì âåñü íàðîä – ëèöåä³é. Òè ñì³ºøñÿ – â³í äóøèòüñÿ ñì³õîì,

Ñëüîçè ïîáà÷èòü â î÷àõ, – ÿê ïðèÿòåëü äîáðèé, çàïëà÷å;

Òè ïðî ìîðîç ñïîãàäàºø óçèìêó – â³í âçÿâ ñèäðîì³äó;

Ñêàæåø éîìó: “ßê æå äóøíî!” – â³í õóñòêîþ ï³ò óòèðàº.

ßê æå ìåí³, ÿê æå íàì, íåòÿìóùèì, ð³âíÿòèñÿ ç íèìè?

¯õ ñåðåä íî÷³ çáóäè ³, ÷óæó íàëîæèâøè ëè÷èíó,

Âæå âèõâàëÿþòü âîíè, âæå ãîòîâ³ áåç êðàþ ïëåñêàòè,

Ùî á íå çðîáèâ, ùî á íå âèãàäàâ, ïðèÿòåëü áóäå íàéêðàùèé.

Òàê ³ âïîâçàþòü âîíè ó âñ³ òàºìíèö³ ðîäèíí³.

À ÿê Ä³ô³ë, ÷è Ãåðìàðõ, ÷è òàêèé Ïðîòîãåí çàïàíóþòü

Â ðèìñüêîìó äîì³, òî ðèìëÿíàì òóò óæå õîäó íåìàº.

Õòî ç íèõ äîçâîëèòü – âåñü ð³ä ¿õ òàêèé, – ùîá ³íø³ êë³ºíòè

Ëàñêè õî÷ òðîõè ñîá³ çáåðåãëè?.. Ïàòðîíîâ³ â óõî

Âïóñòèòü â³í òðîõè îòðóòè, çâè÷àéíî¿ â ¿õíüîìó ðîä³,

² âæå çàìêíóëèñÿ äâåð³, âñÿ ñëóæáà ìåí³ í³ äî ÷îãî, –

Áî ùå í³êîëè íå âàæèâ òàê ìàëî êë³ºíò ñòàðîäàâí³é...

Äå óæå íàì, çëèäàðÿì, íåçä³éñíåíí³ ïëåêàòè íàä³¿

917

Децім Юній Ювенал

×èìñü ïðèñëóæèòèñü, íà ùîñü çàñëóæèòè! Ó òîç³ äàðåìíî

Òè óñþ í³÷ ïðîõîäè – íå çàðîáèø. Áî, âäîñâ³òà âñòàâøè,

Ïðåòîð âåëüìîæíèé ïîãíàâ óæå ñëóã äî âäîâèöü íåâñèïóùèõ;

Ùîá õòîñü ³íøèé íå âñòèã ó òèõ ïàíü äîñòóïèòèñÿ ëàñêè.

Îí â òîâàðèñòâ³ ðàáà ãðîøîâèòîãî – ïàðîñòü âåëüìîæíèõ,

Äîáðîãî ðîäó áàòüê³â, – áî ðàá òîé ÿê³éñü Êàò³ºí³

Ñò³ëüêè çàïëàòèòü, ùî â â³éñüêó òðèáóí ³ çà ð³ê íå ä³ñòàíå.

Ñâ³äêîì ïîñòàâ òè ó íàñ íàéã³äí³øó ëþäèíó, ÿê òîé, ùî

Ïîñòàòü ²äåéñüêî¿ ìàòåð³ â ä³ì ñâ³é ïðèéíÿâ, àáî Íóìà,

×è òî Ìåòåëë, ùî Ì³íåðâó êîëèñü âðÿòóâàâ ³ç ïîæåæ³!..

×è ¿õ ÷åñíîòà ùî âàæèòü? Ïðî öåíç ìè ïèòàºì íàéïåðøå:

Ñê³ëüêè ó êîãî ðàá³â? Ñê³ëüêè þãåð³â ëóãó ³ ïîëÿ?

Ñê³ëüêè ïîòðàâ çà îá³äîì ³ ñê³ëüêè ÿêîãî íà÷èííÿ?

Â Ðèì³ ó íàñ, – ñê³ëüêè ñð³áëà ïî êîâàíèõ ñêðèíÿõ õîâàºø –

Ñò³ëüêè æ ³ â³ðè òîá³. Õî÷ æåðòîâíèêàìè ïðèñÿãàéñÿ–

Ñàìîôðàê³éñüêèìè é íàøèìè, – â³ðè òîá³ àí³ êðèõòè!

Ùî çëèäàðåâà êëÿòüáà? ×èì âàæèòü çëèäàð, êëåíó÷èñÿ?

Ùî éîìó áëèñêàâêà é ãð³ì, ùî â³çüìóòü ç òàêîãî âñåâèøí³?

Ùî îòóò â³ðè ïèòàòè?.. Ïëàùà òóò ïîäåðòîãî äîñèòü,

Äîñèòü íåñâ³æî¿ òîãè, àáî ÷åðåâèê³â ç ä³ðêàìè,

×è òåæ â³äì³ííî¿ ëàòêè íà íîøåí³é äîâãî îäåæ³,

Ùîá ï³äõîïèëè òåáå íà óñÿêå äóðíå ãëóçóâàííÿ.

Âáîæåñòâî òèì ³ ñòðàøíå, ùî íà ïîñì³õ ëþäåé îáåðòàº,

Êïèíàìè ¿õ äîï³êàþ÷è... “Õàé æå, – ãîâîðÿòü äîâêîëà, –

Âñòàíå ³ éäå ñîá³ ãåòü â³ä âåðøíèöüêèõ ì³ñöü ó òåàòð³

Òîé, ùî äîñòàòêè éîãî íå äîõîäÿòü çàêîííî¿ ì³ðè”.

Ùî æ, òî íåõàé çàñ³äàþòü òàì çâîäíèê³â ïåùåí³ ä³òè,

Õàé òàì ïëåñêàþòü â äîëîí³ ïîòîìêè ïîêëèêà÷³â, õàé òàì

Ç ä³òüìè áîðö³â öèðêîâèõ ãëàä³àòîðñüê³ ó÷í³ êðàñóþòü!..

Îò ÿê äîìèñëèâñÿ íàñ ÷âàíëèâèé Îòîí ïîð³çíèòè!

ßê òåïåð ìàº ïîäîáàòèñü çÿòü, ùî íå ìîæå ìàºòêîì

Ç ïèøíèì äîáðîì ìîëîäî¿ ð³âíÿòèñü? Êîãî ç á³äîëàøíèõ

Ó çàïîâ³ò³ çãàäàþòü? Äî ðàäè åäèë³â ïîêëè÷óòü?

×àñ ³ ïîðà ãðîìàäÿíàì á³äí³øèì çâ³äñ³ëü âèáèðàòèñü.

Ïðàâäà, ³ â ³íøèõ ì³ñòàõ íåëåãêî òîìó âèïëèâàòè,

Õòî ó íåñòàòêàõ äîìóº... Òà ùî óñå òå ïðîòè Ðèìà?

Êîøòóº âñå òóò íàäì³ðó: æèòëî (íåâèã³äíå òà âîãêå),

Øëóíîê ðàáà ³ âëàñíèé îá³ä... Äî òîãî ùå ñîðîì

¯ñòè ëèøå ç ÷åðåï’ÿíîãî ïîñóäó. “Ùî çà äóðíèöÿ?” –

Ñêàæåø, íàïåâíå, òè ñàì, çà ñòîëîì îïèíèâøèñÿ ç ìàðñ³â,

Ñåðåä ëþäåé, ùî ðàä³þòü ³ ñ³ð³é ç â³äëîãîþ ñâèò³...

Ïðàâäó ñêàçàòè, â ²òàë³¿ äîñèòü êóòê³â ñòàðîñâ³òñüêèõ,

Äå ëèøå ìåðòâîãî â òîãó âáèðàþòü. Äå íàâ³òü ó ñâÿòî,

ßê ó òåàòð³ íåìóäð³ì ³äå óðî÷èñòà âèñòàâà

918

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

² íà ïîìîñò³ ç’ÿâëÿºòüñÿ çäàâíà â³äîìèé åêñîä³é,

À ïåðåñòðàøåíå ìàñêîþ – ÷îðíèì ðîççÿâëåíèì ðîòîì –

Ïëà÷å ñ³ëüñüêå äèòèí÷à, äî ìàòåð³ òèñíó÷èñü áëèæ÷å, –

Íàâ³òü íà òîé ÷àñ óñ³ îäíàêîâå ìàþòü óáðàííÿ,

Ëþäè é îðõåñòðà, ³ íàâ³òü ñàìèì ùîíàéâèùèì åäèëàì

Äîñèòü áóâàº çâè÷àéíî¿ òóí³êè... Òóò æå, ó Ðèì³,

Âñÿê íàìàãàºòüñÿ ïîíàä äîñòàòêè ñâî¿ ÷åïóðèòèñü,

À íåäîñòà÷ó ç ÷óæî¿ íå ðàç íàäîëóæóº ñêðèí³.

Õèáà âëàñòèâà óñ³ì. Âñ³ ìè òóò æèâåìî â ÷åñòîëþáí³é

Á³äíîñò³ òà ãðîøîõâàòñòâ³. Óñå òóò êóïóºòüñÿ â Ðèì³,

Âñå ïðîäàºòüñÿ... ×è õî÷åø äî Êîññà íà î÷³ ç’ÿâèòèñü,

×è òî óâàãó çâåðíóòü Âåºòîíà, òî ìàºø ïëàòèòè.

Áîðîäó ãîëèòü îäèí, äðóãèé êó÷åð³ çíÿâ âèõîâàíöþ, –

Ïîâåí âåñü ä³ì ïèð³æê³â ïðèâ³òàëüíèõ... Ïîãëÿíü íà äàðóíêè,

Òà ³ ïîäóìàé ïðî ñåáå: “Òî æ íàøà äàíèíà êë³ºíòñüêà,

Âñå òå â ðàá³â ìè êóïóºì, ï³äíîñèìî ¿õ çàðîá³òêè”.

Òà ùå íà ò³ì íå ê³íåöü... Õòî áîÿâñÿ êîëè ó Ïðåíåñò³

×è ó Âîëüñ³í³ÿõ, ë³ñîì ëÿìîâàíèõ, Ãàá³ÿõ ÷åñíèõ,

×è íà ïîêîòèñòèõ Ò³áóðà ãîðàõ – äîì³â ðóéíóâàííÿ?

Òóò æå ìè âñ³ æèâåìî ó äîìèùàõ, òè÷êàìè ï³äïåðòèõ,

Áî ëèø ï³äïîðàìè òèìè ñòîëè÷íèé ãàäà óïðàâèòåëü

Óðÿòóâàòè áóäèíîê ³, øïàðó çàìàçàâøè äàâíþ,

Ðàäèòü ñâî¿ì ïîæèëüöÿì áåçïå÷íî â ðóéíîâèù³ ñïàòè.

Ãîä³! ßê æèòè, òî òàì, äå íåìàº ïîæåæ³, í³ æàõó –

Ðèìñüêîãî æàõó ùîíî÷³!.. “Âîäè”, – çàêðè÷àâ êîëî òåáå

Óêàëåãîí ³ ëàõì³òòÿ âèíîñèòü; âæå òðåò³é çàéíÿâñÿ

Ïîâåðõ ó òåáå, à òè – àí³ ãàäêè: ÿê ñõîïèòüñÿ çíèçó,

Òî âæå îñòàíí³ì ä³çíàºòüñÿ òîé, ùî â³ä íåáà ³ çëèâè

Ï³ä ÷åðåïèöþ ñõîâàâñÿ ³ òàì ç ãîëóáàìè òóðêî÷å.

Ë³æêî ó Êîäðà áóëî, ò³ñíå ³ äëÿ Ïðîêóëè ë³æêî,

Øåñòåðî êóõëèê³â ñò³ë ïðèêðàøàëî; à äàë³, êðàé ñòîëó,

Êîâøèê îçäîáëåíèé ïîðÿä ç êåíòàâðîì ëåæà÷èì Õ³ðîíîì;

Ñêðèíüêà, óæå íå íîâà, ì³ñòèëà ïîåò³â Åëëàäè,

² íåîñâ³÷åí³ ìèø³ òî÷èëè âèñîêå íàòõíåííÿ...

Êîäð àí³÷îãî íå ìàâ – õòî ñêàæå, ùî ìàâ? – ² îäíà÷å

Âñå òå “í³÷îãî” çãóáèâ á³äîëàõà! À ùî íàéïðèêð³øå,

Ùî º âåðøîê áåçãîëîâ’ÿ, – í³õòî éîãî, ãîëîãî, â çëèäíÿõ,

Ùî ïîòðåáóº îêðàé÷èêà õë³áà, íå ïðèéìå äî ñåáå...

Îò õàé â Àñòóð³êà çàéìåòüñÿ ä³ì – âñå æ³íîöòâî ç³òõàº,

Âñ³ ìîæíîâëàäí³ â æàëîá³, ³ ïðåòîð ñâ³é ñóä ïåðåíîñèòü,

Ëåìåíò óñþäè ñòî¿òü, óñ³ ìè îãîíü ïðîêëèíàºì.

Ùå íå ñê³í÷èâñÿ ïîæàð, ÿê îäèí íàâ’ÿçóº ìàðìóð,

Äðóãèé íåñå â³äøêîäîâàííÿ ãð³øìè; òîé ñòàòó¿ á³ë³,

Òîé ñëàâíîçâ³ñíó êàðòèíó Åâôðàíîðà ÷è Ïîë³êëåòà.

Öåé ñòàðîâèíí³ îçäîáè äàðóº, áîã³â àç³àòñüêèõ,

919

Децім Юній Ювенал

Öåé êíèãîçá³ðíþ, ïîëèöþ ³ ðàçîì – ïîãðóääÿ Ì³íåðâè,

Òðåò³é â³äáóäåòüñÿ ì³ðêîþ ñð³áëà. Íå äèâî, ùî Ïåðñ³ê

Ï³ñëÿ ïîæåæ³ ùå êðàùèé ìóðóº ïàëàö, – òà é íåäàðìà

Êàæóòü ïðî íüîãî, ùî ñàì â³í ñîá³ çàïîä³ÿâ íåùàñòÿ.

Í³, êîëè ìîæåø â³äêèíóòèñü ðèìñüêèõ âèäîâèù, òî êðàùå

Òèõèé êóïè ñîá³ äîìèê ó Ñîð³ àáî Ôðóç³íîí³.

Ñòàíå óñå òå òîá³ íå äîðîæ÷å, ÿê òóòà íàéíÿòè

Òåìíå ³ âáîãå æèòëî. À òàì òîá³ ñàä ³ êðèíèöÿ,

Äå íàâ³òü ä³æîê íå òðåáà, ùîá îâî÷ ³ êâ³òè ïîëëÿòè.

Òàì ç ðèñêàëåì ïðàöüîâèòèì ó ñàä³, äîãëÿíóò³ì ïèëüíî,

Ìîæåø ïðåïèøíîþ ó÷òîþ ñòî Ï³ôàãîðîâèõ ó÷í³â

Ïîøàíóâàòè, ÿê ñõî÷åø. Ùî çíà÷èòü – â ÿêîìóñü êóòî÷êó

Áóòè ãîñïîäàðåì ñïðàâæí³ì, õî÷à á ³ ò³ñíåíüêîãî ãðóíòó!

Òà ³ îöå ùå íå âñå... À ñê³ëüêè ëþäåé óìèðàº

Òóò â³ä áåçñîííÿ í³÷íîãî! Íåïåðåòðàâëåíà ñòðàâà

Â øëóíêó áóíòóº, ³ ñïàòè íåñèëà. Ó íàéìàí³é õàò³,

Ïåâíî æ, í³õòî íå çàñíå, – òîæ ³ ñîí-òàêè êîøòóº ãðîøåé,

Ùå é íåìàëèõ. Òîðîõò³ííÿ âîç³â ïî ò³ñíèõ ïåðåâóëêàõ,

Ëàéêà ïîãîíè÷³â, ðåâèùå ãíàíî¿ çâ³äêèñü õóäîáè

Ìîæóòü ðîçâ³ÿòè ñîí íàâ³òü Äðóçîâ³, íàâ³òü âåäìåäÿì.

Äîáðå áàãàòîìó: â³í, ïðè ïîòðåá³, ³ â íàòîâï³ ïðîéäå,

Â íîøàõ éîãî ÷åðåç ãîëîâè ì÷àòü âåëåòåíñüê³ ë³áóðíè,

Â³í æå òèì ÷àñîì âñåðåäèí³ ìîæå ÷èòàòè, ïèñàòè,

Íàâ³òü çàñíóòè âèã³äíî, ô³ðàíêîþ â³êíà ïðèêðèâøè.

ß íå âñòèãàþ çà íèì. ß ñï³øó, à ìåí³ íà çàâàä³

Ëàâà íàðîäó ñòàº. Âåëè÷åçíîþ õâèëåþ êîòèòü

Ççàäó çà ìíîþ þðáà íåçë³÷åííà. Òîé ë³êòåì øòîâõàº,

Äîøêîþ òîé çà÷³ïàº; îäèí ïîïèõàº ïîë³íîì,

Äðóãèé – öåáðîì âåëè÷åçíèì, ³ âñ³ íàñòóïàþòü íà íîãè,

À â³ä öâÿõ³â íà ñîëäàòñüêèõ ÷îáîòÿõ êðèâàâëÿòüñÿ ïàëüö³.

Äàë³, îí òàì (÷è òè áà÷èø?) ñïðàâëÿºòüñÿ ó÷òà âåñåëà,

Ñîòí³ ëþäåé ïîñï³øàþòü; çà êîæíèì äèìóº æàðîâíÿ.

Ñàì Êîðáóëîí íå ï³äí³ñ áè òàêîãî ïðèïàñó é íà÷èííÿ,

Ñê³ëüêè çà êîæíèì íåñå íà ñòðóäæåíèõ ïëå÷àõ ïîê³ðíî

Ðàá-á³äîëàõà, ùî ìàº ùå é æàð íà õîäó ðîçäèìàòè.

Ëàòàíà ðâåòüñÿ ñîðî÷êà... À îí, íà ðîçâîðåí³é õóð³

Â³òòÿì òðåìòèòü âåëè÷åçíà ñîñíà, à íà äðóã³é ÿëèíà

Òåìíèì êèâàº âåðøêîì, ãðîçèòü ïåðåõîæîìó ëþäó;

Äàë³ êàì³ííÿ âåçóòü ë³ãóð³éñüêå. Îò-îò ïåðåòë³º

Â³ñü íåíàä³éíà, ³ êàì³íü ãîðîþ ïîñóíå ó íàòîâï.

Ùî òàì ëèøèòüñÿ â³ä ëþäó? Â³ä í³ã, â³ä ðàìåí – àí³ ê³ñòêè,

Ìîâ îä ëåãêî¿ äóø³, íå çîñòàíåòüñÿ é ñë³äó â³ä òðóïà:

Çãèíå ëþäèíà, ÿê ñîí... Òàì, äîìà, ¿¿ äîæèäàþòü,

Íàãîòîâëÿþòü îá³ä, ïîëóìèñêè âåñåëî ìèþòü;

920

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì