Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Òà ïðî îòðóòíèõ ãàäþê, òà ïðî ö³ëþùå çåëî.

×àñòî Ïðîïåðö³é ìåí³ äîâ³ðÿâ ñâîþ ñïîâ³äü âîãíåííó:

Ùèðà é ïðàâäèâà ïðèÿçíü íàñ ñïîëó÷àëà îáîõ.

Áàññ, ñëàâíîçâ³ñíèé ñàòèðîþ, ñëàâíèé ãåêçàìåòðîì Ïîíò³ê –

Ñï³ëüíèêè ëþá³ áóëè òèõ òîâàðèñüêèõ ç³áðàíü,

² íåçð³âíÿíèé Ãîðàö³é âò³øàâ íàñ áàãàòñòâîì ìåëîä³é,

Ï³ñí³ õèìåðíî-òîíê³é ð³äíó íàâ÷èâøè ñòðóíó.

Ò³ëüêè íà îáðàç Âåðã³ë³ÿ çíàâ ÿ, ³ ñìåðòü ïåðåä÷àñíà

Âèðâàëà ðàïòîì ç æèòòÿ ïðèÿçíü, Ò³áóëëå, òâîþ.

Ãàëëå, â³í òâ³é ñïàäêîºìåöü, éîãî ñïàäêîºìåöü – Ïðîïåðö³é,

ß â òîìó êîë³ ç’ÿâèâñü âæå ÿê ÷åòâåðòèé ñï³âåöü.

ßê ÿ ñòàð³øèõ êîëèñü, òàê ìåíå ïðèâ³òàëè ìîëîäø³;

Õóòêî Òàë³ÿ ìîÿ ñòàëà â³äîìîþ âñ³ì.

À âèñòóïàâ ÿ ç ÷èòàííÿì ïåðåä ãðîìàäîþ â Ðèì³, –

Ëåäâå ÷è é ðàç ïîãîëèòü áîðîäó âïðàâèâñÿ ÿ.

Õèñò ì³é ñï³âåöüêèé çáóäèëà ïðîñëàâëåíà â ì³ñò³ Êîð³ííà,

Òàê íåïðàâäèâèì ³ì’ÿì âëàäàðêó çíàâ ÿ ñâîþ.

Äîñèòü òîä³ íàïèñàâ ÿ, òà âñå, ùî ââàæàâ íåãîäÿùèì,

Ñàì ÿ – ñóâîðèé ñï³âåöü, – êèäàâ â îãîíü áåç æàëþ...

Ïðàâäà, òîä³ ÿê ÿ éøîâ íà âèãíàííÿ, áàãàòî ñïàëèâ ÿ

Íàâ³òü äîñòîéíèõ ï³ñåíü, â ãí³â³ íà Ìóçó ñâîþ.

Ñåðöå áóëî â ìåíå ÷óëå, ïîê³ðíå Êðîòîâ³ ñåðöå;

×àñòî ç íàéìåíøèõ ïðè÷èí ïîëîìåí³ëî âîíî.

Õî÷ ÿ âðîäèâñÿ òàêèì, ùî çàéìàâñü îä íàéìåíøî¿ ³ñêðè,

Òà íà ³ìåíí³ ìî¿ì ïëÿì ³ ÷óòîê íå áóëî.

Ìàëî íå õëîïöåì ìåíå îäðóæèëè; íåìèëà òà æ³íêà

Äóæå íåäîâãî æèëà øëþáíèì çî ìíîþ æèòòÿì.

Äðóãà ¿¿ çàñòóïèëà; íå ñì³þ äîãàíè ¿é ñêëàñòè,

Òà ³ íåäîâãî âîíà ëîæå ä³ëèëà ìîº.

Òðåòÿ é îñòàííÿ ä³æäàëà çî ìíîþ ïîâàæíîãî â³êó,

Òà é íà çàñëàííÿ ìåíå âèïàëî ¿é âèðÿäæàòü.

Ìàâ ³ äî÷êó ÿ ºäèíó, ³ âíóê³â â³ä íå¿ ä³æäàâñÿ

Äâîõ âîíà ìàëà ä³òåé, ïðàâäà, ³ øëþá íå îäèí.

Îò óæå øëÿõ ñâ³é ïðîì³ðÿâøè, áàòüêî ïîìåð ì³é ñïîê³éíî,

Äåâ’ÿòü äåñÿòê³â ïðîæèâ â³í íà ñâîºìó â³êó.

Ã³ðêî ÿ ïëàêàâ çà íèì, òàê îïëàêóâàâ ñèíà ñâîãî á â³í.

Ìàòåð³ ñêîðî ñâî¿é øàíó îñòàííþ ÿ ñêëàâ.

Ùàñòÿ ¿ì âèïàëî, ùî ìîãî ãîðÿ âîíè íå ä³æäàëè,

Ùî ìîãî âèñëàííÿ äåíü ¿õ â äîìîâèí³ çàñòàâ.

Ùàñòÿ é ìîº, ùî íåäîëÿ ìåíå íå ïðè íèõ ïåðåñòð³ëà,

Íå äîâåëîñÿ ñòàðèì ã³ðêî çà ìíîþ òóæèòü.

Òà ÿê â³ä ìåðòâèõ íå ò³ëüêè ³ì’ÿ íà çåìë³ çîñòàºòüñÿ,

² â³ä âèñîêèõ êîñòð³â ò³íü îäë³òàº ëåãêà,

² ÿê ïðî ãîðå ìîº ïðèëèíå äî íàñ ïîãîëîñêà,

² ïîíàä Ñò³êñîì ìóòíèì áóäóòü ñóäèòè ìåíå, –

841

Публій Овідій Назон

Çíàéòå, êîõàí³, òîä³, ùî ïðè÷èíà ìîéîãî âèãíàííÿ –

Â÷èíîê íåçâàæåíèé ì³é, à íå çëî÷èíñòâî ÿêå.

Ìåðòâèì íàëåæíå â³ääàâ ÿ; äëÿ òåáå, ÷èòà÷ó ñåðäå÷íèé,

Çíîâó ïðîäîâæóþ ÿ ïîâ³ñòü ñêîðáîòíó ñâîþ.

Ðîêè íàéêðàù³ ìèíóëè; ïðèéøëà ñèâèíà íåçàáàðîì,

Â êó÷åð³ ÷îðí³ ìî¿ ïîçàïë³òàëàñÿ ñêð³çü,

² ïåðåìîæíèé ¿çäåöü íà ìîºìó â³êó îë³ìï³éñüêèé

Äåñÿòü âæå âçÿâ íàãîðîä ³ çàêâ³ò÷àâñÿ â³íêîì, –

ßê íåñïîä³âàíèé Öåçàðÿ ãí³â ìåíå âèñëàâ ó Òîìè,

Äå ÷îðíîìîðñüêèé áóðóí â çàõ³äí³ á’º áåðåãè.

Êàðè ìîº¿ ïðè÷èíà ³ òàê àæ çàíàäòî â³äîìà,

Òà îñü ïðî âëàñíó á³äó ñâ³ä÷èòü íå â³ëüíî ìåí³.

Çðàäà ñóïóòíèê³â, ïðèêðîñò³ ñëóã – ùî ÿ çãàäóâàòü ìàþ?

Ëèõî òå òÿæ÷å áóëî, í³æ öå çàñëàííÿ ã³ðêå.

Ò³ëüêè æ äóõ ì³é íå ñòèõ, íå ñêîðèâñÿ ëèõ³é ÿ íåãîä³,

Ñêóï÷èâ âñ³ ñèëè ñâî¿ – ïåðåòåðï³òè á³äó.

Á³ä æå íà ìåíå çâàëèëîñÿ ñò³ëüêè íà ñóø³ é íà ìîð³,

Ñê³ëüêè ç³ðîê çîëîòèõ â íåá³ âèñîê³ì ãîðèòü.

Äàâíº äîçâ³ëëÿ, ñîëîäêå æèòòÿ äîâåëîñÿ çàáóòè

² â íåïðèâè÷í³é ðóö³ çáðîþ íàëåæíó ï³äíÿòü.

Áåðåã ñàðìàòñüêèé, ñóì³æíèé ³ç ïëåìåíåì ãåò³â ñòð³ëåöüêèì,

Çðåøòîþ íàñ ïðèâ³òàâ ï³ñëÿ íàáðèäëèõ áëóêàíü.

Çáðîÿ äçâåíèòü òóò äîâêîëà, òà ÿ, ùîá íåäîëþ çàáóòè,

Íà ñàìîòèí³ ñâîþ ï³ñíþ ñêëàäàþ ñóìíó.

² õî÷ í³êîãî íåìà, õòî á ¿¿ ïðèâ³òàâ áëàãîäóøíî,

×àñ çàáèðàº âîíà: äíèíà êîðîòøà ñòàº.

Äÿêà, î Ìóçî, òîá³, ùî æèâó ÿ, ñòðàæäàííÿ ÿ çíîøó,

² ùî âàæêå öå æèòòÿ íå ï³äëîìèëî ìåíå.

Òè-áî ïîò³õó äàºø, òè ïðèõîäèø äî ìåíå, ÿê ë³êè,

² çàñïîêîþºø òè ñåðöå òóðáîòíå ìîº.

Âîæäü ³ ñóïóòíèê ºñè: ïîðèâàºø ìåíå â³ä Äóíàþ,

Íà Ãåë³êîí³ ìåí³ ì³ñöå ïî÷åñíå äàºø;

Òè – öå íå ÷àñòî áóâàº – ìåí³ çà æèòòÿ ùå ç’ºäíàëà

Ñëàâó é ïîòóæíå ³ì’ÿ, øàíó ïîñìåðòíó ñï³âö³â.

Çàçäð³ñòü, ùî âñå ñüîãî÷àñíå ïðèíèæóº çàâæäè ³ ãàíèòü,

Â ïàù³ íåñèò³ ìî¿õ íå ïîãëèíóëà ï³ñåíü.

² õî÷à íàøà äîáà ïîðîäèëà âåëèêèõ ïîåò³â,

Âñå æ ³ ïðèõèëüí³ áóëè ëþäñüê³ é äî ìåíå óñòà.

² õî÷ íà äóìêó ìîþ º áàãàöüêî ñï³âö³â ïîâàæí³øèõ,

Ïîðó÷ ³ç íèìè é ìåíå ñòàâèòü ëàñêàâèé ÷èòà÷.

Ïåðåä÷óâàííÿ æ ñï³âåöüêå ãîâîðèòü ìåí³ – òà ÷è ïðàâäà? –

Ùî ³ ïî ñìåðò³ íå âåñü áóäó ÿ, çåìëå, òâî¿ì.

×è òî ì³é õèñò, ÷è òî ëàñêà òâîÿ îöþ ñëàâó ç’ºäíàëè, –

Äÿêóþ êðàñíî òîá³, ëþáèé ÷èòàëüíèêó ì³é.

Ïåðåêëàä Ì.Çåðîâà

842

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

ÏÎÍÒ²ÉÑÜÊ² ÏÎÑËÀÍÍß

ÄÐÓÆÈÍ² (², 4)

Âæå ìåí³ ðîêè òÿæê³ ïðèïîðîøóþòü ³íåºì ñêðîí³,

Âæå é íà îáëè÷÷ÿ ìîº áîðîçíè çìîðùîê ëÿãëè,

Ñëàáøàþòü ñèëè ³ â’ÿíå ñíàãà ó çàìó÷åí³ì ò³ë³,

Íå âåñåëÿòü âæå ìåíå ðàäîù³ þíèõ ðîê³â.

Ïåâíî, ïîáà÷èâøè ðàïòîì ìåíå, íå çìîãëà á òè âï³çíàòè,

Òàê çðóéíóâàâ ìåíå ÷àñ, ïîñòàòü çì³íèâøè ìîþ.

ß ïðèçíàþ, ùî öå ðîêè, àëå º ùå ³íøà ïðè÷èíà:

Â³÷íèé íåñïîê³é äóø³, ïðàöÿ íåâïèííà ìîÿ.

Ìîæå, õòî ãîðå ìîº ïîä³ëèâ áè íà ðîêè ÷èñëåíí³,

Â³ð ìåí³, ñòàâ áè òîä³ ñòàðøèì çà Íåñòîðà ÿ.

Ùî º ñèëüí³øå âîë³â? À ïîãëÿíü, ÿê íà ïîë³ òâåðäîìó

¯õí³ ìîãóòí³ ò³ëà ïðàöÿ ëàìàº âàæêà.

Íèâà, ÿêà íå äàðìóº é íå çâèêëà îáëîãîì ëåæàòè,

Ìó÷èòüñÿ, ñòàð³ñòü íåñå ¿é áåçóïèííèé âðîæàé.

Ê³íü, ÿêèé ó÷àñòü ïðèéìàº ïîñò³éíî ó öèðêó â çìàãàííÿõ,

Òàêîæ íàðåøò³ âïàäå é á³ëüøå íå âèéäå íà êðóã.

×îâåí, ùî âñå ó âîä³ ³ í³êîëè ñóõèì íå áóâàº,

Õî÷ ç íàéì³öí³øèõ äîùîê, ìîðå ðîç³á’º éîãî.

Ìó÷èòü òàêîæ ³ ìåíå ö³ëà íèçêà íåùàñòü íåâèìîâíèõ

² ïåðåä÷àñíî ñòàðèì ðîáëÿòü ö³ ìóêè ìåíå.

Ñïîêîºì æèâèòüñÿ ò³ëî ³ äóõ ìàº êîðì ó äîçâ³ëë³,

Ïðàöÿ íàäì³ðíî âàæêà âèñíàæèòü ò³ëî ³ äóõ.

Òè ïîäèâèñü, ñèí Åñîíà òàêîæ ãîñòþâàâ â ö³é êðà¿í³,

Ñëàâó ÿêó â³í çà òå ïîò³ì â íàùàäê³â çäîáóâ.

Õî÷, â ïîð³âíÿíí³ ç³ ìíîþ òðóäèâñÿ â³í ìåíøå ³ ëåãøå

(Ïðàâäó ãîâîðÿòü õ³áà ñëàâíèõ ëþäåé ³ìåíà).

Â³í æå äî Ïîíòó ïîäàâñÿ, áî òàê ïîâåë³â éîìó Ïåë³é,

Òîé, ùî ³ìåííÿì ñâî¿ì ëèø ôåññàë³éö³â ñòðàøèòü.

Öåçàð æå âèãíàâ ìåíå, à â³ä ñõîäó é äî çàõîäó ñîíöÿ

Ïåðåä ³ìåííÿì éîãî çåìë³ îáèäâ³ òðåìòÿòü.

Çë³âà Ãåìîí³ÿ á³ëüøå, í³æ Ðèì ïîºäíàëàñÿ ç Ïîíòîì,

Îòæå, òîìó éîãî øëÿõ çíà÷íî êîðîòøèé, í³æ ì³é.

Â³í ìàâ ñóïóòíèê³â ñëàâíèõ – íàéïåðøèõ àõåéñüêèõ ãåðî¿â,

À íà ìîºìó øëÿõó âñ³ â³äöóðàëèñü ìåíå.

Ìè ó êðèõêîìó ÷îâí³ ìîðñüê³ áîðîçíèëè ïðîñòîðè,

À Åñîí³äà ïîí³ñ â ìîðå ñâÿòèé êîðàáåëü.

Â íàñ í³ êåðìàíè÷åì Òèô³ñ íå áóâ, àí³ ñèí Àãåíîðà,

Ùîá íàó÷èâ, ÿê ñâ³é øëÿõ â ìîð³ íàéêðàùå âåñòè.

Íèì ï³êëóâàëàñü â äîðîç³ Ïàëëàäà é öàðèöÿ Þíîíà,

Á³äíà æ ìîÿ ãîëîâà íå çàõèùàëàñü í³êèì.

Äîïîìàãàëî éîìó ïîòàéíå Êóï³äîíà ìèñòåöòâî,

843

Публій Овідій Назон

Êðàùå á ó ìåíå òèõ øòóê íå íàó÷èâñÿ Àìóð.

Â³í ïîâåðíóâñÿ äîäîìó, à ÿ ó ñòåïàõ öèõ çàãèíó,

Áî ðîçëþòîâàíèé áîã, ïåâíî, ó ãí³â³ é òåïåð.

Îòæå, æîðñòîê³øà äîëÿ ìîÿ, íàéâ³ðí³øà äðóæèíî,

Âàæ÷èé òÿãàð ì³é, í³æ òîé, ùî Åñîí³äà ãí³òèâ.

Ïåâíî, ³ òè ïîñòàð³ëà, ïðèãíîáëåíà íàøèì íåùàñòÿì,

Õî÷ ìîëîäîþ áóëà â ÷àñ, ÿê ÿ Ðèì çàëèøèâ.

Î, õàé äîçâîëÿòü áîãè, ùîá òàêîþ òåáå ÿ ïîáà÷èâ!

Ùîá ö³ëóâàòè ÿ ì³ã çìîðøêè íà ìèëèõ ùîêàõ!

Ùîá îá³éíÿâ ÿ ðóêàìè ò³ëî òâîº ïîìàðí³ëå

É ìîâèâ: “Ïðî ìåíå æóðáà òàê ³çâ’ÿëèëà ¿¿”.

Ïëàêàëè á ðàçîì, êîëè ïðî íåäîëþ ñâîþ ïîâ³äàâ áè,

Áåñ³äà ìèëà ïëèëà á, õî÷ âæå íàä³é íå áóëî.

Öåçàðþ é æ³íö³ éîãî ÿ ïðèíîñèâ áè æåðòâè íàëåæí³,

Ëàäàí ëàñêàâèì áîãàì âäÿ÷íà êóðèëà á ðóêà.

Î, ùîá Ìåìíîíîâà ìàòè çìîãëà óáëàãàòè Àâãóñòà

É ãóáêè ðîæåâ³ ¿¿ äåíü öåé ïðèáëèçèëè íàì.

ÀÒÒÈÊÎÂ² (II, 4)

Àòòèêó, äðóæå ì³é â³ðíèé, ïðèéìè öå ïîñëàííÿ Íàçîíà,

Øëå â³í éîãî ç áåðåã³â äàëüíüîãî ²ñòðó òîá³.

×è ïàì’ÿòàºø òè äîñ³ ïðî ìåíå – íåùàñíîãî äðóãà,

×è çáàéäóæ³â ÿ òîá³ ³ ïîçàáóâ òè ìåíå?

Í³, íå òàê³ âæå æîðñòîê³ äëÿ ìåíå áîãè, ùîá ïîâ³ðèâ

Â òå, ùî, ì³é Àòòèêó, òè äðóãà ñïðîìîæíèé çàáóòü.

Ïåðåä î÷èìà ìî¿ìè ñòî¿òü òâîÿ ïîñòàòü íåçì³ííî,

Ìèëå îáëè÷÷ÿ òâîº áà÷ó â äóìêàõ ÿ ñâî¿õ.

Çãàäóþ, ñê³ëüêè âàæëèâèõ íàñ ñïðàâ ïîâñÿêäåííî ºäíàëî

Òà íà âåñåëîù³ òåæ ÷àñó ÷èìàëî çíàéøëîñü.

×àñòî ãîäèíè øâèäê³ ïðîìèíàëè ó äîâãèõ ðîçìîâàõ,

×àñòî ïîò³ê ìî¿õ ñë³â äîâøèì áóâàâ, àí³æ äåíü.

×àñòî äî ñëóõó òâîãî ùîéíî ñêëàäåíèé â³ðø ì³é äîõîäèâ

² ïðî òâîð³ííÿ íîâå äóìêè òâîº¿ ïèòàâ.

Çíàâ, òå, ùî òè ïîõâàëèâ, òå é ³íøèì ïîäîáàëîñü çàâæäè,

Öå íàãîðîäà áóëà ïðàö³ é ñòàðàííÿì íîâèì.

Â³ðø, ùîá ãëàäåñåíüêèé áóâ, â³äøë³ôîâàíèé äðóãà íàïèëêîì,

Ìóñèâ ñïðàâëÿòè íå ðàç âñå, ùî ï³äêàçóâàâ òè.

Ïëîù³ ³ ïîðòèêè âñ³ íàñ îáîõ óñå áà÷èëè â ïàð³

² ó òåàòð³ é â ïóò³ – âñþäè ìè ðàçîì áóëè.

Çàâæäè ëþáîâ íàñ òàêà, íàéäîðîæ÷èé ì³é äðóæå, ºäíàëà,

ßê â Åàê³äà êîëèñü ç Íåñòîðà ñèíîì áóëà.

Íàâ³òü ÿê âèõèëèø ÷àøó, íàïîâíåíó âîäàìè Ëåòè,

ß íå ïîâ³ðþ, ùî òè çìîæåø çàáóòè ïðî öå.

Øâèäøå, íàïåâíî, âæå äåíü ñòàíå äîâãèé óçèìêó, à íî÷³

Áóäóòü â³ëüí³øå ïëèâòè â ñïåêó, í³æ â ëþòèé ìîðîç.

844

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ñïåêè íå ñòàíå ðàí³ø â Âàâèëîí³, ìîðîç³â ó Ïîíò³,

É ïàõíóòè êðàùå òðîÿíä áóäóòü ðîìàøêè ìàë³,

Í³æ ïîçàáóäåø ìåíå ³ ó Ëåòó ä³ëà íàø³ êàíóòü.

Î, ùå ó äîë³ ìî¿é º ÿêèéñü ïðîì³íü ÿñíèé!

Òè ñòåðåæèñü, ùîá äîâ³ð’ÿ ìîº íå áóëî ëèø ïðèìàðíèì

² ùîá äàðåìíîþ õòîñü â³ðó ìîþ íå íàçâàâ.

Îáåð³ãàé óæå ñò³éêî òè â³ðí³ñòü äðóçÿö³ ñòàðîìó

Ñò³ëüêè, ÿê ëè÷èòü, ³ òàê, ùîá òÿãàðåì ÿ íå ñòàâ.

ÄÐÓÇßÌ (III, 7)

Íå âèñòà÷àº âæå ñë³â ïðî òå ñàìå òàê ÷àñòî ïðîñèòè,

Ñîðîì, ùî ïðîñüáàì ìî¿ì ìàðíèì íåìàº ê³íöÿ.

Äóìàþ, òàêîæ ³ âàì íàáðèäàº îäíà ³ òà æ ï³ñíÿ,

Êîæíèé áî âæå íàïåðåä çíàº, ïðî ùî ÿ ïðîøó.

Âñ³ì âàì â³äîìî, ùî êîæíèé ì³é ëèñò ç³ ñîáîþ ïðèíîñèòü

Íàâ³òü ðàí³øå, í³æ õòîñü âñòèã ðîçãîðíóòè éîãî.

Îòæå, íàðåøò³, õàé çì³íèòüñÿ òåìà ìîéîãî ïîñëàííÿ,

Áî íåìîæëèâî, ùîá ÿ ïëèâ áåç ê³íöÿ ïðîòè õâèëü.

Âèáà÷òå, äðóç³, ìåí³, ùî íà âàñ ïîêëàäàâ ÿ íàä³¿,

Î, âæå ïîìèëîê òàêèõ ÿ íå ðîáèòèìó á³ëüø.

Í³ äîð³êàòè äðóæèí³ íå ñòàíó, ÿêà, î÷åâèäíî,

Â³ðíà, àëå áîÿçêà é ìàëî ïðèêëàëà çóñèëü.

ßêîñü ³ òå ïåðåòåðïèø, Íàçîíå, áî æ ã³ðøå òè ñòåðï³â,

Æîäíîãî âæå òÿãàðó òè íå â³ä÷óºø òåïåð.

Ïëóãà öóðàºòüñÿ â³ë, ÿêîãî çàáðàëè ç³ ñòàäà,

Øèþ âèéìàº ñâîþ â³í ³ç òâåðäîãî ÿðìà.

ß æ äî æîðñòîêîñò³ äîë³ óæå ïðèçâè÷à¿âñÿ äîáðå

² íå çäèâóº ìåíå ãîðå í³ÿêå òåïåð.

Ðàç âæå äî ãåò³â ïðèáóâ, òî íåõàé ³ ïîìðó â ¿õ êðà¿í³!

É Ïàðêà õàé íèòêó æèòòÿ, ÿê ïî÷àëà, îá³ðâå!

Ëþáî ïëåêàòè íàä³þ, õî÷ ÷àñòî âîíà íàñ ï³äâîäèòü,

É äóìàòè: çä³éñíèòüñÿ òå, ùî òè ñîá³ çàáàæàâ.

Ëåãêî ïðîéíÿòèñÿ ³íøèì – çíåâ³ðèòèñü ó ïîðÿòóíêó,

Çíàòè íàïåâíå, ùî òè ðàç ³ íàçàâæäè ïðîïàâ.

Áà÷èìî, ùî ë³êóâàííÿì ðîç’ÿòðþºì äåÿê³ ðàíè,

Êðàùå áóëî á, ÿêáè ¿õ çîâñ³ì í³õòî íå òîðêàâñü.

Ëåãøå óòîïèòüñÿ òîé, êîãî ðàïòîì ó âîäó øòîâõíóëè,

Ã³ðøå òîìó, õòî ïë³÷ìè áîðåòüñÿ ç âàëîì ìîðñüêèì.

ßê ÿ íàä³ÿòèñü ñì³â, ùî ïîêèíó êîëèñü ñê³ôñüê³ íèâè

² ó æàäàí³é çåìë³ çìîæó æèòòÿ ïðîâåñòè?

×îì ñïîä³âàâñÿ, ùî äîëÿ êîëèñü óñì³õíåòüñÿ äî ìåíå,

×è òî ñóäèëîñü ìåí³ ùàñòÿ òàêå íà â³êó?

Âàæ÷å ÿ ìó÷óñü, êîëè êðàñîòó ð³äíèõ ì³ñöü ïðèãàäàþ,

Ñïîìèí â³äíîâëþº ëèø ñìóòîê âèãíàííÿ ìîãî.

Êðàùå, ùî ð³äí³ ìî¿ ïðèïèíèëè óñÿê³ ñòàðàííÿ,

845

Публій Овідій Назон

Í³æ ìàëè á ìàðíèìè áóòü ïðîñüáè, ÿê³ ïîäàëè á.

Ñïðàâà âàæëèâà áóëà, òà ñì³ëèâîñò³ ìàëî â âàñ, äðóç³,

Áî, ÿêáè õòîñü ïîïðîñèâ, õòîñü áè ³ âèñëóõàâ òå.

Ò³ëüêè ùîá Öåçàð ó ãí³â³ öüîãî íå â³äìîâèâ, òåïåð æå

Ñò³éêî çóñòð³íó âæå ñìåðòü á³ëÿ Åâêñ³íñüêèõ ÿ âîä.

Ïåðåêëàä Þ.Êóçüìè

ÍÅÂ²ÐÍÎÌÓ ÄÐÓÃÎÂ² (IV, 3)

Ìàþ æàë³òèñü, ÷è êðàùå ìîâ÷àòè, òâ³é ãð³õ íå íàçâàâøè,

×è âèÿâëÿòè õ³áà ñâ³òó âñüîìó, õòî òè º?

Í³, íå íàçâó òâîãî éìåííÿ, ùîá æàëü ì³é íå áóâ òîá³ ÷åñòþ,

Ùîá ìîÿ ï³ñíÿ ñóìíà ñëàâè òîá³ íå äàëà.

Äîêè ñóäíî ìîº, ì³öíî çáóäîâàíå, â³ëüíî ãóëÿëî,

Òè ïîðó÷ ìåíå ãóëÿòü ïåðøèé ïîñò³éíî áàæàâ;

Íèí³, êîëè â³äâåðíóëà ôîðòóíà ëèöå ñâîº, âò³ê òè,

Çíàâøè, ÿê äóæå òâîÿ ïîì³÷ ïîòð³áíà ìåí³.

Íàâ³òü âäàºø, ùî ³ çíàòè íå çíàâ òè ìåíå çðîäó-â³êó,

Â÷óâøè ³ì’ÿ ìîº, òè “õòî öå, – ïèòàºø, – Íàçîí?”

Î, ÿ òîé ñàìèé, õî÷ ÷óòè íå õî÷åø, òâ³é ïðèÿòåëü äàâí³é,

Ìàéæå ç äèòÿ÷èõ ³ùå ë³ò ìè âæå äðóç³ áóëè!

Òîé ÿ, ùî ïåðøîìó òè ïîâ³ðÿâ ñâî¿ äóìè é áàæàííÿ!

Ïåðøèé ç òîáîþ íà âñ³ ãðèùà é çàáàâè õîäèâ!

Òîé ÿ ñï³âìåøêàíåöü òâ³é ³ ã³ñòü ó ðîäèí³ ùîäåííèé,

Òîé, ùî, ìîâ Ìóçà, òîá³ êîæíèé ï³äø³ïòóâàâ ñóä.

Î, ÿ òîé ñàìèé, ïðî êîãî, çðàäëèâèé, òè çíàòè íå õî÷åø,

² ïðî ÿêîãî õî÷ ðàç íå ïîáàæàâ òè ñïèòàòü!

×è íå ëþáèâ òè í³êîëè ìåíå? Çíà÷èòü, òè ëèöåì³ðèâ!

×è áóâ òè ùèðèé êîëèñü? Çíà÷èòü, òàê ëåãêî çì³íèâñü!

Ìîæå – ñêàæè! – ïðîãí³âèâ ÿ òåáå ³ öþ âèêëèêàâ çì³íó?

Áî, ÿê íåñëóøíèé òâ³é ãí³â, òî ñïðàâåäëèâèé ì³é æàëü!

×èì ïðîâèíèâñü ÿ, ùî òàê íå ïîä³áíèì äî äàâíüîãî ñòàâ òè?

×è, ìîæå, òå º ì³é ãð³õ, ùî ÿ â íåùàñòÿ ïîïàâ?

Òîæ ÿê íå ëàñêà òâîÿ ïîìîãòè ìåí³ ä³ëîì ÷è ãð³øìè,

Õî÷ áè ëèñòîê òè ïðèñëàâ, âñüîãî òðè ñëîâà ìåí³!

Íàâ³òü ïîâ³ðèòè òÿæêî, – ãîâîðÿòü, ùî íà÷å á ìåíå òè

Â çëèäíÿõ ³ ãîð³ ãàíüáèø, ðîáèø äîêîðè ã³ðê³!

Ùî òè, áåçóìíèé, â÷èíÿºø? ×îìó â ðàç³ âëàñíîãî ëèõà

Òè ïîçáàâëÿºø ñåáå ñë³ç ñï³â÷óòòÿ ó ëþäåé?

Çíàºø, ùî ùàñòÿ áîãèíÿ ëåãåíüêà íà êîëåñ³ áèñòð³ì

Íîãó íåïåâíó ñâîþ ñïåðëà ÿêðàç óãîð³!

Ëåãøà çà ëèñòèê âîíà ³ çà õâèëþ, ðóõëèâ³øà â³òðó;

Çì³íí³ñòþ, çðàäíèêó, ¿é, ð³âíèé õ³áà òè îäèí!

Âèñèòü íà íèòö³ òîíåíüê³é ïîñò³éíî-áî äîëÿ âñÿ ëþäñüêà:

Ùî íèí³ ì³öíî ñòî¿òü, âàëèòüñÿ çàâòðà íàðàç!

Õòî íå ÷óâàâ ïðî áåçì³ðíèé äîáðîáóò áàãàòîãî Êðåçà?

846

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

À ÿê â íåâîëþ ïîïàâ, ÷óòü íå ïîçáóâñÿ æèòòÿ!

À Ä³îí³ñ³é, ÿêîãî ñòðàøèëèñü óñ³ â Ñ³ðàêóçàõ,

Ëåäâå ñîá³ ðåìåñëîì õë³áà øìàòîê çàðîáëÿâ!

Õòî çà Ïîìïåÿ Âåëèêîãî á³ëüøèé? À âñå æ â³í ó âòå÷³

Ìóñèâ êë³ºíòà ñâîãî ãîëîñîì ñêðîìíèì áëàãàòü.

Òîé, õòî Þãóðòó ïîáèâ ³ íàä ê³ìâðàìè âñëàâèâñü òð³óìôîì,

Êîíñóëîì áóâøè, íàø Ðèì â³â ïåðåìîæíî íå ðàç, –

Ìàð³é õ³áà íå ëåæàâ ó áîëîò³, ïîì³æ î÷åðåòó

Êðèþ÷èñü? Ñòèäó çàçíàâ, ìóæ ïðåâåëèêèé, ³ â³í!

²ãðàøêó ðîáèòü ñîá³ ïðîâèä³ííÿ ³ç ëþäñüêî¿ äîë³;

Íàâ³òü ãîäèí³, ùî º, â³ðèòè ìîæíà íå ñêð³çü.

Íàâ³òü ÿêáè ãîâîðèâ õòîñü: “Ïî¿äåø íà ×îðíåº ìîðå,

Áóäåø áîÿòèñü, ùîá ëóê ãåòà íå âñòðåëèâ òåáå”, –

ß á â³äêàçàâ éîìó: “Éäè òà íàïèéñü íà ïðî÷èùåííÿ ë³ê³â

Òèõ, ùî òàê ðÿñíî ðîñòóòü ïî Àíò³ê³ðè ãîðàõ!”

Âñå öå ÿ çàðàç òåðïëþ! Òà õî÷ ëþäñüêèõ ÿ ñòð³ë óñòåð³ãñÿ,

Ì³ã áè áîÿòèñü, ïðîòå, áîãà íàéâèùîãî ñòð³ë.

Îòæå, ñòðàøèñÿ ³ òè, ³ ùî âò³øíèì òîá³ âèäàºòüñÿ,

Ïîêè ãîâîðèø, – çâàæàé! – ìîæå çì³íèòèñü íà ñóì!

Ïåðåêëàä ².Ôðàíêà

Âèêëàäåíî çà âèäàííÿìè: Çåðîâ Ì.Ê. Òâîðè: Â 2 ò. –

Ê.: Äí³ïðî 1990. – Ò.1: Ïîåç³¿. Ïåðåêëàäè. – 843 ñ.;

Äàâíÿ ðèìñüêà ïîåç³ÿ â óêðà¿íñüêèõ ïåðåêëàäàõ ³

ïåðåñï³âàõ: Õðåñòîìàò³ÿ. – Ëüâ³â, 2000. – 326 ñ.

847

Публій Овідій Назон

ЛУЦІЙ АННЕЙ СЕНЕКА

(áë. 4 ð. äî í.å. – 65 ð. í. å.)

Îäèí ç íàéÿñêðàâ³øèõ ðèìñüêèõ ïèñüìåííèê³â ³ ô³ëîñîô³â, ñèí â³äîìîãî ðèòîðà Ñåíåêè

Ñòàðøîãî, ç ïî÷àòêó 30-õ ðîê³â ïî÷àâ ïîë³òè÷íó ä³ÿëüí³ñòü ³ ñòàâ ÷ëåíîì ñåíàòó.

Äðóæèíà ³ìïåðàòîðà Êëàâä³ÿ Àãð³ïï³íà çðîáèëà Ñåíåêó âèõîâàòåëåì ñâîãî ñèíà,

ìàéáóòíüîãî ³ìïåðàòîðà Íåðîíà. Ï³ñëÿ ñìåðò³ Êëàâä³ÿ (54 ð.) äî âëàäè ïðèéøîâ Íåðîí,

àëå ôàêòè÷íî ³ìïåð³ºþ êåðóâàâ Ñåíåêà. Ïîñòóïîâî éîãî âïëèâ íà Íåðîíà çìåíøóâàâñÿ

ï³ñëÿ 62 ð. Ñåíåêà â³ä³éøîâ â³ä ïîë³òè÷íî¿ ä³ÿëüíîñò³º., Â³í ðîçäàâ ÷àñòèíó ñâî¿õ

êàçêîâèõ áàãàòñòâ (áë. 300 ìëí. ñåñòåðö³¿â) ³ çàéìàâñÿ âèêëþ÷íî ë³òåðàòóðîþ ³

ô³ëîñîô³ºþ. Â 65 ð. éîãî áóëî çâèíóâà÷åíî â îðãàí³çàö³¿ çìîâè ïðîòè ³ìïåðàòîðà ³

çàñóäæåíî äî ñàìîãóáñòâà. Ñåíåêà áóâ ïîñë³äîâíèêîì øêîëè ñòî¿ê³â, ö³êàâèâñÿ

ïðîáëåìàìè ìîðàëüíîãî âäîñêîíàëåííÿ, ïðèáîðêàííÿ ïðèñòðàñòåé, ôîðìóâàííÿ

ïðåçèðëèâîãî ñòàâëåííÿ äî áàãàòñòâà ³ ñìåðò³. Éîãî áàãàòî÷èñåëüí³ ô³ëîñîôñüê³

òðàêòàìè – “Ïðî áëàæåííå æèòòÿ”, “Ïðî ñïîê³é äóø³”, “Ïðî áèñòðîïëèíí³ñòü æèòòÿ”,

âåëèêà êíèãà “Ìîðàëüí³ ëèñòè äî Ëóö³ë³ÿ” òà ³í. – ïðèñâÿ÷åí³ ïåðø çà âñå ïèòàííÿì

ïðàêòè÷íî¿ ìîðàë³. Ñåíåêà íàïèñàâ 9 òðàãåä³é, çàäóìàíèõ ÿê äðàìè äëÿ ÷èòàííÿ.

Ñòâîðåí³ çà ñþæåòàìè äàâíüîãðåöüêî¿ ì³ôîëîã³¿ – “Ìåäåÿ”, “Åä³ï”, “Ôåäðà”,

“Àãàìåìíîí”, “Òðîÿíêè” òà ³í., – ï’ºñè Ñåíåêè ³ëþñòðóþòü ïîëîæåííÿ éîãî

ô³ëîñîôñüêèõ òðàêòàò³â. Ñöåíè êðèâàâèõ âáèâñòâ ³ æîðñòîêèõ çëî÷èí³â Ñåíåêà

âèêîðèñòîâóº ÿê ïðèâ³ä äëÿ ðîçìèñë³â ïðî ïðè÷èíè êîíôë³êò³â ³ äîëþ ãåðî¿â, ôîðìóþ÷è

ìîðàëüíèé óðîê ó êîðîòêèõ âëó÷íèõ ôðàçàõ – ñåíòåíö³ÿõ: “Äîëÿ áî¿òüñÿ õîðîáðèõ,

ðîç÷àâëþº áîÿãóç³â”; “Ïîãàíî æèâå òîé, õòî íå âì³º ãàðíî ïîìåðòè”.

ÔÅÄÐÀ

Ä³éîâ³ îñîáè:

²ïïîë³ò.

Ôåäðà.

Ãîäóâàëüíèöÿ Ôåäðè.

Òåçåé.

Â³ñíèê.

Õîð àô³íÿí.

Ä³ÿ â³äáóâàºòüñÿ â Àô³íàõ.

848

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Àìàçîíêà Àíò³îïà íàðîäèëà Òåçåþ ²ïïîë³òà, ÿêèé çàÿâèâ, ùî âåñòèìå öíîòëèâå

æèòòÿ, áî, â³ääàíèé ïîëþâàííþ, øàíóº Ä³àíó ³ öóðàºòüñÿ Âåíåðè. Ôåäðà, ìà÷óõà ²ïïî-

ë³òà, çâàáëåíà éîãî êðàñîþ, áîæåâîë³º â³ä êîõàííÿ. Ïîêè ¿¿ ÷îëîâ³ê Òåçåé ïåðåáóâàº â

ï³äçåìíîìó öàðñòâ³, âîíà íàìàãàºòüñÿ ñïîêóñèòè öíîòëèâîãî þíàêà âìîâëÿííÿìè ³ ëåñ-

òîùàìè, àëå ²ïïîë³ò ãàíüáèòü áåçñîðîìíó ìà÷óõó. Òîä³, â³ä ðîçïà÷ó ³ íåíàâèñò³, Ôåäðà

îáìîâëÿº ²ïïîë³òà ïåðåä Òåçåºì, êàæó÷è, ùî ïàñåðá õîò³â ¿¿ çáåç÷åñòèòè. ²ïïîë³ò ò³êàº

ç ìåðçåííîãî äîìó, àëå äîðîãó íà ÷óæèíó éîìó çàñòóïàº ìîðñüêèé áèê, ÿêîãî, çà ìîëèò-

âîþ Òåçåÿ, íàñëàâ Íåïòóí. Íàæàõàí³ ìîðñüêèì áèêîì êîí³, íå ñëóõàþ÷è â³æîê, ïîíåñëèñü

³ ïåðåêèíóëè êîë³ñíèöþ ðàçîì ç þíàêîì, ò³ëî ÿêîãî âîëî÷èëîñÿ ïî êàìåíÿõ ³ òåðí³. Ä³çíàâ-

øèñü ïðî ñìåðòü ²ïïîë³òà, Ôåäðà â³äêðèâàº ÷îëîâ³êîâ³ âñþ ïðàâäó ³ âáèâàº ñåáå ìå÷åì

íàä ò³ëîì ²ïïîë³òà. Òåçåé îïëàêóº çàãèáåëü áåçâèííîãî ñèíà, ñòðàæäàþ÷è ÷åðåç íåñò-

ðèìíèé ñâ³é ãí³â ³ æîðñòîêèé âèðîê. Â³í çáèðàº ïîøìàòîâàí³ îñòàíêè ³ íàìàãàºòüñÿ ¿õ

ç’ºäíàòè.

Ðàíî-âðàíö³. Ïåðåä ïàëàöîì ç’ÿâëÿºòüñÿ ²ïïîë³ò ó ñóïðîâîä³ ìèñëèâö³â.

²ïïîë³ò

Ïî êðóòèõ õðåáòàõ, ïî ò³íèñòèõ ë³ñàõ

Ðîç³éä³òüñÿ ñêîð³øå, Êåêðîïà ñèíè!

Øâèäêîþ õîäîþ îá³éä³òü íàâêðóãè

Ì³ñöÿ, äå Ïàðíåò íàä äîëîì íàâèñ

Êðÿæåì ñêåëÿñòèì, äå áóðõëèâèé ïîò³ê

Á’ºòüñÿ îá áåðåã Òð³àñ³éñüêèõ äîëèí

Øâèäêîïëèííîþ õâèëåþ; äî âåðøèí ïàãîðá³â

Ç³éä³òü, ñèâèõ â³ä ðèôåéñüêèõ ñí³ã³â,

À ³íø³ – òóäè, äå âèñîêî¿ â³ëüõè

Âåðõ³âêè ñïëåëèñü, äå ïåñòèòü ëóêè

Ðîñÿíèé Çåô³ð, éîãî ïîäèõ âåëèòü

Âåñíÿí³é òðàâ³ ïðîðîñòàòè ç çåìë³,

Äå ëåäà÷èé ²ë³ñ ñåðåä óáîãèõ ïîë³â

Ïëèíå íåêâàïíî ³ ñòðóìåíåì çëèì

Ïðèòèñêàºòüñÿ òàì äî áåçïë³äíèõ ï³ñê³â.

Âè – ë³âîðó÷, òóäè, äå äîðîãó â ë³ñè

Â³äêðèâ Ìàðàôîí, äå â³âö³ âåäóòü

Îòàðè ÿãíÿò çà ñîáîþ äî

Ïàñîâèù í³÷íèõ; âè – òóäè, äå Àâñòð

Ïîì’ÿêøóº õîëîä ñóâîðèõ Àõàðí

Ïîäèõîì òåïëèì.

Íåõàé îäèí ç âàñ – íà ñîëîäêèé Ã³ìåò,

Äî Àô³äí ìàëîëþäíèõ ³íøèé ³äå,

Äàâíî ìè òîãî íå òðèâîæèëè êðàþ,

Äóãîþ äå âèãíóâñÿ áåðåã ìîðñüêèé,

Ìèñ òàì Ñóí³éñüêèé. ² Ôë³¿ êëè÷óòü

Óñ³õ, ë³ñîâî³ ñëàâè ÷èÿ äóøà ïðàãíå:

Òàì âåïð æèâå – õë³áîðîá³â ãðîçà,

Ùî áåçë³÷÷þ ðàí â³äîìèé äàâíî.

849

Луцій Анней Сенека

À âè ïîâ³äêè ìîâ÷àçíèõ ñîáàê

Â³äïóñò³òü â³ëüí³ø, àëå ìîëîñ³â íåõàé

Øàëåíèõ òðèìàº ðåì³íü, õàé íàòÿãíóòü ñèëüí³ø

Ñòåðòîþ øèºþ ïðèâ’ÿçü ïñè êðèòñüê³,

Ãîòîâ³ äî áîþ.

À ñïàðòàíñüêèì ïñàì (ð³ä íåïðèáîðêàíèé,

Äî äè÷èíè îõî÷èé) âóçëîì ì³öíèì

Çàâ’ÿæ³òü ïîâ³äêè. Êîëè ÷àñ ïðèéäå,

Ì³æ ëóíêèõ ñêåëü ãàâê³ò ¿õ çâó÷èòü;

Äî ò³º¿ æ ïîðè õàé ÷óòëèâèé ¿õ í³ñ

Âëîâëþº âñ³ â³òåðö³ é, íèçüêî ñõèëÿþ÷èñü,

Íîðè øóêàº, äîêè òüìÿíèé ùå ñâ³òàíîê

² ëàï óñ³õ â³äáèòêè ðîñÿíà

Çáåð³ãàº çåìëÿ.

Õàé îäèí íåñå âàíòàæ ð³äêèõ òåíåò

Íà ïëå÷àõ, à ³íøèé – êðó÷åí³ ñ³ëüöÿ,

Õàé äîâãà íèòêà ïåðîì áàãðÿíèì

Êêðóã ë³ñ³â ìàéîðèòü, çâ³ðàì ïåðåïèíèòü

Íàìàðíèì ëÿêîì ïóòü.

Òè ëåãêîãî äðîòèêà ç ðîçìàõîì êèäàé,

Òè, òðèìàþ÷è ðóêàìè îáîìà âàæêå ðàòèùå,

Ñïðÿìîâóé ç øèðîêèì â³ñòðÿì ñïèñà,

Òè, ó çàñ³äö³ çàñ³âøè, êðèêîì ãîëîñíèì æåíè

Ñïîëîõàíîãî çâ³ðà, à òîá³ – ï³ñëÿ ëîâó

Çäîáè÷ êðèâèì íîæåì á³ëóâàòè.

Î áîãèíå, òåáå, ä³âî-ëó÷íèöå, ÷åêàþ,

Êîìó â³ääàíà âñÿ â çàïîâ³äíèõ êðàÿõ

Íàä ïóñòåëÿìè âëàäà, òè âëó÷íîþ ñòð³ëîþ

Óðàæàºø çâ³ð³â, ùî ñòóäåíèé ñòðóì³íü

Àðàêñó ï’þòü ÷è áàâëÿòüñÿ âçèìêó

Íà êðèç³ äóíàéñüê³é, ïåðåñë³äóºø òè

² íà Êðèò³ ëàíü, ³ â Ãåòóë³¿ ëåâà

Äåñíèöåþ ñâîºþ ÷è, ëåãêó âçÿâøè

Çáðîþ, âðàæàºø ñàðí ïðóäêîíîãèõ.

Òèãð ñìóãàñòèé òîá³ ï³äñòàâëÿº ãðóäè,

² çàøèéîê ñâ³é – âîëîõàòèé çóáð,

² á³æèòü äî òåáå êðóòîðîãèé òóð,

Óñ³ì çâ³ðàì, ùî æèâóòü ó ïóñòåëüíèõ êðàÿõ,

Òàì, äå çðèòü ¿õ àðàá ì³æ áåçö³ííèõ äåðåâ,

×è â óáîãèõ ñâî¿õ ïîëÿõ – ãàðàìàíò,

×è â áåçëþäíèõ ñòåïàõ – êî÷îâèé ñàðìàò,

×è äèêèé õîâàº ¿õ Ï³ðåíåéñüêèé õðåáåò,

×è Ãèðêàíñüê³ ¿õ õîâàþòü õàù³.

Ñòðàøíèé ëóê òóãèé, î Ä³àíî, òâ³é.

Ç òèì, õòî òåáå øàíóº ïîäÿ÷íî,

850

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì